ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η ΑΥΞΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ ΣΤΟΥΣ ΑΝΗΛΙΚΟΥΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΛΑΖΑΡΟΣ ΣΑΡΗΓΙΑΝΝΙΔΗΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ ΧΟΥΜΠΟΥΡΙΔΟΥ ΜΑΡΙΑ ΚΑΒΑΛΑ 2012

2 Πίνακας περιεχομένων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο : ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ Έννοια, σημασία και λειτουργία της διαφήμισης Είδη διαφήμισης Αρχές της διαφήμισης... 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΚΑΠΝΟΣ - ΤΣΙΓΑΡΟ Καπνός Κίνδυνοι του καπνίσματος Στατιστικές καπνιστών Παθητικό κάπνισμα Η χημεία του καπνού...14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο : ΤΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΚΑΙ ΟΙ ΝΕΟΙ Αιτίες καπνίσματος των νέων Παράγοντες που προδιαθέτουν τους νέους για κάπνισμα Διάφορ οι τύποι καπνιστών Γιατί οι νέοι αποφασίζουν να κόψουν το κάπνισμα Οφέλη από τη διακοπή του καπνίσματος ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο : ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΒΟΛΗ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΚΑΠΝΟΥ Εισαγωγή Τηλεόραση Διαφήμιση και Προβολή Προϊόντων Καπνού (Ελληνικός κώδικας διαφήμισης) Η επιρροή των διαφημιστικών μηνυμάτων στην καπνιστική συνήθεια των εφήβων Επιδημιολογική και οικονομική προσέγγιση του προβλήματος

3 4.6. Η συμβολή των μέσων μαζικής ενημέρωσης στην προβολή της καπνιστικής συνήθειας Η επίδραση των διαφημίσεων στην καπνιστική συνηθείας των έφηβων Η χρησιμότητα και ο βαθμός επιρροής των αντικαπνιστικών διαφημίσεων στην έναρξη του καπνίσματος Συμπεράσματα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο : ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Δείγμα Συλλογή στοιχείων Όργανο μέτρησης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6Ο : ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Ανάλυση δεδομένων Διασταυρώσεις ερωτήσεων ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΘΡΑ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι - ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ

4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο : ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ 1.1. Έννοια, σημασία και λειτουργία της διαφήμισης Κατά την διάταξη του άρθρου 9 παραγρ. 1. στοιχ. α του Ν. 2251/1994 για την προστασία του καταναλωτή, η οποία υιοθετεί τον ορισμό της διαφήμισης, όπως τούτος αποδίδεται στο δευτερογενές κοινοτικό δίκαιο (άρθρο 2 της Οδηγίας 84/450), «διαφήμιση είναι κάθε ανακοίνωση που γίνεται με κάθε μέσο στα πλαίσια εμπορικής, βιομηχανικής, βιοτεχνικής ή επαγγελματικής δραστηριότητας με στόχο την προώθηση της διάθεσης αγαθών ή υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων των ακινήτων και των συναφών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων» (Ζέη, 2006). Όπως προκύπτει από την γενική διατύπωση της διάταξης αυτής, ο παραπάνω ορισμός έχει ευρύτατο πεδίο εφαρμογής. Περιλαμβάνονται σ' αυτόν όλες οι σύγχρονες μορφές και μέθοδοι διαφήμισης, ο διαφημιστικός φορέας (δημόσια ή ιδιωτική επιχείρηση), καθώς και το μέσο που χρησιμοποιείται (π.χ. κινηματογράφος, τύπος, ραδιόφωνο και κατά κύριο λόγο η τηλεόραση). Η δραστηριότητα του διαφημιζόμενου, που αφορά η ανακοίνωση, πρέπει να είναι οικονομική, να γίνεται στα πλαίσια εμπορικής, βιομηχανικής, βιοτεχνικής ή επαγγελματικής δραστηριότητάς του και να αποβλέπει στην προώθηση της προμήθειας αγαθών ή υπηρεσιών. Δεν ενδιαφέρει το πρόσωπο που διαφημίζεται, ούτε η νομική μορφή ή η φύση της επιχείρησης του. Έτσι υπάγονται στο πεδίο εφαρμογής όχι μόνο έμποροι, αλλά και επαγγελματίες. Αρκεί για την υπαγωγή ότι τα πρόσωπα αυτά ασκούν εμπορική, βιομηχανική, βιοτεχνική ή επαγγελματική δραστηριότητα, το κίνητρο της δραστηριότητας αυτής να είναι οικονομικό και η ανακοίνωση να στοχεύει στην προώθηση της προμήθειας αγαθών ή υπηρεσιών (Ζέη, 2006). Αντικείμενο διαφήμισης αποτελούν επίσης και πράγματα κινητά ή ακίνητα καθώς και δικαιώματα ή υποχρεώσεις που αναφέρονται σ' αυτά. Η διαφήμιση ως έκφανση της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας (άρθρο 5 Συντ.), του δικαιώματος στην πληροφόρηση (άρθρο 5α παραγρ. 1 Συντ.) και της ελευθερίας έκφρασης 3

5 (άρθρο 14 Συντ.) είναι νόμιμη δραστηριότητα. Ο επιχειρηματίας είναι ελεύθερος να αποφασίσει αν, με ποιο τρόπο, πότε και που θα διαφημίσει τα αγαθά που προσφέρει. Η σημασία της διαφήμισης-δεδομένου και του λεγόμενου «διαφημιστικού κατακλυσμού», είναι τεράστια στο σύστημα της μοντέρνας ελεύθερης οικονομίας. Η διαπίστωση αυτή καθίσταται προφανής, ιδίως αν αναλογιστούμε τις συνέπειες της έλλειψής της. Ο μεν επιχειρηματίας, που σε αντίθεση με τους ανταγωνιστές του, δεν την χρησιμοποιεί, είναι συχνά καταδικασμένος να αποτύχει. Ο δε καταναλωτής που δεν είναι δέκτης της, δεν έχει πληροφόρηση (Γαζετάς, 1999). Αντίστροφα, η ύπαρξη διαφήμισης θα παράσχει στον καταναλωτή - δέκτη της διαφήμισης πληροφορίες για τα παρεχόμενα αγαθά και υπηρεσίες, τα χαρακτηριστικά, τις ιδιότητες τους και βεβαίως την τιμή τους. Ο επιχειρηματίας από την άλλη πλευρά, χρησιμοποιώντας την διαφήμιση, θα αποκτήσει ένα εργαλείο για την διάδοση των από εκείνον παρεχομένων αγαθών και υπηρεσιών. Με τον τρόπο αυτό θα ανταγωνισθεί τους άλλους επιχειρηματίες-ανταγωνιστές του. Για τον λόγο άλλωστε αυτόν, ο επιχειρηματίας επιθυμεί απεριόριστη την ελευθερία του να διαφημίζει. Ενώ όμως για τον προαναφερθέντα ευεργετικό ρόλο που επιτελεί η διαφήμιση σε σχέση με τον διαφημιζόμενο επιχειρηματία δεν καταλείπετε καμία αμφιβολία, δεν συμβαίνει το ίδιο και με την λειτουργία της διαφήμισης ως προς τον καταναλωτή. Συγκεκριμένα το θέμα που τίθεται είναι κατά πόσον με την διαφήμιση πράγματι προωθείται η διαφάνεια στην αγορά μέσω της πληροφόρησης του καταναλωτή ή απλά μεθοδεύεται ο επηρεασμός και η χειραγώγησή του. Η σχετική συζήτηση στην θεωρία βρίσκεται σε εξέλιξη. Το τελευταίο θέμα εντάσσεται στο ευρύτερο πρόβλημα της λειτουργίας της διαφήμισης. Η οπτική δε υπό την οποία εξετάζεται δεν είναι μόνο εκείνη της οικονομικής επιστήμης. Γεγονός πάντως είναι ότι η διαφήμιση έχει αποκτήσει μια μάλλον κακή εικόνα προς τα έξω και έχει προσελκύσει σφοδρή κριτική (Γαζετάς, 1999). 4

