ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ «ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΕΛΑΤΩΝ ΤΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑΣ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΙΤΑΛΙΑΣ» ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΤΣΕΛΕΠΑΚΗ Α.Μ. 221/ 2013/ 143 ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΟΥΤΟΥΠΗΣ ΧΙΟΣ, 2017

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της εργασίας είναι η παρουσίαση τόσο του παγκόσμιου όσο και του ελληνικού κλάδου κρουαζιέρας, αλλά και των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης στη συμπεριφορά των πελατών των εταιρειών κρουαζιέρας. Βασικός στόχος στην παρούσα εργασία είναι ο εντοπισμός και η ανάλυση των μεταβολών στη συμπεριφορά των πελατών των εταιρειών κρουαζιέρας λόγω της οικονομικής κρίσης. Έτσι, λοιπόν, στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται η βιομηχανία της κρουαζιέρας. Αρχικά, παρουσιάζεται η ιστορική εξέλιξη της βιομηχανίας και ακολούθως τα βασικά της στοιχεία σε παγκόσμιο επίπεδο και συγκεκριμένα η παγκόσμια ανάπτυξη των επιβατών κρουαζιέρας, η ανάπτυξη των γεωγραφικών προορισμών της κρουαζιέρας και οι τάσεις του κλάδου για τα έτη Τέλος, παρουσιάζονται οι ευρωπαϊκές χώρες προορισμοί της κρουαζιέρας. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζεται και αναλύεται η κρουαζιέρα ως τουριστικό προϊόν. Σε πρώτη φάση πραγματοποιείται μια εννοιολογική προσέγγιση και εν συνεχεία παρουσιάζεται ο θαλάσσιος τουρισμός και η κρουαζιέρα. Ακολούθως, περιγράφονται οι διάφορες κατηγορίες και τύποι κρουαζιερόπλοιων. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η βιομηχανία της κρουαζιέρας στην Ελλάδα. Αρχικά, παρουσιάζεται η πορεία της κρουαζιέρας στην Ελλάδα και η άρση του καμποτάζ στην ελληνική κρουαζιέρα. Εν συνεχεία, δίνεται έμφαση στην οικονομική κρίση που ξέσπασε παγκοσμίως και στην Ελλάδα, αλλά και στο πως αυτή επηρέασε και συνεχίζει να επηρεάζει τον ελληνικό τουρισμό. Ακολούθως, παρουσιάζεται ο κλάδος της ελληνικής κρουαζιέρας πριν την οικονομική κρίση, αλλά και μετά την επιβολή των κεφαλαιακών ελέγχων στην χώρα. Στο πέμπτο κεφάλαιο πραγματοποιείται πρωτογενής έρευνα με τη χρήση ηλεκτρονικού ερωτηματολογίου σχετικά με τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην συμπεριφορά των πελατών των εταιριών κρουαζιέρας στην Ελλάδα και την Ιταλία. 1

3 ABSTRACT The aim of this paper is to present both the world and the Greek cruise industry, as well as the impact of the economic crisis on the behavior of cruise ship customers. The main objective of this study is to identify and analyze the changes in the behavior of the customers of cruise companies due to the economic crisis. Thus, the second chapter presents the cruise industry. Initially, it presents the industry's historical evolution and, consequently, its key elements at a global level, namely the global growth of cruise passengers, the development of geographical cruise destinations and industry trends for the years Finally, European countries are presented with cruise destinations. In the third chapter, the cruise is presented and analyzed as a tourist product. Firstly, a conceptual approach is made, followed by sea tourism and cruise. Next, we describe the different categories and types of cruise ships. The fourth chapter presents the cruise industry in Greece. Initially, the course of the cruise in Greece and the lifting of cabotage in the Greek cruise. Subsequently, emphasis is placed on the economic crisis that erupted globally and in Greece, but also on how it affected and continues to affect Greek tourism. Next, the Greek cruise industry is presented before the financial crisis, but also after the capital controls in the country. In the fifth chapter a primary survey is conducted using an electronic questionnaire on the impact of the financial crisis on the behavior of customers of cruise companies in Greece and Italy. 2

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: «ΕΙΣΑΓΩΓΗ» Εισαγωγή Σκοπός & Στόχος Εργασίας Μεθοδολογία Εργασίας... 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο : «Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΤΗΣ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑΣ» Εισαγωγή Κεφαλαίου Ιστορική Εξέλιξη Βασικά Στοιχεία Κρουαζιέρας σε Παγκόσμιο Επίπεδο Η Παγκόσμια Ανάπτυξη Επιβατών Κρουαζιέρας Ανάπτυξη Γεωγραφικών Προορισμών Κρουαζιέρας Τάσεις του Κλάδου της Κρουαζιέρας για τα Έτη Ευρωπαϊκές Χώρες Προορισμοί Σύνοψη Κεφαλαίου ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο : «Η ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑ ΩΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΙΟΝ» Εισαγωγή Κεφαλαίου Εννοιολογική Προσέγγιση Θαλάσσιος Τουρισμός & Κρουαζιέρα Κατηγορίες Κρουαζιερόπλοιων Τύποι Κρουαζιέρας Σύνοψη Κεφαλαίου ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο : «Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΤΗΣ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» Εισαγωγή Κεφαλαίου Η Πορεία της Κρουαζιέρας στην Ελλάδα

5 4.3. Η Άρση του Καμποτάζ στην Ελληνική Κρουαζιέρα Η Οικονομική Κρίση Παγκοσμίως & στην Ελλάδα Ο Ελληνικός Τουρισμός πριν την Οικονομική Κρίση Ο Κλάδος της Ελληνικής Κρουαζιέρας πριν την Οικονομική Κρίση Ο Κλάδος της Ελληνικής Κρουαζιέρας μετά την Επιβολή των Κεφαλαιακών Ελέγχων Σύνοψη Κεφαλαίου ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο : «ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ» Εισαγωγή Δείγμα της έρευνας Σχεδιασμός ερωτηματολογίου Συλλογή πληροφορίας Επεξεργασία δεδομένων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο: «ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ» Εισαγωγή Δημογραφικά χαρακτηριστικά Ερωτήσεις για την κρουαζιέρα Ερωτήσεις για την πόλη Επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην κρουαζιέρα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο: «ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ-ΙΤΑΛΩΝ» Εισαγωγή Κριτήριο επιλογής κρουαζιέρας «ο προορισμός» Κριτήριο επιλογής κρουαζιέρας «Το πρόγραμμα της κρουαζιέρας» Κριτήριο επιλογής κρουαζιέρας «Το πλοίο» Κριτήριο επιλογής κρουαζιέρας «Η διάρκεια ταξιδιού» Κριτήριο επιλογής κρουαζιέρας «η οικογένεια»

6 7.7. Κριτήριο επιλογής κρουαζιέρας «οι φίλοι» Επιλογή κρουαζιέρας για αναψυχή Επιλογή κρουαζιέρας για εμπειρία Επιλογή κρουαζιέρας για συνάντηση διαφορετικών κουλτουρών Επιλογή κρουαζιέρας για εξερεύνηση διαφορετικού είδους διακοπών Επιλογή κρουαζιέρας για επίσκεψη διαφόρων πόλεων Ικανοποίηση από διαθέσιμες θέσεις λιμανιού Ικανοποίηση από Καθαριότητα λιμανιού Ικανοποίηση από Υποδομές λιμανιού Οργάνωση εκδρομής κατά την επίσκεψη στο λιμάνι Βαθμός ικανοποίησης για τα μουσεία Βαθμός ικανοποίησης για τα τουριστικά μέρη Βαθμός ικανοποίησης για την αγορά Βαθμός ικανοποίησης για τις ώρες της αγοράς Βαθμός ικανοποίησης για την επαφή με τους κατοίκους Βαθμός ικανοποίησης για τη διασκέδαση Πραγματοποίηση διακοπών κατά την παραμονή στην πόλη Διαφορά στους μέσους των δαπανών για souvenirs Διαφορά στους μέσους των δαπανών για τοπικά προϊόντα Επηρεασμός της οικονομικής κρίσης στις διακοπές κρουαζιέρας Βαθμός επηρεασμού της οικονομικής κρίσης στις διακοπές κρουαζιέρας Βαθμός συμφωνίας ότι η οικονομική κρίση έχει μειώσει τις δαπάνες για κρουαζιέρα Βαθμός συμφωνίας ότι η οικονομική κρίση έχει μειώσει τη διάρκεια της κρουαζιέρας

7 7.30. Βαθμός συμφωνίας ότι η οικονομική κρίση έχει μειώσει την αγοραστική δύναμη των τουριστών ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8ο: «ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ» ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Ι.1. Ελληνικό ερωτηματολόγιο Ι.2. Αγγλικό ερωτηματολόγιο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ SPSS ΙΙ.1. Περιγραφικά στατιστικά ΙΙ.1.1. Δημογραφικά χαρακτηριστικά ΙΙ.1.2. Ερωτήσεις για την κρουαζιέρα ΙΙ.1.3. Ερωτήσεις για την πόλη II.2. Σύγκριση εθνικοτήτων

8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1. Σύνολο Επιβατών Κρουαζιέρας Παγκοσμίως ( ) Πίνακας 2. Βασικά μεγέθη ελληνικής κρουαζιέρας Πίνακας 3. Στοιχεία αφίξεων κρουαζιερόπλοιων και επιβατών για τα έτη 2014, 2015 και

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: «ΕΙΣΑΓΩΓΗ» 1.1. Εισαγωγή Η παρούσα εργασία αναφέρεται στις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στη συμπεριφορά των πελατών των εταιρειών κρουαζιέρας και συγκεκριμένα, στην Ελλάδα και την Ιταλία. Ο θαλάσσιος τουρισμός σημειώνει τάσεις ραγδαίας εξέλιξης και ανάπτυξης σε παγκόσμιο επίπεδο και αποτελεί μία από τις δυναμικότερες μορφές τουρισμού. Ο κλάδος της κρουαζιέρας αποτελεί μία από τις σημαντικότερες μορφές του θαλάσσιου τουρισμού, διαγράφοντας σταθερή και αναπτυσσόμενη άνοδο με πολλά οφέλη για τις οικονομίες των κρατών. Αν και η βιομηχανία της κρουαζιέρας υφίσταται για περισσότερα από 40 χρόνια, μόνο την τελευταία δεκαετία απασχολεί οργανωμένα κυβερνητικούς και διεθνείς φορείς τουριστικής και λιμενικής πολιτικής. Στην Ελλάδα, η εικόνα που κατέγραψε η ελληνική κρουαζιέρα το 2015 καταλαμβάνοντας την τρίτη θέση στην κατάταξη των ισχυρότερων αγορών κρουαζιέρας στη Μεσόγειο, αποδεικνύει την σπουδαιότητα της για την εθνική οικονομία της χώρας. Οι παραδοσιακοί προορισμοί κρουαζιέρας με τη μεγαλύτερη ζήτηση από τους πελάτες και τη μεγαλύτερη συμμετοχή στον τζίρο των εταιρειών, είναι η Καραϊβική και η Μεσόγειος και ακολουθούν η Βαλτική, η Βόρειος Θάλασσα και η Αλάσκα. Λόγω της ιδιαιτερότητας της φύσης του τουριστικού προϊόντος και της ευαισθησίας του από εξωτερικούς παράγοντες, όπως η εποχικότητα, ο έντονος ανταγωνισμός, η οικονομική κρίση και οι ποικίλοι περιορισμοί που προκύπτουν από το θεσμικό και χωροταξικό πλαίσιο, περιορίζεται η εξέλιξη της δραστηριότητας με δυσμενείς επιπτώσεις. Οι δυσκολίες που προκύπτουν στην εξέλιξη της πορείας της ελληνικής κρουαζιέρας, εξαρτώνται από ποικίλους παράγοντες όπως, οι παγκόσμιες πολιτικές ανακατατάξεις, η δεδομένη οικονομικό-κοινωνική κατάσταση, οι νέοι αναδυόμενοι προορισμοί που καταδεικνύονται από τους βασικούς «παίκτες». 1

10 Σήμερα, σε αυτή την κατεξοχήν παγκόσμια βιομηχανία λίγοι «παίκτες» λαμβάνουν αποφάσεις και σχεδιάζουν την εξέλιξη και την ανάπτυξη του κλάδου σε ολόκληρο τον κόσμο και πολλοί περισσότεροι «παίκτες» επιδιώκουν να ωφεληθούν από την πορεία και την εξέλιξή της. Οι μεγάλες εταιρείες κρουαζιέρας, χαράζουν τόσο την επέκταση του κλάδου στον τομέα της ζήτησης των προορισμών, εμβαθύνοντας την παρουσία τους σε παλιές αγορές και διεισδύοντας σε νέες, όσο και στον τομέα της προσφοράς προϊόντων. Δηλαδή, αναζητώντας νέες υπηρεσίες σε παλιούς προορισμούς και δημιουργώντας νέους προορισμούς κρουαζιέρας. Προβλέπεται για τα επόμενα χρόνια, οι παλιοί προορισμοί να αντιμετωπίσουν μια νέα πραγματικότητα. Οι εταιρείες κρουαζιέρας έχουν αποφασίσει να δοκιμάσουν την τύχη τους σε νέους προορισμούς, με παλιούς πελάτες, αλλά και αναζητώντας νέους. Οι νέοι αναδυόμενοι προορισμοί σε Ασία και Αυστραλία αποτελούν πρόκληση, αλλά συνάμα και κίνδυνο και ευκαιρία για την πορεία της κρουαζιέρας στον Ελλαδικό χώρο Σκοπός & Στόχος Εργασίας Σκοπός της εργασίας είναι η παρουσίαση τόσο του παγκόσμιου όσο και του ελληνικού κλάδου κρουαζιέρας, αλλά και των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης στη συμπεριφορά των πελατών των εταιρειών κρουαζιέρας. Βασικός στόχος στην παρούσα εργασία είναι ο εντοπισμός και η ανάλυση των μεταβολών στη συμπεριφορά των πελατών των εταιρειών κρουαζιέρας λόγω της οικονομικής κρίσης Μεθοδολογία Εργασίας Για να πραγματοποιηθεί ο σκοπός της εργασίας χρησιμοποιήθηκαν δύο μεθοδολογίες. Η πρώτη μεθοδολογία περιλαμβάνει τη δευτερογενή έρευνα. Συγκεκριμένα, συγκεντρώθηκε μία πληθώρα επιστημονικής αρθρογραφίας και βιβλιογραφίας σχετικά με τον κλάδο της κρουαζιέρας τόσο παγκοσμίως όσο και στην Ελλάδα. 2

11 Η δεύτερη μεθοδολογία περιλαμβάνει την πρωτογενή έρευνα. Συγκεκριμένα, δημιουργήθηκε ερωτηματολόγιο το οποίο διανεμήθηκε σε Έλληνες και Ιταλούς πελάτες που έχουν πραγματοποιήσει κρουαζιέρα. 3

12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο : «Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΤΗΣ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑΣ» 2.1. Εισαγωγή Κεφαλαίου Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται η βιομηχανία της κρουαζιέρας. Αρχικά, παρουσιάζεται η ιστορική εξέλιξη της βιομηχανίας και ακολούθως τα βασικά της στοιχεία σε παγκόσμιο επίπεδο και συγκεκριμένα η παγκόσμια ανάπτυξη των επιβατών κρουαζιέρας, η ανάπτυξη των γεωγραφικών προορισμών της κρουαζιέρας και οι τάσεις του κλάδου για τα έτη Τέλος, παρουσιάζονται οι ευρωπαϊκές χώρες προορισμοί της κρουαζιέρας Ιστορική Εξέλιξη Η θαλάσσια περιήγηση δεν αποτελεί φαινόμενο της σύγχρονης εποχής. Η κρουαζιέρα ως τρόπος αναψυχής είναι γνωστή από την αρχαιότητα και αποτελούσε προνόμιο των εύπορων κοινωνικών τάξεων. Είναι ιστορικά αποδεδειγμένο ότι από την αρχαιότητα υπήρχαν πλοία τα οποία χρησιμοποιούνταν για ψυχαγωγικούς λόγους. Το πιο γνωστό από αυτά ήταν το περίφημο «Συρακουσία», που κατασκευάσθηκε για τον Ιέρωνα ( π.χ.) τον τύραννο των Συρακουσών (Κοκκώσης και συν., 2011). Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, οι Ρωμαίοι πολίτες επισκέπτονταν ομαδικά αρχαίες ελληνικές πόλεις, με ειδικά ναυλωμένα πλοία, για να παρακολουθήσουν διάφορα θεάματα ή θρησκευτικές εορτές ή και για ανάπαυση. Ιδιαίτερα στην Κόρινθο κατέπλεαν πλούσιοι έμποροι από όλα τα τότε γνωστά σημεία της γης, για να πραγματοποιήσουν τις εμπορικές συναλλαγές τους και παράλληλα τις διακοπές τους. Είναι γνωστή η φράση «ου παντός πλειν ες Κόρινθον» που αποδίδει τη σημασία που είχε η θαλάσσια περιήγηση για τους εύπορους της εποχής εκείνης (Κοκκώσης και συν., 2011). 4

13 Στην διάρκεια του 15 ου αιώνα, η Βενετία οργάνωσε κατά συστηματικό τρόπο την ομαδική θαλάσσια περιήγηση στην προσπάθειά της να διακινήσει τους προσκυνητές προς τους Αγίους Τόπους. Στο 17 ο αιώνα, η θαλάσσια περιήγηση με την εμφάνιση κυρίως των Άγγλων περιηγητών, αποκτά νέα μορφή που συνδυάζει την ψυχαγωγία με την αρχαιολατρία και γενικότερα την ιστορική έρευνα και φιλομάθεια. Κατά την περίοδο αυτή εγκαταλείπεται ο ομαδικός χαρακτήρας της θαλάσσιας περιήγησης και επικρατεί η θαλάσσια περιήγηση των μεμονωμένων ατόμων ή των μικρών ομάδων, ειδικότερα στην περιοχή της Μεσογείου θάλασσας (Κοκκώσης και συν., 2011). Η ιδέα της κρουαζιεροπλοΐας, δηλαδή να ταξιδεύει κάποιος με πλοίο για αναψυχή και όχι για συγκοινωνιακούς λόγους, αποδίδεται στον Arthur Anderson, έναν από τους ιδρυτές της εταιρείας Peninsular and Oriental Steam Navigation Company, που έγινε γνωστή στο χώρο της ναυτιλίας ως P&O. Το 1835, o Anderson πρότεινε μια κρουαζιέρα από την Αγγλία προς τα νησιά Φερόες και στις ακτές της Ισπανίας με σκοπό την απόλαυση του ήλιου στη διάρκεια των χειμερινών μηνών. Το 1844, η Ρ&Ο επέκτεινε τις κρουαζιέρες στη Μεσόγειο θάλασσα. Στις επόμενες δεκαετίες οι κρουαζιέρες πραγματοποιούνταν και σε άλλες θαλάσσιες περιοχές. Στη δεκαετία του 1860 επεκτάθηκε η ναύλωση και η διαχείριση των πλοίων για κρουαζιέρα. Το κύριο χαρακτηριστικό της ήταν η πολύμηνη διάρκεια και το υψηλό οικονομικό επίπεδο της πελατείας τους. Οι ταξιδιώτες διέθεταν άφθονο χρόνο και πλούτο και ταξίδευαν κυρίως για λόγους υγείας. Η κρουαζιέρα συνίστατο κυρίως στην απόλαυση του ταξιδιού και όχι τόσο στη γνωριμία των τόπων. Έτσι το έτος 1868 το ατμόπλοιο «Quaker City», με χωρητικότητα κ.ο.χ. πραγματοποίησε την πρώτη κρουαζιέρα από τις Η.Π.Α. στη Μεσόγειο θάλασσα. Το 1881 το ατμόπλοιο «Ceylon» της P&O πουλήθηκε στην Oceanic Yachting Company η οποία το μετέτρεψε σε πλοίο αναψυχής. Το πλοίο χωρητικότητας κ.ο.χ. έκανε το γύρο του κόσμου. Η εταιρεία Orient Line of London σε συνεργασία με την εταιρεία Pacific Steam Navigation Co καθιέρωσαν τα πρώτα προγράμματα κρουαζιέρας προς τα φιόρδ της Νορβηγίας το 1889 και προς τη Μεσόγειο θάλασσα το 1893 (Μοίρα & Μυλωνόπουλος, 2005). Πολλές φορές λόγω της εποχικότητας και λόγω της έλλειψης πελατείας τα επιβατηγά πλοία λειτουργούσαν ως κρουαζιερόπλοια. Έτσι, ο Albert Ballin που 5

14 διηύθυνε την επιβατική γραμμή που συνέδεε το Αμβούργο με την Αμερική για να αντιμετωπίσει την απραξία των πλοίων στη διατλαντική αυτή γραμμή λόγω έλλειψης επιβατών, έστειλε το πλοίο «Augusta Victoria» (κατασκευής 1889, χωρητικότητας κ.ο.χ.) σε κρουαζιέρα στη Μεσόγειο θάλασσα κατά τη διάρκεια του χειμώνα του έτους 1891 (Μοίρα & Μυλωνόπουλος, 2005). Το 1895 το «Lusitania» (3.877 κ.ο.χ.) πραγματοποίησε μια πολυτελή κρουαζιέρα 60 ημερών προς τις Δυτικές Ινδίες, τη Μαδέρα, την Τενερίφη και τις Αζόρες. Στη δεκαετία του 1930 οι καμπίνες στα πλοία αναψυχής αποκτούν ιδιαίτερους χώρους υγιεινής. Το 1933 κατασκευάσθηκε το πλοίο «Monarch of Bermuda» με ιδιαίτερους χώρους υγιεινής σε όλες τις καμπίνες. Τη δεκαετία αυτή το πλέον γνωστό κρουαζιερόπλοιο υπήρξε το «Arandora Star» της Blue Star Lines. Το πλοίο αυτό ένα από τα πέντε πλοία της εταιρείας που παρείχαν υπηρεσίες στους επιβάτες και στο εμπόριο στη γραμμή Λονδίνο-Νότια Αμερική, μετατράπηκε από επιβατηγό και εμπορικό πλοίο με χωρητικότητα κ.ο.χ. και ικανό να εξυπηρετεί 164 επιβάτες, σε κρουαζιερόπλοιο με χωρητικότητα κ.ο.χ. και ικανό να εξυπηρετεί 400 τουρίστες. Το «Arandora Star» είχε μια επιτυχημένη σταδιοδρομία ως κρουαζιερόπλοιο. Ήταν γνωστό ως Chocolate Box που μετέφερε τους πλούσιους και τους διάσημους. Η τελευταία του κρουαζιέρα έγινε το 1939 και κατά τη δεκαετή δράση του πραγματοποίησε 120 ταξίδια (ένα στη Βαλτική, ένα στον Ινδικό ωκεανό, 6 στις δυτικές Ινδίες, 12 στα Κανάρια νησιά, 56 στη Μεσόγειο και 44 στα Νορβηγικά φιόρδ). Βυθίσθηκε στη διάρκεια του πολέμου το Τα κρουαζιερόπλοια της περιόδου από το 1860 έως το 1960 δεν διέφεραν σημαντικά από τα επιβατηγά πλοία, ως προς την κατασκευή και ως προς την παροχή υπηρεσιών (Μοίρα & Μυλωνόπουλος, 2005). Η νέα εποχή της κρουαζιέρας αρχίζει στη δεκαετία του 1960, όταν το πλοίο ως μέσο μεταφοράς επιβατών μεταξύ Αμερικής και Ευρώπης αντικαθίσταται από το αεροπλάνο. Οι πλοιοκτήτες προκειμένου να αξιοποιήσουν οικονομικά τα επιβατηγά πλοία, προβαίνουν στη μετασκευή τους σε κρουαζιερόπλοια. Χαρακτηριστικό κρουαζιερόπλοιο αυτής της εποχής είναι το «Mardi Gras» πρώην «Empress of Canada», ναυπηγημένο το 1961, που είναι το πρώτο πλοίο της εταιρείας Carnival Cruise Lines. Το πλοίο μετέφερε 906 επιβάτες και έπλεε με ταχύτητα 21 κόμβους. Στην αρχή παρείχε επταήμερη κρουαζιέρα αλλά αργότερα παρείχε τριήμερη και 6

