ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ «Η ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΖΩΝΩΝ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΛΛΑΔΑΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ» Πτυχιακή Εργασία για το Προπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών ΜΑΡΙΑ ΠΟΛΥΧΡΟΝΑΚΟΥ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2017 ΧΙΟΣ 1

2 ΜΑΡΙΑ ΠΟΛΥΧΡΟΝΑΚΟΥ Η ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΖΩΝΩΝ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΛΛΑΔΑΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2017 Πτυχιακή Εργασία για το Προπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών Συγγραφέας: Μαρία Πολυχρονάκου Επιβλέπων: Πέτρος Σιούσιουρας ΧΙΟΣ 2

3 Περιεχόμενα Ευχαριστίες... 4 Περίληψη... 5 Keywords... 6 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή... 7 Κεφάλαιο 2 Η ιστορική εξέλιξη του δικαίου της θάλασσας... 8 Κεφάλαιο 3 Οι θαλάσσιες ζώνες Θεωρητική αποσαφήνιση εννοιών Αιγιαλίτιδα Ζώνη Συνορεύουσα Ζώνη Υφαλοκρηπίδα Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) Το ζήτημα της οριοθέτησης Αιγιαλίτιδα Ζώνη Συνορεύουσα Ζώνη Υφαλοκρηπίδα Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) Κεφάλαιο 4 Η περίπτωση Ελλάδας Τουρκίας Οι ελληνοτουρκικές διαφορές Οι θέσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας για την Αιγιαλίτιδα Ζώνη Οι θέσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας για την Υφαλοκρηπίδα Οι θέσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας για την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) Οι θέσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας για το FIR Αθηνών Κεφάλαιο 5 Συσχετισμός της περίπτωσης Ελλάδας Τουρκίας με άλλες περιπτωσιολογικές μελέτες Η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου για τη νήσο Serpent στη Μαύρη Θάλασσα Συσχετισμός της παραπάνω περίπτωσης με την περίπτωση Ελλάδας Τουρκίας και οι τουρκικές αμφισβητήσεις στα νησιά του Αιγαίου Πελάγους Οι διενέξεις επί του καθεστώτος κυριαρχίας των νήσων Abu Musa και Tunbs στον Περσικό-Αραβικό Κόλπο Συσχετισμός της παραπάνω περίπτωσης με την περίπτωση Ελλάδας Τουρκίας και οι τουρκικές αμφισβητήσεις στα νησιά του Αιγαίου Πελάγους Κεφάλαιο 6 Συμπεράσματα και Προτάσεις για περαιτέρω έρευνα

4 Βιβλιογραφία Ευχαριστίες Θα ήθελα αρχικά να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες στον επιβλέπων καθηγητή κ. Πέτρο Σιούσιουρα καθώς και στις υποψήφιες διδάκτωρ κ. Μαρκέλλα Κουτσουράδη και κ. Διονυσία Χονδρογιάννη για τον πολύτιμο χρόνο που διέθεσαν για την περάτωση της παρούσας πτυχιακής εργασίας. Οι ουσιώδεις συμβουλές τους και η συνεχής καθοδήγηση τους συνέβαλλαν σημαντικά στην εκπόνηση αυτής της εργασίας. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένεια μου για την συμπαράσταση και τη στήριξη που με παρείχε με κάθε τρόπο καθ όλη την διάρκεια των σπουδών μου. 4

5 Περίληψη Η εν λόγω εργασία πραγματεύεται το θέμα της οριοθέτησης των θαλάσσιων ζωνών καθώς και τις θέσεις του Ελληνικού και του Τουρκικού Κράτους για το ζήτημα αυτό. Αρχικά, στο δεύτερο κεφάλαιο επεξηγούνται έννοιες που σχετίζονται με το Δίκαιο της Θάλασσας, αναλύοντας εκτενέστερα το τελευταίο σε μία προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα θεωρητικό υπόβαθρο για την παρούσα μελέτη, πραγματοποιώντας συγχρόνως μία ιστορική αναδρομή. Στο επόμενο κεφάλαιο γίνεται ενδελεχής αναφορά στις θαλάσσιες ζώνες και συγκεκριμένα στην Αιγιαλίτιδα, τη Συνορεύουσα, την Υφαλοκρηπίδα καθώς και την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ), προκειμένου να προσδιοριστεί το περιεχόμενο τους και τα δικαιώματα που ασκούν τα παράκτια κράτη εντός αυτών. Για την καλύτερη κατανόηση και κάλυψη των παραπάνω θα αναπτυχθούν επιμέρους έννοιες οι οποίες συνδέονται με τις προαναφερόμενες ζώνες. Πιο συγκεκριμένα, για τις ανάγκες της Αιγιαλίτιδας Ζώνης ή Χωρικής Θάλασσας ή Χωρικών Υδάτων, αναλύονται οι έννοιες της Αβλαβούς Διέλευσης και των Γραμμών Βάσεως. Μετέπειτα, παρουσιάζεται η Συνορεύουσα Ζώνη καθώς και η Υφαλοκρηπίδα για την ερμηνεία της οποίας, επεξηγείται τόσο η γεωλογική όσο και η νομική έννοια, πραγματοποιώντας συγχρόνως μία ιστορική ανασκόπηση από τη Διατύπωση του Τρούμαν έως σήμερα. Στη συνέχεια, θα αναλυθεί διεξοδικά η έννοια της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) αναφέροντας παράλληλα έννοιες όπως τα Περίκλειστα και τα Γεωγραφικώς Μειονεκτούντα Κράτη αλλά και τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις που έχουν αυτά εντός της ΑΟΖ των παράκτιων κρατών ενώ συγχρόνως, στο ίδιο κεφάλαιο, θα γίνει αναφορά στο ζήτημα της οριοθέτησης των θαλάσσιων ζωνών. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο τέλος της ανάλυσης της κάθε ζώνης, θα πραγματοποιείται μία σύνοψη των σημαντικότερων σημείων που αναφέρθηκαν παραπάνω. Στο επόμενο κεφάλαιο, δίδεται έμφαση στην περίπτωση Ελλάδας Τουρκίας. Αναλυτικότερα, λόγω των πολλών ζητημάτων που έχουν προκύψει μεταξύ αυτών των δύο γειτονικών κρατών, παρατίθενται οι τουρκικές αμφισβητήσεις, οι θέσεις και τα επιχειρήματα τους όσον αφορά κυρίως σε θέματα που σχετίζονται με τη διευθέτηση της οριοθέτησης των θαλάσσιων ζωνών στο Αιγαίο και κατ επέκταση στα εθνικά συμφέροντα τους. Αναλύονται δηλαδή οι επίσημες θέσεις τους εντός κάθε θαλάσσιας ζώνης καθώς και οι τουρκικές αμφισβητήσεις και προκλήσεις όσον αφορά τον ελληνικό εναέριο χώρο και το FIR Αθηνών. Επιπροσθέτως, επιδιώκεται παραλληλισμός ορισμένων περιπτωσιολογικών μελετών με την περίπτωση Ελλάδας Τουρκίας. Πιο συγκεκριμένα, τις περιπτωσιολογικές αυτές μελέτες αποτελούν αφενός η απόφαση του Διεθνούς 5

6 Δικαστηρίου για τη νήσο Serpent στη Μαύρη Θάλασσα και αφετέρου οι διενέξεις επί του καθεστώτος κυριαρχίας των νήσων Abu Musa και Tunbs στον Περσικό-Αραβικό Κόλπο. Με τις εν λόγω περιπτώσεις θα συσχετισθούν οι διαφορές μεταξύ Ελλάδας Τουρκίας, ωστόσο καθίσταται απαραίτητο να επισημανθεί εξ αρχής ότι πλήρης συσχετισμός δε δύναται να επιτευχθεί καθώς είναι πρόδηλο ότι κάθε περίπτωση είναι μοναδική και διαφέρει από τις υπόλοιπες, ωστόσο παρουσιάζουν ορισμένες ομοιότητες που επιτρέπουν τον παραλληλισμό τους. Τέλος, εφόσον ολοκληρωθεί η παραπάνω μελέτη, θα πραγματοποιηθεί μία σύνοψη των σημαντικότερων στοιχείων της επισημαίνοντας συγχρόνως κάποιες συμπερασματικές παρατηρήσεις επί του αναπτυσσόμενου θέματος, ούτως ώστε να σχηματισθεί μία πλήρης και ολοκληρωμένη άποψη. Keywords Οριοθέτηση, Θαλάσσιες Ζώνες, Ελλάδα, Τουρκία 6

7 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι τα σύνορα του κάθε κράτους αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα της ύπαρξής του, τόσο σε επίπεδο χερσαίο, όσο και σε επίπεδο θαλάσσιο. Η Σύμβαση του Δίκαιου της Θάλασσας του 1982 επιτρέπει στις παράκτιες χώρες να αναπτύξουν τα χωρικά τους ύδατα έως και τα δώδεκα ναυτικά μίλια. Ωστόσο, στον παραπάνω κανόνα η Ελλάδα δεν εντάσσεται καθώς ανήκει σε εκείνη την κατηγορία κρατών που δεν χρησιμοποιεί το παραπάνω δικαίωμα. Ειδικότερα, όσον αφορά τα ελληνικά θαλάσσια σύνορα αυτά ρυθμίζονται ως συνέπεια κάποιων συμβάσεων που έχουν υπογραφεί μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Η χώρας μας υποστηρίζει ότι πρέπει να εφαρμόσει τη Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας στην οποία έχει συναινέσει με την υπογραφή της, εν αντιθέσει με το Τουρκικό Κράτος, το οποίο δεν αποδέχεται την παραπάνω άποψη υποστηρίζοντας ότι στην περίπτωση του Αιγαίου ισχύουν ειδικότερες συνθήκες οι οποίες σχετίζονται με το γεγονός ότι περιλαμβάνει πλήθος νησιών, βραχονησίδων και νησίδων που επηρεάζουν σημαντικά την υφιστάμενη κατάσταση. Πέρα από τα παραπάνω, το Τουρκικό Κράτος προβάλλει διαφωνίες και αξιώσεις όσον αφορά τις θαλάσσιες ζώνες και ειδικότερα την υφαλοκρηπίδα, τον εναέριο χώρο, το FIR Αθηνών καθώς και θέματα που άπτονται με την περιοχή ελέγχου αυτού, εκφράζοντας συγχρόνως έντονες διαφωνίες όσον αφορά το γεγονός ότι τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου είναι στρατιωτικά εξοπλισμένα, αλλά και αμφισβητεί την κυριαρχία του ελληνικού κράτους σε κάποια από αυτά. 7