6 1.1. Είδη διαφήμισης Η διαφήμιση περιλαμβάνει δήλωση σε οποιαδήποτε μορφή, μέσο (τύπος, ραδιοτηλεόραση, on line κλπ.). Είναι επίσης αδιάφορο αν απευθύνεται σε αόριστο ή αυστηρά προσδιορισμένο κύκλο προσώπων ή σε μεμονωμένο αποδέκτη. Στην έννοια της διαφήμισης περιλαμβάνεται η έργω διαφήμιση (π.χ. διανομή δώρων ή δειγμάτων) και η λόγω διαφήμιση (πλακάτ, διαφημιστικά φυλλάδια και έντυπα, ραδιοτηλεοπτική διαφήμιση), η άμεση (direct advertisement/marketing), η συγκαλυμμένη ή έμμεση διαφήμιση (π.χ. product placement), η διαφήμιση όχι αγαθού ή υπηρεσίας αλλά μόνον της επιχείρησης (image advertisement) ή και ενός ορισμένου είδους προϊόντων που παράγεται από περισσότερους (π.χ. διαφήμισης της αυτοκινητοβιομηχανίας για την οδήγηση με οικολογικά αυτοκίνητα), η πρακτικήπου χωρίς να μνημονεύει το όνομα του προϊόντος ή άλλη ένδειξη της εταιρίαςπροβάλλει εν είδει αινίγματος ένα ερώτημα στον αποδέκτη (teasing advertisement). Διαφήμιση θεωρείται επίσης και η συνομιλία του πωλητή με τον υποψήφιο πελάτη αλλά και δήλωση τρίτου (πχ. μια επιστημονική έρευνα ή δήλωση ενός καλλιτέχνη, ένα δελτίο τύπου μιας δημόσιας αρχής), την οποία μια επιχείρηση υιοθετεί για δικούς της ανταγωνιστικούς σκοπούς στις συναλλαγές. Η απλή σιωπή δεν θεωρείται διαφήμιση. Δύναται ωστόσο η απόκρυψη ορισμένων σημαντικών πληροφοριών να αποτελέσει διαφημιστική παραπλανητική δήλωση με παράλειψη (Γαζετάς, 1999). Κεντρική σημασία έχει η απολύτως κυρίαρχη στα καταναλωτικά και διαρκή καταναλωτικά αγαθά υποβλητική διαφήμιση σε αντιδιαστολή προς την λεγόμενη πληροφοριακή διαφήμιση. Αναφέρεται σε προϊόντα/υπηρεσίες αλλά και στο «προφίλ» ή image της διαφημιζόμενης επιχείρησης. Πρόκειται για συναισθηματικά φορτισμένη διαφήμιση που κυριαρχεί σήμερα στην προώθηση των πωλήσεων. Είναι μάλιστα και το μοναδικό είδος διαφήμισης σε πολλούς κλάδους ομογενών ή πολυτελών προϊόντων (π.χ. καλλυντικά, προϊόντα καπνού, βενζίνη, λιπαντικά, αυτοκίνητα), έχοντας εκτοπίσει πλήρως την πληροφοριακή διαφήμιση. Διακρίνεται από την εντελώς «χαλαρή» σύνδεση προς το διαφημιζόμενο προϊόν ή την επιχείρηση, ενώ δεν εμπεριέχει καθόλου ή ελάχιστες πληροφορίες που 5

7 επιβοηθούν την επιλογή του αποδέκτη με λογικά κριτήρια, όπως η τιμή, ποιότητα κλπ. Υπόσχεται το λεγόμενο «δευτερεύον όφελος» (π.χ. κύρος, κοινωνική αναγνώριση, αίσθηση του μοντέρνου, της νεότητας κλπ.), το οποίο είναι ανεξάρτητο από την αντικειμενική χρησιμότητα ή τις πραγματικές ιδιότητες του προϊόντος/υπηρεσίας. Ο χωρισμός μεταξύ πληροφοριακών και υποβλητικών στοιχείων στην σύγχρονη διαφήμιση είναι σχεδόν ανέφικτος. Ο εξοβελισμός των υποβλητικών στοιχείων μπορεί να επιτευχθεί μόνον με το κόστος της απαγόρευσης του μεγαλύτερου όγκου της διαφημιστικής δραστηριότητας (Γαζετάς, 1999) Αρχές της διαφήμισης Η πιο θεμελιώδης από τις δύο αρχές που διέπουν την διαφήμιση, είναι η αρχή της αλήθειας, η οποία νοηματοδοτεί και στηρίζει δικαιοπολιτικά την απαγόρευση της παραπλανητικής διαφήμισης. Για την τήρηση ή μη της αρχής αυτής κριτήριο είναι η αντίληψη των συναλλαγών. Η γνώση ή η άγνοια της αναλήθειας από τον προβαίνοντα στην διαφήμιση είναι αδιάφορη. Η βασική αρχή της αλήθειας τονίζεται μεταξύ άλλων και στον Κώδικα ελληνικής διαφημίσεως που καθιέρωσε η Ένωση Διαφημιστικών Επιχειρήσεων Ελλάδας από το 1976 (Ζέη, 2006): - Όλες οι διαφημίσεις πρέπει να είναι νόμιμες, ευπρεπείς, έντιμες και να λένε την αλήθεια. - Κάθε διαφήμιση πρέπει να δημιουργείται με πνεύμα κοινωνικής ευθύνης και να είναι σύμφωνη με τις αρχές του θεμιτού ανταγωνισμού, όπως είναι γενικά παραδεκτός στο εμπόριο. - Καμιά διαφήμιση δεν πρέπει να κλονίζει την εμπιστοσύνη του κοινού στην διαφημιστική λειτουργία. Η άλλη θεμελιώδης αρχή που διέπει το δίκαιο της διαφημίσεως είναι η αρχή της αντικειμενικότητας, σύμφωνα με την οποία η διαφήμιση πρέπει να αναφέρεται στις πραγματικές ιδιότητες του αντικειμένου το οποίο προβάλλει, πρέπει δηλαδή να υπάρχει συνάφεια μεταξύ ιδιοτήτων ενός προϊόντος και της διαφήμισής του. 6

8 Ιδιαίτερα προβλήματα παρουσιάζει σήμερα η αρχή αυτή λόγω αντιφάσεων στην ίδια την ιδεολογική βάση της. Τούτη στηρίζεται περισσότερο στην πατερναλιστική ενός αποκλειστικά και μόνο λογικά σκεπτόμενου homo economicus, ο οποίος όμως από την άλλη μεριά παρουσιάζεται ως εξαιρετικά ευάλωτος και με έλλειψη οποιασδήποτε κριτικής σκέψης και δυνατότητας αυτόνομης επιλογής. Μια συμπεριφορά του καταναλωτή η οποία ωθείται από αμιγώς λογικά, διαφανή και ελέγξιμα κριτήρια, με την έννοια ότι αποφασίζει αποκλειστικά και μόνο σύμφωνα με την ποιότητα και την τιμή του εμπορεύματος/υπηρεσίας δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Η διαφήμιση που δεν απευθύνεται σε ειδικούς αλλά σε καταναλωτές, ακόμα και των λεγόμενων διαρκών καταναλωτικών αγαθών, έχει παύσει από καιρό να είναι φορέας χρήσιμων πληροφοριών. Ούτε φυσικά μπορεί να γίνει δεκτό ότι κάθε μορφή μη πληροφοριακής διαφήμισης, δηλαδή υποβλητικής, ευθέως αντιβαίνει στην κατευθυντήρια αρχή της αντικειμενικότητας και επιδρά αισθητά στην ελευθερία επιλογής του καταναλωτή. Η τελευταία αυτή άποψη έχει ως βάση μια εξαιρετικά απλοϊκή και χειραγωγίσημη εικόνα του σύγχρονου καταναλωτή, η οποία παραβλέπει ότι τούτος λόγω του πολλαπλού καταιγισμού των διαφημιστικών μηνυμάτων από επάλληλα και παράλληλα μέσα επικοινωνίας είναι πλέον «εθισμένος» στη μορφή αυτή της διαφήμισης (Ζέη, 2006). 7

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΚΑΠΝΟΣ - ΤΣΙΓΑΡΟ 2.1. Καπνός Ο πολυσυζητημένος καπνός είναι φυτό ετήσιο, ποώδες και φθάνει έως το ύψος των 3 μέτρων. Ο καρπός του είναι κάψα. Τα άνθη σχηματίζουν ταξιανθία στην κορυφή του βλαστού, είναι συμπέταλα, πενταμερή, κοκκινωπά, λευκά ή κιτρινοπράσινα ανάλογα με την ποικιλία (Μπράτη - Σταυρουλάκη - Τοπάλη, 2010). Τα φύλλα είναι απλά με ή χωρίς μίσχο, χνουδωτά και γλοιώδη. Το φυτό και ο αποθηκευμένος καπνός περνούν από διάφορες διαδικασίες: τα φυτά σπέρνονται με σπόρο σε προφυλαγμένα σπορεία και μόλις αποκτήσουν 4-6 φύλλα μεταφυτεύονται στον αγρό. Η ωρίμανση των φύλλων αρχίζει μετά από 2 μήνες και γίνεται η συγκομιδή, ξεκινώντας από τα χαμηλότερα φύλλα που ωριμάζουν νωρίτερα. Τα ώριμα φύλλα διακρίνονται από κίτρινες, μεγάλες κηλίδες και μαζεύονται προ της ανατολής του ήλιου. Η τελείωση της ωρίμανσης (ίδρωμα) γίνεται μέσα σε αποθήκες, όπου τα φύλλα στοιβάζονται και σκεπάζονται. Μετά περνιούνται σε ράμμα (ορμαθός) από τη βάση τους για να αποξηρανθούν σε ξηραντήρια (λιάστρες) και να γίνουν κατακίτρινα. Γύρω στο Νοέμβριο τα ξηρά φύλλα νοτίζουν και έτσι συσκευάζονται σε δέματα, χωρίς να θρύβονται. Από εδώ θα βγουν τα βιομηχανοποιημένα προϊόντα τα οποία θα καταλήξουν στα πακέτα που αγοράζει ο καπνιστής (Μπράτη - Σταυρουλάκη - Τοπάλη, 2010). Η μεγάλη σημασία εστιάζεται στα φύλλα του καπνού, τα οποία περιέχουν κυρίως δύο ιδιάζουσες ουσίες, πάρα πολύ δραστικές, την νικοτίνη και την νικοτιανίνη. Η ναρκωτική επίδραση των φύλλων του καπνού οφείλεται στην νικοτίνη η οποία είναι αλκαλοειδές υγρό, άχρωμο και δηλητηριώδες σε τέτοιο βαθμό ώστε μια σταγόνα αρκεί για να θανατώσει ένα σκύλο μετρίου μεγέθους (Μπράτη - Σταυρουλάκη - Τοπάλη, 2010). Γι αυτό εξάλλου χρησιμοποιείται κατά διαφόρων ζωικών και φυτικών ασθενειών. Στην κτηνιατρική χρησιμοποιείται σαν ισχυρό φάρμακο κατά των παρασίτων του δέρματος (ψύλλων, κοριών, τσιμπουριών, κ.α.) και μάλιστα αναμεμειγμένη με νερό. 8