15 τετραήμερη κρουαζιέρα στις Μπαχάμες με λιμάνι αφετηρίας το Canaveral στη Φλώριδα. Στη δεκαετία του 1970 το κρουαζιερόπλοιο άρχισε να λειτουργεί αμιγώς ως χώρος παροχής υπηρεσιών τουριστικού χαρακτήρα με πεδίο δράσης την Καραϊβική και με πελατεία προερχόμενη από τη Β. Αμερική. Τα κρουαζιερόπλοια σχεδιάστηκαν με ανοικτούς χώρους καταστρώματα για να υποδεχθούν αθλητικές δραστηριότητες π.χ. πισίνες, τένις, κ.α. Σκανδιναβικές και Ευρωπαϊκές εταιρείες ασχολήθηκαν με την εξερεύνηση της αγοράς της Καραϊβικής. Εταιρείες όπως η Norwegian Caribbean, Royal Caribbean, Royal Viking, Holland America, Carnival Cruises και Princess Cruises άρχισαν να δραστηριοποιούνται στην περιοχή (Μοίρα & Μυλωνόπουλος, 2005). Το κρουαζιερόπλοιο βρέθηκε στο επίκεντρο του τουριστικού ενδιαφέροντος στις αρχές της δεκαετίας του 1980, οπότε και άρχισαν να κατασκευάζονται νέα πλοία ειδικά σχεδιασμένα για κρουαζιέρες. Σ αυτό βοήθησαν οι διαφημιστικές εκστρατείες αλλά και τα προγράμματα και οι τηλεοπτικές ταινίες, όπως το γνωστό «Πλοίο της αγάπης» (Love Boat), που άρχισαν να προβάλλονται και να διαμορφώνουν μια ελκυστικότατη εικόνα για τις κρουαζιέρες. Αυτή η αύξηση της ζήτησης για κρουαζιέρες ενθάρρυνε τις εταιρείες να ναυπηγήσουν πλοία μεγαλύτερης χωρητικότητας. Τα πλοία αυτά ανήκουν στη «δεύτερη γενιά» κρουαζιερόπλοιων. Για τα πλοία της «δεύτερης γενιάς» υιοθετήθηκε από την εταιρεία Holland America η ονομασία Ocean Liners. Χαρακτηριστικό πλοίο αυτής της γενιάς είναι το «Tropicale», που ναυπηγήθηκε στη Δανία το 1981 για λογαριασμό της εταιρείας Carnival Cruise Lines, με χωρητικότητα κ.ο.χ., ταχύτητα 20 κόμβους, μεταφορική ικανότητα επιβατών και πεδίο δραστηριότητας την τουριστική αγορά των Δυτικών Ακτών των Η.Π.Α. και του Μεξικού. Στη «δεύτερη γενιά» κρουαζιερόπλοιων παρατηρείται έντονη η τάση για την αύξηση του αριθμού των εξωτερικών καμπίνων καθώς περισσότεροι επιβάτες αναζητούν την απόλαυση του φυσικού περιβάλλοντος (ήλιο, θαλάσσια θέα, φεγγάρι) καθ' όλη τη διάρκεια της κρουαζιέρας. Στη δεκαετία του 1990 ναυπηγούνται πλοία με μεταφορική ικανότητα περίπου επιβατών. Πρόκειται για τη γενιά των κρουαζιερόπλοιων που χαρακτηρίζονται ως μεγαθήρια». Χαρακτηριστικά πλοία είναι το «Sovereign of the Seas» της εταιρείας Royal Caribbean, το «Monarch of the Seas» και το «Majesty of the Seas». Τα κρουαζιερόπλοια αυτά πραγματοποιούσαν επταήμερες κρουαζιέρες στην Καραϊβική 7

16 θάλασσα. Το «Sovereign of the Seas», που χαρακτηρίσθηκε «πλωτό εμπορικό κέντρο», συμβολίζει και την αλλαγή στη φιλοσοφία της κρουαζιέρας από απλό ταξίδι αναψυχής σε «αυτάρκη - πλήρη εμπειρία διακοπών». Στη γενιά αυτή των κρουαζιερόπλοιων κυριαρχεί το στοιχείο της πολυτέλειας και η υψηλή παροχή υπηρεσιών ξενοδοχειακού τύπου, δηλαδή διαμονή, εστίαση, ψυχαγωγία, ημερήσιες και νυχτερινές δραστηριότητες και ξενάγηση στα λιμάνια. Στη δεκαετία του 1990 η αγορά της κρουαζιέρας ήταν ένας από τους ταχύτατα αναπτυσσόμενους τομείς της οικονομίας. Ιδιαίτερα παρατηρήθηκε αύξηση της ζήτησης για κρουαζιέρες στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην υπόλοιπη Ευρώπη και αργότερα στις περιοχές της Ασίας - Ειρηνικού. Η κρουαζιέρα με ετήσια αύξηση που ανέρχεται στο 8%, από το 1988 παρουσίασε σχεδόν διπλάσιο ρυθμό ανάπτυξης από ότι η τουριστική δραστηριότητα στο σύνολό της (Μοίρα & Μυλωνόπουλος, 2005). Το σύγχρονο κρουαζιερόπλοιο προσφέρει στον επιβάτη, θάλασσα, ήλιο, ψυχαγωγία και υπηρεσίες που διαφοροποιούνται από την απλή θαλάσσια μεταφορά που προσφέρει το επιβατηγό πλοίο. Το κυρίαρχο χαρακτηριστικό στη κρουαζιεροπλοΐα είναι η ξενοδοχειακή λειτουργία του πλοίου. Το κρουαζιερόπλοιο προσφέρει υπηρεσίες ξενοδοχειακού τύπου και οι εργαζόμενοι σε αυτό έχουν ειδικότητες ανάλογες των σύγχρονων ξενοδοχειακών μονάδων (π.χ. Hotel Manager). Η ειδοποιός διαφορά του κρουαζιερόπλοιου από το συμβατικό ξενοδοχείο έγκειται στο γεγονός ότι αυτό λόγω της ικανότητας πλεύσης μπορεί να μετακινείται γεωγραφικά ώστε να ανταποκρίνεται στην εκάστοτε ζήτηση κλινών. Σήμερα είναι σαφής η τάση για ναυπήγηση κρουαζιερόπλοιων ολοένα και μεγαλύτερης χωρητικότητας προκειμένου αυτά να παρέχουν υπηρεσίες που υπερβαίνουν τη συμβατική ξενοδοχειακή λειτουργία, με σκοπό να καλύψουν όλες τις παροχές ενός υπερπολυτελούς ξενοδοχειακού - τουριστικού συγκροτήματος (π.χ. Spa, γυμναστήρια, εσωτερικές και εξωτερικές πισίνες, γήπεδα γκολφ, τένις, basket, αίθουσες τέχνης, θέατρα, επιχειρηματικά κέντρα, κινηματογράφοι, συνεδριακοί χώροι, πολυκαταστήματα) (Μοίρα & Μυλωνόπουλος, 2005). Το σύγχρονο κρουαζιερόπλοιο μετατρέπεται σε πλωτό θέρετρο. Για το λόγο αυτό έχουν ναυπηγηθεί κρουαζιερόπλοια μεγάλης χωρητικότητας, όπως το κρουαζιερόπλοιο «Queen Mary 2» που ναυπηγήθηκε το 2004, έχει χωρητικότητα κ.ο.χ., μπορεί να μεταφέρει μέχρι επιβάτες και έχει άτομα 8

17 πλήρωμα και το «Freedom of the Seas», του οποίου η καθέλκυση έγινε στις 12 Μαΐου του 2006 και είναι το μεγαλύτερο κρουαζιερόπλοιο στον κόσμο σήμερα, διαθέτοντας 15 καταστρώματα, 10 εστιατόρια, 16 μπαρ, καμπίνες και έχει δυνατότητα μεταφοράς μέχρι και επιβατών και άτομα πλήρωμα, ενώ το 2009 αναμένεται η καθέλκυση του κρουαζιερόπλοιου «Genesis», που θα έχει μήκος 360μ, θα μπορεί να μεταφέρει μέχρι και επιβάτες και η κατασκευή του θα κοστίσει περίπου 1,24 δις δολάρια. Η «κρουαζιέρα της πολυθρόνας» και το «κρουαζιερόπλοιο πλωτός οίκος ευγηρίας» που ήταν τα χαρακτηριστικά της κρουαζιερόπλοια των προηγούμενων δεκαετιών μετεξελίσσεται σε «κρουαζιέρα δράσης» και το κρουαζιερόπλοιο σε χώρο πολυδύναμης δραστηριότητας, στοιχεία που χαρακτηρίζουν πλέον την κρουαζιέρα στις αρχές του 21 ου αιώνα (Μοίρα & Μυλωνόπουλος, 2005) Βασικά Στοιχεία Κρουαζιέρας σε Παγκόσμιο Επίπεδο Η Παγκόσμια Ανάπτυξη Επιβατών Κρουαζιέρας Η στενή και βαθιά σχέση μεταξύ τουρισμού και παγκοσμιοποίησης έχει ευρέως καταγραφτεί βιβλιογραφικά και στους δύο τομείς. Καμία άλλη μορφή τουρισμού ή αδιαμφισβήτητα σε οποιοδήποτε άλλη βιομηχανία, δεν είναι τόσο πολύ συνδεδεμένη με τις διεργασίες παγκοσμιοποίησης, όσο ο τουρισμός κρουαζιέρας. Η «Παγκοσμιοποίηση στη θάλασσα» αποτελεί μια παραδειγματική περίπτωση των διαδικασιών της παγκοσμιοποίησης και των αποτελεσμάτων της γενικά. Ενώ η περιοχή της Καραϊβικής συνεχίζει να προσελκύει περίπου το ήμισυ των επιχειρήσεων κρουαζιέρας στον κόσμο, η ταχεία ανάπτυξη του τουρισμού κρουαζιέρας έχει ως στόχο της επέκταση, σε όλο και περισσότερα λιμάνια σε όλο τον κόσμο. Η παγκόσμια βιομηχανία της κρουαζιέρας γίνεται ολοένα και πιο δημοφιλής, με την επιλογή συμμετοχής σε ποικίλες θεματικές κρουαζιέρες και τον μεγάλο αριθμό των νέων προορισμών που ανακοινώνονται κάθε χρόνο. Ο τομέας της κρουαζιέρας είναι σαφώς παγκόσμιας εμβέλειας, και στηρίζεται στην βαθιά διασύνδεση μεταξύ των 9

18 τόπων, συμβάλλοντας στην εξέλιξη τους σε κοινωνικό, πολιτιστικό και οικονομικό επίπεδο (Dowling, 2006). Η δυναμική του φαινομένου αποτυπώνεται στο γεγονός πως ενώ η παγκόσμια οικονομική κρίση του είχε σημαντική επίπτωση στις θαλάσσιες μεταφορές, οι γραμμές μεταφορών κρουαζιέρας και τα λιμάνια κρουαζιέρας συνέχισαν να βιώνουν σταθερές αυξήσεις στον αριθμό των επιβατών. Σημειώνεται ότι στα πρώτα 14 χρόνια του 21 ου αιώνα καταγράφεται μια αξιοθαύμαστη ανάπτυξη, όπου συνολικά εκατομμύρια άνθρωποι πραγματοποίησαν διακοπές κρουαζιέρας κατά το Ο αριθμός αυτός είναι υπερδιπλάσιος από ότι καταγράφεται μια δεκαετία πριν: 10,5 εκατομμύρια επιβάτες κρουαζιέρας ταξίδεψαν το 2004 (Dowling, 2006). Κατά τη διάρκεια των δέκα ετών ( ) η ζήτηση για κρουαζιέρες σε όλο τον κόσμο έχει αυξηθεί από 13,1 εκατομμύρια επιβάτες σε 22,0 εκατομμύρια ευρώ (+ 68%) με αύξηση 3,4% που είχε επιτευχθεί το Ο αριθμός των ανθρώπων που ταξίδεψαν το 2000, ήταν μόλις το ένα τρίτο του σημερινού ποσοστού, δηλαδή εκατομμύρια επιβάτες. Στατιστικά, από το 1990, πάνω από εκατομμύρια επιβάτες έχουν πραγματοποιήσει κρουαζιέρες δύο ή περισσότερων ημερών, με τον καθένα από αυτούς να επισκέπτονται περισσότερα από ένα λιμάνια (Dowling, 2006). Στον Πίνακα 1 παρουσιάζεται η παγκόσμια αύξηση του ποσοστού επιβατών κρουαζιέρας από το 1990, όταν 3,8 εκατομμύρια άνθρωποι αποφάσισαν να ταξιδέψουν. Η παγκόσμια ανάπτυξη του κλάδου της κρουαζιέρας έχει διαρκή και σταθερό ρυθμό, γύρω στο 7% ετησίως, ανεξάρτητα των οικονομικών κύκλων ανάπτυξης και ύφεσης. Το 1997 ήταν το πρώτο έτος όπου περισσότεροι από 5 εκατομμύρια άνθρωποι πραγματοποίησαν μια κρουαζιέρα, ενώ το 2004 ήταν η πρώτη χρονιά, όπου περισσότεροι από 10 εκατομμύρια άνθρωποι αποφάσισαν να πραγματοποιήσουν μια κρουαζιέρα μέσα σε ένα μόνο χρόνο. Παρόμοια, το έτος 2013 οι παγκόσμιες τουριστικές αφίξεις αυξήθηκαν κατά 57% σε ένα εκτιμώμενο 1,09 δις τουρίστες. 10

19 Πίνακας 1. Σύνολο Επιβατών Κρουαζιέρας Παγκοσμίως ( ) ΠΗΓΗ: Cruise Market Watch (2016) Στις εκθέσεις του UNWTO σημειώνεται ότι το 5% των τουριστών παγκοσμίως έφθασαν στον προορισμό τους δια μέσω θαλάσσης, με κρουαζιερόπλοια και πλοία. Οι τάσεις αυτές επιβεβαιώνουν τις αξιοσημείωτη δυναμική του κλάδου και την αντοχή του σε οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές ή οποιεσδήποτε άλλες προκλήσεις αντιμετωπίζει ο τομέας του τουρισμού. Το 2014 το ποσοστό επιβατών κρουαζιέρας αντιστοιχεί με 2,7%, ποσοστό μεγαλύτερο από το προηγούμενο έτος. Η αύξηση αυτή σημαίνει ότι το 2014 ήταν το έτος με την βραδύτερη αύξηση του αριθμού των επιβατών κρουαζιέρας, κατά τα τελευταία 19 χρόνια (UNWTO, 2014). Σύμφωνα με τα προγνωστικά στοιχεία για το έτος 2016 που έδωσε στη δημοσιότητα η CLIA (Cruise Lines International Association), η κρουαζιέρα συνεχίζει να αναπτύσσεται και να εξελίσσεται με ρυθμούς ρεκόρ σε παγκόσμιο επίπεδο. Το έτος 2016, σχεδόν 24 εκατομμύρια επιβάτες αναμένεται να ταξιδέψουν με κρουαζιερόπλοια σε όλο τον κόσμο, δηλαδή 9 εκατομμύρια περισσότεροι από ότι το Ενώ το 2018 αναμένεται να ξεπεράσουν τα 25 εκατομμύρια, για πρώτη φορά στην ιστορία της κρουαζιέρας, Αυτό συνδέεται με την ανανέωση των κρουαζιερόπλοιων, και την αυξημένη προσφορά θέσεων ελλιμενισμού (Ναυτικά Χρονικά, 2016). Η CLIA έκανε γνωστό, επίσης, ότι οι εταιρείες κρουαζιέρας που είναι μέλη της θα δρομολογήσουν 27 νέα ποντοπόρα κρουαζιερόπλοια (εκ των οποίων 18 για ποτάμιες κρουαζιέρες) συνολικής επένδυσης 6,5 δις δολάρια τα οποία βρίσκονται 11

20 υπό κατασκευήν και αναμένεται να προσθέσουν χιλ. κλίνες στη συνολική μεταφορική ικανότητα του στόλου εντός του Οι κρουαζιέρες σε ποτάμι γίνονται όλο και πιο δημοφιλείς ενώ οι ταξιδιωτικοί πράκτορες δέχονται όλο και μεγαλύτερη ζήτηση για τα ταξίδια κρουαζιέρας (Ναυτικά Χρονικά, 2016). Οκτώ στους δέκα ταξιδιωτικούς πράκτορες, μέλη της CLIA δήλωσαν πως αναμένουν αύξηση στις πωλήσεις κρουαζιέρας το 2016 σε σχέση με πέρυσι. Οι προβλεπόμενες ενδείξεις προκαλούν αισιοδοξία, αφού η παγκόσμια βιομηχανία της αγοράς κρουαζιέρας αναμένεται να αναπτυχθεί με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, παρά τη διεθνή οικονομική κρίση και την κρίση στη ναυλαγορά του ξηρού φορτίου που προκαλεί πονοκέφαλο στους παραδοσιακούς πλοιοκτήτες (Ναυτικά Χρονικά, 2016). Σύμφωνα με την CLIA, η κρουαζιέρα αποφέρει σημαντικό θετικό αντίκτυπο στην οικονομία σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι δαπάνες των τουριστών που επιλέγουν να ταξιδέψουν με κρουαζιερόπλοια ξεπερνούν πλέον τα εκατ. δολάρια Η.Π.Α. (σύμφωνα με στοιχεία του 2014) παγκοσμίως, προσφέροντας εργασία πλήρους απασχόλησης σε χιλ. υπαλλήλους, και με συνολικό εισόδημα 39,3 δισ. το έτος 2014 (Ναυτικά Χρονικά, 2016) Ανάπτυξη Γεωγραφικών Προορισμών Κρουαζιέρας Η αύξηση της κίνησης επιβατών εμφανίζεται στις δύο πιο δημοφιλείς περιοχές της κρουαζιέρας, όπως η Καραϊβική και η Μεσόγειος Θάλασσα, αν κατά τα πρώτα χρόνια του 21 ου αιώνα, η τελευταία έχει αυξηθεί ταχύτερα από οποιαδήποτε άλλη περιοχή του κόσμου. Επίσης σημαντική είναι και η δραστηριοποίηση σε δευτερογενείς αγορές, όπως η Βόρεια Ευρώπη, η Αλάσκα και η Νότια Αμερική. Η δραστηριοποίηση στην Ασία αποτελεί όλο και μεγαλύτερο παγκόσμιο επιχειρηματικό σχέδιο, σηματοδοτώντας την περιοχή ως την επόμενη μεγάλη ευκαιρία για την επέκταση της βιομηχανίας της κρουαζιέρας. Παρομοίως ακολουθεί και η Αυστραλία. Η ανάπτυξη της κάθε περιοχής είναι ένας συνδυασμός της υπάρχουσας ζήτησης για κρουαζιέρες, και της ανάληψης επέκτασης των δραστηριοτήτων ως προς την ανάπτυξη νέων αγορών. Παρατηρώντας την παγκόσμια ανάπτυξη της κρουαζιέρας σε κάθε περιοχή για το έτος 2014, η περιοχή της 12

21 Καραϊβικής παρουσιάζεται ως η κυρίαρχη, με 30% της παγκόσμιας δυναμικότητας ελλιμενισμού. Η Μεσόγειος Θάλασσα είναι η δεύτερη μεγαλύτερη περιοχή, με μερίδιο 24% σε παγκόσμιο επίπεδο. Τρίτη σε σειρά η περιοχή της Βαλτικής με ποσοστό 9% (Pallis, 2015). Η συνεχόμενη ανάπτυξη σε Ευρώπη και Αυστραλία, και η ταχεία ανάπτυξη στην Κίνα και την υπόλοιπη ασιατική αγορά είναι σημαντική. Πριν από πέντε χρόνια, τα ταξίδια κρουαζιέρας ήταν σχεδόν άγνωστα στην Ασία, ενώ σήμερα η περιοχή είναι η ταχύτερα αναπτυσσόμενη στον κλάδο της κρουαζιέρας. Σε ότι αφορά την Ασία φαίνεται ότι αποτελεί τη νέα φλέβα χρυσού για τη βιομηχανία, καθώς μέσα σε μόλις τρία χρόνια ( ) ο αριθμός των επιβατών που προτίμησαν τη συγκεκριμένη περιοχή αυξήθηκε από χιλ. επιβάτες σε 1,4 εκατ. (Ναυτικά Χρονικά, 2016). Αύξηση ρεκόρ σημειώνει και η Αυστραλία, καθώς το 2014 οι επιβάτες ξεπέρασαν το ένα εκατομμύριο μέσα σε ένα ημερολογιακό έτος. Στατιστικά, μέσα στο χρονικό διάστημα των δέκα χρόνων οι επιβάτες κρουαζιέρας της Αυστραλίας έχουν αυξηθεί κατά έξι φορές, από μια βάση χιλ. επιβατών το Ιδιαίτερης σημασίας είναι το συμπέρασμα της CLIA, πως το πλοίο αποτελεί πλέον τον «προορισμό», καθώς είναι σε θέση να προσφέρει πρωτόγνωρες εμπειρίες στους επιβάτες (Ναυτικά Χρονικά, 2016) Τάσεις του Κλάδου της Κρουαζιέρας για τα Έτη Τα νέα πλοία συνεχίζουν να μεγαλώνουν, αυξάνοντας την διαθέσιμη χωρητικότητα και την αποτελεσματικότητα, τονίζοντας την απαίτηση για ανάπτυξη των λιμενικών υποδομών για την υποστήριξη υποδοχής όλο και περισσότερων κρουαζιερόπλοιων παγκοσμίως. Σύμφωνα με τις παραγγελίες κρουαζιερόπλοιων για τα έτη , 23 από τα 43 μεγαλύτερα πλοία ανά εταιρεία έχουν προγραμματιστεί για παράδοση έως το 2021, υπερβαίνοντας τους χιλ. τόνους μικτού φορτίου, όπου τυπικά ισοδυναμεί με επιβάτες. Τα δρομολόγια διαφοροποιούνται με την ανάπτυξη πέραν της Καραϊβικής και της Μεσογείου, και την στόχευση αγορών όπως η Άπω Ανατολή και η Αυστραλία (Lekakou & Tzannatos, 2000). 13

22 2.4. Ευρωπαϊκές Χώρες Προορισμοί Η δραστηριοποίηση της κρουαζιέρας στην περιοχή της Μεσογείου παρουσιάζει σταθερά ανοδικές και ισχυρές τάσεις ανάπτυξης. Η αγορά της Μεσογείου μπορεί να διαιρεθεί στην Ανατολική και την Δυτική, με την Ιταλική Χερσόνησο να αποτελεί ένα φυσικό σύνορο. Οι γεωγραφικές αγορές μπορούν να διακριθούν στην Ανατολική Μεσόγειο και συγκεκριμένα: το Αιγαίο, την Μαύρη Θάλασσα, το Λεβάντε (Κύπρος - Άγιοι Τόποι - Αίγυπτος) και την Βενετία - την Αδριατική - το Ιόνιο Πέλαγος (Lekakou & Tzannatos, 2000). Στατιστικά, ο αριθμός των επιβατών κρουαζιέρας που επισκέφθηκαν 250 διαφορετικά ευρωπαϊκά λιμάνια από το 2008 έως το 2013, αυξήθηκε από 4,42 εκατομμύρια επιβάτες σε 6,36 εκατομμύρια. Τα μεγέθη αυτά αποδεικνύουν τη δυναμική της ευρωπαϊκής αγοράς, η οποία αντιπροσωπεύει περισσότερο από το 30% των επιβατών κρουαζιέρας σε όλο τον κόσμο. Τα κορυφαία λιμάνια της Μεσογείου για το έτος 2013, ήταν η Βαρκελώνη (2.599 χιλ. επιβάτες), η Σιβιταβέκια (2.538 χιλ. επιβάτες), η Βενετία (1.851 χιλ. επιβάτες) και ο Πειραιάς (1.302 χιλ. επιβάτες) (Λεκάκου & Στεφανιδάκη, 2015). Η Ευρώπη, αλλά και ιδιαίτερα η Μεσόγειος είναι ένας σημαντικός προορισμός για τους επιβάτες κρουαζιέρας και για τα κρουαζιερόπλοια από όλο τον κόσμο, προσελκύοντας μεγάλες τουριστικές επενδύσεις και αποφέροντας σημαντικά έσοδα. Η αύξηση της αμερικανικής ζήτησης και η προσέλκυση περισσότερων Ευρωπαίων για κρουαζιέρες στην Ευρώπη, οδήγησαν στην ανάπτυξη της ευρωπαϊκής κρουαζιέρας και ειδικότερα στην περιοχή της Μεσόγειου και της Βόρειας Ευρώπης. Επίσης και η υποτίμηση του δολαρίου έναντι του ευρώ και της στερλίνας, συνέβαλε στο να αξιολογείται η κρουαζιέρα ως η πλέον περισσότερο συμφέρουσα από τους Αμερικανούς που θέλουν να ταξιδέψουν στην Ευρώπη (Λεκάκου & Στεφανιδάκη, 2015). Σύμφωνα με την Έκθεση CLIA Ευρώπης για την «Οικονομική Συνεισφορά της για το 2014», υπολογίζεται ότι το έτος 2013, 6,4 εκατομμύρια κάτοικοι της Ευρώπης προχώρησαν σε διακοπές με κρουαζιέρα, παρουσιάζοντας αύξηση 3,6% σε σχέση με 14