8 Κεφάλαιο 2 Η ιστορική εξέλιξη του δικαίου της θάλασσας Ως δημόσιο διεθνές δίκαιο καλείται «ο χωριστός κλάδος δικαίου που περιλαμβάνει σύστημα κανόνων, οι οποίοι διέπουν τις σχέσεις ανάμεσα στα υποκείμενα της διεθνούς κοινωνίας, δηλαδή πρωτίστως τα κράτη αλλά και άλλες οντότητες προικισμένες με διεθνή νομική προσωπικότητα, όπως είναι οι διεθνείς διακρατικοί οργανισμοί». 1 Το τμήμα του δημόσιου διεθνούς δικαίου που αφορά στην κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα του κράτους επί των τμημάτων της θάλασσας που τα περιβάλλουν, το βυθό αυτής, το υπέδαφος και σε ορισμένες περιπτώσεις τον υπερκείμενο εναέριο χώρο αποτελεί το Δίκαιο της Θάλασσας. 2 Σημειώνονται τρία διαδοχικά στάδια εξέλιξης για το δίκαιο της θάλασσας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα: το κλασσικό (εθιμικό) Δίκαιο της Θάλασσας, το γραπτό (κωδικοποιημένο) Δίκαιο της Θάλασσας και η περίοδος πριν την Τρίτη Συνδιάσκεψη των Η.Ε. για το Δίκαιο της Θάλασσας μέχρι σήμερα. 3 Κατά τη διάρκεια της πρώτης περιόδου αξίζει να γίνει αναφορά στον καθορισμό τριών βασικών αρχών. Η πρώτη αρχή είναι η Ελευθερία των Θαλασσών, η δεύτερη αφορά την κρατική κυριαρχία των παράκτιων κρατών στην αιγιαλίτιδα ζώνη και η τρίτη είναι η αρχή της αβλαβούς διέλευσης μέσα από τα χωρικά ύδατα. 4 Όσον αφορά την πρώτη αρχή πρέπει να τονιστεί ότι η θαλάσσια περιοχή που βρίσκεται έξω από την οριοθετημένη αιγιαλίτιδα ζώνη είναι ελεύθερη και μπορεί να χρησιμοποιηθεί από το σύνολο των κρατών, ωστόσο κανένα από αυτά δεν μπορεί να ασκήσει κάποιου είδους κυριαρχία πάνω σε αυτή την περιοχή. Ως προς τη δεύτερη αρχή πρέπει να επισημανθεί ότι η αιγιαλίτιδα ζώνη αφορά μία οριοθετημένη θαλάσσια λωρίδα, η οποία καταλαμβάνει το χώρο κατά μήκος των ακτών των παράκτιων κρατών. Ο κύριος λόγος καθιέρωσης της παραπάνω αρχής οφειλόταν σε αίτια που σχετίζονταν με την άμυνα και την ασφάλεια των παράκτιων χωρών ενώ συγχρόνως υφίσταντο και λόγοι οικονομικής φύσεως, όπως για παράδειγμα η αποκλειστικότητα στον τομέα της αλιείας. Αρχικά, το όριο της αιγιαλίτιδας ζώνης είχε οριστεί στα τρία ναυτικά μίλια, στην πορεία επεκτάθηκε στα έξι, για να καταλήξει στα δώδεκα ναυτικά μίλια όπου ισχύει μέχρι σήμερα. Επομένως, προκύπτει ότι στην περίπτωση της αιγιαλίτιδας ζώνης, το παράκτιο κράτος κατέχει κυριαρχικά δικαιώματα επί αυτής, κάτι που ισχύει και για τα εσωτερικά χωρικά ύδατα, ενώ στην περίπτωση της ανοικτής θάλασσας, όπως γίνεται εύλογα κατανοητό από την έννοια, η θάλασσα αποτελεί κοινή ιδιοκτησία όλων των κρατών, τα 1 Κ. Οικονομίδης (1990), Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, τόμος Α, σελ Χ. Δίπλα, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο. Το Δίκαιο της Θάλασσας, Τρίτη Έκδοση, σελ

9 οποία έχουν το δικαίωμα να την εκμεταλλευτούν με τον ίδιο τρόπο, αποτελεί δηλαδή κοινόχρηστο αγαθό. Η τρίτη αρχή δηλαδή η αρχή της αβλαβούς διέλευσης θεσμοθετήθηκε με μοναδικό σκοπό την προστασία της άσκησης του δικαιώματος της ελεύθερης ναυσιπλοΐας. Στην ουσία αυτή η αρχή αποτελεί την μόνη εξαίρεση από τον κανόνα, ο οποίος αφορά τα κυριαρχικά δικαιώματα της παράκτιας χώρας, ως προς τα χωρικά της ύδατα. Όπως ορίζεται από την παραπάνω αρχή, πλοίο εμπορικού ή πολεμικού χαρακτήρα μπορεί να διαπερνά αβλαβώς τα χωρικά ύδατα άλλων χωρών, δηλαδή να μην διαταράσσει την ειρήνη, την τάξη ή την ασφάλεια του παράκτιου κράτους. 5 Κατά τη διάρκεια της δεύτερης περιόδου καταρτίστηκε η πρώτη Διεθνής Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας που ήταν η Σύμβαση της Γενεύης η οποία υπογράφτηκε στις 29 Απριλίου 1958 και περιελάμβανε τέσσερεις συμβάσεις. 6 Συγκεκριμένα, οι συμβάσεις που υιοθετήθηκαν ήταν η Σύμβαση για την Χωρική Θάλασσα και τη Συνορεύουσα Ζώνη, η Σύμβαση για την Ανοιχτή Θάλασσα, η Σύμβαση για την Υφαλοκρηπίδα καθώς και η Σύμβαση για την Αλιεία και τη Προστασία των Ζωντανών Πηγών στην Ανοιχτή Θάλασσα. 7 Αναλυτικότερα, η Σύμβαση για την Χωρική Θάλασσα και την Συνορεύουσα Ζώνη, η οποία επικυρώθηκε από ένα σύνολο 46 κρατών, περιλάμβανε την απόδοση ορισμών των δύο προαναφερόμενων εννοιών (δηλαδή Χωρική Θάλασσα, Συνορεύουσα Ζώνη), ενώ παράλληλα κωδικοποιήθηκαν κάποιες επιμέρους αρχές όπως η κυριαρχία των κρατών όσον αφορά την αιγιαλίτιδα ζώνη και το δικαίωμα της αβλαβούς διέλευσης για τα πλοία των τρίτων κρατών. Μοναδικό μειονέκτημα της παραπάνω σύμβασης ήταν ότι δεν κατάφερε να καθορίσει το ζήτημα του εύρους των χωρικών υδάτων. 8 Η Σύμβαση για την Ανοιχτή Θάλασσα, η οποία επικυρώθηκε από 57 κράτη, ορίζει ότι όλα τα κράτη, παράκτια και περίκλειστα έχουν το δικαίωμα για ελεύθερη ναυσιπλοΐα, ελεύθερη αλιεία, ελεύθερη τοποθέτηση υποβρυχίων καλωδίων και σωληναγωγών αλλά και για ελεύθερη υπέρπτηση των ανοιχτών θαλασσών. 9 Η Σύμβαση για την Υφαλοκρηπίδα, που επικυρώθηκε από 54 κράτη, αποτέλεσε καρπό της Πρώτης Συνδιάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, προσδιόρισε νομικά την υφαλοκρηπίδα με την καθιέρωση δύο κριτηρίων του γεωλογικού και του κριτηρίου της εκμεταλλευσιμότητας. Με τη σύμβαση αυτή καθιερώθηκε πρώτη φορά ο θεσμός της υφαλοκρηπίδας Σε αυτό το σημείο αξίζει να επισημανθεί ότι πριν την Σύμβαση της Γενεύης η Κοινωνία των Εθνών είχε προσπαθήσει σε διεθνές επίπεδο να κωδικοποιήσει το δίκαιο της θάλασσας, χωρίς όμως αξιόλογα αποτελέσματα κυρίως λόγω του θέματος στην επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης Μια προσπάθεια να ρυθμιστεί το παραπάνω θέμα έγινε δύο χρόνια αργότερα, το 1960 στο πλαίσιο της Β Συνδιάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών, η οποία που αφορούσε το Δίκαιο της Θάλασσας, αλλά και σε αυτή τη συνάντηση το θέμα δεν διευθετήθηκε

10 Τέλος, η Σύμβαση για την Αλιεία και τη Διατήρηση των Ζώντων Πόρων της Ανοιχτής Θάλασσας, η οποία επικυρώθηκε από 34 κράτη, αναφέρει ότι όλα τα κράτη μπορούν να αλιεύουν, τηρώντας ωστόσο τις υποχρεώσεις που απορρέουν όσον αφορά την προστασία των βιολογικών πόρων της ανοικτής θάλασσας σε περίπτωση αλόγιστης εκμετάλλευσης, ενώ πρέπει τα κράτη να συνεργάζονται τόσο μεταξύ τους όσο και με διεθνείς οργανισμούς για θέματα τα οποία αφορούν την αλιεία. Όσον αφορά το Ελληνικό Κράτος, από τις τέσσερις προαναφερόμενες συμβάσεις, επικύρωσε μόνο τη Σύμβαση για την Υφαλοκρηπίδα το Στις 20 Μαρτίου 1960 πραγματοποιήθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη μία δεύτερη Συνδιάσκεψη στη Γενεύη, η οποία αφορούσε και πάλι το Δίκαιο της Θάλασσας, κατά τη διάρκεια της οποίας συζητήθηκε ένα ζήτημα το οποίο εκκρεμούσε από την πρώτη Συνδιάσκεψη και αυτό αφορούσε το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης. Ωστόσο, παρά τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν, η συγκεκριμένη Συνδιάσκεψη και κατ επέκταση η σύμβαση που υπογράφτηκε, δεν είχε την ανάλογη συμμετοχικότητα από μέρους των κρατών. Παράλληλα, την ίδια περίοδο παρατηρείται σε διεθνές επίπεδο μία σημαντική αλλαγή η οποία οφείλεται στο γεγονός ότι ένας αυξανόμενος αριθμός κρατών άρχισε να διεκδικεί τα συμφέροντά του (κυρίως αναπτυσσόμενων). Η παραπάνω νέα κατάσταση είχε ως αποτέλεσμα τα κράτη αυτά να διεκδικούν τμήματα θαλασσών τα οποία μέχρι εκείνη την περίοδο θεωρούνταν ανοιχτή θάλασσα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να συνειδητοποιηθεί ότι οι έως τότε συμβάσεις οι οποίες είχαν υπογραφεί, από ένα μικρό σχετικά αριθμό κρατών, έπρεπε να επανακωδικοποιηθούν. 11 Επτά χρόνια αργότερα, και συγκεκριμένα στις 3 Δεκεμβρίου του 1973 άρχισε η τρίτη κατά σειρά Συνδιάσκεψη στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας στη Νέα Υόρκη, στην οποία συμμετείχαν 138 κράτη. Συνολικά πραγματοποιήθηκαν 11 σύνοδοι. Αποτέλεσμα αυτού του κύκλου εργασιών ήταν η δημιουργία μίας νέας Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας, η οποία υιοθετήθηκε από τη Συνδιάσκεψη στη Νέα Υόρκη στις 30 Απριλίου του Εν τέλει, στις 10 Οκτωβρίου του 1982 υπογράφηκε επίσημα η Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας στο Montego Bay της Τζαμάικα. 12 Στα πλαίσια της προαναφερόμενης Συνδιάσκεψης η οποία διήρκεσε από το 1973 έως το 1982 και έλαβε χώρα στη Νέα Υόρκη και στην Γενεύη, δημιουργήθηκαν τρείς επιτροπές οι οποίες ασχολήθηκαν με το καθεστώς των διεθνών θαλάσσιων βυθών, με όλα τα θέματα που αφορούσαν το Δίκαιο της Θάλασσας, με την προστασία του περιβάλλοντος της θάλασσας καθώς και θέματα που αφορούσαν την επιστημονική έρευνα. Ο αριθμός των κρατών που συμμετείχαν ήταν κατά πολύ μεγαλύτερος σε σχέση με αυτών που είχαν συμμετάσχει στη Σύμβαση της Γενεύης το Η Σύμβαση του 1982 θεωρήθηκε πολύ σημαντική, δεδομένου ότι, για πρώτη φορά, κράτη τα οποία είχαν σε πολλά σημεία διαφωνίες κατάφεραν να βρουν έναν κοινό κώδικα συνεννόησης και να συνάψουν συμμαχίες, ορισμένες εκ των οποίων ήταν μονίμου φύσεως ενώ άλλες ευκαιριακές Ιωάννου Κ., Στράτη Α. (2000), Δίκαιο της θάλασσας, Β έκδοση σελ

11 Το νέο στοιχείο της συγκεκριμένης Σύμβασης το οποίο πρέπει να επισημανθεί αφορά την επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ναυτικά μίλια καθώς και τη ρύθμιση του θέματος της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ). Τα αναπτυσσόμενα κράτη συμφώνησαν στη δημιουργία Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ), όπου εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των ανεπτυγμένων τεχνολογικά κρατών τα οποία είχαν τη δυνατότητα να προχωρήσουν σε εκτεταμένη εκμετάλλευση της, με την προϋπόθεση όμως ο βυθός πέραν των 200 ναυτικών μιλίων που τελειώνει η ΑΟΖ να αναγνωριστεί ως κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας. 14 Το Ελληνικό Κράτος επικύρωσε την Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας (1982) το 1995, ωστόσο δεν παρέλειψε να καταθέσει μία σειρά ερμηνευτικών δηλώσεων οι οποίες αφορούσαν τα εξής : 15 Η Ελλάδα έχει το δικαίωμα να ασκήσει όσα δικαιώματα απέρρεαν από τη Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας στο χρόνο που αυτή αποφασίσει. Να καθορίσει τα στενά διεθνούς ναυσιπλοΐας σε συμφωνία με το άρθρο 41. Θα είχε τη δυνατότητα να επιλέξει το Διεθνές Δικαστήριο του Δικαίου της Θάλασσας ως θεσμικό όργανο, ώστε να επιλύσει τυχόν διαφορές οι οποίες θα προέκυπταν όσον αφορά τόσο την ερμηνεία όσο και την εφαρμογή της συνθήκης. Την ονομασία της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Τα αντικείμενα της σύμβασης τα οποία είχαν μεταβιβαστεί στην Ε.Ο.Κ Ιωάννου Κ., Στράτη Α. (2000), Δίκαιο της θάλασσας, Β έκδοση σελ