10 Το απόβρεγμα του καπνού χρησιμοποιείται ως εντομοκτόνος ουσία, το δε αφέψημα των καπνόφυλλων καταπολεμά την αρρώστια «μελίγκρα», η οποία μπορεί ακόμη να καταπολεμηθεί και με καθαρή διάλυση νικοτίνης. Τη ναρκωτική αυτή επίδραση των φύλλων του καπνού δέχεται ο καπνιστής, αφού τα φύλλα ξηραθούν και επεξεργαστούν κατάλληλα. Έχουν επινοηθεί διάφοροι τρόποι για τη χρήση των φύλλων του καπνού (Μπράτη - Σταυρουλάκη - Τοπάλη, 2010): α) τα καπνίζουν ως βιομηχανοποιημένα σιγαρέτα, πούρα, καπνό σιγαρέτων, καπνό με καπνοσύριγγες, καπνό με φιαλοσύριγγες β) τα εισπνέουν από τη μύτη και γ) τα μασούν στο στόμα ανάλογα με τις ποικιλίες και τις επεξεργασίες. Οι ουσίες του καπνού απορροφώνται και με το αίμα φθάνουν στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Μετά από τη διάδοση της καλλιέργειας και της χρήσης του καπνού ανά τον κόσμο, μετά από το άνοιγμα της διεθνούς αγοράς, τη δημιουργία οργανισμών υποστήριξης και την αλόγιστη διαφήμιση, σήμερα λόγω των ενοχλήσεων αλλά και των σοβαρών ασθενειών που έρευνες ανά τον κόσμο δείχνουν ότι προκαλεί το κάπνισμα, ιδρύονται σε όλες τις προηγμένες χώρες Σύλλογοι, Οργανισμοί, Σύνδεσμοι, Κέντρα Έρευνας, Κέντρα Μέσων και Πόρων, γίνονται Συνέδρια από πολλούς φορείς και επιστήμονες, με προσπάθεια την ενημέρωση για την αποφυγή ή/και την διακοπή του καπνίσματος Κίνδυνοι του καπνίσματος Ομόφωνη η ιατρική και επιστημονική κοινότητα έχει καταλήξει εδώ και πολλά χρόνια στο συμπέρασμα ότι το κάπνισμα του τσιγάρου αποτελεί έναν μεγάλο κίνδυνο για τον ανθρώπινο οργανισμό και κατά συνέπεια, οι επιπτώσεις του καπνίσματος μπορεί να είναι ακόμα και θανατηφόρες. Συγκεκριμένα, οι συνέπειες 9

11 του καπνίσματος και οι αρνητικές επιπτώσεις του τσιγάρου παρατίθενται παρακάτω. Οι πιο σημαντικές συνέπειες του καπνίσματος είναι1: - Καρκίνος του πνεύμονα ( Ευθύνεται για το 90% των θανάτων λόγω καρκίνου του πνεύμονα! ) - Καρκίνος της στοματικής κοιλότητας (τοπική εμφάνιση καρκίνου - μια από τις πιο καταστρεπτικές συνέπειες του καπνίσματος) - Καρκίνος του λάρυγγα (τοπική εμφάνιση καρκίνου - μια από τις πιο καταστρεπτικές συνέπειες του καπνίσματος) - Καρκίνος του οισοφάγου (τοπική εμφάνιση καρκίνου - μια από τις πιο καταστρεπτικές συνέπειες του καπνίσματος) - Καρκίνος ουροδόχου κύστης (50% των ασθενών με καρκίνο της ουροδόχου κύστης, είναι ή ήταν καπνιστές!) - Καρδιακές παθήσεις (άλλη μια από τις πιο επικίνδυνες συνέπειες του καπνίσματος) - Μείωση της καλής χοληστερίνης με συνέπεια να αυξάνεται ο κίνδυνος αρτη ριοσκλή ρυνση ς. - Εμφύσημα Λιγότερο επικίνδυνες (αλλά πιο συχνά εμφανιζόμενες) συνέπειες του καπνίσματος είναι: - Διατάραξη της όρασης (νικοτινική αμβλυωπία - μια από τις πιο επικίνδυνες επιπτώσεις του καπνίσματος στην όρασή σας) - Φαρυγγίτιδα (Μια από τις πιο συχνές επιπτώσεις του καπνίσματος - εμφανίζεται συχνά και σε νέα άτομα) - Αλλοίωση της γεύσης, της ακοής και της όσφρησης - Μείωση της αντοχής (Μια από τις πιο γνωστές επιπτώσεις του καπνίσματος) - Τρεμούλιασμα των άκρων - Ίλιγγος - Νευραλγίες - Εγκεφαλική υπεραιμία με βάρος και ζάλη 1http://gym-istiaias.eyv.sch. gr/mathites/kapnisma_ugeia.pdf 10

12 - Παλμούς - Πόνους στομάχου και εντέρων - δυσκοιλιότητα (Πρόκειται για μια από τις επιπτώσεις του καπνίσματος που εμφανίζεται περισσότερο σε νέους καπνιστές) - Τοπικός ερεθισμός στα χείλη, στο στόμα και στη γλώσσα 2.3. Στατιστικές καπνιστών Το κάπνισμα προκαλεί: - τον θάνατο 3,5 εκατομμυρίων ανθρώπων κάθε χρόνο σε όλο τον κόσμο - το 25% των θανάτων από καρδιοπάθεια - το 83% των θανάτων από χρόνια βρογχίτιδα και εμφύσημα - το 90% των περιφερειακών αγγειακών νόσων που συχνά οδηγούν σε ακρωτηριασμό - το 82% των θανάτων από καρκίνο του πνεύμονα - οικονομική «αιμορραγία» 220 δισεκατομμυρίων δολαρίων κάθε χρόνο στους πάσχοντες από νόσους που σχετίζονται με το κάπνισμα, σύμφωνα με μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ελληνικού Ιδρύματος Καρδιολογίας, της Αντικαπνιστικής και Αντικαρκινικής Εταιρίας : - Η Ελλάδα είναι μία από τις πρώτες χώρες στην Ευρώπη σε κατανάλωση τσιγάρων, με τους άνδρες να προηγούνται με 47,4% έναντι 39,6% των γυναικών. - Το 33% των εφήβων, ηλικίας 12 έως 18 ετών, έχουν δοκιμάσει τσιγάρο και το 10% δηλώνουν καπνιστές. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας: - Οι καπνιστές στη χώρα μας αυξήθηκαν κατά 10% από το Το ίδιο, όμως, συνέβη και με τους θανάτους με καρκίνο του πνεύμονα, που ξεπερνούν πλέον τους ετησίως. 2 gr/mathites/kapnisma_ugeia.pdf 11

13 - Ακόμη και από την ηλικία των 10 ετών, οι Έλληνες δοκιμάζουν το τσιγάρο. - Μέχρι τα 14, σχεδόν οι μισοί έφηβοι έχουν δοκιμάσει τσιγάρο, ενώ στα 18 ο ένας στους δύο μαθητές έχει γίνει συστηματικός καπνιστής. - Μόλις το 3% των μαθητών του γυμνασίου και το 11% των μαθητών του λυκείου καταφέρνουν να σταματήσουν το κάπνισμα μετά από συστηματική χρήση. Αυξάνονται όλο και περισσότερο οι νέες γυναίκες καπνίστριες, αλλά και όσες δεν συμμορφώνονται σε ευαίσθητες περιόδους, όπως αυτές της εγκυμοσύνης και του θηλασμού. Δεν είναι τυχαίο, εξηγούν οι επιστήμονες, ότι η πιθανότητα για έμφραγμα του μυοκαρδίου αυξήθηκε κατά 50% τα τελευταία χρόνια στις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες Παθητικό κάπνισμα Το παθητικό κάπνισμα θεωρείται σήμερα η τρίτη προλήψιμη αιτία θνησιμότητας. «Ο εισπνεόμενος και εκπνεόμενος από τους καπνιστές καπνός (καπνός κεντρικής ροής) και κυρίως ο καπνός που εξέρχεται από την άκρη του τσιγάρου μεταξύ δύο εισπνοών (καπνός περιφερικής ροής), έχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία και των μη καπνιστών. Μόλις το 26% των προϊόντων και υποπροϊόντων καπνού μένει μέσα στο τσιγάρο (φίλτρο), το 28% εισπνέεται από τον καπνιστή και το 46% σκορπίζεται στον αέρα. Περισσότερες από 50 καρκινογόνες ουσίες έχουν ταυτοποιηθεί στον καπνό του τσιγάρου που απελευθερώνεται στον αέρα3. Στα ούρα και στο αίμα των ατόμων που εκτέθηκαν σε παθητικό κάπνισμα εντοπίζονται νικοτίνη, κοτίνη (το μεταβολικό της προϊόν) και καρκινογόνες ουσίες. Στους μη καπνιστές ο καπνός (ιδιαίτερα σε κλειστούς χώρους) ερεθίζει τα μάτια, προδιαθέτει σε συχνές φλεγμονές του επιπεφυκότα και ερεθίζει το αναπνευστικό σύστημα. Επίσης προκαλεί ρινικά συμπτώματα, βήχα και κεφαλαλγίες καθώς και κρίσεις βρογχικού άσθματος ή άλλες αλλεργικές αντιδράσεις. Οι επιδράσεις αυτές είναι πιο έντονες στα παιδιά. Πρόκειται, ωστόσο, για ένα φαινόμενο που αφορά και τους καπνιστές, καθώς η έκθεσή τους στον καπνό από τα τσιγάρα άλλων ανθρώπων πολλαπλασιάζει την πιθανότητα να προσβληθούν από ασθένειες που σχετίζονται με 3 gr/mathites/kapnisma_ugeia.pdf 12