23 το 2012, ποσοστό που αντιπροσωπεύει το 30% του συνόλου των επιβατών κρουαζιέρας, σε όλο τον κόσμο (Λεκάκου & Στεφανιδάκη, 2015). Αναφορικά με την υφιστάμενη κατάσταση, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του ηλεκτρονικού ειδησεογραφικού περιοδικού «Cruise Industry News», το οποίο είναι ειδικευμένο στον χώρο της κρουαζιέρας, αναμένεται σημαντική μείωση της τάξης του 4% στην αγορά κρουαζιέρας της Μεσογείου. Οι κύριοι λόγοι που προβλέπεται να οδηγήσουν σε περιορισμό των επιβατών κρουαζιέρας στη Μεσόγειο, είναι οι συνεχείς προσφυγικές ροές από την Συρία προς τις ακτές της Τουρκίας και της Ελλάδας, καθώς και οι ανησυχίες για θέματα ασφάλειας επιβατών στους λιμένες της Τουρκίας μετά τις πρόσφατες τρομοκρατικές επιθέσεις που έχουν σημειωθεί στη χώρα και κυρίως στην Κωνσταντινούπολη (Ναυτικά Χρονικά, 2016) Σύνοψη Κεφαλαίου Στο παρόν κεφάλαιο παρουσιάστηκε και αναλύθηκε η βιομηχανία της κρουαζιέρας. Αρχικά, παρουσιάστηκε η ιστορική εξέλιξη της βιομηχανίας και ακολούθως τα βασικά της στοιχεία σε παγκόσμιο επίπεδο και συγκεκριμένα η παγκόσμια ανάπτυξη των επιβατών κρουαζιέρας, η ανάπτυξη των γεωγραφικών προορισμών της κρουαζιέρας και οι τάσεις του κλάδου για τα έτη Τέλος, παρουσιάστηκαν οι ευρωπαϊκές χώρες προορισμοί της κρουαζιέρας. Στο επόμενο κεφάλαιο παρουσιάζεται και αναλύεται η κρουαζιέρα ως τουριστικό προϊόν. 15

24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο : «Η ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑ ΩΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΙΟΝ» 3.1. Εισαγωγή Κεφαλαίου Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται και αναλύεται η κρουαζιέρα ως τουριστικό προϊόν. Σε πρώτη φάση πραγματοποιείται μια εννοιολογική προσέγγιση και εν συνεχεία παρουσιάζεται ο θαλάσσιος τουρισμός και η κρουαζιέρα. Ακολούθως, περιγράφονται οι διάφορες κατηγορίες και τύποι κρουαζιερόπλοιων Εννοιολογική Προσέγγιση Μία από τις πρώτες προσπάθειες που έγιναν για να ορισθεί ο τουρισμός είναι αυτή των Hunziker και Kraft. Κατά την άποψη τους, ο τουρισμός είναι το σύνολο των φαινομένων και σχέσεων που προκύπτουν από την πραγματοποίηση ενός ταξιδιού και την διαμονή μη μόνιμων κατοίκων, εφόσον δεν οδηγούν σε μόνιμη διαμονή και δεν συνδέονται με καμία κερδοσκοπική δραστηριότητα. Βασικό στοιχείο που πρέπει να ληφθεί υπόψη για τον σαφή προσδιορισμό της έννοιας, αποτελούν οι διάφορες ομάδες που συμμετέχουν στην τουριστική βιομηχανία και επηρεάζονται από αυτή (Ηγουμενάκης & Κραβαρίτης, 2004). Μπορούμε να αναφερθούμε δηλαδή, στο σύνολο των φαινομένων και των σχέσεων που προκύπτουν από την αμοιβαία επίδραση τουριστών, τουριστικών επιχειρήσεων, τουριστικών προορισμών και διοικήσεων τουριστικών προορισμών στην διαδικασία προσέλκυσης, υποδοχής και φιλοξενίας επισκεπτών. Εξετάζοντας προσεκτικά το τουριστικό φαινόμενο, διαπιστώνουμε ότι ο τουρισμός αποτελεί ένα σύνθετο τομέα δραστηριοτήτων, προϊόντων και παραγωγικών μονάδων, που προσφέρει μια τουριστική εμπειρία σε μεμονωμένα άτομα ή ομάδες ατόμων, που φεύγουν προσωρινά από τον τόπο τον οποίο κατοικούν μόνιμα και ταξιδεύουν για να επισκεφτούν κάποιον τουριστικό προορισμό, για να ικανοποιήσουν τις τουριστικές τους ανάγκες ή επιθυμίες, που όμως δεν είναι πάντα ανάγκες ή επιθυμίες 16

25 ξεκούρασης, ψυχαγωγίας, διασκέδασης, κτλ. Συμπερασματικά, μπορεί να ειπωθεί πως ο τουρισμός είναι ολόκληρος ο κόσμος της τουριστικής βιομηχανίας, δηλαδή των θέλγητρων, των καταλυμάτων, των μεταφορικών μέσων, και γενικά όλων των υλικών ή άυλων προϊόντων που ικανοποιούν τις τουριστικές ανάγκες. Ακόμη αποτελεί το αθροιστικό σύνολο των τουριστικών δαπανών που πραγματοποιούνται μέσα στα όρια μιας χώρας ή μιας διοικητικής της υποδιαίρεσης (Ηγουμενάκης & Κραβαρίτης, 2004). Ο τουρισμός αποτελεί ένα κοινωνικοοικονομικό φαινόμενο με σημαντικές επιδράσεις στις ζωές των ανθρώπων και στις εθνικές οικονομίες των χωρών. Είναι γνωστό πως ο τουρισμός συμβάλλει σε εξαιρετικά μεγάλο βαθμό στη διαμόρφωση του ΑΕΠ των κρατών και στην δημιουργία θέσεων απασχόλησης. Η αύξηση των εισοδημάτων συντέλεσε στην βελτίωση της ποιότητας της ζωής των ανθρώπων και δημιούργησε την ανάγκη για ταξίδια και την ευρύτερη στροφή προς τον τουρισμό. Το ταξίδι, η μετακίνηση δηλαδή του ανθρώπου από τον τόπο της μόνιμης κατοικίας του σε κάποιο άλλο τόπο αποτελεί και το βασικό στοιχείο του τουρισμού. Προϋπόθεση της μετακίνησης από τον τόπο διαμονής στον τουριστικό προορισμό, η καθορισμένη χρονική διάρκεια παραμονής σε αυτόν, με σκοπό την αναψυχή δηλαδή την πνευματική, ψυχική και σωματική ανάταση. Το κίνητρο των διακοπών και της αναψυχής, αποτελεί βασικό συστατικό του τουρισμού και θεμελιώδες δικαίωμα όλων των ανθρώπων (Μοίρα & Μυλωνόπουλος, 2014). Στην ευρύτερη ανάπτυξη του προσδιορισμού του τουρισμού συμπεριλαμβάνονται βασικοί ορισμοί που αφορούν την έννοια της κρουαζιέρας και του θαλάσσιου τουρισμού και αναψυχής. Η κρουαζιέρα ως έννοια είναι πολυσύνθετη και συνδυάζει στοιχεία μεταφοράς, τουρισμού, ψυχαγωγίας και ταξιδιού. Με τον όρο «Κρουαζιέρα» ορίζεται το οποιοδήποτε ταξίδι αναψυχής έναντι ναύλου, με κύριο σκοπό την εγκατάσταση των επιβατών στο πλοίο και την επίσκεψη τους σε ποικιλία προορισμών. Βασικό σημείο του ορισμού είναι ότι ο σκοπός δεν είναι κατά αποκλειστικότητα η μεταφορά των επιβατών στους εκάστοτε προορισμούς αλλά η παραμονή τους στο πλοίο (Λεκάκου & Στεφανιδάκη, 2015). Σύμφωνα με τον Διακομιχάλη (2009), με τον όρο «τουρισμός κρουαζιέρας» εννοούμε την επιλογή ενός κατάλληλα διαμορφωμένου πλοίου το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο ως τόπος διαμονής και ψυχαγωγίας όσο και ως μέσο μετακίνησης, σύμφωνα με ένα 17

26 προκαθορισμένο πρόγραμμα, από ένα άτομο- τουρίστα, ο οποίος αποδέχεται την ένταξή του σε ένα κοινό περιβάλλον με ένα σύνολο ατόμων που συμμετέχουν στο κοινό πρόγραμμα της θαλάσσιας περιήγησης, με σκοπό την αναψυχή. Ως εκ τούτου, η δραστηριότητα του θαλάσσιου τουρισμού που έχει ως αντικείμενο την παροχή του τουριστικού προϊόντος της κρουαζιέρας καλείται κρουαζιέρα. Κάποιος άλλος ορισμός του τουρισμού κρουαζιέρας, περιγράφει την κρουαζιέρα ως ένα κυκλικό περιηγητικό ταξίδι, το οποίο έχει ως μέσο του το κρουαζιερόπλοιο. Το χαρακτηριστικό της κρουαζιέρας είναι ότι πρόκειται για ταξίδι αναψυχής, το οποίο ξεκινάει και τελειώνει στο ίδιο σημείο, δηλαδή στο λιμάνι αφετηρίας. Ενδέχεται να περιλαμβάνεται και κάποια άλλη μετάβαση (πχ. αεροπορική), καθώς και διαμονή σε τουριστικό κατάλυμα, αποκλείοντας με αυτό τον τρόπο τον κανόνα του κοινού λιμανιού επιβίβασης και αποβίβασης (Ηγουμενάκης & Κραβαρίτης, 2004) Θαλάσσιος Τουρισμός & Κρουαζιέρα Ο θαλάσσιος τουρισμός αποτελεί μία από τις ειδικές μορφές τουρισμού και πλέον μια από τις δυναμικότερες μορφές του σύγχρονου τουρισμού. Ο θαλάσσιος τουρισμός αποτελεί σημαντικό τομέα του τουρισμού και για πολλά παράκτια και νησιωτικά κράτη είναι η «αιχμή του δόρατος» της τουριστικής τους βιομηχανίας. Οι χώρες ενθαρρύνονται να επενδύσουν στον θαλάσσιο τουρισμό λόγω των αποδεδειγμένων οικονομικών ωφελειών, ιδίως των εισροών συναλλάγματος, της αύξησης απασχόλησης, και της δημιουργίας αναπτυξιακών υποδομών (Μοίρα & Μυλωνόπουλος, 2014). Η απόδοση του όρου «θαλάσσιος τουρισμός» όπως έχει καταγραφτεί βιβλιογραφικά, περιλαμβάνει όλες τις δραστηριότητες αναψυχής που έχουν ως πεδίο αναφοράς και ανάπτυξης δράσης το θαλάσσιο περιβάλλον. Έτσι, αποκλείονται από την έννοια του θαλάσσιου τουρισμού οι δραστηριότητες αναψυχής που έχουν σχέση, άμεση ή έμμεση με το γλυκό υγρό στοιχείο, δηλαδή τους ποταμούς και τις λίμνες. Επίσης, αποκλείονται όλες εκείνες οι δραστηριότητες που 18

27 ενώ λαμβάνουν χώρα στο θαλάσσιο περιβάλλον δεν αποσκοπούν στην αναψυχή του ανθρώπου, όπως για παράδειγμα οι θαλάσσιες μεταφορές (Μυλωνόπουλος, 2006). Σύμφωνα με τον Διακομιχάλη (2009), με τον όρο «θαλάσσιος τουρισμός» νοείται κάθε τουριστική δραστηριότητα σχετιζόμενη με τη θάλασσα και τις ακτές και κριτήριο διάκρισης των δραστηριοτήτων του θαλάσσιου τουρισμού στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς, αποτελεί εν τέλει, η συμμετοχή σε οργανωμένη κρουαζιέρα με κρουαζιερόπλοιο αλλά και η πραγματοποίηση θαλάσσιων πλοών με τουριστικό πλοίο, θαλαμηγό με ή χωρίς πλήρωμα, ιστιοφόρο ή μηχανοκίνητο. Ορίζει τον θαλάσσιο τουρισμό, ως την ειδική μορφή τουρισμού με την επιλογή της οποίας ο καταναλωτής τουρίστας αποφασίζει να περάσει τον περισσότερο ή και όλο το χρόνο των διακοπών του «εν πλω», επιλέγοντας ως τόπο διαμονής και ψυχαγωγίας ένα πλοίο, που προσφέρει ένα προκαθορισμένο πρόγραμμα θαλάσσιας περιήγησης, ή ένα σκάφος, στο οποίο μπορεί να συναποφασίσει για το πρόγραμμα της θαλάσσιας περιήγησης που θα εκτελεστεί. Και στις δύο περιπτώσεις, πλοίο ή σκάφος είναι ταυτόχρονα και μέσα μετακίνησης (Hall, 2001). Επίσης, αποτελεί σημαντικό οικονομικό παράγοντα των χωρών όπου αυτός έχει αναπτυχθεί και είναι στενά συνδεδεμένος με τον παράκτιο τουρισμό, αλλά ταυτόχρονα περιλαμβάνει κάθε τουριστική δραστηριότητα η οποία πηγάζει από τη θάλασσα, όπως ψάρεμα ανοιχτής θαλάσσης και κρουαζιέρα. Ενώ σύμφωνα με τον Mark Orams (1999), ο όρος «θαλάσσιος τουρισμός» περιλαμβάνει τις δραστηριότητες αναψυχής, οι οποίες επικεντρώνονται στο θαλάσσιο περιβάλλον, προϋποθέτοντας την κατανάλωση από τον τουρίστα μακριά από τον τόπο μόνιμης διαμονής του. Στο πλαίσιο του όρου εντάσσονται και αθλητικές δραστηριότητες όπου λαμβάνουν χώρα στην θάλασσα, όπως είναι η χρήση σκαφών αναψυχής, η διενέργεια κρουαζιέρων, η κολύμβηση, η χρήση ταχύπλοων σκαφών, τα θαλάσσια αθλήματα, η κατάδυση, η περιήγηση σε θαλάσσια πάρκα, η παρατήρηση φαλαινών και δελφινιών κ.α. Τέτοιες ομαδικές ή ατομικές δραστηριότητες επαγγελματικού ή ερασιτεχνικού χαρακτήρα εντάσσονται στην έννοια του θαλάσσιου τουρισμού με την προϋπόθεση ότι αποτελούν σκοπό και στοιχείο του ταξιδιού. Ωστόσο, η ανάπτυξη και εξέλιξη του θαλάσσιου τουρισμού απαιτεί δημιουργία κατάλληλων υποδομών και αναδομών υψηλού επιπέδου, όπως δημιουργία ικανοποιητικού αριθμού μαρίνων 19

28 άρτια εξοπλισμένων για τον ελλιμενισμό και την εξυπηρέτηση των πλοίων (Μοίρα & Μυλωνόπουλος, 2014). Οι δραστηριότητες του θαλάσσιου τουρισμού και οι κατηγορίες όπου διακρίνονται είναι οι εξής: Παράκτιος τουρισμός (κολύμβηση, θαλάσσιο σκι, ιστιοσανίδα κ.α.), Υποβρύχιος τουρισμός (κατάδυση, υποβρύχιο σκάφος κ.α.), Θαλάσσιος τουρισμός φύσης (παρατήρηση θαλάσσιων θηλαστικών, ενυδρεία κ.α.), Θαλάσσιος αλιευτικός τουρισμός (παρακολούθηση της διαδικασίας αλιείας κ.α.), Θαλάσσιος πολιτιστικός τουρισμός (ναυτικά μουσεία κ.α.), Ιδιωτική θαλάσσια περιήγηση (Yachting), Κρουαζιέρα (θεματική κ.α.). Σύμφωνα με βιβλιογραφικές αναφορές και αναλύσεις, έμφαση δίνεται σε δύο κύριες τουριστικές δραστηριότητες, την Ιδιωτική Θαλάσσια Περιήγηση και την Κρουαζιέρα. Με τον όρο Ιδιωτική Θαλάσσια Περιήγηση (yachting), αναφέρουμε την εκμίσθωση ενός σκάφους για την χρήση του, τόσο ως τόπος διαμονής και ψυχαγωγίας όσο και ως μέσο μετακίνησης, από μια ομάδα ατόμων που έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν και να διαμορφώσουν από κοινού το πρόγραμμα της θαλάσσιας περιήγησής τους, με σκοπό την αναψυχή τους. H ανάπτυξη του yachting εξαρτάται από τις εξελίξεις και τάσεις στη βιομηχανία της ναυπήγησης σκαφών αναψυχής αλλά και από τις λιμενικές υποδομές υποδοχής των σκαφών, όπως μαρίνες, τουριστικοί λιμένες κ.α. (Διακομιχάλης, 2009). Η κρουαζιέρα ορίζεται ως το ταξίδι μέσω θαλάσσης με σκοπό την αναψυχή καταπλέοντας σε μια σειρά από λιμένες. Χαρακτηριστικό είναι ότι το κρουαζιερόπλοιο αποτελεί ένα «κινητό θέρετρο» μεταφέροντας επιβάτες από τόπο σε τόπο με την μορφή πλωτού ξενοδοχείου. Τα πλωτά θέρετρα μιμούνται χερσαίες υποδομές όπως τα εστιατόρια, τα μπαρ, αθλητικές εγκαταστάσεις, εμπορικά κέντρα, κέντρα διασκέδασης, κινηματογράφοι, γκαλερί, μουσεία, κ.α. Οι καμπίνες γίνονται μεγαλύτερες και πολυτελέστατες σύμφωνα με την ζήτηση και τον ανταγωνισμό. Ο τομέας της κρουαζιέρας έχει εξελιχθεί σημαντικά αποτελώντας ένα από τους σημαντικότερους τομείς του σύγχρονου τουρισμού, προσελκύοντας πλήθος επιβατών, όχι μόνο υψηλού αλλά και μέσου οικονομικού επιπέδου. Περιγράφοντας τα κάτωθι πέντε ειδικά χαρακτηριστικά της κρουαζιέρας, υπογραμμίζεται η ιδιαιτερότητα του προϊόντος (Dowling, 2006): 20

29 1. Οι επιβάτες έχουν την ευκαιρία να επισκεφθούν μία σειρά από λιμάνια σε σύντομο χρονικό διάστημα δίχως να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα άλλων τρόπων μετακίνησης. 2. Τα πλοία είναι αυτόνομα. 3. Τα κρουαζιερόπλοια έχουν διευθυντή και το προσωπικό εκπαιδευμένο στο να διασφαλίσουν στους επιβάτες ένα ευχάριστο ταξίδι 4. Υψηλής ποιότητας φαγητό σερβίρεται με κομψό στυλ. 5. Κάθε επιβάτης συνήθως ξεκινάει και τελειώνει τις διακοπές του την ίδια μέρα Κατηγορίες Κρουαζιερόπλοιων Το τουριστικό δρομολόγιο «πακέτο», σε συνδυασμό με την πραγματική εμπειρία πάνω στο πλοίο, βρίσκεται στο επίκεντρο των προσδοκιών των επιβατών κρουαζιέρας. Τα κριτήρια που συντελούν στον προγραμματισμό και σχεδιασμό των εν λόγω δρομολογίων, έχουν ως στόχο την προώθηση νέων και συναρπαστικών προορισμών και την δημιουργία «πιστών» επιβατών (loyalty). Ένας από τους παράγοντες που συντελούν στην διασκέδαση και αναψυχή των επιβατών «εν πλω» και προσφέρουν το κομμάτι της αξέχαστης εμπειρίας μέσα από δραστηριότητες και παροχές, είναι και το ίδιο το κρουαζιερόπλοιο. Ένα από τα επιλεγμένα κριτήρια σχεδιασμού διαδρομής αποτελεί και ο τύπος του κρουαζιερόπλοιου. Το φυσικό μέγεθος και η χωρητικότητα ενός πλοίου σε επιβάτες μπορεί επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό το περιεχόμενο των δρομολογίων και να προσδιορίσει τα χαρακτηριστικά των επιβατών. Σε γενικές γραμμές, τα κρουαζιερόπλοια σήμερα ανακαινίζονται και μεγαλώνουν δημιουργώντας έτσι ένα προϊόν μαζικής αγοράς και επιτρέποντας στις εταιρίες την επίτευξη οικονομιών κλίμακας (Vogel et al., 2012). Τυπικά, οι κρουαζιέρες μπορούν να ταξινομηθούν σύμφωνα με τους ακόλουθους τρεις τύπους πλοίων (Vogel et al., 2012): Large Resort Ships 21

30 Τα πλοία αυτά τυπικά μεταφέρουν χιλ. έως και χιλ. επιβάτες. Υπάρχουν πλέον και νέα Mega-κρουαζιερόπλοια, όπου μπορούν να μεταφέρουν πάνω από χιλ. επιβάτες. Τα μεγάλα resort πλοία αποτελούν τον πιο συνηθισμένο τύπο κρουαζιερόπλοιων σε λειτουργία. Διαθέτουν ότι και ένα πρότυπο θέρετρο (π.χ. καζίνο, γυμναστήρια, κομμωτήρια, κινηματογράφους, ντίσκο, εστιατόρια, βιβλιοθήκες, μουσεία κ.α.) και έχουν σχεδιαστεί σύμφωνα με τις ειδικές ανάγκες επιβατών μαζικής μορφής τουρισμού, ικανοποιώντας τις απαιτήσεις τους. Το μεγάλο μέγεθος των πλοίων, σαφέστατα απαιτεί και τις εξής δύο προϋποθέσεις στα λιμάνια υποδοχής. Πρώτον, οφείλουν να επισκέπτονται λιμάνια όπου διαθέτουν τις κατάλληλες συνθήκες για να υποδεχθούν τον μεγάλο όγκο των τουριστών γρήγορα και αποτελεσματικά. Δεύτερον, απαιτούν λιμάνια όπου μπορούν να δέσουν πλοία με τόσο μεγάλο όγκο αποτρέποντας τα εμπόδια ελλιμενισμού. Τα κρουαζιερόπλοια μέγα-μεγέθους, όπως το «Oasis of the Seas» απαιτούν έναν αέρα ύψους (έως 72 μέτρα) και βάθους (9,5 μέτρα), καθώς υπάρχουν πολλά λιμάνια και υδάτινες οδοί, όπου οι γέφυρες εμποδίζουν τη διέλευση τους, όπως για παράδειγμα η πόλη του Μπέργκεν και η περιοχή της Βαλτικής. Δύσκολη είναι και η διέλευση τους από το λιμάνι του Παναμά και την διώρυγα του Σουέζ. Σε περίπτωση τέτοιων συνθηκών τα πλοία προσαράζουν σε πιο απομακρυσμένες προβλήτες. Mid-sized ships Τα πλοία αυτά τυπικά μεταφέρουν 600 έως και χιλ. επιβάτες. Με λιγότερους επιβάτες, το κόστος ελλιμενισμού ανά επιβάτη εκτοξεύεται στα ύψη ιδίως αν πρόκειται για νεότερα πλοία. Επειδή τα πλοία αυτά είναι μικρότερα, έχουν πρόσβαση σε λιμένες όπου δεν είναι δυνατό να προσαράξουν μεγαλύτερα πλοία λόγω του όγκου τους. Έχουν χαμηλότερο αέρα ύψους και βάθους και αυτό τους επιτρέπει να δέσουν σε παραδοσιακές πόλεις, αποβάθρες ή λιμάνια κοντά σε τοπικά θέλγητρα. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί το λιμάνι Darling στο Σύδνεϋ, το όποιο δεν είναι διαθέσιμο σε μεγαλύτερα πλοία, καθώς δεν μπορούν να περάσουν κάτω από το την γέφυρα Sydney Harbour Bridge. Τυπικό κρουαζιερόπλοιο μεσαίου 22