12 Κεφάλαιο 3 Οι θαλάσσιες ζώνες 3.1. Θεωρητική αποσαφήνιση εννοιών Στόχος του συγκεκριμένου κεφαλαίου είναι η αποσαφήνιση της σημασίας εννοιών, η γνώση των οποίων είναι απαραίτητη για να αναλυθεί εις βάθος το ερευνώμενο θέμα. Ειδικότερα, αρχικά θα παρουσιασθούν η Αιγιαλίτιδα Ζώνη ή Χωρικά Ύδατα ή Χωρική Θάλασσα, κάνοντας εκτενή αναφορά στην έννοια της Αβλαβούς Διέλευσης και των Γραμμών Βάσεως, καθώς και η Συνορεύουσα Ζώνη. Μετέπειτα, θα αναλυθεί διεξοδικά η έννοια της Υφαλοκρηπίδας, τόσο η γεωλογική όσο και η νομική, πραγματοποιώντας συγχρόνως μία ιστορική ανασκόπηση από τη Διατύπωση του Τρούμαν έως σήμερα. Τέλος, θα επεξηγηθεί αναλυτικά η έννοια της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) αναφέροντας παράλληλα έννοιες όπως τα Περίκλειστα και τα Γεωγραφικώς Μειονεκτούντα Κράτη. 12

13 Εικόνα 1. Οι Θαλάσσιες Ζώνες Αιγιαλίτιδα Ζώνη Με τον όρο Αιγιαλίτιδα Ζώνη ή Χωρικά Ύδατα ή Χωρική Θάλασσα ονομάζεται εκείνη η θαλάσσια περιοχή όπου το εκάστοτε παράκτιο κράτος κατέχει επί αυτής πλήρη κυριαρχία, όπως ορίζεται από το άρθρο 2 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του Στην ουσία δηλαδή πρόκειται για εκείνο το θαλάσσιο τμήμα το οποίο περιβάλλει τις ακτές μίας παράκτιας χώρας, πέρα από το τμήμα της ξηράς και τα εσωτερικά ύδατα, όπου το παράκτιο κράτος ασκεί πλήρη κυριαρχία (νομοθετική, εκτελεστική, δικαστική) επί αυτών, δηλαδή ακολουθεί τις γραμμές βάσεις και κατ επέκταση τα εσωτερικά ύδατα. 17 Η απόλυτη κυριαρχία του παράκτιου κράτους μέσα στην αιγιαλίτιδα ζώνη του, επιτρέπει σε αυτό την ελεύθερη άσκηση κάθε προστασίας στην ενάλια ιστορική και αρχαιολογική κληρονομιά. 16 researchgate.net

14 Ειδικότερα σύμφωνα με το άρθρο 3 της Σύμβασης του 1982, κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να καθορίζει το πλάτος της αιγιαλίτιδας του ζώνης μέχρι ένα όριο το οποίο δεν θα υπερβαίνει τα 12 ναυτικά μίλια και το οποίο θα μετριέται από τις γραμμές βάσεις που καθορίζονται σύμφωνα με την εν λόγω σύμβαση. 18 Η συγκεκριμένη ζώνη και η οριοθέτηση της αποτελεί για το παράκτιο κράτος αντικείμενο μεγάλης σημασίας, αφού στην ουσία εξασφαλίζει και προστατεύει τον θαλάσσιο πλούτο του, τα εμπορικά, οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα του, καθώς και θέματα που άπτονται τόσο με την θαλάσσια έρευνα, όσο και γενικότερα με την εκμετάλλευση. Σύμφωνα με το άρθρο 8 της Σύμβασης του Δικαίου της Θάλασσας, η περιοχή ανάμεσα στις ακτές και στα σημεία που ξεκινά η αιγιαλίτιδα ζώνη, ανήκει στο παράκτιο κράτος το οποίο έχει απόλυτη κυριαρχία επί αυτών. 19 Όλες οι θαλάσσιες ζώνες, άρα και η αιγιαλίτιδα μετρώνται από τις γραμμές βάσης ή τη φυσική ακτογραμμή. Η γραμμή βάσης, επομένως, αποτελεί το διαχωριστικό όριο μεταξύ των εσωτερικών και των χωρικών υδάτων. Ως εσωτερικά ύδατα ορίζονται τα ύδατα που βρίσκονται προς το εσωτερικό των ευθειών γραμμών βάσεως της χωρικής θάλασσας, ενώ η έννοια αυτή περιλαμβάνει τις λίμνες, τα ποτάμια και τις εκβολές τους, τους λιμένες και τους κόλπους. 20 Όπως ορίζεται στο άρθρο 5 της Σύμβασης, ως φυσική ακτογραμμή για την μέτρηση του εύρους της χωρικής θάλασσας λαμβάνεται η γραμμή της κατωτάτης ρηχίας κατά μήκος της ακτής όπως αυτή εμφαίνεται στους ναυτικούς χάρτες μεγάλης κλίμακας που αναγνωρίζονται επίσημα από το παράκτιο κράτος. 21 Επιπροσθέτως, σύμφωνα με το άρθρο 7 της ίδιας σύμβασης, οι ευθείες γραμμές βάσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την χάραξη της γραμμής βάσεως από την οποία μετριέται το εύρος της χωρικής θάλασσας σε περιοχές όπου η ακτογραμμή παρουσιάζει βαθιές κολπώσεις και οδοντώσεις, ή υπάρχει κατά μήκος της και σε άμεση γειτνίαση με αυτή, συστάδα νησιών. 22 Τα παράκτια κράτη δηλαδή μπορούν να υιοθετήσουν ευθείες γραμμές βάσεως στις εξής περιπτώσεις : όταν η ακτογραμμή παρουσιάζει βαθιές κολπώσεις και οδοντώσεις ή υπάρχει κατά μήκος της ακτογραμμής ή σε άμεση γειτνίαση με αυτή, συστάδα νήσων. 23 όταν η παρουσία δέλτα ποταμού ή άλλων φυσικών συνθηκών διαμορφώνουν μία άκρως ασταθή ακτογραμμή Άρθρο 3 Εύρος της χωρικής θάλασσας, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του Άρθρο 8 Εσωτερικά ύδατα, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του Άρθρο 5 Φυσική ακτογραμμή, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του Άρθρο 7 Ευθείες γραμμές βάσεως, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του Άρθρο 7 Ευθείες γραμμές βάσεως, Παράγραφος 1, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του

15 όταν η χάραξη ευθειών γραμμών βάσης δεν αφίσταται κατά τρόπο σημαντικό από την γενική κατεύθυνση της ακτής. 25 όταν δεν χαράσσονται προς ή από σκοπέλους. Εξαιρετικά, στην περίπτωση αυτή, επιτρέπεται η υιοθέτηση ευθειών γραμμών βάσεως όταν φάροι ή παρόμοιες εγκαταστάσεις που βρίσκονται μόνιμα πάνω στην επιφάνεια της θάλασσας έχουν κτισθεί επί αυτών των σκοπέλων ή όταν η χάραξη ευθειών γραμμών βάσεως προς και από αυτούς τους σκοπέλους έχει αναγνωρισθεί διεθνώς». 26 όταν, μετά από μακροχρόνια χρήση, έχει σαφώς καταδειχθεί η σημασία των δεδομένων γραμμών βάσεως για το παράκτιο κράτος κυρίως από οικονομική άποψη. 27 όταν η υιοθέτηση ευθειών γραμμών βάσεως δεν αποκόπτει τα χωρικά ύδατα άλλου κράτους από την ανοικτή θάλασσα ή την αποκλειστική οικονομική ζώνη. 28 όταν το στόμιο ενός κόλπου έχει άνοιγμα μέχρι 24 ναυτικά μίλια στην κατωτάτη ρηχία τότε το παράκτιο κράτος μπορεί με ευθεία γραμμή βάσεως να το «κλείσει». 29 Συνεπώς, εάν η ακτογραμμή είναι μία ευθεία γραμμή, τότε η χάραξη της φυσικής γραμμής βάσεως είναι εύκολη. Αντιθέτως, στην περίπτωση που η ακτογραμμή είναι πολυσχιδής, είναι δυσκολότερη η οροθέτηση της φυσικής βάσεως. Στη δεύτερη περίπτωση που η κατάσταση είναι αρκετά δυσκολότερη, καθώς και στην περίπτωση που στην ακτογραμμή παρεμβάλλονται σχηματισμοί οι οποίοι δυσκολεύουν τον καθορισμό της, συνηθίζεται να χαράσσεται η διαχωριστική γραμμή πάνω στη λογική της συνένωσης των απομακρυσμένων σημείων με ευθεία γραμμή σύμφωνα με τις οποίες υπολογίζεται η αιγιαλίτιδα ζώνη. Η κυριαρχία του παράκτιου κράτους όσον αφορά τα χωρικά ύδατα δεν αφορά μόνο τον θαλάσσιο αλλά και τον εναέριο χώρο, όπως επίσης και τον βυθό και το υπέδαφος. Το Διεθνές Δίκαιο επιβεβαιώνει ότι η αιγιαλίτιδα ζώνη σχετίζεται με κάθε παράκτια χώρα, ανεξάρτητα εάν έχει ηπειρωτικό ή νησιωτικό χαρακτήρα, εφόσον η έννοια της ξηράς αφορά οποιοδήποτε νησιωτικό σχηματισμό. Αρχικά, το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης οριζόταν στα 3 ναυτικά μίλια. Η απόσταση αυτή ήταν η ανώτατη όπου πυροβόλο όπλο 30 μπορούσε να πλήξει στόχο 24 Άρθρο 7 Ευθείες γραμμές βάσεως, Παράγραφος 2, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του Άρθρο 7 Ευθείες γραμμές βάσεως, Παράγραφος 3, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του Άρθρο 7 Ευθείες γραμμές βάσεως, Παράγραφος 4, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του Άρθρο 7 Ευθείες γραμμές βάσεως, Παράγραφος 5, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του Άρθρο 7 Ευθείες γραμμές βάσεως, Παράγραφος 6, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του Άρθρο 10 Κόλποι, Παράγραφος 4, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του