14 το κάπνισμα. Γενικότερα, σύμφωνα με πειραματικά δεδομένα σε ανθρώπους και πειραματόζωα, μπορεί να υποστηριχθεί ότι η δευτερογενής έκθεση στον καπνό προκαλεί στον οργανισμό μεταβολές παρόμοιες με αυτές που παρατηρούνται στους καπνιστές, έστω και σε μικρότερο, κατά κανόνα, βαθμό. Εκτός από τις άμεσες επιδράσεις, ο καπνός του τσιγάρου αυξάνει τον σχετικό κίνδυνο για όλα τα βασικά νοσήματα που σχετίζονται με το κάπνισμα. Η περιβαλλοντική έκθεση στον καπνό συνδέεται αιτιολογικά με αύξηση της νοσηρότητας και της θνησιμότητας από στεφανιαία νόσο κατά 25%-30%, με πιθανή αύξηση της επίπτωσης αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων. Ο σχετικός κίνδυνος για ισχαιμική νόσο του μυοκαρδίου έχει αναφερθεί 1, 3 φορές μεγαλύτερος σε όσους μη καπνιστές εκτίθενται συστηματικά στον καπνό του τσιγάρου σε σχέση με μη καπνιστές που δεν εκτίθενται στο παθητικό κάπνισμα. Η σχέση του παθητικού καπνίσματος με τον καρκίνο του πνεύμονα έχει τεκμηριωθεί ερευνητικά. Σε ελληνίδες μη καπνίστριες με σύζυγο καπνιστή διαπιστώθηκε σχετικός κίνδυνο για καρκίνο του πνεύμονα 2,4 φορές μεγαλύτερος απ ότι σε γυναίκες μη καπνίστριες με σύζυγο μη καπνιστή, όταν η κατανάλωση τσιγάρων του συζύγου ήταν χαμηλότερη από ένα πακέτο την ημέρα και 3,4 φορές μεγαλύτερος όταν η κατανάλωση τσιγάρων από τον σύζυγο ξεπερνούσε ημερησίως το ένα πακέτο4. Παρόμοια ευρήματα καταδεικνύονται και από την έρευνα των Kalandidi, Katsouyianni, Voropoulou και συνεργατών το σύμφωνα με την οποία, ο σχετικός κίνδυνος για καρκίνο του πνεύμονα ήταν 2,1 φορές μεγαλύτερος για γυναίκες μη καπνίστριες με σύζυγο καπνιστή, ενώ βρέθηκε θετική όχι όμως στατιστικά σημαντική συσχέτιση του αριθμού της ημερήσιας κατανάλωσης των τσιγάρων από τον σύζυγο και των ετών της έκθεσης με τον σχετικό κίνδυνο για καρκίνο του πνεύμονα. Εκτός από τον καρκίνο του πνεύμονα, το παθητικό κάπνισμα συσχετίζεται και με τον καρκίνο του στόματος, του φάρυγγα, του λάρυγγα, του οισοφάγου, της ουροδόχου κύστης, του νεφρού, του παγκρέατος, του εγκεφάλου, του θυρεοειδούς 4 gr/mathites/kapnisma_ugeia.pdf 5 neaygeia. gr/page.asp?p=433 13

15 και του μαστού. Ακόμη, αυξάνει τη συχνότητα και άλλων παθήσεων και διαταραχών του αναπνευστικού συστήματος, ιδιαίτερα στα βρέφη και στα παιδιά με γονείς καπνιστές. Σημαντικές είναι επίσης οι αρνητικές συνέπειες του καπνίσματος κατά την εγκυμοσύνη, καθώς επηρεάζεται σημαντικά η αναπνευστική λειτουργία των νεογνών, αυξάνεται η συχνότητα των αναπνευστικών νοσημάτων κατά την παιδική ηλικία και ο κίνδυνος για χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια κατά την ενήλικη ζωή. Το κάπνισμα κατά την εγκυμοσύνη αυξάνει τις αυτόματες αποβολές, την περιγεννητική θνησιμότητα, τις συγγενείς ανωμαλίες και τους πρόωρους τοκετούς. Σχετίζεται με αυξημένη επίπτωση λευχαιμίας, λεμφώματος και εγκεφαλικών όγκων κατά την παιδική ηλικία. Επίσης συνδέεται αιτιολογικά με την υποτροπιάζουσα μέση ωτίτιδα, την εκκριτική μέση ωτίτιδα και την εκδήλωση άσθματος. Το κάπνισμα επιδρά αρνητικά και στην υγεία της εγκύου, καθώς αυξημένη παρουσιάζεται στις καπνίστριες η συχνότητα της αποκόλλησης του πλακούντα, του πρόδρομου πλακούντα, των αιμορραγιών και της πρόωρης ρήξης του θυλακίου Η χημεία του καπνού Η βλαπτική επίδραση του καπνίσματος οφείλεται σε ένα μεγάλο αριθμό τοξικών ουσιών που βρίσκονται στον καπνό. Ορισμένες από αυτές υπάρχουν ήδη από τη φυτική κατάσταση του καπνού, αλλά οι περισσότερες παράγονται κατά την καύση του τσιγάρου, στη ζώνη πυρόλυσης, όπου επικρατεί θερμοκρασία 950 βαθμών Κελσίου7. Στον καπνό του τσιγάρου έχουν ανιχνευθεί, είτε ως αέρια είτε ως μικροσκοπικά σωματίδια, περισσότερες από διαφορετικές ουσίες, οι περισσότερες από τις οποίες αναμειγνύονται μεταξύ τους σε μικρά σταγονίδια σε μορφή κολλώδης πίσσας. Οι πιο γνωστές είναι η πίσσα και η νικοτίνη, καθώς και περισσότερες από 250 ουσίες οι οποίες έχουν κατηγορηθεί για την πρόκληση καρκίνου. Η νικοτίνη είναι εθιστική, αλλά όχι καρκινογόνος, ενώ το κάπνισμα τσιγάρων με χαμηλότερα επίπεδα πίσσας και νικοτίνης δεν παρέχει κανένα όφελος για την υγεία. 6 neaygeia. gr/page.asp?p=

16 Μερικές από τις επικίνδυνες και δηλητηριώδεις ουσίες που περιέχει είναι οι: αμμωνία, φορμαλδεΰδη, αρσενικό, μονοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο, κάδμιο, κυανιούχο άλας, ακετόνη, γομολάκα, βενζόλιο, βουτάνιο, ανιλίνη, ναφθαλίνη, προπάνιο, μυρμηγκικό οξύ, υδροκυάνιο, λευκαντικές ουσίες, κ.α. Από αυτές τις ουσίες οι 55 έχουν συσχετιστεί με την ενδεχόμενη εμφάνιση καρκίνου στους καπνιστές. Στη συνέχεια θα σας παρουσιάσουμε με κάποιες λεπτομέρειες τις πιο γνωστές και τις πιο βασικές από τις ουσίες που εμπεριέχονται σε ένα τσιγάρο8. Νικοτίνη: Η νικοτίνη βρίσκεται σε μεγάλες ποσότητες στα φύλλα του καπνού. Είναι υγρό, άχρωμο, λιπαρό, ισχυρά δηλητηριώδες, με έντονη οσμή και ιδιαίτερα πικρή γεύση. Με θέρμανση αναδίδει ατμούς ισχυρά δηλητηριώδεις και αναφλέξιμους, ενώ σε θερμοκρασίες άνω των 5 5 ^ μπορεί να σχηματίσει με τον αέρα εκρηκτικά μίγματα. Το γεγονός ότι η νικοτίνη καίγεται στον αέρα είναι αυτό που κάνει δυνατό το κάπνισμα, καθώς από τα 20 mg περίπου που περιέχει ένα τσιγάρο, μόνο το 1 mg περίπου εισπνέεται. Η νικοτίνη όταν εισέλθει στον ανθρώπινο οργανισμό μέσω του κυκλοφορικού συστήματος, απορροφάται ταχέως και υπερβαίνει τον αιματεγκεφαλικό φραγμό. Η ημιπερίοδος ζωής της νικοτίνης στον οργανισμό είναι περίπου δύο ώρες. Από φυσιολογικής απόψεως είναι ένα από τα ισχυρότερα δηλητήρια και προσβάλλει τόσο το κεντρικό όσο και το περιφερειακό νευρικό σύστημα. Είναι, επίσης, ουσία η οποία προκαλεί ισχυρότατο εθισμό ((Μπράτη - Σταυρουλάκη - Τοπάλη, 2010)