31 μεγέθους είναι το πλοίο «Balmoral» της Fred Olsen Cruises, το οποίο έχει μήκους 190 μέτρα. Σε αυτά τα πλοία, η ψυχαγωγία είναι συνήθως περιορισμένη, καθώς δεν διατίθενται όλες οι ανέσεις και παροχές όπως στα μεγάλα πλοία θέρετρα, αλλά προσφέρεται μια πιο χαλαρωτική εμπειρία με την ίδια φυσικά ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών. Γι αυτό το λόγο, τα συγκεκριμένης χωρητικότητας πλοία έχουν την τάση να προσελκύουν ιδιαίτερα διαφοροποιημένες ομάδες επιβατών και να στοχεύσουν ένα συγκεκριμένο τμήμα της βιομηχανίας της κρουαζιέρας. Small or boutique ships Τα πλοία αυτά είναι μικρότερου μεγέθους συγκριτικά με τους δύο προαναφερόμενους τύπους και διαθέτουν πολυτελείς ανέσεις και υψηλών προδιαγραφών χαρακτηριστικά. Οι επιβάτες έχουν την ευκαιρία να βιώσουν μια οικεία και μοναδική εμπειρία κρουαζιέρας. Η συγκεκριμένη αγορά παρουσιάζει ταχεία αύξηση, λόγω της διαφοροποίησης των τουριστικών κινήτρων σε σχέση με την έντονη μορφή μαζικού τουρισμού, της αύξησης ζήτησης των εναλλακτικών μορφών τουρισμού, και της έντονης ανάγκης επαφής του ανθρώπου με την φύση. Οι τουρίστες που αναζητούν μια ιδιαίτερη εμπειρία μακριά από την πολυκοσμία, έχουν την ευκαιρία με τα αυτά τα κρουαζιερόπλοια, να εξερευνήσουν κάποια από τα πιο απομακρυσμένα και εξωτικά μέρη της γης και να βιώσουν κάποιες «ήπιες δραστηριότητες περιπέτειας», όπως για παράδειγμα το καγιάκ. Για αυτό το λόγο, τα συγκεκριμένης χωρητικότητας πλοία έχουν την τάση να προσελκύουν διαφοροποιημένες κατηγορίες επιβατών, επί το πλείστων οπαδών των ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Τα πλοία είναι ειδικά σχεδιασμένα και κατάλληλα για κάποια συγκεκριμένα δρομολόγια και προορισμούς, οι οποίοι δεν είναι διαθέσιμοι στον μαζικό τύπο πλοίων, με περιβαλλοντικούς και υλικοτεχνικούς περιορισμούς. Ταξιδιωτικοί προορισμοί εξαιρετικά προσιτοί για τον συγκεκριμένο τύπο πλοίων, όπως η Ανταρκτική και μικρά νησιά ή μέρη με ρηχό και περιορισμένο χώρο, αποτελούν δυσπρόσιτα σημεία για μεγαλύτερα πλοία. Σημειώνεται πως οι συγκεκριμένες κατηγορίες κρουαζιερόπλοιων, μπορούν να προσφέρουν κατά 23

32 την διάρκεια της κρουαζιέρας υψηλότερες και ποιοτικότερες υπηρεσίες στον τομέα της διαμονής και του επισιτισμού Τύποι Κρουαζιέρας Οι κρουαζιέρες διακρίνονται ανάλογα με τον προορισμό σε εγχώριες, διεθνείς και υπερατλαντικές και ανάλογα με την διάρκεια σε μονοήμερες ή πολυήμερες. Στην σημερινή εποχή, οι κοινωνικές εξελίξεις έχουν επιδράσει και στο χρόνο πραγματοποίησης μιας κρουαζιέρας. Η μέση διάρκεια της κρουαζιέρας μειώθηκε, καθώς οι επιβάτες με μέσο εισόδημα αναζητούν ολιγοήμερες κρουαζιέρες με χαμηλότερο κόστος. Με βάση κοινωνικοοικονομικά κριτήρια οι θαλάσσιες κρουαζιέρες μπορούν να διακριθούν στις κάτωθι κατηγορίες (Μοίρα & Μυλωνόπουλος, 2014): Τριήμερες κρουαζιέρες Οι τριήμερες κρουαζιέρες πραγματοποιούνται στο τέλος της εβδομάδας, δηλαδή Σαββατοκύριακα ή αργίες. Χαρακτηριστικό αποτελεί ο περιορισμός στα χωρικά ύδατα ενός κράτους με την προσέγγιση του κρουαζιερόπλοιου σε γειτονικά λιμάνια, όπως για παράδειγμα η κρουαζιέρα στα ελληνικά νησιά. Πλεονεκτήματα αυτής της μορφής κρουαζιέρας είναι το χαμηλό κόστος, η αποφυγή της κυκλοφοριακής κίνησης κατά την είσοδο και έξοδο από τα αστικά κέντρα καθώς και η απαλλαγή από το άγχος της αναζήτησης τρόπων διασκέδασης. Επίσης, είναι ιδανικές για όσους δοκιμάζουν για πρώτη φορά αυτό τον τρόπο τουρισμού. Κρουαζιέρες μικρής διάρκειας Οι κρουαζιέρες μικρής διάρκειας καλύπτουν τη χρονική περίοδο μιας εβδομάδας και πραγματοποιούνται μεταξύ λιμένων που βρίσκονται σε όμορες περιοχές. Συνήθως, διακρίνονται σε πενθήμερες ή επταήμερες. Οι πενθήμερες πραγματοποιούνται συνήθως από Δευτέρα έως Παρασκευή και συνδυάζουν την προσέγγιση του κρουαζιερόπλοιου σε λιμάνια διαφορετικών χωρών, όπως για παράδειγμα η κρουαζιέρα στο Αιγαίο πέλαγος που 24

33 συνδυάζει ελληνικά και τουρκικά λιμάνια. Οι επταήμερες ή εβδομαδιαίες κρουαζιέρες, συνήθως καλύπτουν όλη την εβδομάδα και είναι οι πλέον δημοφιλείς. Το κρουαζιερόπλοιο προσεγγίζει λιμάνια διαφορετικών κρατών, τα οποία πολλές φορές παρουσιάζουν πολιτισμικές διαφορές. Η επταήμερη κρουαζιέρα είναι διαδεδομένη στη Μεσόγειο θάλασσα όπου το κρουαζιερόπλοιο προσεγγίζει λιμάνια της νότιας Ευρώπης, της βόρειας Αφρικής, της δυτικής Ασίας και νησιωτικών κρατών όπως είναι αυτά της Κύπρου και της Μάλτας. Κρουαζιέρες μέσης διάρκειας (8-14 ημερών) Οι κρουαζιέρες μέσης διάρκειας, πραγματοποιούνται στον Ειρηνικό και Ατλαντικό ωκεανό και συχνά συνδυάζουν προσεγγίσεις του κρουαζιερόπλοιου σε λιμάνια διαφορετικών ηπείρων. Χαρακτηρίζονται ως «θεματικές κρουαζιέρες», επειδή η κρουαζιέρα εστιάζεται σε ένα συγκεκριμένο θέμα π.χ. γαστρονομία, τέχνη, πολιτισμός, κ.λπ. Για παράδειγμα, η εταιρεία Crystal Cruises διοργανώνει ενδεκαήμερη κρουαζιέρα με θέμα «Φαγητό και κρασί» από τη Ν. Υόρκη στο Μόντρεαλ, η Radisson Seven Seas προγραμματίζει ταξίδι αφιερωμένο στην Ανατολίτικη κουζίνα, η Windstar Cruises διοργανώνει κρουαζιέρα νεόνυμφων, κ.λπ. Κρουαζιέρες μακράς διάρκειας Οι κρουαζιέρες αυτές υπερβαίνουν τις 15 ημέρες και συνήθως καλύπτουν το χρονικό διάστημα 3 εβδομάδων. Κατά τη διάρκεια των 3 εβδομάδων το κρουαζιερόπλοιο προσεγγίζει λιμάνια διαφορετικών ηπείρων. Μια ακόμη προσέγγιση στην διάκριση ειδών κρουαζιέρας, ανάλογα με την διάρκεια τους και τον σκοπό που εξυπηρετούν, περιγράφεται στην κάτωθι ομαδοποίηση (Διακομιχάλης, 2009): Traditional Cruise Παραδοσιακή κρουαζιέρα Χαρακτηρίζεται το ταξίδι αναψυχής στην θάλασσα, όπου το ίδιο λιμάνι αποτελεί σημείο αναχώρησης και άφιξης των επιβατών. Η παραδοσιακές κρουαζιέρες διαρκούν από 14 έως και 21 ημέρες και προσεγγίζουν συνήθως 4-6 διαφορετικά λιμάνια σε όλη την διάρκεια του ταξιδιού. Ανάλογα με τη 25

34 χρονική διάρκεια τους οι κρουαζιέρες διακρίνονται σε «short cruises» μικρής διάρκειας κρουαζιέρες και σε «long cruises» μεγαλύτερης διάρκειας κρουαζιέρες όπου μπορούν να ξεπεράσουν και τις 21μέρες. Fly Cruise Αεροπορικό ταξίδι & Κρουαζιέρα Με τον όρο «Fly Cruise» χαρακτηρίζεται η κρουαζιέρα που συνδυάζει την χρήση του αεροπορικού εισιτηρίου, όπου οι επιβάτες μεταβαίνουν αεροπορικώς από τον τόπο της μόνιμης διαμονής τους στο λιμάνι από το οποίο επρόκειτο να ταξιδέψουν με το πλοίο, κερδίζοντας τον χρόνο της διαδρομής. Τα αεροπορικά εισιτήρια προσφέρονται συνήθως σε ειδικές ανταγωνιστικές τιμές από τις αεροπορικές εταιρίες, συμβάλλοντας στην μείωση του κόστους. Mini Cruise Μικρή Κρουαζιέρα Ο χαρακτηρισμός «Mini Cruise» αφορά την κρουαζιέρα μικρής χρονικής διάρκειας, συνήθως 3-5 ημερών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα «Mini Cruise» αποτελούν και οι περισσότερες κρουαζιέρες που πραγματοποιούνται στο Αιγαίο. Cruises and stay Κρουαζιέρα & Παραμονή Ο συγκεκριμένος τύπος κρουαζιέρας «Cruises and Stay», περιλαμβάνει εκτός από το ταξίδι και την παραμονή των επιβατών τουριστών στον προγραμματισμένο παράκτιο προορισμό. Σκοπός της κρουαζιέρας είναι οι δραστηριότητες αναψυχής, όπως οι επισκέψεις σε τοπικά αξιοθέατα, κ.α. Educational Cruise Εκπαιδευτική Κρουαζιέρα Ο τύπος κρουαζιέρας «Educational Cruise» προσδιορίζει τις εκπαιδευτικές κρουαζιέρες που πραγματοποιούνται από φοιτητές και μαθητές συνοδεία καθηγητών. Σκοπός είναι η παράδοση εκπαιδευτικής ύλης καθ' όλη την διάρκεια του ταξιδιού από τους καθηγητές, καθώς και οι επισκέψεις σε περιοχές που έχουν σχέση με το εκπαιδευτικό υλικό αλλά και την ψυχαγωγία. 26

35 3.6. Σύνοψη Κεφαλαίου Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάστηκε και αναλύθηκε η κρουαζιέρα ως τουριστικό προϊόν. Σε πρώτη φάση πραγματοποιήθηκε μια εννοιολογική προσέγγιση και εν συνεχεία παρουσιάστηκε ο θαλάσσιος τουρισμός και η κρουαζιέρα. Ακολούθως, περιεγράφηκαν οι διάφορες κατηγορίες και τύποι κρουαζιερόπλοιων. Στο επόμενο κεφάλαιο παρουσιάζεται η βιομηχανία της κρουαζιέρας στην Ελλάδα. 27

36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο : «Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΤΗΣ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» 4.1. Εισαγωγή Κεφαλαίου Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται η βιομηχανία της κρουαζιέρας στην Ελλάδα. Αρχικά, παρουσιάζεται η πορεία της κρουαζιέρας στην Ελλάδα και η άρση του καμποτάζ στην ελληνική κρουαζιέρα. Εν συνεχεία, δίνεται έμφαση στην οικονομική κρίση που ξέσπασε παγκοσμίως και στην Ελλάδα, αλλά και στο πως αυτή επηρέασε και συνεχίζει να επηρεάζει τον ελληνικό τουρισμό. Ακολούθως, παρουσιάζεται ο κλάδος της ελληνικής κρουαζιέρας πριν την οικονομική κρίση, αλλά και μετά την επιβολή των κεφαλαιακών ελέγχων στην χώρα Η Πορεία της Κρουαζιέρας στην Ελλάδα Η ανάπτυξη των απαιτούμενων υποδομών για να υποστηριχθεί ο θαλάσσιος τουρισμός είναι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που έχει αναλάβει η Ελλάδα για τα επόμενα χρόνια. Συγκεκριμένα, το ελληνικό κράτος προχωρά (Λεκάκου & Στεφανιδάκη, 2015): Στην αναβάθμιση των εγκαταστάσεων των λιμένων, με σκοπό την αύξηση της δυνατότητας φιλοξενίας κρουαζιερόπλοιων, έτσι ώστε περισσότερες εταιρίες κρουαζιέρας να εδρεύουν στα Ελληνικά λιμάνια κατά την διάρκεια των μεσογειακών τους δρομολογίων. Στην ιδιωτικοποίηση και αναβάθμιση των κρατικών μαρίνων, με σκοπό να προσελκύουν περισσότερα γιοτ/σκάφη αναψυχής. Αρκετοί διεθνείς επενδυτές έχουν ήδη εκδηλώσει το ενδιαφέρον τους και έχουν προβεί σε επενδύσεις στο θαλάσσιο τουρισμό της Ελλάδας, αναγνωρίζοντας την ασύγκριτη ευκαιρία που παρουσιάζεται σε αυτό το υψηλής αξίας τουριστικό προϊόν (Λεκάκου & Στεφανιδάκη, 2015). 28

37 Η Ελλάδα βιώνει μια περίοδο άνθησης του αριθμού των κρουαζιερόπλοιων και των επισκεπτών, κυρίως μετά τις πρόσφατες ρυθμιστικές αλλαγές που εφαρμόζει η χώρα προκειμένου να καταργηθεί το καμποτάζ στις κρουαζιέρες. Η απόφαση αυτή έχει απελευθερώσει την αγορά της κρουαζιέρας καθώς επιτρέπει στα μη-ευρωπαϊκά κρουαζιερόπλοια να ξεκινούν από τα ελληνικά λιμάνια, και σε συνδυασμό με τις προγραμματισμένες βελτιώσεις των υποδομών σε μεγάλα ελληνικά λιμάνια, αναμένεται μια σημαντική αύξηση του αριθμού κρουαζιερόπλοιων που είτε θα χρησιμοποιούν τα ελληνικά λιμάνια ως σημείο αφετηρίας, είτε ως πιθανούς προορισμούς (Λεκάκου & Στεφανιδάκη, 2016). Τα βασικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της Ελλάδας είναι η μεγάλη ακτογραμμή, ο σημαντικός αριθμός διαθέσιμων λιμανιών (τα πιο πολλά σε προορισμούς παγκόσμιου βεληνεκούς) και οι μικρές αποστάσεις μεταξύ των τουριστικών προορισμών, σε μια χώρα στην καρδιά μιας ιδιαίτερα τουριστικής περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου. Στον παρακάτω Πίνακα μπορούμε να παρατηρήσουμε τα βασικά μεγέθη της ελληνικής κρουαζιέρας (Λεκάκου & Στεφανιδάκη, 2016). Πίνακας 2. Βασικά μεγέθη ελληνικής κρουαζιέρας Αύξηση των επιβατών σε κρουαζιέρες στο λιμάνι του Πειραιά, >300% από το 2002 μέχρι το 2016 Αριθμός επιβατών σε κρουαζιέρες το ,2 εκατ. Στόχευση των επιβατών κρουαζιέρας τα επόμενα 2-3 χρόνια 4 εκατ. Προβλεπόμενα έσοδα για τον τομέα της κρουαζιέρας το 2016 ( ) 1 δισ. % Επισκεπτών με κρουαζιέρες της Ε.Ε. που αποσπά η Ελλάδα 21% ΠΗΓΗ: Λεκάκου & Στεφανιδάκη (2016) 4.3. Η Άρση του Καμποτάζ στην Ελληνική Κρουαζιέρα Καμποτάζ είναι νόμος που απαγορεύει σε ξένες εταιρίες κρουαζιερόπλοιων (με ξένη σημαία) να επιβιβάσουν και να αποβιβάσουν κόσμο στην Ελλάδα, παρέχοντας αποκλειστικό δικαίωμα εκμετάλλευσης των ακτοπλοϊκών συγκοινωνιών 29

38 από πλοία ελληνικής σημαίας και ελληνικής πλοιοκτησίας, στο όνομα της ανταγωνιστικότητα. Το προστατευτικό για τα ελληνικά πληρώματα καθεστώς του καμποτάζ που ίσχυε στην Ελλάδα προέβλεπε, ότι τα κρουαζιερόπλοια τα οποία έχουν υψωμένες σημαίες τρίτων χωρών εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν μπορούν να παραλάβουν και να αποβιβάσουν έναν επιβάτη-τουρίστα στο ίδιο λιμάνι εντός της ελληνικής επικράτειας (Λεκάκου & Στεφανιδάκη, 2015). Για παράδειγμα, επιβάτες ενός κρουαζιερόπλοιου με σημαία Παναμά, μπορούσαν να μπουν στο πλοίο στο λιμάνι του Πειραιά, αλλά δεν μπορούσαν να βγουν και πάλι στον Πειραιά ή σε οποιοδήποτε άλλο λιμάνι στην Ελλάδα (κυκλική κρουαζιέρα) (Λεκάκου & Στεφανιδάκη, 2016). Το 2011 τέθηκε τέλος στην ελληνική απελευθέρωση της κρουαζιέρας και για τα πλοία με σχέδιο νόμου του υπουργείου Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας. Με το νομοσχέδιο για την «Ανάπτυξη θαλάσσιου και αλιευτικού τουρισμού και λοιπές διατάξεις» καταργήθηκε η υποχρέωση σύναψης σύμβασης της πλοιοκτήτριας εταιρείας με το κράτος, κάτι που ζητούσαν επίμονα όλες οι μεγάλες διεθνείς εταιρείες κρουαζιέρας, καθώς αποτελούσε ελληνική πρωτοτυπία. Συγχρόνως, με στόχο να ενισχυθεί το επιχειρηματικό κλίμα, καταργήθηκε και η απαίτηση για ελάχιστο χρόνο παραμονής ανά λιμένα, καθώς και η αρχή της αμοιβαιότητας (Λεκάκου & Στεφανιδάκη, 2016). Από την απελευθέρωση της κυκλικής κρουαζιέρας και για τα μη κοινοτικά πλοία εκτιμήθηκε, με αφετηρία τον Πειραιά ή άλλο ελληνικό λιμάνι, ότι η εθνική οικονομία εισπράττει ετησίως περί το ένα δισεκατομμύριο ευρώ. Επίσης, με το ίδιο νομοσχέδιο ρυθμίστηκαν θέματα σχετικά με την ενίσχυση και την ανάπτυξη του θαλάσσιου τουρισμού και όσων ασχολούνται με τη δραστηριότητα αυτή επαγγελματικά και ως βασική τους απασχόληση. Συγκεκριμένα, προβλέπονται διατάξεις με τις οποίες γίνεται (με τη συμβολή των σχετικών επαγγελματικών ενώσεων) η εκκαθάριση του μητρώου από εικονικούς «επαγγελματίες» τουριστικών πλοίων αναψυχής, για να επωφεληθούν παράνομα από τα ισχύοντα για τον κλάδο οικονομικά κίνητρα και ιδιαίτερα τη μη πληρωμή Φ.Π.Α. και την απαλλαγή φόρου εισοδήματος (Λεκάκου & Στεφανιδάκη, 2016). 30

39 4.4. Η Οικονομική Κρίση Παγκοσμίως & στην Ελλάδα Τα αίτια της οικονομικής κρίσης πρέπει να αναζητηθούν αφενός στα χρόνια διαθρωτικά προβλήματα και τις πολιτικές που εφαρμόστηκαν, αλλά και στη διεθνή συγκυρία της χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης που τα ανέδειξε με εντονότερο και οξύτερο τρόπο. Κυρίαρχο χαρακτηριστικό της οικονομικής είναι ύπαρξη διαρθρωτικών προβλημάτων πολύ πριν την εμφάνιση της χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης, τα οποία διογκώθηκαν τα τελευταία χρόνια με την εμμονή στην άσκηση πολιτικών στην κατεύθυνση των αυτόρυθμιζόμενων αγορών (Λεκάκου & Στεφανιδάκη, 2016). Η σημερινή κρίση ξεκίνησε από την ταυτόχρονη συνύπαρξη των ακόλουθων τριών παραγόντων (Λεκάκου & Στεφανιδάκη, 2016): 1. Η φούσκα στις τιμές των ακινήτων σε πολλές περιοχές των Η.Π.Α., η οποία διευκόλυνε την υπερ-κατανάλωση, με αποτέλεσμα την υπερθέρμανση της οικονομίας και την αύξηση του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών, όπως πολλές φορές συμβαίνει σε παρόμοιες κρίσεις. Στη χρονική περίοδο , οι τιμές των κατοικιών αυξήθηκαν πάνω από 100%, αλλά έκτοτε έχουν σταθεροποιηθεί και από το 2007 μειωθεί κατά περίπου 13%, ενώ η πτώση συνεχίζεται. 2. Η ραγδαία εξάπλωση στεγαστικών δανείων υψηλού κινδύνου, από 9% των συνολικών στεγαστικών το 2003 σε 24% το 2007, δηλαδή μια αχαλίνωτη πιστωτική επέκταση σε κατηγορίες νοικοκυριών που υπό κανονικές συνθήκες δεν θα έπρεπε να έχουν δανειοδοτηθεί. Οι τράπεζες παρείχαν δάνεια με μόνη εγγύηση την αναμενόμενη αύξηση στην τιμή της κατοικίας, ενώ διευκόλυναν τα νοικοκυριά με ελκυστικά χαμηλά επιτόκια στα πρώτα χρόνια, τα οποία θα αναπροσαρμόζονταν στη συνέχεια. Πολλές φορές οι τράπεζες αναλάμβαναν να πληρώσουν το δάνειο του νοικοκυριού από άλλη τράπεζα, επειδή το νοικοκυριό είχε πρόβλημα αποπληρωμής, καθώς με την άνοδο των επιτοκίων τη περιόδου 5/2004 6/2006, οι μηνιαίες δόσεις αυξάνονταν. Η έντονη αναζήτηση νέων πελατών από τις τράπεζες φαίνεται και από το γεγονός ότι τα περιθώρια επιτοκίων για τα μη φερέγγυα νοικοκυριά διαρκώς μειώνονταν. 31