16 ενός άλλου κράτους. Στην ουσία η συγκεκριμένη απόσταση ήταν η απόσταση ασφαλείας την οποία μπορούσε να ελέγξει το κυρίαρχο κράτος. Στην πορεία όμως τα παράκτια κράτη άρχισαν να διεκδικούν την οριοθέτηση της αιγιαλίτιδας ζώνης σε μεγαλύτερα πλάτη. Η παραπάνω απαίτηση αλλά και οι διαφωνίες που προέκυψαν μεταξύ των κρατών, όσον αφορά το πλάτος το οποίο θα έπρεπε να έχει η αιγιαλίτιδα ζώνη, είχαν ως συνέπεια, στη Σύμβαση του 1982, τα κυρίαρχα κράτη να συμφωνήσουν στο δικαίωμα το οποίο θα είχε το κάθε κράτος, να ορίζει μόνο του το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης, η οποία όμως δεν θα μπορεί να ξεπερνά τα 12 ναυτικά μίλια. Ο κανόνας αυτός ισχύει για τα περισσότερα κράτη, ωστόσο η Ελλάδα έχει ως όριο τα 6 ναυτικά μίλια, και η Τουρκία τα 6 για το Αιγαίο, ενώ για τη Μαύρη θάλασσα τα 12. Όσον αφορά το θέμα της αβλαβούς διέλευσης προκειμένου να επεξηγηθεί πιο κατανοητά πρέπει καταρχήν να δοθεί προσοχή στο επίθετο αβλαβής και στο ουσιαστικό διέλευση. Αναλυτικότερα, όπως ορίζει το άρθρο 17 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, τα πλοία όλων των κρατών παρακτίων ή άνευ ακτών απολαμβάνουν του δικαιώματος της αβλαβούς διέλευσης μέσω της χωρικής θάλασσας. Επιπλέον, βάσει του άρθρου 18 της σύμβασης αυτής, ως Διέλευση ορίζεται η ναυσιπλοΐα, η δυνατότητα δηλαδή του πλοίου όχι να σταθμεύει, αλλά και να κινείται εντός της αιγιαλίτιδας ζώνης, επιτρέποντας του τόσο την είσοδο, όσο και την έξοδο από τα εσωτερικά ύδατα. Η κατάσταση αυτή πρέπει να χαρακτηρίζεται από ταχύτητα και συνέχεια. Η μοναδική περίπτωση που υπάρχει η δυνατότητα στάσης ή αγκυροβόλησης ξένου πλοίου εντός χωρικών υδάτων παράκτιου κράτους είναι όταν επικρατεί εξαιρετική περίπτωση, όπως για παράδειγμα όταν διακινδυνεύεται η ασφάλεια της ναυσιπλοΐας, όταν υπάρχει ανωτέρα βία ή όταν πρέπει να παρασχεθεί βοήθεια σε τρίτους, πλοία ή αεροσκάφη τα οποία βρίσκονται σε κατάσταση κινδύνου. 31 Επομένως, στην ουσία το πλοίο πρέπει να παραλείπει ενέργειες οι οποίες θα προκαλέσουν πρόβλημα στην παράκτια χώρα ή στο ίδιο αντιστοίχως. Επιπροσθέτως, το παράκτιο κράτος δεν έχει δικαίωμα να σταματήσει ξένο πλοίο με σκοπό την διενέργεια νηοψίας εκτός αν υπάρχει βάσιμος λόγος υποψίας ότι το πλοίο: 32 επιδίδεται σε πειρατεία επιδίδεται σε δουλεμπόριο επιδίδεται σε παράνομες εκπομπές και το κράτος της σημαίας του πολεμικού έχει δικαιοδοσία σύμφωνα με το άρθρο 109 δεν έχει εθνικότητα αν και φέρει ξένη σημαία ή αρνείται να υψώσει τη σημαία του, αυτό έχει στην πραγματικότητα την ίδια εθνικότητα με το πολεμικό. 30 Συγκεκριμένα τον 16 ο αιώνα θεωρούσαν ότι η κυριαρχία του παράκτιου κράτους ορίζεται έως εκείνο το σημείο του θαλάσσιου χώρου που κάποιος μπορούσε να δει από τη στερεά με γυμνό μάτι. Ωστόσο, δύο αιώνες αργότερα, τον 18 ο αιώνα διατυπώθηκε η άποψη ότι το όριο της αιγιαλίτιδας ζώνης καθοριζόταν από τον «Κανόνα βολής του Κανονιού». (Τσάλτας, Γρ., Ι., Κλάδη-Ευσταθοπούλου, Μ., (2003), Το Διεθνές Καθεστώς των Θαλασσών και των Ωκεανών, Τόμος Ι, σελ.222) 31 Τσάλτας, Γρ., Ι., Κλάδη-Ευσταθοπούλου, Μ., (2003), Το Διεθνές Καθεστώς των Θαλασσών και των Ωκεανών, Τόμος Ι, σελ Άρθρο 110 Δικαίωμα νηοψίας, Παράγραφος 1, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του

17 Όσον αφορά το επίθετο «αβλαβή», πρέπει να τονισθεί ότι η σημασία του επικεντρώνεται γύρω από την άποψη, ότι η διέλευση θεωρείται αβλαβής εάν το πλοίο που διέρχεται της αιγιαλίτιδας ζώνης, δεν πρέπει να διαταράσσει την ασφάλεια, την ειρήνη και την τάξη του παράκτιου κράτους. Πιο συγκεκριμένα, η διέλευση ξένου πλοίου θεωρείται ότι διαταράσσει τα παραπάνω όταν προβεί στις ακόλουθες δραστηριότητες: 33 σε κάθε απειλή ή χρήση βίας κατά της κυριαρχίας, της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας του παράκτιου κράτους, ή κατά οποιοδήποτε άλλο τρόπο κατά παραβίαση των αρχών του διεθνούς δικαίου που περιέχονται στον χάρτη των Ηνωμένων Εθνών σε κάθε άσκηση ή γυμνάσια με όπλα οποιουδήποτε είδους σε κάθε πράξη που αποσκοπεί στη συλλογή πληροφοριών προς βλάβη της άμυνας ή της ασφάλειας του παράκτιου κράτους σε οποιαδήποτε προπαγανδιστική ενέργεια που αποσκοπεί στην προσβολή της άμυνας και της ασφάλειας του παράκτιου κράτους στην απονήωση, προσνήωση ή φόρτωση σε πλοίο αεροσκαφών στην εκτόξευση, εκφόρτωση ή φόρτωση οποιασδήποτε πολεμικής συσκευής στην φόρτωση ή εκφόρτωση οποιουδήποτε εμπορεύματος, χρημάτων ή προσώπων, κατά παράβαση των τελωνειακών, των δημοσιονομικών, μεταναστευτικών ή υγειονομικών νόμων και κανονισμών του παράκτιου κράτους σε οποιαδήποτε εκ προθέσεως σοβαρή ρύπανση κατά παράβαση της παρούσας σύμβασης σε οποιεσδήποτε αλιευτικές δραστηριότητες σε διεξαγωγή έρευνας ή υδρογραφικών εργασιών σε κάθε πράξη που αποσκοπεί στην παρεμβολή σε οποιοδήποτε σύστημα επικοινωνίας ή οποιεσδήποτε διευκολύνσεις ή εγκαταστάσεις του παράκτιου κράτους σε οποιαδήποτε άλλη ενέργεια που δεν έχει άμεση σχέση με τη διέλευση Μάλιστα, το παράκτιο κράτος έχει το δικαίωμα να θεσμοθετήσει δικό του πλαίσιο κανόνων όπως ορίζει το άρθρο 21 της Σύμβασης του 1982, ενώ διαθέτει και το δικαίωμα να αναστείλει την αβλαβή διέλευση ξένων πλοίων για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, εφόσον το αναγγείλει, όπως ορίζεται από το άρθρο 25 της Σύμβασης αυτής. Επιπλέον, υφίστανται ειδικότερες ρυθμίσεις όσον αφορά διάφορους τύπους πλοίων, εκτός αυτών που χρησιμοποιούνται για μη εμπορικούς σκοπούς, όπως τα υποβρύχια και το σύνολο των καταδυόμενων σκαφών, τα ξένα πυρηνοκίνητα πλοία και πλοία μεταφέροντα ραδιενεργές ή άλλες εγγενώς επικίνδυνες ή επιβλαβείς ουσίες καθώς και τα πολεμικά πλοία. Σχετικά με τα υποβρύχια και τα άλλα καταδυόμενα σκάφη, υποχρεούνται κατά την εφαρμογή του δικαιώματος της αβλαβούς διέλευσης να πλέουν στην επιφάνεια της θάλασσας καθώς και να φέρουν κατά τρόπο εμφανή τη 33 Άρθρο 19, Έννοια της αβλαβούς διέλευσης, Παράγραφος 2, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του

18 σημαία τους. 34 Τα ξένα πυρηνοκίνητα πλοία και τα πλοία που μεταφέρουν ραδιενεργές ή άλλες εγγενώς επικίνδυνες ή βλαβερές ουσίες, ακριβώς επειδή μεταφέρουν περιεχόμενο το οποίο είναι ραδιενεργό ή βλαβερό και γενικότερα επικίνδυνο επιβάλλεται, κατά την άσκηση του δικαιώματος της αβλαβούς διέλευσης από την χωρική θάλασσα, να κατέχουν τα απαραίτητα έγγραφα και να τηρούν όλες τις προληπτικές διαδικασίες, που έχουν θεσπισθεί για αυτά τα πλοία από διεθνείς συμφωνίες. 35 Επιπροσθέτως, η παράκτια χώρα έχει το δικαίωμα όπου παρίσταται αναγκαίο, να καθορίζει συγκεκριμένους θαλάσσιους διαδρόμους για τα πετρελαιοφόρα, τα πυρηνοκίνητα πλοία και τα πλοία που μεταφέρουν ραδιενεργές ή άλλες εγγενώς επικίνδυνες ή επιβλαβείς ουσίες ή υλικά 36 Τέλος, ως πολεμικά πλοία ορίζονται εκείνα που ανήκουν στις ένοπλες δυνάμεις ενός κράτους και φέρουν τα εξωτερικά χαρακτηριστικά που διακρίνουν τέτοια πλοία της εθνικότητάς του. 37 Αν δεν συμμορφώνονται προς τους νόμους και κανονισμούς του παράκτιου κράτους που αφορούν στην διέλευση από τη χωρική θάλασσα και αγνοούν οποιοδήποτε αίτημα για συμμόρφωση, το παράκτιο κράτος μπορεί να απαιτήσει απ' αυτό να εγκαταλείψει αμέσως τη χωρική θάλασσα. 38 Όσον αφορά τον αέρα ο οποίος βρίσκεται πάνω από τα χωρικά ύδατα, αντιμετωπίζεται ακριβώς με τον ίδιο τρόπο όπως και το έδαφος της ξηράς του κράτους. Το αεροσκάφος το οποίο θα πετάξει πάνω από την αιγιαλίτιδα ζώνη πρέπει να ειδοποιήσει το παράκτιο κράτος αλλά και να πάρει άδεια. Στην ουσία η πτήση που διενεργείται από ξένο αεροσκάφος πρέπει να βρίσκεται υπό τον έλεγχο της παράκτιας χωράς, στην οποία ανήκει το έδαφος και πρέπει το κράτος να συναινεί. Αναφορικά με τα αεροσκάφη ισχύει το συμβατικό δικαίωμα διέλευσης το οποίο αναφέρεται μόνο στα πολιτικά αεροσκάφη και εφόσον έχει καταβληθεί σχέδιο πτήσης, ενώ για τα στρατιωτικά πρέπει να έχει προηγηθεί ειδική άδεια διέλευσης. Ωστόσο, αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις όπου η Σύμβαση Δικαίου της Θάλασσας δίνει το δικαίωμα στο παράκτιο κράτος να αναστείλει το δικαίωμα της αβλαβούς διέλευσης των πλοίων ξένων κρατών από το εσωτερικό της αιγιαλίτιδας ζώνης σε ορισμένες περιπτώσεις. Αναλυτικότερα, η αναστολή αυτή επιτρέπεται όταν το ξένο πλοίο διέρχεται από συγκεκριμένα τμήματα της αιγιαλίτιδας ζώνης, τα οποία έχει υποδείξει το παράκτιο κράτος για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα, για την εθνική ασφάλεια του κράτους και δεδομένου ότι η προσωρινή αυτή αναστολή δεν επιδιώκει τον αποκλεισμό ορισμένων πλοίων λόγω ιθαγένειας ή για να εξυπηρετήσει άλλους σκοπούς Άρθρο 20 Υποβρύχια και άλλα καταδυόμενα σκάφη, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του Άρθρο 23 Ξένα πυρηνοκίνητα πλοία και πλοία μεταφέροντα ραδιενεργές ή άλλες εγγενώς επικίνδυνες ή επιβλαβείς ουσίες, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του Άρθρο 22 Θαλάσσιοι διάδρομοι και σχέδια διαχωρισμού κυκλοφορίας στην χωρική θάλασσα, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του Άρθρο 29 Ορισμός πολεμικών πλοίων, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του Άρθρο 30 Μη συμμόρφωση πολεμικών πλοίων με τους νόμους και κανονισμούς του παράκτιου κράτους, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του Τσάλτας, Γρ., Ι., Κλάδη-Ευσταθοπούλου, Μ., (2003), Το Διεθνές Καθεστώς των Θαλασσών και των Ωκεανών, Τόμος Ι, σελ