17 Ακετόνη: Η ακετόνη είναι ένα άχρωμο, κινητό, εύφλεκτο υγρό. Χρησιμοποιείται ως διαλύτης πολλών χημικών ενώσεων. Η πιο γνωστή οικιακή χρήση της ακετόνης είναι ως ενεργό συστατικό στα ξεβαφτικά νυχιών. Η ακετόνη χρησιμοποιείται επίσης για να κάνει πλαστικό, ίνες, φάρμακα και άλλες χημικές ουσίες. Επιπλέον για να χρησιμοποιείται ως χημική ουσία, η ακετόνη βρίσκεται φυσικά στο περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένων μικρών ποσοτήτων στο ανθρώπινο σώμα Αμμωνία: Η αμμωνία ή αζάνιο ή αζίδιο του υδρογόνου είναι άχρωμο αέριο, με χαρακτηριστική καυστική και αποπνικτική οσμή. Χρησιμοποιείται ακόμη ως διορθωτικό της οξύτητας σε τρόφιμα. Αποτελεί άμεσα ή έμμεσα, προϊόν για συνθέσεις διαφόρων χημικών ή φαρμακευτικών προϊόντων. Παρ όλη την ευρύτατη χρήση της είναι καυστική, διαβρωτική, δηλητηριώδης και περιέχεται σε δραστικά υγρά καθαρισμού. Αποτελεί δηλητήριο και μπορεί να προκαλέσει όταν εισπνέεται ακόμη και θάνατο. Προστίθεται στα τσιγάρα για να αυξήσει την απορρόφηση της νικοτίνης. Αρσενικό: Το αρσενικό είναι άοσμο, χωρίς ιδιαίτερη γεύση, γεγονός που καθιστά την ανίχνευση του πολύ δύσκολη. Είναι ένα από τα πιο επικίνδυνα δηλητήρια και σε μεγάλες ποσότητες, μπορεί να σκοτώσει ακαριαία τον ανθρώπινο οργανισμό. Αντίθετα, η συνεχής μακροχρόνια έκθεση στο αρσενικό προκαλεί αργό θάνατο και άλλες ασθένειες όπως καρκίνο, διαβήτη, ασθένειες του ήπατος, πεπτικά προβλήματα και πάχυνση του δέρματος. Στο νευρολογικό σύστημα μπορεί να προκαλέσει απώλεια ακοής και απώλεια της αίσθησης στα μέλη του σώματος9. Μονοξείδιο του άνθρακα: Το μονοξείδιο του άνθρακα είναι άχρωμο, άοσμο, άγευστο και πολύ τοξικό αέριο. Είναι βασικό συστατικό των καυσαερίων που δεσμεύει την αιμοσφαιρίνη και στερεί το οξυγόνο από τα κύτταρα. Ανιλίνη: Η ανιλίνη ή φαινυλαμίνη ή αμινοβενζόλιο ή βενζαμίνη στην όψη είναι ένα άχρωμο υγρό με κάπως δυσάρεστη οσμή σάπιου ψαριού, έχει καυστική αρωματική γεύση και αποτελεί ισχυρό δηλητήριο. Αποτελεί βασικό χημικό συστατικό των χρωμάτων. Ναφθαλίνιο: Το ναφθαλίνιο ή ναφθαλίνη είναι ένας λευκός αρωματικός κρυσταλλικός στέρεος υδρογονάθρακας. Κυκλοφορεί στο εμπόριο σε μορφή

18 σφαιριδίων για την προστασία των ρούχων από το σκώρο. Εξαχνώνεται εύκολα ακόμα και στις συνθήκες δωματίου σχηματίζοντας εύφλεκτο ατμό με χαρακτηριστική οσμή που ανιχνεύεται με την όσφρηση από τον μέσο άνθρωπο. Προπάνιο: Το προπάνιο είναι άχρωμο, άοσμο και εύφλεκτο αέριο. Αποτελεί το κύριο συστατικό του υγραερίου προερχόμενο από διύλιση κλασμάτων του πετρελαίου, του φυσικού αερίου (ως 5%) και των προϊόντων πυρόλυσης αυτών. Μεθάνιο: Το μεθάνιο είναι αέριο, άχρωμο, άοσμο και ελάχιστα διαλυτό στο νερό. Η ύπαρξή του δεν ανιχνεύεται εύκολα, ενώ με τον αέρα σχηματίζει εκρηκτικά μίγματα. Αυτός είναι ο λόγος που συχνά αναφέρονται εκρήξεις σε ανθρακωρυχεία. Είναι επίσης το κύριο συστατικό του φυσικού αερίου (70-90%) (Μπράτη - Σταυρουλάκη - Τοπάλη, 2010). 17

19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο: ΤΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΚΑΙ ΟΙ ΝΕΟΙ 3.1. Αιτίες καπνίσματος των νέων Ένα σημαντικό ερώτημα είναι γιατί καπνίζουν οι νέοι. Σύμφωνα με έρευνα οι ακόλουθοι παράγοντες καθορίζουν την αιτία που οι νέοι αρχίζουν το κάπνισμα 10: - Συνήθεια γονέων - Φίλοι, μεγαλύτερα αδέλφια, κοινωνικό περιβάλλον - Διαφήμιση και εμπορική σύνδεση με την εικόνα του - Διαφήμιση και εμπορική σύνδεση με τον αθλητισμό - Σχέσεις / οικογενειακή δομή - Επίπεδο εκπαίδευσης - Κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο - Διαχείριση άγχους και καταπίεσης - Αποδοχή Οι έφηβοι συχνά αγνοούν τη δυνατότητα εθισμού στον καπνό. Έτσι, - 61% των νέων θεωρούν ότι δεν πειράζει να δοκιμάσουν το τσιγάρο εφόσον το κόψουν πριν γίνει συνήθεια - 26% θεωρούν ότι οι κανονικοί καπνιστές μπορούν να το κόψουν οποτεδήποτε το θελήσουν 3.2. Παράγοντες που προδιαθέτουν τους νέους για κάπνισμα Ισχύουν μία σειρά από σύνθετους και ενδογενείς παράγοντες που προδιαθέτουν τους νέους να καπνίσουν και αυτοί ποικίλουν σχεδόν ανά άτομο και λαό. Πολυετής έρευνες καθορίζουν ορισμένους παράγοντες που είναι κοινοί στο ρόλο που παίζουν στη μύηση των νέων στο κάπνισμα. Αυτοί περιλαμβάνουν υψηλά επίπεδα κοινωνικής αποδοχής για τα προϊόντα καπνού, έκθεση και αδυναμία αντίδρασης απέναντι στη διαφήμιση, διαθεσιμότητα και εύκολη πρόσβαση, ρόλος προτύπου από τους γονείς και άλλους ενήλικες και κοινωνική πίεση της ομάδας. Λόγοι για τους οποίους καπνίζουν οι έφηβοι11:

20 - Πολύ συχνά το κάπνισμα αρχίζει τυχαία. Χωρίς να το πολυσκεφτούν οι έφηβοι ακολουθούν το ρεύμα. - Για αρκετούς το κάπνισμα σημαίνει να έχουν κάτι να κάνουν. - Μερικοί έφηβοι ζητούν την απόλαυση από το κάπνισμα και προσπαθούν να ηρεμήσουν τα νεύρα τους με αυτό τον τρόπο. - Μερικοί θεωρούν ότι το κάπνισμα τους ενεργοποιεί και τους βοηθά στη συγκέντρωση. - Αρκετοί έφηβοι θεωρούν ότι με το κάπνισμα μεγάλωσαν. - Για μερικούς, το κάπνισμα αποτελεί ένα μέσον για να εισχωρήσουν και να ανήκουν στους σωστούς κύκλους / ομάδες. - Ορισμένοι πιστεύουν ότι το κάπνισμα τους δίνει κάποιο στυλ. Ιδιαίτερα οι νεαροί θεωρούν ότι οι κοπέλες το βρίσκουν ελκυστικό και μπορεί να συνδεθεί με ένα γενικό τρόπο ζωής. - Άλλοι θεωρούν ότι τους προσδίδει αυτοπεποίθηση και καπνίζοντας την προβάλλουν. - Άλλοι πάλι δοκιμάζουν τον καπνό από περιέργεια. - Μερικοί έφηβοι καπνίζουν από αντίδραση στους κανονισμούς. - Άλλοι επηρεάζονται από τη διαφήμιση. - Επίσης, οι νέοι μπορεί να εθιστούν στη νικοτίνη, η οποία είναι συστατικό του καπνού. Ο εθισμός αυτός, κάνει δύσκολη τη διακοπή του καπνίσματος, ακόμη και αν το θέλετε. - Το κάπνισμα έχει γίνει συνήθεια για αρκετούς νέους. Μερικοί συνηθίζουν να καπνίζουν στα διαλείμματα και σε άλλους αρέσει να καπνίζουν μετά το γεύμα. Όταν μία συνήθεια εδραιωθεί είναι δύσκολο να την κόψει κανείς Διάφοροι τύποι καπνιστών Γνώστες: γνωρίζουν σχετικά με το κάπνισμα αλλά δεν έχουν αποφασίσει αν θα το αρχίσουν ή όχι. Πειραματιζόμενοι: καπνίζουν σποραδικά, πιθανώς μόνο στα πάρτι, συχνά περνούν πολλοί μήνες χωρίς να έχουν καπνίσει. Τακτικοί: καπνίζουν τακτικά, π.χ. το σαββατοκύριακο ή τακτικά μέσα στην ημέρα. 19