40 3. Η μεταφορά του ρίσκου από τους ισολογισμούς των τραπεζών στο κοινό και τους επενδυτές μέσω τιτλοποιήσεων, πολλοί από τους οποίους αγνοούσαν το ύψος του κινδύνου και υπήρξαν επιρρεπείς στις τότε υψηλές αποδόσεις. Η μεταφορά αυτή του ρίσκου επέτρεπε στις τράπεζες να δανείζουν άφοβα σε μη φερέγγυους δανειολήπτες και στη συνέχεια να αποκτούν ρευστότητα για επιπλέον δανειοδοτήσεις, χωρίς να χρειάζεται να βρουν νέους καταθέτες. Οι τιτλοποιήσεις έγιναν μηχανές παραγωγής χρήματος. Μάλιστα, όλο και μεγαλύτερα ποσοστά στεγαστικών δανείων άρχισαν να διεκπεραιώνονται μέσω τιτλοποιήσεων από μη παραδοσιακούς οργανισμούς, οι οποίοι δεν είχαν εγγύηση του αμερικανικού δημοσίου (30% το 2002, 54% το 2006). Η κρίση που ξεκίνησε από τις αγορές των Η.Π.Α. επηρέασε όλη την υφήλιο. Όσος πέρασε ο καιρός βγήκε στην επιφάνεια η σοβαρότητα της κρίσης και το πρόβλημα πήρε διαφορετικές διαστάσεις. Η κρίση αν και πρωτοπαρουσιάστηκε στις αγορές των Η.Π.Α. σε σύντομο χρονικό διάστημα άρχιζε να επηρεάζει όλες τις παγκόσμιες αγορές. Έτσι, η κρίση από περιφερειακό πρόβλημα έγινε παγκόσμιο. Αν και οι χώρες που επηρεάστηκαν έλαβαν μέτρα σε σύντομο χρονικό διάστημα έγινε φανερό ότι όλες οι χώρες πρέπει να ενεργήσουν από κοινού (Λεκάκου & Στεφανιδάκη, 2015). Επιγραμματικά θα λέγαμε ότι οι κυριότερες αιτίες που προκάλεσαν την εμφάνιση και ανάπτυξη της τρέχουσας οικονομικής κρίσης είναι οι εξής (Λεκάκου & Στεφανιδάκη, 2015): 1. Υπερβολική χρήση Δανειακών Κεφαλαίων (Leverage). 2. Πλημμελής διαβάθμιση πιστοληπτικού κινδύνου (Bond Ratings). 3. Αμοιβές στελεχών στον χρηματοπιστωτικό τομέα (Bonus). 4. Κίνητρα για αλόγιστη χορήγηση στεγαστικών δανείων, ανεξάρτητα από τον πιστοληπτικό κίνδυνο των δανειοληπτών. 5. Στεγαστικά δάνεια για αγορά κατοικίας χωρίς συμμετοχή δανειολήπτη. 32

41 4.5. Ο Ελληνικός Τουρισμός πριν την Οικονομική Κρίση Πριν ακόμα ξεσπάσει η παγκόσμια οικονομική κρίση, ο ελληνικός τουρισμός είχε ήδη έντονα σημεία παθογένειας με σοβαρά διαρθρωτικά προβλήματα που σταδιακά τον οδηγούσαν σε απώλεια του ανταγωνιστικού του πλεονεκτήματος από άποψη σχέσης αξίας-τιμής συγκριτικά με τους νέους ανταγωνιστές στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου που, για το ίδιο μαζικό παραθεριστικό (και, κατά συνέπεια, εποχικό) τουριστικό προϊόν, έχουν πολύ χαμηλότερο κόστος παραγωγής και πολύ χαμηλότερη τιμή. Εμφανή συμπτώματα αυτής της παθογένειας είναι (Λεκάκου & Στεφανιδάκη, 2015): η συρρίκνωση της τουριστικής περιόδου η μείωση της διαπραγματευτικής μας ικανότητας, που εκδηλώνεται με φαινόμενα όπως οι στάσιμες ή μειούμενες τιμές η αυξανόμενη τάση για συμβόλαια «all inclusive», αλλά και η σταθερή υποβάθμιση του οικονομικού και κοινωνικού προφίλ του μέσου τουρίστα. Δυστυχώς, τόσο οι αναπτυγμένες παραδοσιακές χώρες προέλευσης του ελληνικού τουρισμού (Γερμανοί και Βρετανοί αποτελούν το ήμισυ περίπου των τουριστικών μας αφίξεων), όσο και οι αναδυόμενες αγορές, βρίσκονται στο επίκεντρο της οικονομικής κρίσης με διογκούμενη ανεργία, συρρίκνωση εισοδημάτων και πολύ υψηλό δείκτη ανασφάλειας και αβεβαιότητας των κατοίκων τους (Λεκάκου & Στεφανιδάκη, 2015). Ένα πρόσθετο πρόβλημα είναι η υποτίμηση των νομισμάτων πολλών από τις χώρες-μέλη της Ε.Ε., εκτός Ευρωζώνης και της Ανατολικής Ευρώπης καθώς και των ανταγωνιστών μας στην Ανατολική Μεσόγειο (Λεκάκου & Στεφανιδάκη, 2015). Ένας άλλος παράγων που οφείλουμε να λάβουμε υπόψη είναι ότι η ζήτηση τουριστικών υπηρεσιών παρουσιάζει εξαιρετικά μεγάλη εισοδηματική ελαστικότητα και οι δαπάνες για τουριστικές υπηρεσίες δεν αποτελούν την πρώτη προτεραιότητα διάθεσης του «διακριτικού» εισοδήματος, είναι δε περίπου αυτονόητο ότι η 33

42 ελαστικότητα της ζήτησης για διακοπές και ψυχαγωγία αυξάνεται όσο χαμηλότερα είναι τα εισοδήματα του νοικοκυριού (Λεκάκου & Στεφανιδάκη, 2015). Έτσι, κλίμα αβεβαιότητας και ανασφάλειας επικρατεί στην ελληνική τουριστική βιομηχανία, απόρροια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, ενώ για την προώθηση των τουριστικών επενδύσεων επιβάλλεται η ολοκλήρωση του χωροταξικού σχεδίου για τον τουρισμό αλλά και η κατάρτιση νομοθετικού πλαισίου. Με τις αφίξεις να προδιαγράφονται πτωτικές, το ζητούμενο είναι να περιοριστούν οι απώλειες. Σοβαρό είναι ακόμα το ενδεχόμενο της πτώσης των αφίξεων έως και 20%, γεγονός που θα σημάνει 2 εκατομμύρια λιγότερους τουρίστες σε σχέση με πέρυσι, 2,5 δισ. ευρώ λιγότερα έσοδα αλλά και ανέργους (Λεκάκου & Στεφανιδάκη, 2015) Ο Κλάδος της Ελληνικής Κρουαζιέρας πριν την Οικονομική Κρίση Η βιομηχανία της κρουαζιέρας αποτελούσε και αποτελεί πάντοτε σημείο αναφοράς σε όλες τις αναλύσεις αναφορικά με την εξεύρεση πόρων για τη χειμαζόμενη ελληνική οικονομία. Ο τζίρος που γίνεται παγκοσμίως, αλλά και ειδικά στην Ευρώπη, καταδεικνύει ότι ο συγκεκριμένος κλάδος όχι μόνο είναι χρυσοφόρος για όσους ξέρουν να τον εκμεταλλευτούν, αλλά έχει και μεγάλες προοπτικές. Σύμφωνα με τα στοιχεία της CLIA, που είναι ο διεθνής σύνδεσμος εταιρειών κρουαζιέρας, 42 εταιρείες που εδρεύουν στην Ευρώπη διαχειρίζονται 123 κρουαζιερόπλοια με χωρητικότητα περίπου κλινών. Επιπλέον, 60 κρουαζιερόπλοια με χωρητικότητα περίπου κλινών έχουν αναπτυχθεί στην Ευρώπη από 18 μη ευρωπαϊκές εταιρείες κρουαζιέρας (Τσαμόπουλος, 2015). Η οικονομική συνεισφορά του κλάδου φτάνει τα 40,2 δισ. ευρώ για τη Γηραιά Ήπειρο, όπου περίπου σε 16,6 δισ. ευρώ ανέρχονται οι άμεσες δαπάνες από τα κρουαζιερόπλοια, τους επιβάτες και τα πληρώματα τους. Ακόμη, 10,75 δισ. Ευρώ δίνονται για αμοιβές εργαζομένων, ενώ έχουν δημιουργηθεί και θέσεις εργασίας. Απ όλη αυτή την πίτα, όμως, η Ελλάδα, που είναι κατεξοχήν τουριστικός προορισμός, καταφέρνει να αποσπάσει μόλις 500 εκατ. ευρώ (Τσαμόπουλος, 2015). 34

43 Το 2014, η συνεισφορά του κλάδου της κρουαζιέρας στην ελληνική οικονομία υπολογίζεται ότι ανήλθε στα 506 εκατ. ευρώ, σημειώνοντας πτώση της τάξεως του 11,8%, έναντι του 2013, κυρίως λόγω της υποχώρησης του αριθμού των επιβατών που επισκέφτηκαν τη χώρα μέσω κρουαζιερόπλοιου. Οι άμεσες δαπάνες για την πληρωμή των εργαζομένων στον κλάδο της κρουαζιέρας στην Ελλάδα ανήλθαν σε 190 εκατ. ευρώ κατά το 2014, ενώ η συνεισφορά του κλάδου στην απασχόληση διαμορφώθηκε σε νέες θέσεις εργασίας (Ρουσανόγλου, 2015). Ασφαλώς τα μεγέθη αυτά ωχριούν σε σχέση με το πόσο μεγαλύτερη θα μπορούσε να είναι η οικονομική συνεισφορά της κρουαζιέρας, ιδίως αν συνυπολογιστεί και ο αριθμός των επιβατών που προσεγγίζουν τα ελληνικά νησιά. Είναι χαρακτηριστικό ότι η συνεισφορά των 506 εκατ. ευρώ αντιστοιχεί σε μερίδιο μόλις 3% του συνόλου, τη στιγμή που η Ελλάδα αποτελεί τον τρίτο δημοφιλέστερο προορισμό κρουαζιέρας στην Ευρώπη, προσελκύοντας συνολικά επιβάτες το 2014, μέγεθος που αντιστοιχεί σε μερίδιο αγοράς της τάξεως του 14,1%. Στην πρώτη θέση βρέθηκε η Ιταλία με επιβάτες και μερίδιο 21,3%, ενώ ακολούθησε η Ισπανία με επιβάτες και μερίδιο 16,9% (Ρουσανόγλου, 2015). Αξίζει να σημειωθεί ότι τα ελληνικά λιμάνια του Πειραιά, της Σαντορίνης, της Μυκόνου, της Κέρκυρας και του Κατάκολου (Ηλεία) ήταν μεταξύ των δημοφιλέστερων. Σε ότι αφορά τα λιμάνια προορισμού κρουαζιέρας μάλιστα (όχι αφετηρίας δρομολογίων), η Σαντορίνη βρέθηκε στην τρίτη θέση πανευρωπαϊκά το 2014, με επιβάτες, πίσω μόνο από τη Μασσαλία (1,3 εκατ. επιβάτες) και τη Νάπολη (1,11 εκατ. επιβάτες). Αντίστοιχα, η Κέρκυρα βρέθηκε στην τέταρτη θέση με επιβάτες, ενώ στην έκτη θέση φιγουράρει η Μύκονος με επιβάτες (Ρουσανόγλου, 2015) Ο Κλάδος της Ελληνικής Κρουαζιέρας μετά την Επιβολή των Κεφαλαιακών Ελέγχων Σύμφωνα με τα συγκεντρωτικά στοιχεία για το 2015, πάνω από 5,3 εκατομμύρια επιβάτες μετέφεραν τα κρουαζιερόπλοια στα μικρά και μεγάλα λιμάνια 35

44 και διάσημους τουριστικούς προορισμούς της Ελλάδας, αριθμός αυξημένος κατά 7,9% σε σχέση με πέρυσι. Οι συνολικές αφίξεις κρουαζιερόπλοιων αντίστοιχα εκτιμάται ότι θα ξεπεράσουν τις το 2017, επίσης αυξημένες, κατά 8,8% (Ρουσανόγλου, 2015). Αξιοσημείωτο για την Δυτική Ελλάδα είναι πως το λιμάνι στο Κατάκολο της Ηλείας κατάφερε να συναγωνιστεί την κοσμοπολίτικη Μύκονο και να ξεπεράσει δημοφιλείς προορισμούς, όπως η Κέρκυρα και η Ρόδος. Αυξημένη απόδοση παρουσίασε και η ανερχόμενη Κεφαλονιά εισχωρώντας στην δεκάδα και συγκεκριμένα στην 9 η θέση (Ρουσανόγλου, 2015). Το προσφυγικό και μεταναστευτικό ζήτημα είναι το πιο σοβαρό θέμα αυτή τη στιγμή στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και τα Δωδεκάνησα, καθώς ήδη έχουν υπάρξει κάποιες αλλαγές δρομολογίων, με σημαντικές απώλειες για τη Ρόδο, την Κω, τη Μυτιλήνη της Λέσβου, τη Σάμο και τη Σύμη. Η Ένωση Εφοπλιστών Κρουαζιερόπλοιων και Φορέων Ναυτιλίας εκτιμά ότι το πρόβλημα θα αντιμετωπιστεί σύντομα και πως κατά την επόμενη σεζόν, η κίνηση στους προορισμούς αυτούς θα επανέλθει στην κανονική της ροή (Ρουσανόγλου, 2015). Αντίθετα, από την εφαρμογή των κεφαλαιακών ελέγχων (capital controls) στις αρχές του Ιουλίου δεν υπήρξαν ακυρώσεις στις αφίξεις επισκεπτών, αλλά κυρίως οικονομικές επιπτώσεις, καθώς τα περισσότερα πλοία κατέληξαν στη γείτονα χώρα για προμήθειες και συναλλαγές πληρωμάτων (Διαδικτυακή Εφημερίδα H Καθημερινή, 2015). Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ένωσης Εφοπλιστών Κρουαζιεροπλοίων και Φορέων Ναυτιλίας (ΕΕΚΦΝ), αλματώδη αύξηση είχαν για μία ακόμα φορά η Μύκονος και η Σαντορίνη, ενώ το Λαύριο είναι το λιμάνι που το 2015 κέρδισε τις εντυπώσεις, καθώς δύο πλοία της εταιρείας Celestial Cruises το χρησιμοποιούν ήδη ως λιμάνι εκκίνησης (αφού βρίσκεται πλησιέστερα προς το αεροδρόμιο), ενώ οι αποστάσεις προς νησιά του Αιγαίου είναι σημαντικά μικρότερες, με αποτέλεσμα τη μείωση του κόστους καυσίμων στα πλοία. Η Σαντορίνη, από επισκέπτες κρουαζιέρας που είχε το 2014, το 2016 προσέλκυσε Επίσης, η Μύκονος από επισκέπτες που είχε το 2014, το 2016 δέχθηκε (Διαδικτυακή Εφημερίδα H Καθημερινή, 2015). 36

45 Στον παρακάτω Πίνακα, απεικονίζεται σε συγκριτικό πίνακα, η πρόβλεψη της ΕΕΚΦΝ για το έτος 2017 και τις προβλεπόμενες προσεγγίσεις κρουαζιερόπλοιων και αφίξεων επιβατών κρουαζιέρας. Αναγράφονται συγκριτικά στοιχεία των αφίξεων κρουαζιερόπλοιων και επιβατών για τα έτη 2014, 2015 και 2016 (Κόντες, 2015). Πίνακας 3. Στοιχεία αφίξεων κρουαζιερόπλοιων και επιβατών για τα έτη 2014, 2015 και 2016 ΠΗΓΗ: Κόντες (2015) 37

46 4.8. Σύνοψη Κεφαλαίου Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάστηκε η βιομηχανία της κρουαζιέρας στην Ελλάδα. Αρχικά, παρουσιάστηκε η πορεία της κρουαζιέρας στην Ελλάδα και η άρση του καμποτάζ στην ελληνική κρουαζιέρα. Εν συνεχεία, δόθηκε έμφαση στην οικονομική κρίση που ξέσπασε παγκοσμίως και στην Ελλάδα, αλλά και στο πως αυτή επηρέασε και συνεχίζει να επηρεάζει τον ελληνικό τουρισμό. Ακολούθως, παρουσιάστηκε ο κλάδος της ελληνικής κρουαζιέρας πριν την οικονομική κρίση, αλλά και μετά την επιβολή των κεφαλαιακών ελέγχων στην χώρα. Στο επόμενο κεφάλαιο πραγματοποιείται πρωτογενής έρευνα με τη χρήση ηλεκτρονικού ερωτηματολογίου σχετικά με τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην συμπεριφορά των πελατών των εταιριών κρουαζιέρας στην Ελλάδα και την Ιταλία. 38

47 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο : «ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ» 5.1. Εισαγωγή Στην συγκεκριμένη έρευνα, καταρχάς επικεντρώνουμε το ενδιαφέρον στους τουρίστες που πραγματοποίησαν κρουαζιέρα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες του Πιο συγκεκριμένα, σκοπός της έρευνας είναι να προσδιορίσει το αφενός το προφίλ των τουριστών που πραγματοποίησαν κρουαζιέρα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες του 2017 και αφετέρου το βαθμό επηρεασμού της οικονομικής κρίσης στους τουρίστες πραγματοποίησης κρουαζιέρων. Οι ερωτήσεις για την έρευνα που ακολουθούν είναι εκείνες που καθοδήγησαν το σχεδιασμό της έρευνας: Ποιο είναι το προφίλ των τουριστών που πραγματοποιούν κρουαζιέρα; Πόσα δαπανούν κατά την επίσκεψή τους στους προορισμούς κρουαζιέρας; Βάσει ποιων κριτηρίων επιλέγουν την κρουαζιέρα; Πως αξιολογούν την κρουαζιέρα που πραγματοποίησαν; Σε ποιο βαθμό η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει τις δαπάνες για κρουαζιέρα; 5.2. Δείγμα της έρευνας Το δείγμα της έρευνας καθορίστηκε σύμφωνα της αρχές στατιστικής θεωρίας (Σιώμκος Γ. 2008, Σταθακόπουλος Β. 2005) και τις αρχές ακαδημαϊκής δεοντολογίας. Συγκεκριμένα, το δείγμα της έρευνας θα πρέπει να περιλαμβάνει περισσότερα από 30 ερωτηματολόγια, να είναι αντιπροσωπευτικό του πληθυσμού της έρευνας και να μην επιλεχθεί βάσει υποκειμενικών κριτηρίων (γνωστοί, φίλοι, συγγενείς). Συγκεκριμένα, το δείγμα της έρευνας καθορίστηκε στα 171 άτομα τα οποία Έλληνες και Ιταλοί τουρίστες που πραγματοποίησαν κρουαζιέρα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες του

48 5.3. Σχεδιασμός ερωτηματολογίου Για την κατάρτιση του ερωτηματολογίου λήφθηκαν υπόψη παρόμοιες ελληνικές έρευνες και έρευνες του εξωτερικού. Έγινε κάθε δυνατή προσπάθεια, ώστε το ερωτηματολόγιο να είναι μικρό, με στόχο: α) να μην κουράζει τους ερωτώμενους, β) να μην απαιτείται πολύς χρόνος για τη συμπλήρωσή του και γ) να είναι στοχευμένο και να εξυπηρετεί τους σκοπούς της έρευνας Από την άλλη μεριά, δεν θα έπρεπε να αποκλειστούν ερωτήσεις που δίνουν σημαντικές πληροφορίες. Έτσι, έγινε μία επιλογή των ερωτήσεων, ώστε να εξαχθούν οι απαραίτητες πληροφορίες για την συγγραφή της εργασίας. Επίσης, η μορφή του ερωτηματολογίου επιλέχθηκε με τέτοιο τρόπο, ώστε να είναι εύκολη η εκτύπωση και αναπαραγωγή του. Στο μέλλον θα πρέπει να εξεταστεί η δυνατότητα για χρήση ηλεκτρονικού τρόπου διεξαγωγής της έρευνας το οποίο μπορεί να επιτευχθεί με την δημιουργία της Βάσης Δεδομένων. Για τον σχεδιασμό των ερωτήσεων επιλέχθηκε η γνωστή μορφή των κλειστών ερωτήσεων, ημίκλειστων ή ημιανοιχτών και των ερωτήσεων τύπου Likert. Στην τρίτη κατηγορία ερωτήσεων ο ερωτώμενος καλείται να απαντήσει σε ποιο βαθμό συμφωνεί ή ισχύει κάτι στην επιχείρηση του. Στο σημείο αυτό ο ερωτώμενος έχει την δυνατότητα να απαντήσει/ επιλέξει μια από τις παρακάτω επιλογές: Ποτέ Σπάνια Μερικές φορές Συχνά Πάντα Οι παραπάνω 5 πιθανές απαντήσεις με βάση την κλίμακα Likert και προκειμένου να μπορέσει να ποσοτικοποιηθεί η μεταβλητή απάντησης, αντιστοιχήθηκαν με τα νούμερα 5,4,3,2,1 (συντελεστές βαρύτητας). Είναι αντιληπτό πως στο στάδιο της ανάλυσης δεδομένων, οι απαντήσεις κλίμακας Likert εισάγουν αντίστοιχες μεταβλητές τύπου διάταξης (ordinal variables). Στις μεταβλητές τύπου διάταξης δεν ενδιαφέρει τον ερευνητή εάν η διαφορά του 2 με το 3 ή του 4 με το 5 είναι ίδια αλλά το ότι το ένα είναι μεγαλύτερο ή μικρότερο από το άλλο. 40

49 Κατά τη φάση σχεδιασμού του ερωτηματολογίου δόθηκε έμφαση στη δημιουργία ενός ευέλικτου εργαλείου συλλογής στοιχείων το οποίο θα ήταν σε θέση να λειτουργήσει τόσο ως σκελετός μίας δομημένης συνέντευξης, όσο και ως μέσο υποκίνησης της διαδικασίας συζήτησης, ιδίως σε πληροφορίες ποιοτικής μορφής Συλλογή πληροφορίας Η εφαρμογή του ερωτηματολογίου στους τουρίστες που πραγματοποίησαν κρουαζιέρα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες του 2017 πραγματοποιήθηκε τη χρονική περίοδο 15 Μαΐου Σεπτεμβρίου Επιπρόσθετα, η μέση διάρκεια συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου ήταν 6 λεπτά της ώρας. Οι περιοχές/ τοποθεσίες στις οποίες πραγματοποιήθηκε η έρευνα και οι χρονικές περιόδους παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα. Α/Α Πίνακας 6.1. Περιοχές και τοποθεσίες στις οποίες πραγματοποιήθηκε η έρευνα Ονομασία Είδος έρευνας Ημερομηνία Αριθμός περιοχής/ Έρευνας Ερωτηματολογίων τοποθεσίας 1. Λιμάνι Πειραιά Έρευνα σε Έλληνες 15 Μαΐου Λιμάνι Πειραιά Έρευνα σε Έλληνες 22 Μαΐου Λιμάνι Πειραιά Έρευνα σε Ιταλούς 3 Ιουνίου Λιμάνι Πειραιά Έρευνα σε Ιταλούς 27 Ιουνίου Λιμάνι Πειραιά Έρευνα σε Ιταλούς 5 Ιουλίου Λιμάνι Πειραιά Έρευνα σε Ιταλούς 15 Ιουλίου Λιμάνι Χίου Έρευνα σε Έλληνες 16 Αυγούστου Λιμάνι Χίου Έρευνα σε Έλληνες 28 Αυγούστου Λιμάνι Χίου Έρευνα σε Έλληνες 10 Σεπτεμβρίου Σύνολα 171 Κατά την διάρκεια πραγματοποίησης της έρευνας προέκυψαν ορισμένα ζητήματα/ προβλήματα που μας απασχόλησαν, όπως: 41

50 η έλλειψη χρόνου από τους τουρίστες (με ποσοστό 5% του συνόλου των ερωτηθέντων), ένα σημαντικό μέρος των τουριστών (ποσοστό 20%) εξέφρασε την απροθυμία να συμμετέχουν στη συγκεκριμένη έρευνα. Οι τουρίστες που εξέφρασαν την απροθυμία τους να συμμετάσχουν στην έρευνα αντικαταστάθηκαν από άλλους Επεξεργασία δεδομένων Έπειτα από τη συλλογή των δεδομένων πραγματοποιήθηκε επεξεργασία ώστε να εξαχθούν γραφικά αποτελέσματα τα οποία θα σχολιαστούν στη συνέχεια. Η επεξεργασία των δεδομένων πραγματοποιήθηκε με τη χρήση του λογισμικού SPSS Statistics (Version 21.0). Τέλος, θα πρέπει να αναφερθεί ότι η στατιστική ανάλυση των δεδομένων περιλαμβάνει περιγραφική στατιστική, δηλαδή την εξαγωγή συχνοτήτων, ποσοστών, μέσες τιμές κ.α. και προχωρημένη στατιστική μέσω της χρήσης T-Test, One-Way Anova, Mann-Whitney U, Kruskall-Wallis H, γραμμικής και πολλαπλής παλινδρόμησης. Στις περιπτώσεις των ερωτήσεων κλίμακας Likert χρησιμοποιήθηκε το μέτρο του αριθμητικού σταθμικού μέσου. 42