19 Όπως γίνεται αντιληπτό από τα προαναφερόμενα, μέσω της κωδικοποίησης της αιγιαλίτιδας ζώνης επιδιώκεται να ελαχιστοποιηθούν όλοι οι κίνδυνοι οι οποίοι θα μπορούσαν να λειτουργήσουν απειλητικά απέναντι στο θέμα της ασφάλειας αλλά και της ευημερίας του παράκτιου κράτους. Αποβλέπεται, επομένως, πέρα από την προστασία των οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων των κρατών, η προστασία όσον αφορά την άμυνα τους καθώς η προστασία από ενέργειες, οι οποίες θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως επιβλαβείς, ώστε να μολυνθούν οι ακτές, ο βυθός και το υπέδαφος. Εν κατακλείδι, όσον αφορά την αιγιαλίτιδα ζώνη υπάρχουν ορισμένα αδιαμφισβήτητα στοιχεία τα οποία είναι τα εξής: Το εύρος της χωρικής θάλασσας δεν υπερβαίνει τα 12 ναυτικά μίλια μετρούμενα από τις γραμμές βάσεις Εντός αυτής το παράκτιο κράτος ασκεί πλήρη κυριαρχία Προβλέπεται η αρχή της αβλαβούς διέλευσης από τα πλοία τρίτων κρατών Η κυριαρχία αυτή επεκτείνεται περαιτέρω στον εναέριο χώρο που βρίσκεται άνωθεν αυτής, στο βυθό και στο υπέδαφος της Ακολουθεί τον κανόνα της μέσης γραμμής Η αρχή της κρατικής κυριαρχίας στην αιγιαλίτιδα ζώνη καθώς και η αρχή της αβλαβούς διέλευσης αποτέλεσαν τις δύο από τις τρείς αρχές που ίσχυαν από το πρώτο στάδιο εξέλιξης του Δικαίου της Θάλασσας (Κλασσικό - Εθιμικό) Για πρώτη φορά κωδικοποιήθηκε μέσω της Σύμβασης για την Χωρική Θάλασσα και τη Συνορεύουσα Ζώνη κατά την Πρώτη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας Συνορεύουσα Ζώνη Η συνορεύουσα ζώνη αποτελεί τη ζώνη που συνορεύει με την αιγιαλίτιδα ζώνη και μπορεί να εκτείνεται μέχρι τα 24 ναυτικά μίλια από τις γραμμές βάσεις από τις οποίες μετράται το πλάτος της χωρικής θάλασσας. Η ύπαρξη της δηλαδή ευνοεί σημαντικά τα κράτη με αιγιαλίτιδα ζώνη μικρότερη των 12 ναυτικών μιλίων διότι μπορεί να επεκτείνει την συνορεύουσα ζώνη μέχρι τα 24 ναυτικά μίλια και κατ επέκταση να διευρύνει την δικαιοδοσία του. 40 Για παράδειγμα σε περίπτωση που ένα παράκτιο κράτος έχει ήδη καθιερώσει αιγιαλίτιδα ζώνη 12 ναυτικών μιλίων, έχει τη δυνατότητα να υιοθετήσει συνορεύουσα ζώνη επίσης 12 ναυτικών μιλίων καθώς, σύμφωνα με το άρθρο 33 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, η συνορεύουσα ζώνη μπορεί να επεκταθεί μέχρι τα 24 ναυτικά μίλια από τις γραμμές βάσης. 41 Αντίστοιχα, με βάση το ίδιο άρθρο της Σύμβασης, ένα παράκτιο κράτος που έχει καθιερώσει αιγιαλίτιδα ζώνη μικρότερη από 12 ναυτικά μίλια, παραδείγματος χάριν Άρθρο 33 Συνορεύουσα ζώνη, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του

20 ναυτικά μίλια όπως η Ελλάδα, τότε μπορεί να αποκτήσει συνορεύουσα ζώνη με 18 ναυτικά μίλια. 42 Σε οποιαδήποτε από τις δύο περιπτώσεις είναι προφανές ότι η υιοθέτηση της ζώνης αυτής προσδίδει πλεονέκτημα στο παράκτιο κράτος, πόσο μάλλον στην δεύτερη περίπτωση. Το παράκτιο κράτος, εντός της ζώνης αυτής, μπορεί να ασκεί τον έλεγχο που είναι απαραίτητος για να: 43 εμποδίζει παραβίαση των τελωνειακών, δημοσιονομικών, μεταναστευτικών ή υγειονομικών του νόμων και κανονισμών στο έδαφός του ή στη χωρική του θάλασσα τιμωρεί παραβιάσεις των παραπάνω νόμων και κανονισμών που διαπράχθηκαν στο έδαφός του ή στη χωρική του θάλασσα Η εν λόγω ζώνη υιοθετήθηκε συμβατικά πρώτη φορά με μία εκ των τεσσάρων Συμβάσεων της Γενεύης το 1958, καθώς μέχρι τότε το Δίκαιο της Θάλασσας ήταν κυρίως εθιμικό. Η συνορεύουσα ζώνη απέκτησε ενδιαφέρον ως ζώνη εθνικής δικαιοδοσίας για την προστασία της αρχαιολογικής και πολιτισμικής κληρονομιάς. Η Ελλάδα, μολονότι πρωτοστάτησε στην ενίσχυση του θεσμού της συνορεύουσας ζώνης στην Τρίτη Συνδιάσκεψη για το Δίκαιο της Θάλασσας, δεν έχει κάνει χρήση της δυνατότητας που παρέχεται από τη Σύμβαση του 1982 ώστε να διευρύνει την αιγιαλίτιδα ζώνης στα 12 ναυτικά μίλια ούτε έχει καθιερώσει συνορεύουσα ζώνη. 44 Εν κατακλείδι, όσον αφορά τη συνορεύουσα ζώνη υπάρχουν ορισμένα αδιαμφισβήτητα στοιχεία τα οποία είναι τα εξής: Η ζώνη αυτή ακολουθεί τα χωρικά ύδατα Μπορεί να επεκταθεί μέχρι τα 24 ναυτικά μίλια μετρούμενα από τις γραμμές βάσεις Για την υιοθέτηση της δεν απαιτείται οριοθέτηση Για πρώτη φορά κωδικοποιήθηκε μέσω της Σύμβασης για την Χωρική Θάλασσα και τη Συνορεύουσα Ζώνη κατά την Πρώτη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας Κύριο σκοπό της δημιουργίας της αποτέλεσε η προστασία αντικειμένων αρχαιολογικής και ιστορικής φύσης 42 Άρθρο 33 Συνορεύουσα ζώνη, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του Άρθρο 33 Συνορεύουσα Ζώνη, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του

21 Υφαλοκρηπίδα Σύμφωνα με τη γεωλογική έννοια της Υφαλοκρηπίδας, η προέκταση της ξηράς στη θάλασσα μέχρι του σημείου που ακολουθεί πλέον η ωκεάνια άβυσσος λέγεται στη γεωλογία υφαλοπλαίσιο το οποίο αποτελείται από τρία διακριτά τμήματα. Τα τμήματα αυτά -κατά σειρά- είναι η υφαλοκρηπίδα, το υφαλοπρανές και το ηπειρωτικό ανύψωμα. Όσον αφορά την υφαλοκρηπίδα, δηλαδή το πρώτο τμήμα του υφαλοπλαισίου, αποτελεί την ομαλή προέκταση της ξηράς προς τη θάλασσα, το οποίο μάλιστα κατέρχεται στο βυθό με σημαντική κλίση σε ένα βάθος περίπου 130 μέτρων. Η προέκταση της υφαλοκρηπίδας που υπολογίζεται από ίχνη ηπειρωτικής ακτής αποτελεί την ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα, ενώ η προέκταση αυτής που υπολογίζεται από ίχνη νησιωτικής ακτής αποτελεί την νησιωτική υφαλοκρηπίδα. Το δεύτερο τμήμα, το οποίο ονομάζεται υφαλοπρανές, παρουσιάζει άκρως απότομη κλίση, η οποία οδηγεί εν τέλει σε βάθος 1200 έως 3500 μέτρων. Τέλος, το τμήμα που διαδέχεται το υφαλοπλανές, δηλαδή το ηπειρωτικό ανύψωμα, παρουσιάζει σχετικά ομαλή κλίση με βάθος περίπου έως μέτρων, ενώ πέρα από τα μέτρα αυτά αρχίζει η ωκεάνια άβυσσος, η οποία δεν συμπεριλαμβάνεται στο υφαλοπλαίσιο. 45 Εικόνα 2. Υφαλοπλαίσιο - Γεωλογική Υφαλοκρηπίδα

22 Η νομική έννοια της Υφαλοκρηπίδας εμφανίστηκε για πρώτη φορά με αφορμή τη Διακήρυξη του Αμερικανού Προέδρου Τρούμαν στις 28 Σεπτεμβρίου Η δήλωση του επικεντρώθηκε τόσο στη δυνατότητα ελέγχου, όσο και στο αποκλειστικό δικαίωμα εκμετάλλευσης των πόρων της υφαλοκρηπίδας.. 47 Η δήλωση αυτή απορρέει από το γεγονός ότι κατά το χρόνο του Β Παγκόσμιου Πολέμου ανακαλύφθηκαν κοιτάσματα πετρελαίου στην υφαλοκρηπίδα της Αμερικής, λαμβάνοντας υπόψη μάλιστα ότι, εξαιτίας του πολέμου, αυξήθηκαν οι ανάγκες για την εύρεση και χρήση νέων ενεργειακών πηγών. 48 Αξίζει να επισημανθεί το γεγονός ότι την περίοδο εκείνη είχε αρχίσει να διαφαίνεται ένα αυξημένο ενδιαφέρον των χωρών τα οποία ήταν πιο εκσυγχρονισμένα τεχνολογικά, όσον αφορά τις υποθαλάσσιες έρευνες. Τα κράτη αυτά λοιπόν άρχισαν να πιστεύουν όλο και πιο έντονα ότι ο βυθός της θάλασσας αποτελούσε μία πολύ σημαντική πηγή, εκ της οποίας θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν σημαντικά οφέλη κυρίως σε επίπεδο εξόρυξης των θαλάσσιων προϊόντων. Η Διακήρυξη Τρούμαν υπήρξε καταλυτική διότι βασίστηκε σε δύο άγνωστους μέχρι τα χρόνια εκείνα νομικούς όρους, τη δικαιοδοσία και τον έλεγχο με αποτέλεσμα τη δημιουργία μίας νέας κατηγορίας δικαιωμάτων, των κυριαρχικών δικαιωμάτων. 49 Αξίζει να σημειωθεί ότι λόγω της εξέλιξης της τεχνολογίας, από πριν τη Διακήρυξη του Τρούμαν, το ζήτημα της κυριαρχίας της υφαλοκρηπίδας είχε προβληματίσει την επιστήμη καθώς βασική επιδίωξη αποτελούσε να μην επηρεαστεί η αρχή της ελευθερίας των θαλασσών από τα κυριαρχικά δικαιώματα του παράκτιου κράτους. 50 Κατά τη διάρκεια της Συνδιάσκεψης προέκυψαν δύο τάσεις όσον αφορά τα δικαιώματα επί της υφαλοκρηπίδας. Η μία τάση αφορούσε την πλευρά η οποία υποστήριζε ότι έπρεπε το παράκτιο κράτος να έχει την απόλυτη κυριαρχία όσον αφορά την υφαλοκρηπίδα ενώ από την άλλη πλευρά η άλλη τάση, ισχυριζόταν ότι δεν έπρεπε τα δικαιώματα επί της υφαλοκρηπίδας να είναι απόλυτα καθώς ο βυθός και το υπέδαφος είναι αντικείμενα κοινά, συνεπώς, μία τέτοια κίνηση θα έθιγε το καθεστώς της ελευθερίας των ανοικτών θαλασσών. Τελικώς επικράτησε μία ενδιάμεση τάση. 51 Αναλυτικότερα, όσον αφορά τα κυριαρχικά δικαιώματα η Σύμβαση της Γενεύης όριζε τα κάτωθι για την Υφαλοκρηπίδα : Η έννοια των κυριαρχικών δικαιωμάτων στα οποία αναφέρεται η Σύμβαση αφορά την περίπτωση της εξερεύνησης και της εκμετάλλευσης, δηλαδή τα παράκτια κράτη έχουν το δικαίωμα να εκμεταλλεύονται αποκλειστικά τους φυσικούς πόρους του βυθού, με τον οποίο διατηρούν γεωλογική εγγύτητα, δεν ανήκει όμως στην κυριαρχία του. 47 Τσάλτας, Γρ., Ι., Κλάδη-Ευσταθοπούλου, Μ., (2003), Το Διεθνές Καθεστώς των Θαλασσών και των Ωκεανών, Τόμος Ι, σελ Γ. Τσάλτας (1984), Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, σελ Ρούκουνα Ε. (1982), Διεθνές Δίκαιο, Τόμος ΙΙ, σελ