21 Εθισμένοι: έχουν εθιστεί στη νικοτίνη και υποφέρουν από στερητικά συμπτώματα όταν δεν μπορούν να καπνίσουν. Έρευνα: αποφαίνεται ότι μεσολαβούν περίπου 2 χρόνια για τη μετάβαση από την «κατηγορία» του γνώστη στον εθισμένο Γ ιατί οι νέοι αποφασίζουν να κόψουν το κάπνισμα Σύμφωνα με σχετικές έρευνες, οι περισσότεροι νέοι όταν αρχίζουν το κάπνισμα σκέπτονται ότι αυτό είναι κάτι προσωρινό, υπολογίζοντας ότι μετά από λίγα χρόνια θα το κόψουν. Κάτι που στη συνέχεια δεν συμβαίνει. Οι συνηθέστεροι λόγοι που οι νέοι θέλουν να κόψουν το τσιγάρο είναι : - Γ ια λόγους υγείας: Είναι γνωστό ότι η μακροχρόνια χρήση καπνού προκαλεί βλάβες στην υγεία, όμως όλοι οι ειδικοί συμφωνούν ότι όσοι το κόψουν θα την προστατέψουν, γιατί έτσι σταματούν τη συνεχή επιβλαβή δράση και δίνουν τη δυνατότητα στον οργανισμό να αποκαταστήσει τις βλάβες που έχουν προκληθεί. Στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι άνδρες καπνιστές που διακόπτουν το κάπνισμα σε ηλικία ετών προσθέτουν κατά μέσο όρο 5 χρόνια επί πλέον στη ζωή τους. - Για λόγους ευεξίας του σώματος και της εμφάνισης τους: Οι περισσότεροι καπνιστές λαχανιάζουν όταν περπατούν γρήγορα, όταν ανεβαίνουν σκάλες ή τρέχουν, γιατί έχει επηρεαστεί η αναπνευστική και καρδιακή λειτουργία τους. Η διακοπή του καπνίσματος αν συνδυαστεί με συστηματική σωματική άσκηση ξαναδίνει στους καπνιστές τη χαμένη σωματική αντοχή και ευεξία. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με το δέρμα. Με τη διακοπή του καπνίσματος δεν εξαφανίζονται οι ρυτίδες που έχουν δημιουργηθεί, αλλά επιβραδύνεται σημαντικά η δημιουργία νέων. Έχει παρατηρηθεί ότι το δέρμα όσων διέκοψαν το κάπνισμα αλλάζει προς το καλύτερο. Εμφανής είναι η βελτίωση των δοντιών, της οσμής της αναπνοής και του σώματος. - Για την προστασία της οικογένειας από το παθητικό κάπνισμα: Οι γονείς που καπνίζουν εκθέτουν τα παιδιά τους στο παθητικό κάπνισμα, εφ' όσον καπνίζουν στον ίδιο χώρο, προκαλώντας βλάβες στην υγεία τους. Επί πλέον, αποτελούν κακό παράδειγμα προς μίμηση. Από μελέτες προκύπτει ότι οι σύζυγοι καπνιστών εμφανίζουν συχνότερα ασθένειες του αναπνευστικού, της

22 καρδιάς και διάφορες μορφές καρκίνων. Στους χώρους εργασίας, το κάπνισμα αντιμετωπίζεται πλέον ως παρανομία, αφού προξενεί βλάβες στην υγεία των εργαζομένων που δεν καπνίζουν. Η απαγόρευση του καπνίσματος σε εστιατόρια, μπαρ και στους άλλους χώρους διασκέδασης, που εφαρμόζεται με απόλυτη αυστηρότητα στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ, επεβλήθη μετά από κινητοποιήσεις των εργαζομένων στους χώρους αυτούς, που δεν ήθελαν να αναπνέουν υποχρεωτικά αέρα μολυσμένο με καπνό την ώρα εργασίας τους, γεγονός που τους δημιουργούσε αυξημένα ποσοστά ασθενειών. - Για να μην ενοχλούν: Το κάπνισμα δεν είναι πλέον της μόδας. Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι δεν καπνίζουν. Η πλειοψηφία των ανδρών είναι μη καπνιστές και η μεγάλη πλειοψηφία των γυναικών επίσης. Ο καπνιστής γίνεται ενοχλητικός όταν ανάβει τσιγάρο σε χώρους που απαγορεύεται το κάπνισμα ή όταν βρίσκεται κοντά σε μη καπνιστές και συχνά δέχεται προσβολές αφού πολλές φορές δέχεται παρατηρήσεις. Σε στενές επαφές, ο καπνιστής δεν αισθάνεται άνετα γιατί η μυρωδιά που εκπέμπει δεν είναι ευχάριστη και δεν καλύπτεται με το μάσημα τσίχλας ή καραμέλας - Για εξοικονόμηση χρημάτων: Το κάπνισμα εκτός των άλλων αποτελεί μία δαπανηρή συνήθεια. Είναι γνωστό ότι οι περισσότεροι καπνιστές καταναλώνουν από ένα έως δύο πακέτα την ημέρα. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία, το μεγαλύτερο μερίδιο πωλήσεων στη χώρα μας το έχουν οι ξένες μάρκες Οφέλη από τη διακοπή του καπνίσματος Τα άμεσα και τα μακροπρόθεσμα οφέλη στην υγεία μετά το κάπνισμα του τελευταίου 13 τσιγάρου είναι τα ακόλουθα. Μετά από : 20 λεπτά: Η αρτηριακή πίεση επανέρχεται στα κανονικά επίπεδα. Ο αριθμός των σφίξεων ομαλοποιείται (ελαττώνεται). Η θερμοκρασία των χεριών και ποδιών επανέρχεται στο φυσιολογικό (αυξάνει). 8 ώρες: Το επίπεδο του μονοξειδίου του άνθρακα στο αίμα φυσιολογικό, το επίπεδο του οξυγόνου αυξάνει και φτάνει στα φυσιολογικά επίπεδα. 12 ώρες: Σχεδόν όλη η νικοτίνη έχει αποβληθεί από τον οργανισμό

23 24 ώρες: Η πιθανότητα καρδιακών επεισοδίων αρχίζει ήδη να μειώνεται. 48 ώρες: Βελτιώνονται η αίσθηση της γεύσης και της όσφρησης. 72 ώρες: Η αναπνοή γίνεται ευκολότερη. Η αναπνευστική χωρητικότητα των πνευμόνων αυξάνεται. 5 ημέρες: Έχουν αποβληθεί από το σώμα τα περισσότερα υποπροϊόντα της νικοτίνης. 2 εβδομάδες έως 3 μήνες: Η κυκλοφορία του αίματος συνεχώς βελτιώνεται. Το περπάτημα γίνεται ευκολότερο. Η λειτουργία των πνευμόνων αυξάνει μέχρι 30%. 1 έως 9 μήνες: Λιγότερο λαχάνιασμα. Αύξηση της ενεργητικότητας του σώματος. Καλύτερη κατάσταση των πνευμόνων ικανή να αντισταθούν σε μολύνσεις. 1 έτος: Μειώνεται κατά το ήμισυ ο κίνδυνος καρδιακού επεισοδίου. 22

24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο : ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΒΟΛΗ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΚΑΠΝΟΥ 4.1. Εισαγωγή Η άμεση διαφήμιση τσιγάρων, όπως η διαφήμιση στην τηλεόραση, στο ραδιόφωνο και τα περιοδικά, έχει σταματήσει διεθνώς - και στην Ελλάδα - διά νόμου. Σήμερα, όλα τα κράτη - μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν μεταφέρει την οδηγία στο εθνικό τους Δίκαιο και η διαφήμιση τσιγάρων στην τηλεόραση και τον Τύπο, που απευθύνεται στο ευρύ κοινό, έχει, τυπικά, εξαφανιστεί. Τυπικά. Γιατί στην ουσία το τσιγάρο υπάρχει παντού: στην τηλεόραση, στα περιοδικά, στο δρόμο, στην καθημερινότητά μας14. Ο ήρωας της καθημερινής τηλεοπτικής σειράς καπνίζει. Το ίδιο και οι κολλητοί του. Ο πρωταγωνιστής της νέας χολιγουντιανής υπερπαραγωγής πρέπει να ανάψει τσιγάρο πριν πάρει μια σημαντική απόφαση. Ο αγαπημένος «πιλότος» της Φόρμουλα 1 σπονσοράρεται από την τάδε καπνοβιομηχανία. Στη στάση του λεωφορείου φιγουράρει η διαφήμιση μιας καλλίγραμμης νεαρής που ρεμβάζει ανέμελα με ένα τσιγαράκι στο χέρι. Στις πρώτες σελίδες του λάιφ στάιλ περιοδικού η ντίβα της νυχτερινής πίστας φωτογραφίζεται με μισάνοιχτα χείλη, από τα οποία κρέμεται ένα τσιγάρο. Η έμμεση αυτή διαφήμιση των προϊόντων καπνού, η «γκρίζα» διαφήμιση του τσιγάρου, βομβαρδίζει το κοινό εκμεταλλευόμενη οποιοδήποτε παρεχόμενο μέσο. Όσο πιστά κι αν εφαρμόζονται οι νόμοι, οι καπνοβιομηχανίες και οι διαφημιστές όλο και κάτι θα σκεφτούν για να περάσουν το δικό τους. Ο δειγματισμός, για παράδειγμα, δηλαδή η δωρεάν προσφορά τσιγάρων μέσω promoters σε χώρους όπου συχνάζει νεολαία, κερδίζει ολοένα έδαφος και εξελίσσεται σε νούμερο ένα μορφή άμεσης διαφήμισης. Στο παρελθόν το τσιγάρο προβαλλόταν ανεμπόδιστα από τα Μέσα, διαφημίζοντας με τρόπο χαλαρό και ελκυστικό την ευτυχία, την επιτυχία, την ομορφιά. Πολλές παλιές ταινίες του ξένου αλλά και του ελληνικού κινηματογράφου χαρακτηρίζονται από σκληρούς ήρωες και «καπάτσες» γυναίκες που πίνουν και καπνίζουν. Κατά τη