51 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο: «ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ» 6.1. Εισαγωγή 6.2. Δημογραφικά χαρακτηριστικά Το 59,65% των ερωτηθέντων της έρευνας είναι άνδρες, ενώ το υπόλοιπο 40,35% είναι γυναίκες. Ο μέσος όρος της ηλικίας του δείγματος των ερωτηθέντων της έρευνας ανέρχεται στα 41,96 έτη, με την τυπική απόκλιση να εντοπίζεται στα 8,649 έτη. 43

52 Το 44,44% των ερωτηθέντων της έρευνας έχει ετήσιο καθαρό εισόδημα ευρώ, ενώ το 35,97% ευρώ. Ακολούθως, εντοπίζονται οι ερωτηθέντες με ετήσιο καθαρό εισόδημα άνω των ευρώ (15,79%), ενώ σε ιδιαίτερα χαμηλά ποσοστά εντοπίζονται εκείνοι με ευρώ (3,51%) και κάτω των ευρώ (0,58%). Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων της έρευνας, με ποσοστό 71,93%, έχει πτυχίο πανεπιστημίου. Στην επόμενη θέση εντοπίζονται οι κάτοχοι μεταπτυχιακού διπλώματος, με ποσοστό 19,30%, ενώ σε πολύ χαμηλότερα ποσοστά εντοπίζονται οι 44

53 ερωτηθέντες με τεχνική εκπαίδευση (4,68%), με βασική εκπαίδευση (2,34%) και οι κάτοχοι διδακτορικού διπλώματος (1,75%). Επίσης, το 51,46% των ερωτηθέντων της έρευνας είναι ιδιωτικοί υπάλληλοι, ενώ το 33,92% ελεύθεροι επαγγελματίες. Ακολουθούν οι δημόσιοι υπάλληλοι με ποσοστό 9,94%, οι συνταξιούχοι με 2,92% και τέλος, εκείνοι με άλλο επάγγελμα (1,75%) Ερωτήσεις για την κρουαζιέρα 45

54 Το 58,48% των ερωτηθέντων της έρευνας ταξιδεύει με φίλους, ενώ το 38,60% με την οικογένεια. Σε πολύ χαμηλότερα ποσοστά εντοπίζονται οι ερωτηθέντες οι οποίοι ταξιδεύουν μόνοι τους (1,17%) και με άλλους (1,75%). Επιπρόσθετα, το 72,51% των ερωτηθέντων της έρευνας δεν έχει συμμετάσχει σε κρουαζιέρα ξανά στο παρελθόν, σε αντίθεση με το υπόλοιπο 27,49% των ερωτηθέντων που έχει συμμετάσχει. 46

55 Στο παρακάτω γράφημα μπορούμε να παρατηρήσουμε τους μέσους όρους των κριτηρίων με τα οποία οι ερωτηθέντες της έρευνας επιλέγουν την κρουαζιέρα. Αναλυτικότερα, στις τρεις πρώτες θέσεις και με σειρά προτεραιότητας εντοπίζεται το κριτήριο των φίλων, της διάρκειας του ταξιδιού και του προγράμματος της κρουαζιέρας. Στις επόμενες θέσεις εντοπίζεται ο προορισμός,, το πλοίο, η οικογένεια και τέλος, η τιμή. Ακολούθως, στο παρακάτω γράφημα μπορούμε να παρατηρήσουμε τους μέσους όρους των λόγων για τους οποίους οι ερωτηθέντες της έρευνας επιλέγουν την κρουαζιέρα. Αναλυτικότερα, στις τρεις πρώτες θέσεις και με σειρά προτεραιότητας εντοπίζεται ο λόγος της εκδρομής, της εξερεύνησης διαφορετικού 47

56 είδους διακοπών και της αναψυχής. Στις επόμενες θέσεις εντοπίζονται λόγοι, όπως η εμπειρία, η επίσκεψη σε διαφορετικές πόλεις και η συνάντηση με διαφορετικές κουλτούρες. Στη συνέχεια, μπορούμε να παρατηρήσουμε τους μέσους όρους της ικανοποίησης των ερωτηθέντων της έρευνας από ορισμένες υπηρεσίες του λιμανιού. Αναλυτικότερα, οι ερωτηθέντες είναι ικανοποιημένοι με σειρά προτεραιότητας από τις εξής υπηρεσίες: διαθέσιμες θέσεις λιμανιού, υποδομές λιμανιού, καθαριότητα λιμανιού και γενική ποιότητα λιμανιού. 48

57 6.4. Ερωτήσεις για την πόλη Στο επόμενο γράφημα μπορούμε να παρατηρήσουμε εάν οι ερωτηθέντες της έρευνας κατά την επίσκεψη τους στο συγκεκριμένο λιμάνι οργάνωσαν κάποια επίσκεψη. Το 51,46% των ερωτηθέντων απάντησε ότι δεν έχει πραγματοποιήσει κάποια επίσκεψη, σε αντίθεση με το υπόλοιπο 48,54% που ανέφερε πως έχει πραγματοποιήσει. 49

58 Όσον αφορά τον οργανισμό μέσω του οποίου πραγματοποιήθηκε η εκδρομή, οι ερωτηθέντες της έρευνας είναι ικανοποιημένοι με σειρά προτεραιότητας από την ξενάγηση της εκδρομής, από την καθαριότητα, από το πρόγραμμα της εκδρομής, από το κόστος της και τέλος, από την ακρίβεια αναχώρησης και άφιξης. 50

59 Επίσης, σύμφωνα με τους ερωτηθέντες της έρευνας, ο βαθμός ικανοποίησης τους κατά την επίσκεψη στην πόλη εντοπίζεται ως ακολούθως. Στην πρώτη θέση ανέρχονται τα τουριστικά μέρη της πόλης, στη δεύτερη θέση η διασκέδαση, στη τρίτη θέση η επαφή με τους κατοίκους, στη τέταρτη η αγορά της πόλης, ενώ στις τελευταίες θέσεις εντοπίζονται οι ώρες λειτουργίας της αγοράς και τα μουσεία. 51

60 Το 51,46% των ερωτηθέντων ανέφερε πως δεν πραγματοποίησε αγορές κατά τη παραμονή του στην πόλη, σε αντίθεση με το υπόλοιπο 48,54% που ανέφερε πως έχει πραγματοποιήσει. 52

61 Η συντριπτική πλειοψηφία των ερωτηθέντων της έρευνας, με ποσοστό 97,59%, πραγματοποίησε αγορές Souvenir, το 60,24% τοπικά προϊόντα, ενώ μόνο ένα ποσοστό της τάξεως του 13,26% αγόρασε ρούχα. Σύμφωνα με τους ερωτηθέντες, ο μέσος όρος των χρημάτων που δαπανήθηκαν για Souvenirs, ανέρχεται στα 45,8 ευρώ, με την τυπική απόκλιση να εντοπίζεται στα 21,987 ευρώ. 53

62 Στην περίπτωση των τοπικών προϊόντων, ο μέσος όρος των χρημάτων που δαπανήθηκε ανέρχεται στα 66,8 ευρώ, με την τυπική απόκλιση να εντοπίζεται στα 39,146 ευρώ. Στην περίπτωση των προϊόντων ρουχισμού, ο μέσος όρος των χρημάτων που δαπανήθηκε ανέρχεται στα 190,91 ευρώ, με την τυπική απόκλιση να εντοπίζεται στα 70,065 ευρώ. 54

63 Επίσης, το 76,02% των ερωτηθέντων της έρευνας θεωρεί ότι ο χρόνος που αφιέρωσε στη συγκεκριμένη πόλη δεν ήταν επαρκής, σε αντίθεση με το υπόλοιπο 23,98% που ανέφερε πως ήταν επαρκής. Επιπρόσθετα, το 60,23% των ερωτηθέντων της έρευνας δεν σκοπεύει να επισκεφθεί την πόλη έπειτα από την ολοκλήρωση της κρουαζιέρας, σε αντίθεση με το υπόλοιπο 39,77% που ανέφερε πως δεν σκοπεύει να την επισκεφθεί. 55

64 Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων της έρευνας, με ποσοστό 86,41%, ανέφερε πως εφόσον θα επισκεπτόταν ξανά την πόλη, θα επέλεγε τη διαμονή σε ξενοδοχείο, σε αντίθεση με το υπόλοιπο 12,59% που θα επέλεγε ενοικιαζόμενο δωμάτιο. Εκείνοι οι ερωτηθέντες που θα επέλεγαν τη διαμονή σε ξενοδοχείο, θα διάλεγαν ξενοδοχείο 4 αστέρων (46,07%), 3 αστέρων (32,58%), 5 αστέρων (20,22%) και 2 αστέρων (1,12%). 56

65 6.5. Επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην κρουαζιέρα Σύμφωνα με το παρακάτω γράφημα, η πλειοψηφία των ερωτηθέντων θεωρεί ότι η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει τις διακοπές μέσω κρουαζιέρας σε ποσοστό 73,1% ενώ μόνο το 26,9% δεν έχει επηρεαστεί. 57

66 Από το παρακάτω γράφημα συμπεραίνουμε ότι η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό το 58,4% των ερωτηθέντων όσον αφορά την κρουαζιέρα, το 28,8% σε μέτριο βαθμό και το υπόλοιπο 12,8% σε μικρό βαθμό. Τέλος, στο παρακάτω γράφημα μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η οικονομική κρίση έχει μειώσει την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών των εταιριών κρουαζιέρας σε μεγάλο βαθμό, η οικονομική κρίση έχει μειώσει τις τιμές των κρουαζιέρων σε μεγάλο βαθμό, η οικονομική κρίση έχει μειώσει τις δαπάνες για κρουαζιέρα, την αγοραστική δύναμη των τουριστών και τη διάρκεια της κρουαζιέρας των ερωτηθέντων σε μέτριο βαθμό. 58

67 59

68 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο: «ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ-ΙΤΑΛΩΝ» 7.1. Εισαγωγή Στο συγκεκριμένο κεφάλαιο θα πραγματοποιηθεί σύγκριση των ερωτήσεων ανά εθνικότητα μέσω συσχέτισης δεδομένων. Συγκεκριμένα, θα χρησιμοποιηθούν οι δείκτες Pearson Chi-Square και Mann-Whitney Κριτήριο επιλογής κρουαζιέρας «ο προορισμός» Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Ιταλοί δίνουν μεγαλύτερη έμφαση σε σχέση με τους Έλληνες στην επιλογή του προορισμού κατά την επιλογή της κρουαζιέρας. p-value=0.000<0,05 60

69 7.3. Κριτήριο επιλογής κρουαζιέρας «Το πρόγραμμα της κρουαζιέρας» Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Ιταλοί δίνουν μεγαλύτερη έμφαση σε σχέση με τους Έλληνες στο πρόγραμμα της κρουαζιέρας κατά την επιλογή της. p-value=0.000<0, Κριτήριο επιλογής κρουαζιέρας «Το πλοίο» Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Έλληνες δίνουν μεγαλύτερη έμφαση, σε σχέση με τους Ιταλούς, στην τιμή κατά την επιλογή της κρουαζιέρας. p-value=0.043<0,05 61

70 7.5. Κριτήριο επιλογής κρουαζιέρας «Η διάρκεια ταξιδιού» Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Έλληνες δίνουν μεγαλύτερη έμφαση, σε σχέση με τους Ιταλούς, στη διάρκεια του ταξιδιού κατά την επιλογή της κρουαζιέρας. p-value=0.000<0, Κριτήριο επιλογής κρουαζιέρας «η οικογένεια» Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Έλληνες δίνουν μεγαλύτερη έμφαση, σε σχέση με τους Ιταλούς, στη διάρκεια του ταξιδιού κατά την επιλογή της κρουαζιέρας. 62

71 p-value=0.000<0, Κριτήριο επιλογής κρουαζιέρας «οι φίλοι» Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Έλληνες δίνουν μεγαλύτερη έμφαση, σε σχέση με τους Ιταλούς, στους φίλους κατά την επιλογή της κρουαζιέρας. p-value=0.000<0,05 63

72 7.8. Επιλογή κρουαζιέρας για αναψυχή Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Έλληνες επιλέγουν σε μεγαλύτερο βαθμό, σε σχέση με τους Ιταλούς, την κρουαζιέρα λόγω αναψυχής Επιλογή κρουαζιέρας για εμπειρία p-value=0.000<0,05 Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Έλληνες επιλέγουν σε μεγαλύτερο βαθμό, σε σχέση με τους Ιταλούς, την κρουαζιέρα λόγω αναψυχής. p-value=0.000<0,05 64

73 7.10. Επιλογή κρουαζιέρας για συνάντηση διαφορετικών κουλτουρών Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Ιταλοί επιλέγουν σε μεγαλύτερο βαθμό, σε σχέση με τους Έλληνες, την κρουαζιέρα για να συναντήσουν διαφορετικές κουλτούρες. p-value=0.000<0, Επιλογή κρουαζιέρας για εξερεύνηση διαφορετικού είδους διακοπών Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Έλληνες επιλέγουν σε μεγαλύτερο βαθμό, σε σχέση με τους Ιταλούς, την κρουαζιέρα για να εξερευνήσουν διαφορετικού είδους διακοπές. 65

74 p-value=0.000<0, Επιλογή κρουαζιέρας για επίσκεψη διαφόρων πόλεων Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Ιταλοί επιλέγουν σε μεγαλύτερο βαθμό, σε σχέση με τους Έλληνες, την κρουαζιέρα για να επισκεφθούν διαφορετικές πόλεις. p-value=0.000<0,05 66

75 7.13. Ικανοποίηση από διαθέσιμες θέσεις λιμανιού Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Έλληνες είναι περισσότερο ικανοποιημένοι, σε σχέση με τους Ιταλούς, σχετικά με τις διαθέσιμες θέσεις του λιμανιού. p-value=0.000<0, Ικανοποίηση από Καθαριότητα λιμανιού Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Έλληνες είναι περισσότερο ικανοποιημένοι, σε σχέση με τους Ιταλούς, σχετικά με την καθαριότητα του λιμανιού. 67

76 p-value=0.000<0, Ικανοποίηση από Υποδομές λιμανιού Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Έλληνες είναι περισσότερο ικανοποιημένοι, σε σχέση με τους Ιταλούς, σχετικά με τις υποδομές του λιμανιού. 68

77 7.16. Οργάνωση εκδρομής κατά την επίσκεψη στο λιμάνι Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Ιταλοί έχουν οργανώσει σε μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με τους Έλληνες, εκδρομή κατά την επίσκεψή τους στο λιμάνι. p-value=0.000<0, Βαθμός ικανοποίησης για τα μουσεία Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Ιταλοί είναι περισσότερο ικανοποιημένοι, σε σχέση με τους Έλληνες, από τα μουσεία που επισκέφθηκαν κατά την παραμονή τους στην πόλη. 69

78 p-value=0.000<0, Βαθμός ικανοποίησης για τα τουριστικά μέρη Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Έλληνες είναι περισσότερο ικανοποιημένοι, σε σχέση με τους Ιταλούς, από τα τουριστικά μέρη που επισκέφθηκαν κατά την παραμονή τους στην πόλη. p-value=0.000<0,05 70

79 7.19. Βαθμός ικανοποίησης για την αγορά Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Ιταλοί είναι περισσότερο ικανοποιημένοι, σε σχέση με τους Έλληνες, από την αγορά που επισκέφθηκαν κατά την παραμονή τους στην πόλη. p-value=0.000<0, Βαθμός ικανοποίησης για τις ώρες της αγοράς Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Ιταλοί είναι περισσότερο ικανοποιημένοι, σε σχέση με τους Έλληνες, από τις ώρες λειτουργίας των καταστημάτων κατά την παραμονή τους στην πόλη. p-value=0.000<0,05 71

80 7.21. Βαθμός ικανοποίησης για την επαφή με τους κατοίκους Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Ιταλοί είναι περισσότερο ικανοποιημένοι, σε σχέση με τους Έλληνες, από την επαφή με τους κατοίκους κατά την παραμονή τους στην πόλη. p-value=0.000<0, Βαθμός ικανοποίησης για τη διασκέδαση Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Ιταλοί είναι περισσότερο ικανοποιημένοι, σε σχέση με τους Έλληνες, από την διασκέδαση κατά την παραμονή τους στην πόλη. 72

81 p-value=0.000<0, Πραγματοποίηση διακοπών κατά την παραμονή στην πόλη Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Ιταλοί πραγματοποίησαν περισσότερες αγορές σε σχέση με τους Έλληνες κατά την παραμονή τους στο λιμάνι. p-value=0.000<0,05 73

82 7.24. Διαφορά στους μέσους των δαπανών για souvenirs Πριν τον έλεγχο της διαφοράς των μέσων τιμών των δαπανών για souvenir θα πρέπει να πραγματοποιηθεί έλεγχος κανονικότητας των δαπανών ανά κατηγορίας της ποιοτικής μεταβλητής. Λαμβάνοντας υπόψη το sig του Shapiro Wilk για το πρώτο δείγμα και του Kolmogorov-Smirnov για το δεύτερο δείγμα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι θα πρέπει να πραγματοποιηθεί μη παραμετρικός έλεγχος Mann Whitney. Tests of Normality Kolmogorov-Smirnov a Shapiro-Wilk Εθνικότητα Statistic df Sig. Statistic df Sig. Souvenirs Έλληνες,175 26,039,947 26,192 Ιταλοί,201 55,000,922 55,002 a. Lilliefors Significance Correction Δεδομένου ότι το p-value=0.000<0.05, συμπεραίνουμε ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των εξόδων για souvenirs για τους Έλληνες και τους Ιταλούς. Test Statistics a Souvenirs Mann-Whitney U 148,500 Wilcoxon W 499,500 Z -5,800 Asymp. Sig. (2-tailed),000 a. Grouping Variable: Εθνικότητα Παρατηρώντας τον παρακάτω πίνακα και το παρακάτω γράφημα, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Ιταλοί δαπανούν περισσότερα χρήματα, κατά μέσο όρο, σε σχέση με τους Έλληνες για souvenirs. Souvenirs Report Εθνικότητα Mean N Std. Deviation Έλληνες 27, ,719 Ιταλοί 54, ,973 Total 45, ,987 74

83 7.25. Διαφορά στους μέσους των δαπανών για τοπικά προϊόντα Πριν τον έλεγχο της διαφοράς των μέσων τιμών των δαπανών για souvenir θα πρέπει να πραγματοποιηθεί έλεγχος κανονικότητας των δαπανών ανά κατηγορίας της ποιοτικής μεταβλητής. Λαμβάνοντας υπόψη το sig του Shapiro Wilk για το πρώτο δείγμα και του Kolmogorov-Smirnov για το δεύτερο δείγμα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι θα πρέπει να πραγματοποιηθεί μη παραμετρικός έλεγχος Mann Whitney. Tests of Normality Kolmogorov-Smirnov a Shapiro-Wilk Εθνικότητα Statistic df Sig. Statistic df Sig. Τοπικά προϊόντα Έλληνες,375 8,001,732 8,005 a. Lilliefors Significance Correction Ιταλοί,239 42,000,882 42,000 Δεδομένου ότι το p-value=0.000<0.05, συμπεραίνουμε ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των εξόδων για τοπικά προϊόντα για τους Έλληνες και τους Ιταλούς. Test Statistics a Τοπικά προϊόντα 75

84 Mann-Whitney U 4,500 Wilcoxon W 40,500 Z -4,363 Asymp. Sig. (2-tailed),000 Exact Sig. [2*(1-tailed Sig.)],000 b a. Grouping Variable: Εθνικότητα b. Not corrected for ties. Παρατηρώντας τον παρακάτω πίνακα και το παρακάτω γράφημα, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Ιταλοί δαπανούν περισσότερα χρήματα, κατά μέσο όρο, σε σχέση με τους Έλληνες, για τοπικά προϊόντα. Τοπικά προϊόντα Report Εθνικότητα Mean N Std. Deviation Έλληνες 20,00 8 5,345 Ιταλοί 75, ,301 Total 66, ,146 76

85 7.26. Επηρεασμός της οικονομικής κρίσης στις διακοπές κρουαζιέρας Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Έλληνες επηρεάστηκαν περισσότερο όσον αφορά τις διακοπές για την κρουαζιέρα, σε σχέση με τους Ιταλούς. p-value=0.000<0, Βαθμός επηρεασμού της οικονομικής κρίσης στις διακοπές κρουαζιέρας Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Έλληνες επηρεάστηκαν σε μεγαλύτερο βαθμό όσον αφορά τις διακοπές για την κρουαζιέρα, σε σχέση με τους Ιταλούς. p-value=0.000<0,05 77

86 7.28. Βαθμός συμφωνίας ότι η οικονομική κρίση έχει μειώσει τις δαπάνες για κρουαζιέρα Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Έλληνες συμφωνούν περισσότερο σχετικά με το ότι η οικονομική κρίση έχει μειώσει τις δαπάνες τους για κρουαζιέρα, σε σχέση με τους Ιταλούς Βαθμός συμφωνίας ότι η οικονομική κρίση έχει μειώσει τη διάρκεια της κρουαζιέρας Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Έλληνες συμφωνούν περισσότερο σχετικά με το ότι η οικονομική κρίση έχει μειώσει τη διάρκεια της κρουαζιέρας, σε σχέση με τους Ιταλούς. 78

87 7.30. Βαθμός συμφωνίας ότι η οικονομική κρίση έχει μειώσει την αγοραστική δύναμη των τουριστών Παρατηρώντας το παρακάτω γράφημα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι Έλληνες συμφωνούν περισσότερο σχετικά με το ότι η οικονομική κρίση την αγοραστική δύναμη των τουριστών, σε σχέση με τους Ιταλούς. 79

88 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8ο: «ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ» Σκοπός της εργασίας ήταν η παρουσίαση τόσο του παγκόσμιου όσο και του ελληνικού κλάδου κρουαζιέρας, αλλά και των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης στη συμπεριφορά των πελατών των εταιρειών κρουαζιέρας με σύγκριση μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας. Για να πραγματοποιηθεί ο σκοπός της εργασίας αρχικά πραγματοποιήθηκε ανάλυση της βιομηχανίας της κρουαζιέρας. Κύρια συμπεράσματα που προέκυψαν είναι τα εξής: Η στενή και βαθιά σχέση μεταξύ τουρισμού και παγκοσμιοποίησης έχει ευρέως καταγραφτεί βιβλιογραφικά και στους δύο τομείς Η δυναμική του φαινομένου αποτυπώνεται στο γεγονός πως ενώ η παγκόσμια οικονομική κρίση του είχε σημαντική επίπτωση στις θαλάσσιες μεταφορές, οι γραμμές μεταφορών κρουαζιέρας και τα λιμάνια κρουαζιέρας συνέχισαν να βιώνουν σταθερές αυξήσεις στον αριθμό των επιβατών Κατά τη διάρκεια των δέκα ετών ( ) η ζήτηση για κρουαζιέρες σε όλο τον κόσμο έχει αυξηθεί από 13,1 εκατομμύρια επιβάτες σε 22,0 εκατομμύρια ευρώ (+ 68%) με αύξηση 3,4% που είχε επιτευχθεί το 2014 Στις εκθέσεις του UNWTO σημειώνεται ότι το 5% των τουριστών παγκοσμίως έφθασαν στον προορισμό τους δια μέσω θαλάσσης, με κρουαζιερόπλοια και πλοία Σύμφωνα με την CLIA, η κρουαζιέρα αποφέρει σημαντικό θετικό αντίκτυπο στην οικονομία σε παγκόσμιο επίπεδο Η αύξηση της κίνησης επιβατών εμφανίζεται στις δύο πιο δημοφιλείς περιοχές της κρουαζιέρας, όπως η Καραϊβική και η Μεσόγειος Θάλασσα, αν κατά τα πρώτα χρόνια του 21 ου αιώνα, η τελευταία έχει αυξηθεί ταχύτερα από οποιαδήποτε άλλη περιοχή του κόσμου Η συνεχόμενη ανάπτυξη σε Ευρώπη και Αυστραλία, και η ταχεία ανάπτυξη στην Κίνα και την υπόλοιπη ασιατική αγορά είναι σημαντική Αύξηση ρεκόρ σημειώνει και η Αυστραλία, καθώς το 2014 οι επιβάτες ξεπέρασαν το ένα εκατομμύριο μέσα σε ένα ημερολογιακό έτος 80