23 Τα προαναφερόμενα κυριαρχικά δικαιώματα του παράκτιου κράτους δεν επηρεάζουν το καθεστώς των ανοικτών θαλασσών και κατ επέκταση ούτε το δικαίωμα της ελεύθερης ναυσιπλοΐας. Ωστόσο μετά την υιοθέτηση και έναρξη της ισχύς της Σύμβαση της Γενεύης το 1958, προκλήθηκε μία αρκετά πολύπλοκη και ιδιάζουσα κατάσταση, αφού δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις κρατών, τα οποία συγκρούστηκαν μεταξύ τους, απασχολώντας επί σειρά ετών το Διεθνές Δικαστήριο και άλλα διαιτητικά όργανα και επιτροπές. Ωστόσο, ορισμένες συγκρούσεις επιλύθηκαν με συμφωνία. Η παραπάνω κατάσταση είχε ως αποτέλεσμα να αρχίσουν από μέρους των κρατών αμφισβητήσεις και διαφωνίες όσον αφορά τον ακριβή προσδιορισμό των ορίων, με επιπλέον πρόβλημα το γεγονός ότι έμοιαζε από δύσκολο έως ακατόρθωτο, να ρυθμίσουν τα όποια ανακύπτοντα προβλήματα σε επίπεδο μονομερών ενεργειών στα πλαίσια των εθνικών τους δικαίων. Ανάμεσα στις περιπτώσεις τις οποίες δεν επήλθε συμφωνία ήταν και στην περίπτωση του Ελληνικού και του Τουρκικού Κράτους. Όπως ορίστηκε κατά τη διενέργεια της πρώτης Συνδιάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, η οποία διενεργήθηκε στη Γενεύη, ως υφαλοκρηπίδα ορίζεται ο βυθός και το υπέδαφος των θαλάσσιων περιοχών, που γειτνιάζουν με την ακτή, αλλά βρίσκονται πέρα από το όριο της αιγιαλίτιδας ζώνης, ως το βάθος των 200 ναυτικών μιλίων από αυτό το όριο, ως το σημείο που το βάθος των υπερκείμενων υδάτων, επιτρέπει την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων των εν λόγω περιοχών. 52 Από τον παραπάνω ορισμό, προκύπτουν δύο κριτήρια, το γεωλογικό κριτήριο και το κριτήριο εκμεταλλευσιμότητας. Όσον αφορά το δεύτερο κυρίως κριτήριο είναι προφανές ότι ευνοεί τα ανεπτυγμένα τεχνολογικά κράτη ενώ συγχρόνως θα άμβλυνε τη διαφορά μεταξύ των ανεπτυγμένων κρατών που είχαν την δυνατότητα να την εκμεταλλευτούν και των αναπτυσσόμενων που αδυνατούσαν να προβούν στην εκμετάλλευση της. 53 Σύμφωνα με την Σύμβαση για την Υφαλοκρηπίδα, όπως προαναφέρθηκε, η παράκτια χώρα και μόνο αυτή μπορεί να ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα όσον αφορά την εξερεύνηση και την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων του βυθού και του υπεδάφους της υφαλοκρηπίδας. Τα εν λόγω δικαιώματα μάλιστα είναι αποκλειστικά, συνεπώς κανένα κράτος δε μπορεί να προχωρήσει σε έρευνα και εκμετάλλευση της ακόμα και αν ούτε το παράκτιο κράτος δεν αξιοποιήσει τα δικαιώματα του. Οικονομικά δικαιώματα δηλαδή έχει μόνο το παράκτιο κράτος. 54 Η υφαλοκρηπίδα ως προς το πλάτος της διαφέρει ανάλογα με την περιοχή και εξαρτάται άμεσα από τη μορφολογία του εδάφους. Η σπουδαιότητα της υφαλοκρηπίδας εστιάζει στο γεγονός της εκμετάλλευσης της, μιας και είναι πολύ πιθανόν να υπάρχουν στο υπέδαφος της πλουτοπαραγωγικές πηγές, για παράδειγμα πετρέλαιο, φυσικό αέριο, μέταλλα. 52 Άρθρο 1, Παράγραφος 1, Σύμβαση για την Υφαλοκρηπίδα

24 Στην πορεία ακολούθησε, όπως ήδη έχει αναφερθεί, η Τρίτη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών η οποία αφορούσε το Δίκαιο της Θάλασσας. Σύμφωνα με το άρθρο 76 παράγραφος 1 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, η υφαλοκρηπίδα ενός παράκτιου κράτους αποτελείται από το θαλάσσιο βυθό και το υπέδαφός του που εκτείνεται πέραν της χωρικής του θάλασσας καθ' όλη την έκταση της φυσικής προέκτασης του χερσαίου του εδάφους μέχρι του εξωτερικού ορίου του υφαλοπλαισίου ή σε μια απόσταση 200 ναυτικών μιλίων από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το πλάτος της χωρικής θάλασσας όπου το εξωτερικό όριο του υφαλοπλαισίου δεν εκτείνεται μέχρι αυτή την απόσταση. Σε περίπτωση που το υφαλοπλαίσιο εκτείνεται πέρα των 200 ναυτικών μιλίων, τότε το όριο της υφαλοκρηπίδας μπορεί να φτάσει μέχρι τα 350 ναυτικά μίλια. 55 Από τα παραπάνω προκύπτει ότι όταν το υφαλοπλαίσιο εκτείνεται σε απόσταση μικρότερη των 200 ναυτικών μιλίων, ρυθμιστής της υφαλοκρηπίδας είναι το κριτήριο της απόστασης ενώ σε αντίθετη περίπτωση ρυθμιστής της υφαλοκρηπίδας είναι το γεωλογικό κριτήριο, το οποίο δύναται να θεμελιώσει υφαλοκρηπίδα μέχρι 350 ναυτικά μίλια. 56 Εικόνα 3. Γεωλογική και Νομική Υφαλοκρηπίδα Άρθρο 76, Παράγραφος 1, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του studyblue.com 24

25 Επιπροσθέτως, πέρα από τα παραπάνω η νέα Σύμβαση ξεκαθάριζε ότι ακριβώς τα ίδια δικαιώματα στην υφαλοκρηπίδα έχουν όχι μόνο τα ηπειρωτικά εδάφη αλλά και τα νησιά, οι νησίδες, οι βραχονησίδες και οι σκόπελοι, εφόσον όλα τα προαναφερόμενα περιβάλλονται από θάλασσα. Από τον παραπάνω κανόνα εξαιρούνται εκείνες οι βραχονησίδες οι οποίες δεν κατοικούνται, δεν περιλαμβάνουν κάποια καλλιέργεια ή δράση κτηνοτροφίας αυτόνομης φύσεως ενώ επίσης δεν έχουν δικαίωμα Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, εφόσον στην επιφάνεια τους δεν έχουν οικονομική ζωή. Αντιθέτως, διαθέτουν αιγιαλίτιδα ζώνη. 58 Σε αυτό το σημείο η νέα Σύμβαση ήταν ακριβώς ίδια ως προς το περιεχόμενο της με τη Σύμβαση της Υφαλοκρηπίδας, με μοναδική διαφορά το γεγονός ότι περιείχε μία δήλωση σύμφωνα με την οποία ο βράχος ο οποίος δεν έχει τη δυνατότητα να εξασφαλίσει την ανθρώπινη διαβίωση ή την οικονομική ζωή δεν θα έχει ούτε υφαλοκρηπίδα ούτε Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (Α.Ο.Ζ.). Εν κατακλείδι, όσον αφορά την υφαλοκρηπίδα υπάρχουν ορισμένα αδιαμφισβήτητα στοιχεία τα οποία είναι τα εξής: Ενδιαφέρον για την υφαλοκρηπίδα εκδηλώθηκε για πρώτη φορά από τον Τρούμαν το 1945, μετά τη λήξη του Β Παγκοσμίου Πολέμου Για πρώτη φορά κωδικοποιήθηκε μέσω της Σύμβασης για την Υφαλοκρηπίδα κατά την Πρώτη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας Η Σύμβαση για την Υφαλοκρηπίδα προσδιόρισε νομικά την υφαλοκρηπίδα με την καθιέρωση δύο κριτηρίων, του γεωλογικού και του κριτηρίου της εκμεταλλευσιμότητας Εκτείνεται μέχρι 200 ναυτικά μίλια ωστόσο μπορεί να φθάσει μέχρι τα 350 ναυτικά μίλια αν το υφαλοπλαίσιο του παράκτιου κράτους εκτείνεται πέραν των 200 ναυτικών μιλίων Το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα (δηλαδή οικονομικά δικαιώματα) επί αυτής με αντικείμενο την εξερεύνηση και εκμετάλλευση των φυσικών της πόρων Τα δικαιώματα αυτά είναι αποκλειστικά δηλαδή σε περίπτωση που το παράκτιο κράτος δεν προχωρήσει στην έρευνα ή στην εκμετάλλευση των φυσικών της πόρων, κανένα άλλο κράτος δε μπορεί να προβεί στις ενέργειες αυτές χωρίς ρητή συναίνεση του παρακτίου κράτους Έχει υιοθετήσει βασικό οροθετικό κανόνα την αρχή της ευθυδικίας Τα δικαιώματα του παράκτιου κράτους επί αυτής υφίστανται αυτοδικαίως και δεν απαιτείται διακήρυξη Η υφαλοκρηπίδα αποτελείται μόνο από το βυθό και το υπέδαφος 58 Άρθρο 121 Καθεστώς των νήσων, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του

26 Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) Στην Τρίτη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών καθιερώθηκε η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη κατόπιν απαίτησης των παράκτιων κρατών. Τα παράκτια κράτη επιθυμούσαν να αρχίσουν να επεκτείνουν τα οικονομικά κυρίως-δικαιώματα τους πέρα από τα όρια που όριζε η αιγιαλίτιδα ζώνη, προκύπτοντας με τον τρόπο αυτό η ανάγκη δημιουργίας της ΑΟΖ. 59 Άλλωστε, μέχρι την Πρώτη Συνδιάσκεψη το 1958, τα παράκτια κράτη ασκούσαν το δικαίωμα της αλιείας μόνο εντός της χωρικής θάλασσας. Μέσω της ΑΟΖ επομένως θα είχαν τη δυνατότητα εκμετάλλευσης των πηγών της ενώ συγχρόνως τα τρίτα κράτη δε θα αποκλείονταν από το θεσμό της ελευθερίας των θαλασσών. Κατά κάποιο τρόπο δηλαδή η ζώνη αυτή θα αντιστάθμιζε τις οικονομικές ανάγκες των παράκτιων κρατών χωρίς να αυξηθεί το εύρος της χωρικής θάλασσας. 60 Η ΑΟΖ κατά το 1960 αποτέλεσε αντικείμενο διεκδίκησης των αναπτυσσόμενων χωρών και κυρίως των κρατών της Λατινικής Αμερικής 61, μέσω των οποίων πίστευαν ότι με αυτό τον τρόπο θα αμβλυνθούν τόσο οι οικονομικές, όσο και κοινωνικές ανισότητες, εξαιτίας των ιδιαιτεροτήτων γεωγραφικής φύσεως που παρουσίαζαν τα κράτη. Τα κράτη της Λατινικής Αμερικής ήταν αυτά που για πρώτη φορά εξέφρασαν τη λεγόμενη «πατρογονική θάλασσα» και συγκεκριμένα του Περού, της Χιλής και του Ισημερινού, μέσω της Διακήρυξης αυτών των τριών κρατών που συντελέσθηκε το 1952 στη Χιλή. Ο όρος «Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη» κατόπιν πρότασης της αντιπροσωπείας της Κένυας το Η παραπάνω φιλοσοφία στηρίχτηκε πάνω σε τέσσερεις θεωρητικές βάσεις οι οποίες ήταν οι εξής: 63 Η πρώτη αφορούσε τις άμεσες διατροφικές ανάγκες των πληθυσμών των παράκτιων κρατών συνδυαστικά με την οικονομική τους εξέλιξη. Η δεύτερη θεωρητική βάση επικεντρωνόταν στην προστασία και εξασφάλιση των φυσικών πόρων της παράκτιας ζώνης. Η τρίτη η οποία υπεστήριζε ότι αναπτύσσεται μία σχέση αλληλοεξαρτώμενη μεταξύ της βιολογικής αλυσίδας των πληθυσμών της θάλασσάς και του πληθυσμού των παράκτιων κρατών Πέτρος Σιούσιουρας (2015), Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο. Δίκαιο Θάλασσας και Ανθρωπιστικό Δίκαιο σελ Κατά τη διάρκεια της Δεύτερης Συνόδου η οποία πραγματοποιήθηκε στη Βενεζουέλα ο Κινέζος εκπρόσωπος κατά την έναρξη της Συνδιάσκεψης, υποστήριξε ότι τα κράτη της Ασίας της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής αποτέλεσαν για πολλά χρόνια θύματά των αποικιοκρατών και των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Γι αυτό το λόγο δίκαια διεκδικούσαν τόσο μία αιγιαλίτιδα ζώνη, όσο και μία Α.Ο.Ζ. η οποία να είχε συνολική έκταση 200 ναυτικά μίλια 62 Πέτρος Σιούσιουρας (2014), Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο. Δίκαιο Θάλασσας και Ανθρωπιστικό Δίκαιο σελ Τσάλτας, Γρ., Ι., Κλάδη-Ευσταθοπούλου, Μ., (2003), Το Διεθνές Καθεστώς των Θαλασσών και των Ωκεανών, Τόμος Ι, σελ