25 διάρκεια του Μεσοπολέμου το κάπνισμα αναδείχθηκε σε σύμβολο της γυναικείας χειραφέτησης, με τις καπνοβιομηχανίες να το αποκαλούν «πυρσό ελευθερίας» και να δημιουργούν διαφημίσεις ειδικά για γυναίκες. Γνωστοί και δημοφιλείς ηθοποιοί, σπουδαίοι καλλιτέχνες, πολιτικοί και μεγάλες προσωπικότητες ταύτισαν την εικόνα τους με το τσιγάρο Τηλεόραση Σήμερα το τσιγάρο, παρότι δεν διαφημίζεται ευθέως, κατέχει κυρίαρχη θέση στην καθημερινότητα του Νεοέλληνα, με τη σημαντική βοήθεια του δημοφιλέστερου μέσου: της τηλεόρασης. Στις περισσότερες σειρές εγχώριας παραγωγής οι πρωταγωνιστές ανάβουν τσιγάρο με κάθε ευκαιρία: στην ερωτική απογοήτευση, στις σκηνές που γυρίζουν μέσα σε νυχτερινά μαγαζιά, συνοδεύοντας το ποτό τους ή μια βόλτα στην ακροθαλασσιά, στο αυτοκίνητο κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Το τσιγάρο εμφανίζεται ακόμα και σε περιπτώσεις που η παρουσία του εμφανώς δεν προωθεί την εξέλιξη του σεναρίου ή τη σκιαγράφηση του χαρακτήρα του ήρωα. Ο Θοδωρής Κόντος, της εταιρείας παραγωγής σειρών «Τηλεοπτικές Επιχειρήσεις», που έχει αναλάβει την οργάνωση της παραγωγής πολλών αγαπημένων σίριαλ της ελληνικής τηλεόρασης λέει χαρακτηριστικά: «Προσωπικά, δεν έχω καπνίσει ποτέ στη ζωή μου! Οπότε, σε ότι αφορά εμένα, η απαγόρευση δεν με απασχολεί. Σε ότι αφορά τις ελληνικές σειρές, για να είμαι ειλικρινής, δεν μας έχει απασχολήσει ακόμα ως εταιρεία - δεν μας έχει απασχολήσει, δηλαδή, το πώς θα το αντιμετωπίσουμε ή τι θα κάνουμε και πώς θα ζητήσουμε να «αντιδράσουν» οι πρωταγωνιστές μας. Όπως και να 'χει, νομίζω πως όλοι περιμένουμε να δούμε και την αντιμετώπιση των συμπατριωτών μας. Κι εγώ ο ίδιος, όταν μιλάω με φίλους και γνωστούς, μου δίνουν την εντύπωση ότι εκλαμβάνουν όλη την υπόθεση τελείως χιουμοριστικά, σαν να μην πιστεύουν ακόμη ότι θα απαγορευτεί το κάπνισμα». Εκ διαμέτρου αντίθετη στάση έχουν κρατήσει εδώ και χρόνια οι εταιρείες παραγωγής στις αμερικανικές σειρές. Οι σεναριογράφοι συμμορφώθηκαν από πολύ νωρίς με τους κρατικούς νόμους, εξορίζοντας το τσιγάρο από το πλατό τους - ενώ συχνά

26 εφευρίσκουν τρόπους να πολεμήσουν τεχνηέντως το κάπνισμα, γράφοντας σενάρια προσαρμοσμένα στην πραγματικότητα των Αμερικανών Διαφήμιση και Προβολή Προϊόντων Καπνού (Ελληνικός κώδικας διαφήμισης) - Οι συμβαλλόμενοι με την υπογραφή τους σ' αυτήν την εκούσια συμφωνία, δεσμεύονται να παραμένουν προσηλωμένοι τόσο στο πνεύμα όσο και στο γράμμα της συμφωνίας αυτής, για όλες τις μορφές διαφήμισης και προβολής των προϊόντων καπνού16. - Η διαφήμιση και προβολή των προϊόντων καπνού θα συνεχίσει να απευθύνεται σε ενήλικους καταναλωτές. Προς το σκοπό αυτό, η διαφήμιση των προϊόντων καπνού δεν θα στοχεύει σε άτομα κάτω των 18 ετών. - Η διαφήμιση και προβολή των προϊόντων καπνού θα συνεχίσει να μην ενθαρρύνει την έναρξη του καπνίσματος. - Η διαφήμιση και προβολή των προϊόντων καπνού δεν θα χρησιμοποιεί διάσημα άτομα. - Η διαφήμιση και προβολή των προϊόντων καπνού δεν θα χρησιμοποιεί άτομα που είναι ή φαίνονται να είναι κάτω των 25 ετών. - Τα προϊόντα καπνού δεν θα διαφημίζονται στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο, ούτε σε βιντεοκασέτες ή μαγνητοταινίες που πωλούνται ή ενοικιάζονται στο κοινό. - Θα ληφθούν μέτρα, σε λογικά πλαίσια, για να εξασφαλιστεί ότι οι διαφημίσεις των προϊόντων καπνού δεν θα εμφανίζονται σε αφίσες ή άλλες μόνιμες εξωτερικές εκθέσεις (βιτρίνες), οι οποίες βρίσκονται κοντά -και είναι με ευκρίνεια ορατές και αναγνωρίσιμες- σε σχολεία και άλλους χώρους εκπαίδευσης, όπου κυρίως συχνάζουν άτομα κάτω των 18 ετών. - Η διαφήμιση και προβολή των προϊόντων καπνού θα περιλαμβάνει φυσικά τις απαιτούμενες κρατικές προειδοποιήσεις για την υγεία. - Η διαφήμιση των σχετικών με το κάπνισμα αντικειμένων, όπως αναπτήρες, τσιγαρόχαρτα και πίπες, που απεικονίζουν προϊόντα καπνού και τα οποία διανέμονται ή πωλούνται από κατασκευαστές προϊόντων καπνού, σε εξυπηρέτηση της προώθησης των προϊόντων τους, θα υπόκεινται στους ίδιους

27 κανόνες και περιορισμούς με εκείνους που έχουν γίνει αποδεκτοί για διαφήμιση και προβολή των προϊόντων καπνού. - Η διαφήμιση και προβολή των προϊόντων καπνού δεν θα εμφανίζεται σε έντυπα που ειδικά αφορούν άτομα κάτω των 18 ετών. - Η διαφήμιση και προβολή των προϊόντων καπνού δεν θα γίνεται με ιπτάμενες αφίσες (προσαρτημένες σε αεροσκάφη), αερόστατα ή μπαλόνια, είτε (αυτά) είναι σε πτήση, είτε σταθερά. - Η διαφήμιση και προβολή των προϊόντων καπνού θα εμφανίζεται μόνο σε νόμιμους χώρους αφισοκόλλησης 17 - Αντικείμενα διαφημιστικά τα οποία παρουσιάζουν κάποιο είδος προϊόντος καπνού, δεν θα κατασκευάζονται ή διανέμονται σε σχήματα, είδη ή μεγέθη ειδικά σχεδιασμένα για άτομα κάτω των 18 ετών. Ο δειγματισμός προϊόντων καπνού θα απευθύνεται μόνο σε ενήλικες καταναλωτές Η επιρροή των διαφημιστικών μηνυμάτων στην καπνιστική συνήθεια των εφήβων Σημαντικό ρόλο στην αύξηση του καπνίσματος, φαίνεται να διαδραματίζουν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, ο ηλεκτρονικός και έντυπος τύπος καθώς και το διαδίκτυο. Η ενθάρρυνση των ατόμων, πραγματοποιείται με την προβολή τηλεοπτικών μηνυμάτων και διαφημίσεων απενεχοποίησης των αρνητικών επιπτώσεων του καπνίσματος προωθώντας την ευεξία, την ψυχοσυναισθηματική ισορροπία και του αισθήματος της ανεξαρτησίας. Αποδέκτες όλων αυτών παρουσιάζονται, κυρίως οι έφηβοι, οι οποίοι σε συνδυασμό με τη σχεδόν μη ύπαρξη αντικαπνιστικών διαφημίσεων και μηνυμάτων φαίνεται να επηρεάζονται περισσότερο για την έναρξη της καπνιστικής συνήθειας. Οι επιπτώσεις του καπνίσματος των ανηλίκων και η επιρροή των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης στην έναρξη της καπνιστικής συνήθειας, αποτελεί ένα πολυπαραγοντικό πρόβλημα με άμεσες κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις. Οι συντονισμένες προσπάθειες των κρατικών και μη φορέων, με την ταυτόχρονη στήριξη των Επιστημόνων - Επαγγελματιών Υγείας, μπορούν να συμβάλλουν τα μέγιστα στην ανάδειξη και αντιμετώπιση του προβλήματος. (Πνεύμων, 2011)