89 Τα νέα πλοία συνεχίζουν να μεγαλώνουν, αυξάνοντας την διαθέσιμη χωρητικότητα και την αποτελεσματικότητα, τονίζοντας την απαίτηση για ανάπτυξη των λιμενικών υποδομών για την υποστήριξη υποδοχής όλο και περισσότερων κρουαζιερόπλοιων παγκοσμίως Η δραστηριοποίηση της κρουαζιέρας στην περιοχή της Μεσογείου παρουσιάζει σταθερά ανοδικές και ισχυρές τάσεις ανάπτυξης Η Ευρώπη, αλλά και ιδιαίτερα η Μεσόγειος είναι ένας σημαντικός προορισμός για τους επιβάτες κρουαζιέρας και για τα κρουαζιερόπλοια από όλο τον κόσμο, προσελκύοντας μεγάλες τουριστικές επενδύσεις και αποφέροντας σημαντικά έσοδα Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε ανάλυση της κρουαζιέρας ως τουριστικό προϊόν. Κύρια συμπεράσματα που προκύπτουν είναι τα εξής: Ο τουρισμός αποτελεί ένα κοινωνικοοικονομικό φαινόμενο με σημαντικές επιδράσεις στις ζωές των ανθρώπων και στις εθνικές οικονομίες των χωρών Στην ευρύτερη ανάπτυξη του προσδιορισμού του τουρισμού συμπεριλαμβάνονται βασικοί ορισμοί που αφορούν την έννοια της κρουαζιέρας και του θαλάσσιου τουρισμού και αναψυχής. Η κρουαζιέρα ως έννοια είναι πολυσύνθετη και συνδυάζει στοιχεία μεταφοράς, τουρισμού, ψυχαγωγίας και ταξιδιού Ο θαλάσσιος τουρισμός αποτελεί μία από τις ειδικές μορφές τουρισμού και πλέον μια από τις δυναμικότερες μορφές του σύγχρονου τουρισμού Η απόδοση του όρου «θαλάσσιος τουρισμός» όπως έχει καταγραφτεί βιβλιογραφικά, περιλαμβάνει όλες τις δραστηριότητες αναψυχής που έχουν ως πεδίο αναφοράς και ανάπτυξης δράσης το θαλάσσιο περιβάλλον Σύμφωνα με τον Διακομιχάλη (2009), με τον όρο «θαλάσσιος τουρισμός» νοείται κάθε τουριστική δραστηριότητα σχετιζόμενη με τη θάλασσα και τις ακτές και κριτήριο διάκρισης των δραστηριοτήτων του θαλάσσιου τουρισμού στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς, αποτελεί εν τέλει, η συμμετοχή σε οργανωμένη κρουαζιέρα με κρουαζιερόπλοιο αλλά και η πραγματοποίηση θαλάσσιων πλοών με τουριστικό πλοίο, θαλαμηγό με ή χωρίς πλήρωμα, ιστιοφόρο ή μηχανοκίνητο 81

90 Η κρουαζιέρα ορίζεται ως το ταξίδι μέσω θαλάσσης με σκοπό την αναψυχή καταπλέοντας σε μια σειρά από λιμένες Το τουριστικό δρομολόγιο «πακέτο», σε συνδυασμό με την πραγματική εμπειρία πάνω στο πλοίο, βρίσκεται στο επίκεντρο των προσδοκιών των επιβατών κρουαζιέρας Οι κρουαζιέρες διακρίνονται ανάλογα με τον προορισμό σε εγχώριες, διεθνείς και υπερατλαντικές και ανάλογα με την διάρκεια σε μονοήμερες ή πολυήμερες Τελευταίο στάδιο της θεωρητικής ανάλυσής ήταν η παρουσίαση της βιομηχανίας της κρουαζιέρας στην Ελλάδα. Κύρια συμπεράσματα που προκύπτουν είναι τα εξής: Η ανάπτυξη των απαιτούμενων υποδομών για να υποστηριχθεί ο θαλάσσιος τουρισμός είναι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που έχει αναλάβει η Ελλάδα για τα επόμενα χρόνια Η Ελλάδα βιώνει μια περίοδο άνθησης του αριθμού των κρουαζιερόπλοιων και των επισκεπτών, κυρίως μετά τις πρόσφατες ρυθμιστικές αλλαγές που εφαρμόζει η χώρα προκειμένου να καταργηθεί το καμποτάζ στις κρουαζιέρες Τα βασικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της Ελλάδας είναι η μεγάλη ακτογραμμή, ο σημαντικός αριθμός διαθέσιμων λιμανιών (τα πιο πολλά σε προορισμούς παγκόσμιου βεληνεκούς) και οι μικρές αποστάσεις μεταξύ των τουριστικών προορισμών, σε μια χώρα στην καρδιά μιας ιδιαίτερα τουριστικής περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου Τα αίτια της οικονομικής κρίσης πρέπει να αναζητηθούν αφενός στα χρόνια διαθρωτικά προβλήματα και τις πολιτικές που εφαρμόστηκαν, αλλά και στη διεθνή συγκυρία της χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης που τα ανέδειξε με εντονότερο και οξύτερο τρόπο. Κυρίαρχο χαρακτηριστικό της οικονομικής είναι ύπαρξη διαρθρωτικών προβλημάτων πολύ πριν την εμφάνιση της χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης, τα οποία διογκώθηκαν τα τελευταία χρόνια με την εμμονή στην άσκηση πολιτικών στην κατεύθυνση των αυτό-ρυθμιζόμενων αγορών 82

91 Πριν ακόμα ξεσπάσει η παγκόσμια οικονομική κρίση, ο ελληνικός τουρισμός είχε ήδη έντονα σημεία παθογένειας με σοβαρά διαρθρωτικά προβλήματα που σταδιακά τον οδηγούσαν σε απώλεια του ανταγωνιστικού του πλεονεκτήματος από άποψη σχέσης αξίας-τιμής συγκριτικά με τους νέους ανταγωνιστές στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου που, για το ίδιο μαζικό παραθεριστικό (και, κατά συνέπεια, εποχικό) τουριστικό προϊόν, έχουν πολύ χαμηλότερο κόστος παραγωγής και πολύ χαμηλότερη τιμή Η βιομηχανία της κρουαζιέρας αποτελούσε και αποτελεί πάντοτε σημείο αναφοράς σε όλες τις αναλύσεις αναφορικά με την εξεύρεση πόρων για τη χειμαζόμενη ελληνική οικονομία. Ο τζίρος που γίνεται παγκοσμίως, αλλά και ειδικά στην Ευρώπη, καταδεικνύει ότι ο συγκεκριμένος κλάδος όχι μόνο είναι χρυσοφόρος για όσους ξέρουν να τον εκμεταλλευτούν, αλλά έχει και μεγάλες προοπτικές Το προσφυγικό και μεταναστευτικό ζήτημα είναι το πιο σοβαρό θέμα αυτή τη στιγμή στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και τα Δωδεκάνησα, καθώς ήδη έχουν υπάρξει κάποιες αλλαγές δρομολογίων, με σημαντικές απώλειες για τη Ρόδο, την Κω, τη Μυτιλήνη της Λέσβου, τη Σάμο και τη Σύμη από την εφαρμογή των κεφαλαιακών ελέγχων (capital controls) στις αρχές του Ιουλίου δεν υπήρξαν ακυρώσεις στις αφίξεις επισκεπτών, αλλά κυρίως οικονομικές επιπτώσεις, καθώς τα περισσότερα πλοία κατέληξαν στη γείτονα χώρα για προμήθειες και συναλλαγές πληρωμάτων Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε παρουσίαση των αποτελεσμάτων της έρευνας με ερωτηματολόγιο που πραγματοποιήθηκε σε 171 Έλληνες και Ιταλούς τουρίστες που πραγματοποίησαν κρουαζιέρα προκειμένου να δοθούν απαντήσεις στα ερευνητικά ερωτήματα της εργασίας. Κύρια συμπεράσματα που προέκυψαν είναι τα εξής: Το μεγαλύτερο μέρος των ερωτηθέντων της έρευνας είναι άνδρες Ο μέσος όρος της ηλικίας του δείγματος των ερωτηθέντων της έρευνας ανέρχεται στα 41,96 έτη Το μεγαλύτερο μέρος των ερωτηθέντων της έρευνας έχει ετήσιο καθαρό εισόδημα ευρώ 83

92 Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων της έρευνας έχει πτυχίο πανεπιστημίου Επίσης, το μεγαλύτερο μέρος των ερωτηθέντων της έρευνας είναι ιδιωτικοί υπάλληλοι Το μεγαλύτερο μέρος των ερωτηθέντων της έρευνας ταξιδεύει με φίλους Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων της έρευνας δεν έχει συμμετάσχει σε κρουαζιέρα ξανά στο παρελθόν Οι φίλοι, η διάρκεια της κρουαζιέρας και το πρόγραμμα της κρουαζιέρας αποτελούν τα σημαντικότερα κριτήρια βάσει των οποίων οι τουρίστες επιλέγουν την κρουαζιέρα. Η εκδρομή, η εξερεύνηση διαφορετικού είδους διακοπών και η αναψυχή αποτελούν τους κυριότερους λόγους για τους οποίους οι ερωτηθέντες της έρευνας επιλέγουν την κρουαζιέρα. Το μεγαλύτερο μέρος των ερωτηθέντων ανέφερε πως δεν πραγματοποίησε αγορές κατά τη παραμονή του στην πόλη Η συντριπτική πλειοψηφία των ερωτηθέντων της έρευνας πραγματοποίησε αγορές Souvenir Ο μέσος όρος των χρημάτων που δαπανήθηκαν για Souvenirs, ανέρχεται στα 45,8 ευρώ Στην περίπτωση των τοπικών προϊόντων, ο μέσος όρος των χρημάτων που δαπανήθηκε ανέρχεται στα 66,8 ευρώ Στην περίπτωση των προϊόντων ρουχισμού, ο μέσος όρος των χρημάτων που δαπανήθηκε ανέρχεται στα 190,91 ευρώ Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων θεωρεί ότι η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει τις διακοπές μέσω κρουαζιέρας Η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό το 58,4% των ερωτηθέντων Η οικονομική κρίση έχει μειώσει την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών των εταιριών κρουαζιέρας σε μεγάλο βαθμό, η οικονομική κρίση έχει μειώσει τις τιμές των κρουαζιέρων σε μεγάλο βαθμό, η οικονομική κρίση έχει μειώσει τις δαπάνες για κρουαζιέρα, την αγοραστική δύναμη των τουριστών και τη διάρκεια της κρουαζιέρας των ερωτηθέντων σε μέτριο βαθμό. 84

93 Τέλος, όσον αφορά την σύγκριση των αποτελεσμάτων για τους Έλληνες και τους Ιταλούς τουρίστες που πραγματοποίησαν 85

94 Έλληνες Δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στην επιλογή του προορισμού κατά την επιλογή της κρουαζιέρας Δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στην τιμή κατά την επιλογή της κρουαζιέρας Δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στη διάρκεια του ταξιδιού κατά την επιλογή της κρουαζιέρας Δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στη διάρκεια του ταξιδιού κατά την επιλογή της κρουαζιέρας Δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στους φίλους κατά την επιλογή της κρουαζιέρας Επιλέγουν σε μεγαλύτερο βαθμό την κρουαζιέρα λόγω αναψυχής Επιλέγουν σε μεγαλύτερο βαθμό την κρουαζιέρα λόγω αναψυχής Επιλέγουν σε μεγαλύτερο βαθμό την κρουαζιέρα για να εξερευνήσουν διαφορετικού είδους διακοπές Είναι περισσότερο ικανοποιημένοι σχετικά με τις διαθέσιμες θέσεις του λιμανιού Είναι περισσότερο ικανοποιημένοι σχετικά με την καθαριότητα του λιμανιού Είναι περισσότερο ικανοποιημένοι σχετικά με τις υποδομές του λιμανιού Επηρεάστηκαν περισσότερο όσον αφορά τις διακοπές για την κρουαζιέρα Ιταλοί Δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στο πρόγραμμα της κρουαζιέρας κατά την επιλογή της Επιλέγουν σε μεγαλύτερο βαθμό την κρουαζιέρα για να συναντήσουν διαφορετικές κουλτούρες Επιλέγουν σε μεγαλύτερο βαθμό την κρουαζιέρα για να επισκεφθούν διαφορετικές πόλεις Έχουν οργανώσει σε μεγαλύτερο βαθμό εκδρομή κατά την επίσκεψή τους στο λιμάνι Είναι περισσότερο ικανοποιημένοι από τα μουσεία που επισκέφθηκαν κατά την παραμονή τους στην πόλη Είναι περισσότερο ικανοποιημένοι από τα τουριστικά μέρη που επισκέφθηκαν κατά την παραμονή τους στην πόλη Είναι περισσότερο ικανοποιημένοι από την αγορά που επισκέφθηκαν κατά την παραμονή τους στην πόλη Είναι περισσότερο ικανοποιημένοι από τις ώρες λειτουργίας των καταστημάτων κατά την παραμονή τους στην πόλη Είναι περισσότερο ικανοποιημένοι από την επαφή με τους κατοίκους κατά την παραμονή τους στην πόλη Είναι περισσότερο ικανοποιημένοι από την διασκέδαση κατά την παραμονή τους στην πόλη Πραγματοποίησαν περισσότερες αγορές κατά την παραμονή τους στο λιμάνι 86

95 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελληνική 1) Διακομιχάλης Μ. (2009). Ο θαλάσσιος τουρισμός και οι οικονομικές επιδράσεις του», Εκδόσεις: Σταμούλη. 2) Ηγουμενάκης Ν. & Κραβαρίτης Κ. (2004). Τουρισμός Βασικές Έννοιες, Εκδόσεις: Interbooks. 3) Κοκκώσης Χ., Τσάρτας Π. & Γκρίμπα Ε. (2011). Ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού: Ζήτηση και προσφορά νέων προϊόντων τουρισμού, Αθήνα: Κριτική. 4) Κόντες Θ. (2015). Πρώτο Πανελλήνιο Συνέδριο «Τουριστικοί Λιμένες, Μαρίνες, Ένωση Εφοπλιστών Κρουαζιερόπλοιων και Φορέων Ναυτιλίας σε συνεργασία με το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο - Εργαστήριο Λιμενικών Έργων, Ίδρυμα Ευγενίδου. 5) Λεκάκου M. & Στεφανιδάκη Ε. (2015). ΠΕ Σχέδιο δράσης για τον θαλάσσιο και αθλητικό τουρισμό στις Κυκλάδες, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Εργαστήριο, Εργαστήριο Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης, Εργαστήριο Τουριστικών Ερευνών και Μελετών. 6) Μοίρα Π. & Μυλωνόπουλος Δ. (2005). Θαλάσσιος Τουρισμός, Εκδόσεις: Interbooks. 7) Μοίρα Π. & Μυλωνόπουλος Δ. (2014). Τουρισμός υγείας και ταξίδι υγείας. Κοινωνιολογική προσέγγιση και εννοιολογική διασαφήνιση, e- Περιοδικό Επιστήμης και Τεχνολογίας. 8) Μυλωνόπουλος Δ. (2006). Το εύρος των ευκαιριών αναψυχής στο παράκτιο περιβάλλον, Τουριστική Επιστημονική Επιθεώρηση, τεύχος 3, εκδ. Interbooks. Ξενόγλωσση 9) Dowling R. (2006). Cruise Ship Tourism, Publisher: CABI. 10) Hall C. Michael. (2001). Trends in ocean and coastal tourism: the end of the lastfrontier, Ocean & Coastal Management

96 11) Lekakou M. & Tzannatos E. (2000). Cruising and sailing: A new tourist product for the Ionian Sea, Essays in Honor of Emeritus Professor M. Raphael, University of Piraeus. 12) Orams M. (1999). Marine tourism: development, impacts and management, London: Routledge. 13) Pallis T., (2015). Cruise Shipping and Urban Development: State of the Art of the Industry and Cruise Ports, Discussion Paper No OECD. 14) UNWTO (2014). Tourism Highlights, 2014 Edition. 15) Vogel M., Papathanassis A. & Wolber B. (2012). The Business and Management of Ocean Cruises, Publisher: CABI. Διαδικτυακή 16) Ναυτικά Χρονικά (2016). Εκτιμήσεις για την παγκόσμια κρουαζιέρα το (Πρόσβαση 22/06/2017). 17) Ναυτικά Χρονικά (2016). Ευτυχώς που υπάρχει και η κρουαζιέρα. - (Πρόσβαση 20/06/2017). 18) Ναυτικά Χρονικά (2016). Κρουαζιέρα: ανεβαίνει Ασία και Καραϊβική, υποχωρεί η Μεσόγειος. 19) - (Πρόσβαση 20/06/2017). 20) Ναυτικά Χρονικά (2016). Τέσσερα Νέα Κρουαζιερόπλοια έκλεισε η Fincantieri. - (Πρόσβαση 18/06/2017). 21) Ρουσανόγλου Ν. (2015). Στα 506 εκατ. η συνεισφορά του κλάδου κρουαζιέρας στην οικονομία. Διαδικτυακή Εφημερίδα H Καθημερινή. ekat-h-syneisfora-toy-kladoy-kroyazieras-sthn-oikonomia - (Πρόσβαση 18/06/2017). 88

97 22) Τσαμόπουλος Μ. (2015). Νέοι προορισμοί στον χάρτη της ελληνικής κρουαζιέρας. Διαδικτυακή Εφημερίδα newmoney.gr. - (Πρόσβαση 18/07/2017). 23) Διαδικτυακή Εφημερίδα H Καθημερινή (2015). Aνάκαμψη της ελληνικής κρουαζιέρας αναμένεται από το 2016 και μετά. - (Πρόσβαση 18/07/2017). 24) Cruise Market Watch (2016). - (Πρόσβαση 17/07/2017). 89

98 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Ι.1. Ελληνικό ερωτηματολόγιο Α. ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ 1. Φύλο Άνδρας Γυναίκα 2. Ηλικία 3. Ετήσιο καθαρό ατομικό εισόδημα Κάτω από Άνω των Εκπαιδευτικό επίπεδο Βασική εκπαίδευση Τεχνική εκπαίδευση Πανεπιστήμιο Μεταπτυχιακό δίπλωμα Διδακτορικό 5. Επάγγελμα Δημόσιος υπάλληλος Ιδιωτικός υπάλληλος 90

99 Ελεύθερος επαγγελματίας Συνταξιούχος Άλλο Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑ 1. Ταξιδεύετε: Μόνος Με την οικογένεια Με φίλους Άλλο 2. Έχετε συμμετάσχει σε κρουαζιέρα ξανά στο παρελθόν; Όχι Ναι 3. Με ποια κριτήρια επιλέγετε την κρουαζιέρα; Καθόλου Λίγο Μέτρια Πολύ Πάρα πολύ Τον προορισμό Το πρόγραμμα της κρουαζιέρας Την τιμή Το πλοίο Τη διάρκεια του ταξιδιού Την οικογένεια Τους φίλους 91

100 4. Γιατί επιλέξατε την κρουαζιέρα; Καθόλου Λίγο Μέτρια Πολύ Πάρα πολύ Για αναψυχή Για την εμπειρία Για να συναντήσω διαφορετικές κουλτούρες Για να εξερευνήσω διαφορετικού είδους διακοπές Για να επισκεφθώ διάφορες πόλεις Για την εκδρομή 5. Είστε ικανοποιημένος από τις παρακάτω υπηρεσίες του λιμανιού; Καθόλου Λίγο Μέτρια Πολύ Πάρα πολύ Διαθέσιμες θέσεις λιμανιού Καθαριότητα λιμανιού Υποδομές λιμανιού Γενική ποιότητα λιμανιού Γ. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΗ 1. Κατά την επίσκεψή σας στο συγκεκριμένο λιμάνι, οργανώσατε κάποια εκδρομή; Όχι Ναι 92

101 2. Εάν, ναι, είστε ευχαριστημένος από τον οργανισμό που πραγματοποιήσατε την εκδρομή: Για το πρόγραμμα (μέρη-διαδρομές) Ακρίβεια αναχώρησης και άφιξης Κόστος εκδρομής Ξενάγηση εκδρομής Καθαριότητα Καθόλου Λίγο Μέτρια Πολύ Πάρα πολύ 3. Κατά την επίσκεψή σας στη πόλη ποιος είναι ο βαθμός ικανοποίησής σας από τα παρακάτω: Μουσεία Τουριστικά μέρη Αγορά Ώρες λειτουργίας της αγοράς Επαφή με τους κατοίκους Διασκέδαση Ανύπαρκτος Μικρός Μέτριος Μεγάλος Πολύ μεγάλος 4. Κάνατε κάποιες αγορές κατά την παραμονή σας στη πόλη; Όχι Ναι 5. Εάν, ναι, τι είδους αγορές κάνατε; Souvenirs Τοπικά προϊόντα Ρουχισμός 93

102 6. Πόσα χρήματα ξοδέψατε για: Souvenirs Τοπικά προϊόντα Ρουχισμός 7. Θεωρείτε ότι ο χρόνος που αφιερώσατε στη συγκεκριμένη πόλη ήταν επαρκής; Όχι Ναι 8. Σκοπεύετε να επισκεφθείτε ξανά την πόλη, έπειτα από την ολοκλήρωση της κρουαζιέρας; Όχι Ναι 9. Εάν, ναι, τι είδους διαμονή θα επιλέξετε; Ξενοδοχείο Ενοικιαζόμενα δωμάτια Ξανά σε κρουαζιέρα Σπίτι φίλων/ συγγενών Άλλο 10. Εάν επιλέξατε ξενοδοχείο, πόσο αστέρων θα είναι; 5 αστέρων 4 αστέρων 3 αστέρων 2 αστέρων 94

103 Δ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑ 1. Η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει τις διακοπές σας μέσω κρουαζιέρας; Όχι Ναι 2. Εάν ναι, σε ποιο βαθμό; Μικρό βαθμό Μέτριο βαθμό Μεγάλο βαθμό 3. Παρακαλούμε καταγράψτε το βαθμό συμφωνίας ή διαφωνίας σχετικά με τις παρακάτω προτάσεις: Διαφωνώ Διαφωνώ Ούτε συμφωνώ Συμφωνώ Συμφωνώ απόλυτα λίγο ούτε διαφωνώ λίγο απόλυτα Η οικονομική κρίση έχει μειώσει τις δαπάνες για κρουαζιέρα Η οικονομική κρίση έχει μειώσει τη διάρκεια της κρουαζιέρας Η οικονομική κρίση έχει μειώσει την αγοραστική δύναμη των τουριστών Η οικονομική κρίση έχει μειώσει την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών των εταιριών κρουαζιέρας Η οικονομική κρίση έχει μειώσει τις τιμές των κρουαζιέρων 95

104 Ι.2. Αγγλικό ερωτηματολόγιο Α. DEMOGRAPHIC CHARACTERISTICS 1. Sex Male Female 2. Age 3. Income (individual as appropriate in yearly basis) Till and over 4. Education Basic education Technical training University Holder of master's degree Doctorate holder 5. Profession Civil servant Privacy officer Freelancer Retired 96

105 Other Β. QUESTIONS FOR CRUISES 1. Traveling: Single With the family With friends Other 2. Have you been on a cruise again in the past? No Yes 3. By what criteria do you choose the cruise? Not at all Little So & so Much Very much The destination The cruise program The price The ship The duration The family The friends 97

106 4. Why did you choose the cruise? Not at all Little So & so Much Very much For pleasure For the experience To meet different cultures To explore different kinds of holidays To visit different cities For the excursion 5. Are you satisfied with the following port services? Not at all Little So & so Much Very much Available port locations Port cleaning Port infrastructures Overall quality of port Γ. QUESTIONS FOR THE CITY 1. Did you organize an excursion during your visit to this port? No Yes 2. If, yes, you are happy with the organization that made the trip: For the program (routes) Accuracy of departure and arrival Not at all Little So & so Much Very much 98

107 Excursion costs Excursion tour Cleanliness 3. During your visit to the city, what is your degree of satisfaction with the following: Museums Tourist places Market Market opening hours Contact with residents Entertainment Not at all Little So & so Much Very much 4. Have you made some shopping during your stay in city? No Yes 5. If yes, what kind of shopping did you do? Souvenirs Local products Clothing 6. How much money did you spend on: Souvenirs Local products Clothing 99