27 Η τέταρτη θεωρητική βάση η οποία αναφερόταν στην ανάγκη να υπάρξει άμεση επέκταση των ορίων της εθνικής κυριαρχίας των παράκτιων κρατών μέσω της παράκτιας ζώνης. Η εν λόγω ζώνη δεν θα υπερέβαινε τα 200 ναυτικά μίλια εντός των οποίων θα υπήρχε και η αιγιαλίτιδα ζώνη. Σημαντικό προαπαιτούμενο θα ήταν η προστασία και εφαρμογή της αβλαβούς διέλευσης των πλοίων των τρίτων κρατών. Σύμφωνα με το άρθρο 55 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, ως αποκλειστική οικονομική ζώνη ορίζεται η πέραν και παρακείμενη της χωρικής θάλασσας περιοχή, η υπαγόμενη στο ειδικό νομικό καθεστώς που καθιερώνεται στο παρόν μέρος, δυνάμει του οποίου τα δικαιώματα και οι δικαιοδοσίες του παράκτιου κράτους και τα δικαιώματα και οι ελευθερίες των άλλων κρατών διέπονται από τις σχετικές διατάξεις της παρούσας σύμβασης. 64 Το άρθρο 59 της Σύμβασης του 1982 ορίζει ότι όταν υπάρχει σύγκρουση μεταξύ παράκτιου κράτους και των άλλων κρατών, η οποία δεν ρυθμίζεται από την Σύμβαση, τότε η διαφορά πρέπει να λύνεται σύμφωνα με την αρχή της ευθυδικίας και όλα τα σχετικά πραγματικά περιστατικά, λαμβάνοντας υπόψη ταυτόχρονα τα συμφέροντα τόσο των κρατών που εμπλέκονται όσο και της διεθνούς κοινότητας συνολικά. 65 Τα δικαιώματα του παράκτιου κράτους στην αποκλειστική οικονομική ζώνη, σύμφωνα με το άρθρο 56 της ίδιας σύμβασης είναι τα εξής: 66 κυριαρχικά δικαιώματα που αποσκοπούν στην εξερεύνηση, εκμετάλλευση, διατήρηση και διαχείριση των φυσικών πόρων των υδάτων, καθώς και σε άλλες δραστηριότητες για την οικονομική εκμετάλλευση και εξερεύνηση της ζώνης, όπως η παραγωγή ενέργειας από τα ύδατα, τα ρεύματα και τους ανέμους δικαιοδοσία σχετικά με: την εγκατάσταση καθώς επίσης και τη χρησιμοποίηση τεχνητών νήσων, εγκαταστάσεων και κατασκευών τη θαλάσσια επιστημονική έρευνα την προστασία και διατήρηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος από τη ρύπανση κυριαρχικά δικαιώματα που ασκούσε στην υφαλοκρηπίδα μέχρι τα 200 ναυτικά μίλια Μία βασική διαφορά της Α.Ο.Ζ. σε σχέση με την υφαλοκρηπίδα αποτελεί το γεγονός ότι εντός της πρώτης επιτρέπεται η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων όχι μόνο στο βυθό και το υπέδαφος αλλά εντός των υπερκειμένων υδάτων. 64 Άρθρο 55 Ειδικό νομικό καθεστώς της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του Άρθρο 59 Βάση για την επίλυση των διαφορών σε περίπτωση που η σύμβαση δεν παρέχει δικαιώματα ούτε δικαιοδοσίες στο εσωτερικό της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του

28 Εικόνα 4. Περίκλειστα κράτη και κράτη διέλευσης 67 Ως Γεωγραφικώς Μειονεκτούντα Κράτη ορίζονται τα παράκτια κράτη συμπεριλαμβανομένων των κρατών που παρακτιούν σε κλειστές ή ημίκλειστες θάλασσες, η γεωγραφική μορφολογία των οποίων τα καθιστά εξαρτώμενα από την εκμετάλλευση των ζωντανών πόρων των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών άλλων κρατών στην υποπεριοχή ή την περιοχή προκειμένου να έχουν την επαρκή τροφοδότηση τους σε ψάρια για τις ανάγκες διατροφής των πληθυσμών τους ή μερών αυτών, καθώς και τα παράκτια κράτη που δεν μπορούν να διεκδικήσουν δικές τους αποκλειστικές οικονομικές ζώνες. 68 Ειδικότερα, όσον αφορά τα περίκλειστα και τα γεωγραφικώς μειονεκτούντα κράτη, σύμφωνα με τα άρθρα 69 και 70 αντίστοιχα, έχουν το δικαίωμα να συμμετέχουν, ισότιμα, στην εκμετάλλευση προσήκοντος μέρους του πλεονάσματος των ζώντων πόρων των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών των παράκτιων κρατών της ιδίας υποπεριοχής ή περιοχής, λαμβάνοντας υπόψη: 69 Την αποφυγή επιβλαβών συνεπειών στις ιχθυοβιομηχανίες ή αλιευτικές κοινότητες του παράκτιου κράτους Την έκταση συμμετοχής του άνευ ακτών Κράτους ή το δικαίωμα να συμμετέχει στην εκμετάλλευση των ζώντων πόρων των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών των παράκτιων κρατών Άρθρο 70 Δικαίωμα γεωγραφικώς μειονεκτούντων κρατών, Παράγραφος 2, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του Άρθρα 69-70, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του

29 Την έκταση συμμετοχής άλλων άνευ ακτών και γεωγραφικώς μειονεκτούντων κρατών, χωρίς να επιβαρυνθούν άλλα παράκτια κράτη Τις ανάγκες διατροφής των πληθυσμών των αντίστοιχων κρατών Πρέπει να επισημανθεί ότι οι διατάξεις των άρθρων 69 και 70 δεν εφαρμόζονται στην περίπτωση παράκτιου κράτους του οποίου η οικονομία είναι σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένη από την εκμετάλλευση των ζώντων πόρων της αποκλειστικής οικονομικής του ζώνης. Οι περιορισμοί ή προϋποθέσεις στις οποίες υπόκειται το δικαίωμα των περίκλειστων και γεωγραφικώς μειονεκτούντων κρατών στους ζώντες πόρους της ΑΟΖ είναι οι εξής: 70 θα πρέπει αρχικά, το παράκτιο κράτος να προσδιορίσει τον επιτρεπόμενο όγκο αλιεύματος εντός της ΑΟΖ για να καθορίσει στη συνέχεια την αλιευτική του δυνατότητα σε σχέση με την ποσότητα αυτή, σύμφωνα με το άρθρο 62 το δικαίωμα συμμετοχής των ανεπτυγμένων περίκλειστων και γεωγραφικής μειονεκτούντων κρατών μπορεί να ασκηθεί μόνο στις ΑΟΖ των ανεπτυγμένων παρακτίων κρατών της ίδιας υποπεριοχής ή περιοχής σύμφωνα με τα άρθρα 69 και 70 αντίστοιχα τα περίκλειστα και τα γεωγραφικώς μειονεκτούντα κράτη δεν έχουν δικαίωμα συμμετοχής σύμφωνα με το άρθρο 71, όταν οικονομία του παρακτίου κράτους είναι σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένη από την εκμετάλλευση των ζώντων πόρων της αποκλειστικής οικονομικής του ζώνης τα δικαιώματα που προβλέπονται για τα περίκλειστα και τα γεωγραφικώς μειονεκτούντα κράτη, σύμφωνα με τα άρθρα 69 και 70 δεν θα μεταβιβάζονται αμέσως ή εμμέσως σε τρίτα κράτη ή στους υπηκόους τους εκτός εάν συμφωνήθηκε άλλως από τα ενδιαφερόμενα κράτη, σύμφωνα με το άρθρο 72 Όσον αφορά την θαλάσσια επιστημονική έρευνα που προτίθενται να αναλάβουν κράτη και αρμόδιοι διεθνείς οργανισμοί στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη, το παράκτιο κράτος πρέπει να συναινεί ώστε να προβαίνουν αυτά στην προαναφερόμενη διαδικασία και οφείλουν, σε έξι μήνες το λιγότερο πριν από την αναμενόμενη ημερομηνία έναρξης του σχεδίου της θαλάσσιας επιστημονικής έρευνας, να παράσχουν στο παράκτιο κράτος αναλυτική παραγραφή: 71 της φύσης και των στόχων του σχεδίου των μεθόδων και μέσων που θα χρησιμοποιηθούν, περιλαμβανομένων ονόματος, χωρητικότητας, τύπου και τάξης των πλοίων και περιγραφής του επιστημονικού εξοπλισμού των επακριβών γεωγραφικών περιοχών στις οποίες θα εκτελεσθεί το σχέδιο της αναμενόμενης ημερομηνίας πρώτης εμφάνισης και οριστικής αναχώρησης των ερευνητικών πλοίων, ή της ανάπτυξης τους εξοπλισμού και της απομάκρυνσης αυτού όπως είναι κατάλληλο Άρθρο 248 Καθήκον παροχής πληροφοριών στο παράκτιο κράτος, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του

30 του ονόματος του αναδόχου ιδρύματος, του διευθυντού του και του προσώπου του υπευθύνου για το σχέδιο της έκτασης κατά την οποία το παράκτιο κράτος θα πρέπει να μπορεί να συμμετάσχει ή να αντιπροσωπεύεται στο σχέδιο Επιπροσθέτως, κράτη και αρμόδιοι διεθνείς οργανισμοί όταν αναλαμβάνουν θαλάσσια επιστημονική έρευνα στην αποκλειστική οικονομική ζώνη ενός παράκτιου κράτους οφείλουν να συμμορφώνονται με τους ακόλουθους όρους: 72 να διασφαλίζουν το δικαίωμα του παράκτιου κράτους, αν το επιθυμεί, να συμμετέχει ή αντιπροσωπεύεται στο σχέδιο θαλάσσιας επιστημονικής έρευνας, ιδιαίτερα πάνω στα ερευνητικά πλοία και άλλα σκάφη ή επιστημονικές ερευνητικές εγκαταστάσεις, όταν είναι πρακτικά δυνατό, χωρίς πληρωμή οποιασδήποτε αμοιβής στους επιστήμονες του παράκτιου κράτους και χωρίς υποχρέωση συνεισφοράς στα έξοδα του σχεδίου να παρέχουν στο παράκτιο κράτος, κατόπιν αίτησής του, προκαταρκτικές εκθέσεις καθώς και τα τελικά αποτελέσματα και συμπεράσματα μετά από τη συμπλήρωση της έρευνας να αναλάβουν να παρέχουν στο παράκτιο κράτος, κατόπιν αίτησής του, πρόσβαση σε όλα τα δεδομένα και τα δείγματα που προέρχονται από το σχέδιο θαλάσσιας επιστημονικής έρευνας καθώς επίσης και να το εφοδιάζουν με δεδομένα που μπορούν να αντιγραφούν και με δείγματα που μπορούν να διασπασθούν χωρίς βλάβη της επιστημονικής τους αξίας αν τους ζητηθεί, να παρέχουν στο παράκτιο κράτος αξιολόγηση αυτών των δεδομένων, δειγμάτων και των αποτελεσμάτων των ερευνών ή να παρέχουν βοήθεια στην αξιολόγηση ή ερμηνεία τους να διασφαλίζουν ότι τα αποτελέσματα των ερευνών διατίθενται διεθνώς, μέσω κατάλληλων εθνικών ή διεθνών οδών ευθύς ως είναι πρακτικά δυνατό να πληροφορούν το παράκτιο κράτος αμέσως για οποιαδήποτε μεγάλη αλλαγή στο πρόγραμμα έρευνας να απομακρύνουν τις εγκαταστάσεις ή τον εξοπλισμό επιστημονικής έρευνας μόλις ολοκληρωθεί η έρευνα. Πέρα από τα παραπάνω το κάθε κράτος το οποίο θα αποφασίσει να οριοθετήσει την ΑΟΖ του πρέπει να πάρει και κάποια επιπρόσθετα μέτρα όπως: Να επιδιώξει την όσο το δυνατόν καλύτερη εκτίμηση των πλουτοπαραγωγικών πηγών της ΑΟΖ του Να προσπαθήσει να εκτιμήσει με όσο δυνατόν καλύτερο τρόπο τις διαφορετικές χρήσεις των πλουτοπαραγωγικών πηγών της ΑΟΖ καθώς και τις μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις Να καθιερώσει ένα πλαίσιο στόχων και προτεραιοτήτων 72 Άρθρο 248 Καθήκον παροχής πληροφοριών στο παράκτιο κράτος, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του