28 Εδώ και πολλά χρόνια το κάπνισμα αποτελεί αντικείμενο έρευνας, μελέτης και παρατήρησης από την επιστημονική ερευνητική κοινότητα. Τα αποτελέσματα των μέχρι σήμερα ερευνών, καταδεικνύουν ότι το κάπνισμα αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα κινδύνου για την υγεία με αυξημένη νοσηρότητα και θνητότητα, που μπορεί ωστόσο να προληφθεί. Οι αρνητικές επιπτώσεις του καπνίσματος δεν επηρεάζουν μόνο τους καπνιστές αλλά και όλους όσους έρχονται σε επαφή με τον καπνό και τα τελικά του προϊόντα. Σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για μια ομάδα ατόμων, οι οποίοι ονομάζονται παθητικοί ή δυνητικοί καπνιστές (Βασιλόπουλος - Ρούπα - Γουργουλιάνης, 2011). Η επίδραση του καπνίσματος στην υγεία σχετίζεται με την εμφάνιση οξέων ή χρόνιων νοσημάτων. Μπορεί να προσβάλει σχεδόν όλα τα συστήματα του ανθρώπου και σε πολλές περιπτώσεις να προκαλέσει βλάβες μη αναστρέψιμες. Πολλές μελέτες αναδεικνύουν τις επιπλοκές του καπνίσματος κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης καθώς και των σοβαρών προβλημάτων ή ανωμαλιών του νεογνού. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.), πάνω από 4 εκατομμύρια θάνατοι ετησίως, καταγράφονται στον κόσμο και συνδέονται με την καπνιστική συμπεριφορά των ατόμων. Η θνησιμότητα το 2020 υπολογίζεται να αγγίξει τα 10 εκατομμύρια θανάτους ετησίως. Στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (Η.Π.Α.), υπολογίζεται ότι κάθε έτος καταλήγουν περίπου άτομα εξ' αιτίας του καπνίσματος. Περίπου ανήλικοι καταλήγουν, λόγω παθήσεων μετά από δευτερογενή έκθεση σε προϊόντα καπνού. Υπολογίζεται, επίσης, ότι από τους εφήβους που καπνίζουν σήμερα, περίπου 6 εκατομμύρια θα καταλήξουν στο μέλλον, ενώ 8,6 εκατομμύρια θα αντιμετωπίσουν παθήσεις που θα οφείλονται στην πρωτογενή ή δευτερογενή έκθεση καπνού. Σημαντικό ρόλο στην προώθηση της καπνιστικής συνήθειας και συμπεριφοράς φαίνεται να διαδραματίζουν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (Μ.Μ.Ε.), ο ηλεκτρονικός και έντυπος τύπος καθώς και το διαδίκτυο. Οι άμεσες ή έμμεσες διαφημίσεις καθώς και η απενεχοποίηση της εξάρτησης, φαίνεται να αποτελούν τους κύριους άξονες των τμημάτων εμπορίας και διαφήμισης των καπνοβιομηχανιών (Βασιλόπουλος - Ρούπα - Γουργουλιάνης, 2011). 27

29 Η πολυπαραγοντικότητα του προβλήματος εξωθεί τους επαγγελματίες υγείας, τους κοινωνικο-οικονομικούς φορείς καθώς και όλους τους άμεσα εμπλεκόμενους (αντικαπνιστικές οργανώσεις, σχολεία, γονείς, σχετικούς συλλόγους, κ.α.) στη διαμόρφωση κοινής πολιτικής και στρατηγικής στην προαγωγή της υγείας, για τον περιορισμό του προβλήματος Επιδημιολογική και οικονομική προσέγγιση του προβλήματος Το κάπνισμα ευθύνεται για μια σειρά παθήσεων και αλλοιώσεων στον ανθρώπινο οργανισμό. Η έκθεση παιδιών ή εφήβων με οποιοδήποτε τρόπο σε παράγωγο καπνού, μπορεί να προκαλέσει πολλές παθήσεις καθώς και να επηρεάσει την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα μελέτης που διεξήχθη το 1998, από το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των Η.Π.Α. ^ Ό ^.), το 19,5% των μαθητών Λυκείου (19,8% αγόρια και 19,1% κορίτσια) παρουσιάζονται ως συστηματικοί καπνιστές. Υπολογίζεται ότι, καθημερινά περίπου έφηβοι προσπαθούν να καπνίσουν και από αυτούς οι καταλήγουν σε συστηματικό κάπνισμα (Βασιλόπουλος - Ρούπα - Γουργουλιάνης, 2011). Το 2004, έρευνα του Rudatsikira και συν., έδειξε πως το 15,9% των αγοριών και το 15,3% των κοριτσιών ήταν συστηματικοί καπνιστές. Επίσης, τα άτομα που ζούσαν στενά με κάποιον καπνιστή, είχαν διπλάσιες πιθανότητες να γίνουν συστηματικοί καπνιστές από κάποιον που ζούσε σε αντικαπνιστικό περιβάλλον. Η ύπαρξη δε στενών φίλων που κάπνιζαν, δημιουργούσε θετική στάση απέναντι στο κάπνισμα 95%, ενώ ο λόγος πιθανοτήτων για 2 φίλους κυμαίνονταν στο 95%. Τα αποτελέσματα σχετικής μελέτης του Π.Ο.Υ. το 2008, σε 140 χώρες για τις επιπτώσεις και τους παράγοντες κινδύνου του καπνίσματος καταδεικνύουν την ύπαρξη εφήβων συστηματικών καπνιστών σε ποσοστό 9,5%. Το υψηλότερο ποσοστό (19,2%), εμφανίζεται σε χώρες της Ευρώπης και το χαμηλότερο (4,9%) σε χώρες της Ανατολικής Μεσογείου (Βασιλόπουλος - Ρούπα - Γουργουλιάνης, 2011). Ποσοστό επιπολασμού πάνω από 30% εμφανίζουν χώρες, όπως η Βουλγαρία, η Χιλή, η Κολομβία, η Τσεχία και η Λετονία. Στα αγόρια παρουσιάζεται μεγαλύτερη διαφορά σε σχέση με τα κορίτσια στο ποσοστό καπνίσματος στις χώρες τις Αφρικής, της Ανατολικής Μεσογείου, της Νοτιοανατολικής Ασίας και στις περιοχές του Δυτικού 28

30 Ειρηνικού Ωκεανού. Μεταξύ Ευρώπης και Αμερικής δεν εμφανίζεται κάποια σημαντική διαφορά μεταξύ των δύο φύλων. Ένα ποσοστό της τάξης του 19,1% του δείγματος πιστεύει ότι θα ξεκινήσει το κάπνισμα τον επόμενο χρόνο. Σε βιβλιογραφική ανασκόπηση του Βaska το 2009, η οποία συνέκρινε τα αποτελέσματα της παγκόσμιας μελέτης του Π.Ο.Υ. για το κάπνισμα των ανηλίκων, φάνηκε ότι το 22% των αγοριών και το 17,8% των κοριτσιών ήταν σημαντικοί καπνιστές. Για τα αγόρια το μεγαλύτερο ποσοστό παρατηρήθηκε στη Γεωργία και το μικρότερο στο Μαυροβούνιο, ενώ για τα κορίτσια το μεγαλύτερο στη Βουλγαρία και το μικρότερο στην Αρμενία,. Περίπου 4 στα 10 αγόρια και 2 στα 10 κορίτσια, επιχείρησαν να καπνίσουν πριν την ηλικία των 10 ετών. Μεταξύ των ατόμων που δεν κάπνιζαν το 29,9% των αγοριών και το 35,8% των κοριτσιών, ήταν ενδεχόμενο να καπνίσει το επόμενο έτος. Περίπου 8 στους 10 μαθητές (78,7%), είχαν εκτεθεί σε παθητικό κάπνισμα στο σπίτι. Το 61,6% είχε τουλάχιστον καπνίζοντα, έναν από τους δύο γονείς. Ένα ποσοστό 87,3% ανέφερε, ότι είχε εκτεθεί σε παθητικό κάπνισμα σε Δημόσιους χώρους την τελευταία εβδομάδα (Βασιλόπουλος - Ρούπα - Γουργουλιάνης, 2011). Στην Ελλάδα το 2007, σε έρευνα που διεξήχθη από την Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας και το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, έδειξε πως το 32,1% του δείγματος είχε προσπαθήσει να καπνίσει στο παρελθόν, ενώ το 16,2% ανέφερε ότι ήταν συστηματικοί καπνιστές (η=6.378). Ένας στους τέσσερις ανέφερε ότι είχε δοκιμάσει να καπνίσει σε ηλικία μικρότερη των 10 ετών, ενώ περίπου ένας στους πέντε μη καπνιστές, δήλωσε ότι ήταν πιθανό να έχει καπνίσει τον επόμενο χρόνο, ενώ το 94,1% των μη καπνιστών είχε εκτεθεί σε προϊόντα καπνού στο περιβάλλον του σπιτιού τους. Τέλος, το 95% μπορούσε να αγοράσει προϊόντα καπνού χωρίς περιορισμούς. Έρευνα της Arvanitidou το 2008, σε 15 Λύκεια της Θεσσαλονίκης, κατέδειξε πως το ποσοστό των καπνιζόντων ήταν υψηλότερο στα κορίτσια (40,9%) σε σχέση με τα αγόρια (34,3%). Σύμφωνα με την ίδια μελέτη τα αγόρια ξεκινούν νωρίτερα το κάπνισμα σε σχέση με τα κορίτσια (12,7 έτη έναντι 12,9 έτη), ενώ το ποσοστό που καταναλώνει πάνω από 20 τσιγάρα την ημέρα ανέρχεται στο 81,2% για τα αγόρια και στο 75% για τα κορίτσια (Βασιλόπουλος - Ρούπα - Γουργουλιάνης, 2011). 29