108 7. Do you think the time spent in this city was adequate? No Yes 8. Do you intend to visit the city again after completing the cruise? No Yes 9. If yes, what kind of accommodation will you choose? Hotel Rooms to let Back on a cruise House of friends / relatives Other 10. If you chose a hotel, how much star will it be? 5 stars 4 stars 3 stars 2 stars - 100

109 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ SPSS ΙΙ.1. Περιγραφικά στατιστικά ΙΙ.1.1. Δημογραφικά χαρακτηριστικά 1. Φύλο Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Άνδρας ,3 59,6 59,6 Γυναίκα 69 40,1 40,4 100,0 Total ,4 100,0 Missing System 1,6 Total ,0 2. Ηλικία Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid 24 1,6,6,6 25 1,6,6 1,2 27 1,6,6 1, ,7 1,8 3, ,7 1,8 5, ,9 2,9 8, ,8 5,8 14, ,2 1,2 15,2 33 1,6,6 15, ,5 3,5 19, ,7 4,7 24, ,5 3,5 27, ,2 5,3 32, ,1 4,1 36, ,7 8,8 45, ,3 2,3 48, ,5 3,5 51, ,4 6,4 57, ,7 1,8 59, ,1 4,1 63, ,3 2,3 66, ,5 3,5 69, ,9 2,9 72, ,5 3,5 76, ,1 4,1 80, ,5 3,5 83, ,3 2,3 86,0 101

110 52 7 4,1 4,1 90, ,2 1,2 91, ,7 1,8 93, ,2 1,2 94, ,2 1,2 95, ,2 1,2 96,5 59 1,6,6 97,1 61 1,6,6 97,7 63 1,6,6 98,2 64 1,6,6 98,8 65 1,6,6 99,4 67 1,6,6 100,0 Total ,4 100,0 Missing System 1,6 Total ,0 3. Ετήσιο καθαρό ατομικό εισόδημα Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Κάτω από ,6,6, ,5 3,5 4, ,5 35,7 39, ,2 44,4 84,2 Άνω των ,7 15,8 100,0 Total ,4 100,0 Missing System 1,6 Total ,0 4. Εκπαιδευτικό επίπεδο Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Βασική εκπαίδευση 4 2,3 2,3 2,3 Τεχνική εκπαίδευση 8 4,7 4,7 7,0 Πανεπιστήμιο ,5 71,9 78,9 Μεταπτυχιακό δίπλωμα 33 19,2 19,3 98,2 Διδακτορικό 3 1,7 1,8 100,0 Total ,4 100,0 Missing System 1,6 Total ,0 5. Επάγγελμα Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Δημόσιος υπάλληλος 17 9,9 9,9 9,9 Ιδιωτικός υπάλληλος 88 51,2 51,5 61,4 Ελεύθερος επαγγελματίας 58 33,7 33,9 95,3 Συνταξιούχος 5 2,9 2,9 98,2 Άλλο 3 1,7 1,8 100,0 Total ,4 100,0 Missing System 1,6 Total ,0 102

111 ΙΙ.1.2. Ερωτήσεις για την κρουαζιέρα 1. Ταξιδεύετε: Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Μόνος 2 1,2 1,2 1,2 Με την οικογένεια 66 38,4 38,6 39,8 Με φίλους ,1 58,5 98,2 Άλλο 3 1,7 1,8 100,0 Total ,4 100,0 Missing System 1,6 Total ,0 2. Έχετε συμμετάσχει σε κρουαζιέρα ξανά στο παρελθόν; Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Όχι ,1 72,5 72,5 Ναι 47 27,3 27,5 100,0 Total ,4 100,0 Missing System 1,6 Total ,0 3. Με ποια κριτήρια επιλέγετε την κρουαζιέρα; N Minimum Maximum Mean Std. Deviation Τον προορισμό ,26 1,294 Το πρόγραμμα της κρουαζιέρας ,43 1,051 Την τιμή ,02 1,290 Το πλοίο ,21 1,097 Τη διάρκεια του ταξιδιού ,67 1,363 Την οικογένεια ,12 1,328 Τους φίλους ,71 1,290 Valid N (listwise) Γιατί επιλέξατε την κρουαζιέρα; N Minimum Maximum Mean Std. Deviation Για αναψυχή ,30 1,250 Για την εμπειρία ,22 1,286 Για να συναντήσω διαφορετικές κουλτούρες ,03 1,370 Για να εξερευνήσω διαφορετικού είδους ,53 1,257 διακοπές Για να επισκεφθώ διάφορες πόλεις ,05 1,436 Για την εκδρομή ,65 1,205 Valid N (listwise)

112 5. Είστε ικανοποιημένος από τις παρακάτω υπηρεσίες του λιμανιού; N Minimum Maximum Mean Std. Deviation Διαθέσιμες θέσεις λιμανιού ,94 1,320 Καθαριότητα λιμανιού ,68 1,098 Υποδομές λιμανιού ,82 1,263 Γενική ποιότητα λιμανιού ,44 1,128 Valid N (listwise) 171 ΙΙ.1.3. Ερωτήσεις για την πόλη 1. Κατά την επίσκεψή σας στο συγκεκριμένο λιμάνι, οργανώσατε κάποια εκδρομή; Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Όχι 88 51,2 51,5 51,5 Ναι 83 48,3 48,5 100,0 Total ,4 100,0 Missing System 1,6 Total ,0 2. Εάν, ναι, είστε ευχαριστημένος από τον οργανισμό που πραγματοποιήσατε την εκδρομή: N Minimum Maximum Mean Std. Deviation Για το πρόγραμμα (μέρηδιαδρομές) ,73 1,049 Ακρίβεια αναχώρησης και άφιξης ,19,788 Κόστος εκδρομής ,88,942 Ξενάγηση εκδρομής ,12,632 Καθαριότητα ,10,945 Valid N (listwise) Κατά την επίσκεψή σας στη πόλη ποιος είναι ο βαθμός ικανοποίησής σας από τα παρακάτω: N Minimum Maximum Mean Std. Deviation Μουσεία ,91 1,152 Τουριστικά μέρη ,29 1,225 Αγορά ,99 1,290 Ώρες λειτουργίας της αγοράς ,98 1,171 Επαφή με τους κατοίκους ,03 1,272 Διασκέδαση ,28 1,108 Valid N (listwise) Κάνατε κάποιες αγορές κατά την παραμονή σας στη πόλη; Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Όχι 88 51,2 51,5 51,5 Ναι 83 48,3 48,5 100,0 104

113 Total ,4 100,0 Missing System 1,6 Total ,0 5. Εάν, ναι, τι είδους αγορές κάνατε; Responses Percent of N Percent Cases $er a Souvenirs 81 57,0% 97,6% Τοπικά προϊόντα 50 35,2% 60,2% Ρουχισμός 11 7,7% 13,3% Total ,0% 171,1% a. Dichotomy group tabulated at value Πόσα χρήματα ξοδέψατε για: Souvenirs Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ,2 2,5 2,5 15 1,6 1,2 3, ,7 9,9 13, ,2 2,5 16, ,3 19,8 35,8 35 1,6 1,2 37, ,6 16,0 53, ,9 21,0 74, ,2 11,1 85, ,2 2,5 87, ,9 6,2 93, ,2 2,5 96, ,2 2,5 98, ,6 1,2 100,0 Total 81 47,1 100,0 Missing System 91 52,9 Total ,0 6. Πόσα χρήματα ξοδέψατε για: Τοπικά προϊόντα Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid 10 1,6 2,0 2, ,1 14,0 16, ,2 4,0 20, ,3 8,0 28, ,7 16,0 44, ,8 20,0 64, ,2 4,0 68, ,3 8,0 76, ,3 8,0 84, ,2 4,0 88, ,2 4,0 92, ,7 6,0 98, ,6 2,0 100,0 Total 50 29,1 100,0 Missing System ,9 105

114 Total ,0 6. Πόσα χρήματα ξοδέψατε για: Ρουχισμό Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ,2 18,2 18, ,7 27,3 45, ,7 27,3 72, ,6 9,1 81, ,2 18,2 100,0 Total 11 6,4 100,0 Missing System ,6 Total ,0 7. Θεωρείτε ότι ο χρόνος που αφιερώσατε στη συγκεκριμένη πόλη ήταν επαρκής; Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Όχι ,6 76,0 76,0 Ναι 41 23,8 24,0 100,0 Total ,4 100,0 Missing System 1,6 Total ,0 8. Σκοπεύετε να επισκεφθείτε ξανά την πόλη, έπειτα από την ολοκλήρωση της κρουαζιέρας; Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Όχι 68 39,5 39,8 39,8 Ναι ,9 60,2 100,0 Total ,4 100,0 Missing System 1,6 Total ,0 9. Εάν, ναι, τι είδους διαμονή θα επιλέξετε; Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Ξενοδοχείο 89 51,7 86,4 86,4 Ενοικιαζόμενα δωμάτια 14 8,1 13,6 100,0 Total ,9 100,0 Missing System 69 40,1 Total ,0 10. Εάν επιλέξατε ξενοδοχείο, πόσο αστέρων θα είναι; Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid 5 αστέρων 18 10,5 20,2 20,2 4 αστέρων 41 23,8 46,1 66,3 3 αστέρων 29 16,9 32,6 98,9 106

115 2 αστέρων 1,6 1,1 100,0 Total 89 51,7 100,0 Missing System 83 48,3 Total ,0 II.2. Σύγκριση εθνικοτήτων Εθνικότητα * Τον προορισμό Crosstab Count Τον προορισμό Καθόλου/ Λίγο Μέτρια Πολύ/ Πάρα πολύ Total Εθνικότητα Έλληνες Ιταλοί Total Chi-Square Tests Value df Asymptotic Significance (2- sided) Pearson Chi-Square 59,580 a 2,000 Likelihood Ratio 72,945 2,000 Linear-by-Linear Association 58,541 1,000 N of Valid Cases 171 a. 0 cells (0,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 19,

116 Εθνικότητα * Το πρόγραμμα της κρουαζιέρας Crosstab Count Το πρόγραμμα της κρουαζιέρας Καθόλου/ Λίγο Μέτρια Πολύ/ Πάρα πολύ Total Εθνικότητα Έλληνες Ιταλοί Total Chi-Square Tests Value df Asymptotic Significance (2- sided) Pearson Chi-Square 22,022 a 2,000 Likelihood Ratio 25,828 2,000 Linear-by-Linear Association 20,484 1,000 N of Valid Cases 171 a. 0 cells (0,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 12,63. Εθνικότητα * Το πλοίο Count Crosstab Το πλοίο Total 108

117 Καθόλου/ Λίγο Μέτρια Πολύ/ Πάρα πολύ Εθνικότητα Έλληνες Ιταλοί Total Chi-Square Tests Value df Asymptotic Significance (2- sided) Pearson Chi-Square 5,872 a 2,043 Likelihood Ratio 5,892 2,053 Linear-by-Linear Association 5,819 1,016 N of Valid Cases 171 a. 0 cells (0,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 16,42. Εθνικότητα * Τη διάρκεια του ταξιδιού Crosstab Count Τη διάρκεια του ταξιδιού Καθόλου/ Λίγο Μέτρια Πολύ/ Πάρα πολύ Total Εθνικότητα Έλληνες Ιταλοί Total Chi-Square Tests Value df Asymptotic Significance (2- sided) 109

118 Pearson Chi-Square 12,517 a 2,002 Likelihood Ratio 12,514 2,002 Linear-by-Linear Association 12,309 1,000 N of Valid Cases 171 a. 0 cells (0,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 11,37. Εθνικότητα * Την οικογένεια Crosstab Count Την οικογένεια Καθόλου/ Λίγο Μέτρια Πολύ/ Πάρα πολύ Total Εθνικότητα Έλληνες Ιταλοί Total Chi-Square Tests Value df Asymptotic Significance (2- sided) Pearson Chi-Square 50,724 a 2,000 Likelihood Ratio 57,459 2,000 Linear-by-Linear Association 48,763 1,000 N of Valid Cases 171 a. 0 cells (0,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 14,

119 Εθνικότητα * Τους φίλους Crosstab Count Τους φίλους Καθόλου/ Λίγο Μέτρια Πολύ/ Πάρα πολύ Total Εθνικότητα Έλληνες Ιταλοί Total Chi-Square Tests Value df Asymptotic Significance (2- sided) Pearson Chi-Square 107,878 a 2,000 Likelihood Ratio 128,576 2,000 Linear-by-Linear Association 102,041 1,000 N of Valid Cases 171 a. 0 cells (0,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 12,

120 Εθνικότητα * Για αναψυχή Crosstab Count Για αναψυχή Καθόλου/ Λίγο Μέτρια Πολύ/ Πάρα πολύ Total Εθνικότητα Έλληνες Ιταλοί Total Chi-Square Tests Value df Asymptotic Significance (2- sided) Pearson Chi-Square 37,689 a 2,000 Likelihood Ratio 39,855 2,000 Linear-by-Linear Association 36,371 1,000 N of Valid Cases 171 a. 0 cells (0,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 16,

121 Εθνικότητα * Για την εμπειρία Crosstab Count Για την εμπειρία Καθόλου/ Λίγο Μέτρια Πολύ/ Πάρα πολύ Total Εθνικότητα Έλληνες Ιταλοί Total Chi-Square Tests Value df Asymptotic Significance (2- sided) Pearson Chi-Square 48,209 a 2,000 Likelihood Ratio 50,919 2,000 Linear-by-Linear Association 45,383 1,000 N of Valid Cases 171 a. 0 cells (0,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 16,

122 Εθνικότητα * Για να συναντήσω διαφορετικές κουλτούρες Crosstab Count Για να συναντήσω διαφορετικές κουλτούρες Καθόλου/ Λίγο Μέτρια Πολύ/ Πάρα πολύ Total Εθνικότητα Έλληνες Ιταλοί Total Chi-Square Tests Value df Asymptotic Significance (2- sided) Pearson Chi-Square 61,295 a 2,000 Likelihood Ratio 65,148 2,000 Linear-by-Linear Association 56,148 1,000 N of Valid Cases 171 a. 0 cells (0,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 17,

123 Εθνικότητα * Για να εξερευνήσω διαφορετικού είδους διακοπές Crosstab Count Για να εξερευνήσω διαφορετικού είδους διακοπές Καθόλου/ Λίγο Μέτρια Πολύ/ Πάρα πολύ Total Εθνικότητα Έλληνες Ιταλοί Total Chi-Square Tests Value df Asymptotic Significance (2- sided) Pearson Chi-Square 41,618 a 2,000 Likelihood Ratio 43,604 2,000 Linear-by-Linear Association 34,298 1,000 N of Valid Cases 171 a. 0 cells (0,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 16,

124 Εθνικότητα * Για να επισκεφθώ διάφορες πόλεις Crosstab Count Για να επισκεφθώ διάφορες πόλεις Καθόλου/ Λίγο Μέτρια Πολύ/ Πάρα πολύ Total Εθνικότητα Έλληνες Ιταλοί Total Chi-Square Tests Value df Asymptotic Significance (2- sided) Pearson Chi-Square 21,896 a 2,000 Likelihood Ratio 22,599 2,000 Linear-by-Linear Association 21,749 1,000 N of Valid Cases 171 a. 0 cells (0,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 12,

125 Εθνικότητα * Διαθέσιμες θέσεις λιμανιού Crosstab Count Διαθέσιμες θέσεις λιμανιού Καθόλου/ Λίγο Μέτρια Πολύ/ Πάρα πολύ Total Εθνικότητα Έλληνες Ιταλοί Total Chi-Square Tests Value df Asymptotic Significance (2- sided) Pearson Chi-Square 42,875 a 2,000 Likelihood Ratio 48,702 2,000 Linear-by-Linear Association 39,301 1,000 N of Valid Cases 171 a. 0 cells (0,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 15,

126 Εθνικότητα * Καθαριότητα λιμανιού Crosstab Count Καθαριότητα λιμανιού Καθόλου/ Λίγο Μέτρια Πολύ/ Πάρα πολύ Total Εθνικότητα Έλληνες Ιταλοί Total Chi-Square Tests Value df Asymptotic Significance (2- sided) Pearson Chi-Square 15,943 a 2,000 Likelihood Ratio 16,700 2,000 Linear-by-Linear Association 15,806 1,000 N of Valid Cases 171 a. 0 cells (0,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 17,

127 Εθνικότητα * Υποδομές λιμανιού Crosstab Count Υποδομές λιμανιού Καθόλου/ Λίγο Μέτρια Πολύ/ Πάρα πολύ Total Εθνικότητα Έλληνες Ιταλοί Total Chi-Square Tests Value df Asymptotic Significance (2- sided) Pearson Chi-Square 89,702 a 2,000 Likelihood Ratio 101,454 2,000 Linear-by-Linear Association 79,837 1,000 N of Valid Cases 171 a. 0 cells (0,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 13,

128 Εθνικότητα * 1. Κατά την επίσκεψή σας στο συγκεκριμένο λιμάνι, οργανώσατε κάποια εκδρομή; Crosstab Count 1. Κατά την επίσκεψή σας στο συγκεκριμένο λιμάνι, οργανώσατε κάποια εκδρομή; Όχι Ναι Total Εθνικότητα Έλληνες Ιταλοί Total Value Chi-Square Tests Asymptotic Significance (2- df sided) Pearson Chi-Square 46,707 a 1,000 Continuity Correction b 44,613 1,000 Likelihood Ratio 49,214 1,000 Exact Sig. (2-sided) Exact Sig. (1-sided) Fisher's Exact Test,000,000 Linear-by-Linear Association 46,434 1,000 N of Valid Cases 171 a. 0 cells (0,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 34,95. b. Computed only for a 2x2 table 120

129 Εθνικότητα * Μουσεία Crosstab Count Μουσεία Καθόλου/ Λίγο Μέτρια Πολύ/ Πάρα πολύ Total Εθνικότητα Έλληνες Ιταλοί Total Chi-Square Tests Value df Asymptotic Significance (2- sided) Pearson Chi-Square 53,247 a 2,000 Likelihood Ratio 56,997 2,000 Linear-by-Linear Association 52,741 1,000 N of Valid Cases 171 a. 0 cells (0,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 14,

130 Εθνικότητα * Τουριστικά μέρη Crosstab Count Τουριστικά μέρη Καθόλου/ Λίγο Μέτρια Πολύ/ Πάρα πολύ Total Εθνικότητα Έλληνες Ιταλοί Total Chi-Square Tests Value df Asymptotic Significance (2- sided) Pearson Chi-Square 59,948 a 2,000 Likelihood Ratio 64,167 2,000 Linear-by-Linear Association 58,194 1,000 N of Valid Cases 171 a. 0 cells (0,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 15,

131 Εθνικότητα * Αγορά Crosstab Count Αγορά Καθόλου/ Λίγο Μέτρια Πολύ/ Πάρα πολύ Total Εθνικότητα Έλληνες Ιταλοί Total Chi-Square Tests Value df Asymptotic Significance (2- sided) Pearson Chi-Square 73,585 a 2,000 Likelihood Ratio 80,655 2,000 Linear-by-Linear Association 71,767 1,000 N of Valid Cases 171 a. 0 cells (0,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 14,

132 Εθνικότητα * Επαφή με τους κατοίκους Crosstab Count Επαφή με τους κατοίκους Καθόλου/ Λίγο Μέτρια Πολύ/ Πάρα πολύ Total Εθνικότητα Έλληνες Ιταλοί Total Chi-Square Tests Value df Asymptotic Significance (2- sided) Pearson Chi-Square 63,306 a 2,000 Likelihood Ratio 68,616 2,000 Linear-by-Linear Association 62,307 1,000 N of Valid Cases 171 a. 0 cells (0,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 14,

133 Εθνικότητα * Διασκέδαση Crosstab Count Διασκέδαση Καθόλου/ Λίγο Μέτρια Πολύ/ Πάρα πολύ Total Εθνικότητα Έλληνες Ιταλοί Total Chi-Square Tests Value df Asymptotic Significance (2- sided) Pearson Chi-Square 61,530 a 2,000 Likelihood Ratio 65,920 2,000 Linear-by-Linear Association 55,791 1,000 N of Valid Cases 171 a. 0 cells (0,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 21,

134 Εθνικότητα * 4. Κάνατε κάποιες αγορές κατά την παραμονή σας στη πόλη; Crosstab Count 4. Κάνατε κάποιες αγορές κατά την παραμονή σας στη πόλη; Όχι Ναι Total Εθνικότητα Έλληνες Ιταλοί Total Value Chi-Square Tests Asymptotic Significance (2- df sided) Pearson Chi-Square 46,707 a 1,000 Continuity Correction b 44,613 1,000 Likelihood Ratio 49,214 1,000 Exact Sig. (2-sided) Exact Sig. (1-sided) Fisher's Exact Test,000,000 Linear-by-Linear Association 46,434 1,000 N of Valid Cases 171 a. 0 cells (0,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 34,95. b. Computed only for a 2x2 table 126

135 Εθνικότητα * 1. Η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει τις διακοπές σας μέσω κρουαζιέρας; Crosstab Count 1. Η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει τις διακοπές σας μέσω κρουαζιέρας; Όχι Ναι Total Εθνικότητα Έλληνες Ιταλοί Total Value Chi-Square Tests Asymptotic Significance (2- df sided) Pearson Chi-Square 47,018 a 1,000 Continuity Correction b 44,653 1,000 Likelihood Ratio 49,241 1,000 Exact Sig. (2-sided) Exact Sig. (1-sided) Fisher's Exact Test,000,000 Linear-by-Linear Association 46,743 1,000 N of Valid Cases 171 a. 0 cells (0,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 19,37. b. Computed only for a 2x2 table 127

136 Εθνικότητα * 2. Εάν ναι, σε ποιο βαθμό; Crosstab Count 2. Εάν ναι, σε ποιο βαθμό; Μικρό βαθμό Μέτριο βαθμό Μεγάλο βαθμό Total Εθνικότητα Έλληνες Ιταλοί Total Chi-Square Tests Value df Asymptotic Significance (2- sided) Pearson Chi-Square 27,779 a 2,000 Likelihood Ratio 25,956 2,000 Linear-by-Linear Association 26,393 1,000 N of Valid Cases 125 a. 1 cells (16,7%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 4,

137 Εθνικότητα * Η οικονομική κρίση έχει μειώσει τις δαπάνες για κρουαζιέρα Crosstab Count Η οικονομική κρίση έχει μειώσει τις δαπάνες για κρουαζιέρα Διαφωνώ απόλυτα/ λίγο Ούτε συμφωνώ ούτε διαφωνώ Συμφωνώ λίγο/ απόλυτα Total Εθνικότητα Έλληνες Ιταλοί Total Chi-Square Tests Value df Asymptotic Significance (2- sided) Pearson Chi-Square 57,769 a 2,000 Likelihood Ratio 62,049 2,000 Linear-by-Linear Association 57,334 1,000 N of Valid Cases 171 a. 0 cells (0,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 15,

138 Εθνικότητα * Η οικονομική κρίση έχει μειώσει τη διάρκεια της κρουαζιέρας Crosstab Count Η οικονομική κρίση έχει μειώσει τη διάρκεια της κρουαζιέρας Διαφωνώ απόλυτα/ λίγο Ούτε συμφωνώ ούτε διαφωνώ Συμφωνώ λίγο/ απόλυτα Total Εθνικότητα Έλληνες Ιταλοί Total Chi-Square Tests Value df Asymptotic Significance (2- sided) Pearson Chi-Square 72,580 a 2,000 Likelihood Ratio 80,148 2,000 Linear-by-Linear Association 72,095 1,000 N of Valid Cases 171 a. 0 cells (0,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 15,

139 Εθνικότητα * Η οικονομική κρίση έχει μειώσει την αγοραστική δύναμη των τουριστών Crosstab Count Η οικονομική κρίση έχει μειώσει την αγοραστική δύναμη των τουριστών Διαφωνώ απόλυτα/ λίγο Ούτε συμφωνώ ούτε διαφωνώ Συμφωνώ λίγο/ απόλυτα Total Εθνικότητα Έλληνες Ιταλοί Total Chi-Square Tests Value df Asymptotic Significance (2- sided) Pearson Chi-Square 79,430 a 2,000 Likelihood Ratio 88,366 2,000 Linear-by-Linear Association 78,425 1,000 N of Valid Cases 171 a. 0 cells (0,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 14,

140 132