31 Να καθορίσει το σύνολο των δραστηριοτήτων που θα λάβουν χώρα στο πλαίσιο της ΑΟΖ, ώστε να συνάδουν με τις εθνικές επιλογές και δραστηριότητες του παράκτιου κράτους Να προσδιορίσει τις αδυναμίες της και τα προβλήματα τα οποία θα μπορούσε να επιλύσει καθώς και τις ευκαιρίες από τις οποίες θα μπορούσε να επωφεληθεί Εν κατακλείδι, όσον αφορά την ΑΟΖ υπάρχουν ορισμένα αδιαμφισβήτητα στοιχεία τα οποία είναι τα εξής: Η ύπαρξη της ΑΟΖ ορίζεται και υιοθετείται από τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 μέσω ποικίλλων άρθρων Η ΑΟΖ υφίσταται εφόσον η παράκτια χώρα την διακηρύξει. Σε περίπτωση που αυτό δεν συμβεί, ισχύει το καθεστώς της ανοικτής θάλασσας. Το παράκτιο κράτος το οποίο έχει καθορίσει την ΑΟΖ του πρέπει να ακολουθεί το Διεθνές Δίκαιο Επιβάλλεται πρώτα οριοθέτηση και μετά διακήρυξη Εντός αυτής, ισχύουν ορισμένα δικαιώματα της ανοιχτής θάλασσας και τα κυριαρχικά δικαιώματα του παράκτιου κράτους Όταν ένα κράτος διαθέτει ΑΟΖ, διαθέτει και υφαλοκρηπίδα διότι η ΑΟΖ περικλείει την υφαλοκρηπίδα. Η ΑΟΖ αποτελείται από τον εναέριο χώρο, τα ύδατα, το βυθό και υπέδαφος (υφαλοκρηπίδα) 31

32 3.2. Το ζήτημα της οριοθέτησης Αιγιαλίτιδα Ζώνη Από την πρώτη φορά που κωδικοποιήθηκε το Δίκαιο της Θάλασσας, δηλαδή με τη Σύμβαση της Γενεύης το 1958, καταρτίστηκε Σύμβαση για την Αιγιαλίτιδα Ζώνη με την επωνυμία «Σύμβαση για τη Χωρική και τη Συνορεύουσα Θάλασσα». Στην εν λόγω Σύμβαση για την οριοθέτηση της Αιγιαλίτιδας Ζώνης υιοθετήθηκε ο κανόνας της μέσης γραμμής, ο οποίος ισχύει μέχρι σήμερα καθώς η Σύμβαση του 1982 διατήρησε τον παραπάνω κανόνα. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 15 της ίδιας Σύμβασης, το οποίο αφορά την οριοθέτηση της χωρικής θάλασσας, ορίζεται ότι όταν οι ακτές δύο κρατών κείνται έναντι αλλήλων ή συνορεύουν, κανένα από τα δύο κράτη δεν δικαιούται, ελλείψει αντιθέτου συμφωνίας μεταξύ τους, να εκτείνει την χωρική του θάλασσα πέραν της μέσης γραμμής της οποίας όλα τα σημεία βρίσκονται σε ίση απόσταση από τα εγγύτερα σημεία των γραμμών βάσεως από τις οποίες μετράται το εύρος της χωρικής θάλασσας καθενός από τα δύο κράτη Συνορεύουσα Ζώνη Σύμφωνα με την Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, στην περίπτωση της συνορεύουσας ζώνης δεν απαιτείται οριοθέτησή της μεταξύ αντικείμενων κρατών ούτε θεσπίζεται υποχρέωση καταγραφής και ανακοίνωσης, όπως για την αιγιαλίτιδα ζώνη Υφαλοκρηπίδα Αρχικά, σε περίπτωση που οι ακτές δύο ή περισσότερων κρατών βρίσκονταν απέναντι, η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας πραγματοποιούταν με τη συμφωνία των κρατών. Αν δεν υπήρχε μεταξύ των κρατών συμφωνία ή αν δεν υφίσταντο άλλες ειδικές συνθήκες, τότε ως οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας θεωρούταν η μέση γραμμή. Αυτό σημαίνει ότι κάθε σημείο της μέσης γραμμής απέχει εξίσου από τα κοντινότερα σημεία της γραμμής βάσεως του κάθε κράτους, εκ των οποίων ορίζεται και το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης. 75 Επομένως, μέσω των κανόνων της μέσης γραμμής και της και της ίσης απόστασης ρυθμιζόταν με απόλυτο τρόπο το ζήτημα της οριοθέτησης στην περίπτωση αντικείμενων ή παρακείμενων κρατών, αποκλείοντας ερμηνευτικές δυσχέρειες των διαφόρων κρατών. Ωστόσο, με την Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, καταργήθηκε ο κανόνας της μέσης γραμμής και της ίσης απόστασης και αντί αυτού υιοθετήθηκε ως βασικός οροθετικός κανόνας η αρχή της ευθυδικίας. Η αρχή αυτή Άρθρο 6, Σύμβαση για την Υφαλοκρηπίδα 32

33 διατηρεί ως αφετηριακή γραμμή τη μέση γραμμή ή ίση απόσταση με μερικές αποκλίσεις όμως για διορθώσεις τεχνικού χαρακτήρα. 76 Συνεπώς, όταν το υφαλοπλαίσιο εκτείνεται σε μία απόσταση 200 ναυτικών μιλίων από τις γραμμές βάσεις, θεμελιώνει υφαλοκρηπίδα μέχρι 200 ναυτικά μίλια ενώ όταν το υφαλοπλαίσιο εκτείνεται πέρα των 200 ναυτικών μιλίων, τότε το όριο της υφαλοκρηπίδας μπορεί να φτάσει μέχρι τα 350 ναυτικά μίλια βάσει του οροθετικού κανόνα της αρχής της ευθυδικίας Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) Σύμφωνα με το άρθρο 74 παράγραφος 1 της Σύμβασης του 1982, που αφορά την οριοθέτηση της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης, αναφέρεται ότι η οριοθέτηση της πραγματοποιείται κατόπιν συμφωνίας με βάση το διεθνές δίκαιο όπως ορίζεται στο άρθρο 38 του καταστατικού του διεθνούς δικαστηρίου προκειμένου να αποδοθεί μία δίκαιη λύση. Στη δεύτερη παράγραφο του εν λόγω άρθρου διευκρινίζεται ότι σε περίπτωση που δεν επιτευχθεί συμφωνία μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα, τα ενδιαφερόμενα κράτη προσφεύγουν στις διαδικασίες που προβλέπονται στο μέρος XV της Σύμβασης Χ. Ροζάκης (1988), Οι Ελληνοτουρκικές Σχέσεις , σελ Άρθρο 74, Παράγραφος 1, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του

34 Κεφάλαιο 4 Η περίπτωση Ελλάδας Τουρκίας 4.1. Οι ελληνοτουρκικές διαφορές Είναι ευρέως γνωστό ότι οι ελληνοτουρκικές σχέσεις καθ όλη τη διάρκεια της πορείας τους εντάσσονται σε ένα πλαίσιο το οποίο είναι ιδιαίτερα ρευστό και αβέβαιο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι εκάστοτε ισορροπίες να είναι ιδιαίτερα επισφαλείς αφού κινούνται πάνω στο δίπολο συμφέροντος και ισχύος. Ιδιαίτερα όσον αφορά το Αιγαίο από το 1973 και ύστερα υπάρχει συνεχώς μία διαφωνία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας όσον αφορά τα κυριαρχικά δικαιώματα του ελληνικού κράτους. Κυρίως ως προς τη θέση της Τουρκίας, η οποία αξιώνει την αλλαγή του θαλάσσιου καθεστώτος για τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας. Η παραπάνω αξίωση πυροδοτήθηκε ιδιαίτερα την περίοδο που τη χώρα κυβερνούσε η σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση του Ετσεβίτ, κατά την οποία επιδιωκόταν η αναβάθμιση του πολιτικού ρόλου της Τουρκίας σε διεθνές επίπεδο. Από την άλλη πλευρά η φύση και η θέση του Ελληνικού Κράτους, η οποία συνδυάζει πέρα από το ηπειρωτικό τμήμα της και μία πληθώρα νησιών στο Αιγαίο, επέτρεψαν στην Ελλάδα, με τη σύμφωνή γνώμη πολλών διεθνών οργανισμών να ελέγχει το Αιγαίο. Το παραπάνω πλεονεκτικό προβάδισμα της Ελλάδας όσο αφορά το Αιγαίο επιδιώκει εδώ και δεκαετίες να ανατρέψει η Τουρκία μέσω της πολιτικής της. Η παραπάνω πολιτική σε πρακτικό επίπεδο βρίσκει εφαρμογή μέσω της αμφισβήτησης της κυριαρχίας της Ελλάδος όσον αφορά κυρίως κάποια από τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου. Συνέπεια της παραπάνω στάσης είναι να επιβεβαιώνεται η άποψη ότι στόχος της Τουρκίας είναι να μεταβάλει σε σημαντικό βαθμό το εδαφικό κατεστημένο στο Αιγαίο, περιορίζοντας την έκταση του Ελληνικού Κράτους. Η στάση αυτή ενισχύεται με τη αρνητική στάση της Τουρκίας όσον αφορά την επίλυση των διαφορών της με την Ελλάδα. 78 Τα ζητήματα των δύο κρατών διαχωρίζονται σε δύο κατηγόριες: στα διμερή δηλαδή στα ζητήματα που αφορούν μόνο τις δύο χώρες στα διεθνή θεσμικά δηλαδή στα ζητήματα που έχουν προκληθεί εξαιτίας των τουρκικών αμφισβητήσεων αναφορικά σε καθεστώτα τα οποία έχουν δημιουργηθεί από διεθνείς οργανισμούς, επιζητώντας τη μετατροπή τους Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η Ελλάδα αποδίδει μεγάλη σημασία στο σεβασμό της αρχής της καλής γειτονίας και καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια για την εμπέδωση και θεμελίωσή της. Για το λόγο αυτό επιδιώκει τη μετατροπή της ελληνοτουρκικής σχέσης από αντιπαραθετική σε συνεργατική, καλώντας την Τουρκία 78 Χ. Ροζάκης (1988), Οι Ελληνοτουρκικές Σχέσεις , σελ

35 να συνεργασθεί, με πνεύμα συναινετικό και εποικοδομητικό, όπως αρμόζει σε γείτονες, προκειμένου να εξομαλυνθούν οι ελληνοτουρκικές σχέσεις. 79 Αντιθέτως, η Τουρκία μέσω της πολιτικής των αυξανόμενων αμφισβητήσεων έφερε τις χώρες στα πρόθυρα ένοπλης σύγκρουσης όπως συνέβη στην περίπτωση της Κρίσης των Ιμίων τον Ιανουάριο του 1996 απόρροια της οποίας ήταν ο θάνατος τριών Ελλήνων αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού. Ειδικότερα, η Τουρκία αμφισβητεί: 80 το νόμιμο και κυριαρχικό δικαίωμα της Ελλάδας να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της μέχρι τα 12 ναυτικά μίλια, όπως προβλέπει το Δίκαιο της Θάλασσας και όπως έχει πράξει το σύνολο σχεδόν των παράκτιων κρατών της διεθνούς κοινότητας, συμπεριλαμβανομένης και της Τουρκίας, σε Εύξεινο Πόντο και Ανατολική Μεσόγειο. Αξίζει να σημειωθεί ότι το εν λόγω δικαίωμα το αμφισβητεί με πόλεμο. το εύρος του ελληνικού εθνικού εναέριου χώρου, μέσω συνεχών παραβιάσεών του από τουρκικά μαχητικά αεροσκάφη την ελληνική κυριαρχίας επί νησιών τα θαλάσσια σύνορα τις αρμοδιότητες εντός του FIR Αθηνών που ασκεί η Ελλάδα βάσει αποφάσεων του ICAO τις αρμοδιότητες της Ελλάδας εντός της περιοχής ευθύνης της για θέματα έρευνας και διάσωσης Τέλος, η Τουρκία εκτός από τις παραπάνω αμφισβητήσεις, απαιτεί και την αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου. 79 Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Εξωτερικών 80 Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Εξωτερικών 35

36 Οι θέσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας για την Αιγιαλίτιδα Ζώνη Καταρχάς, μολονότι στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας προβλέπεται η υιοθέτηση του συστήματος των ευθειών γραμμών βάσεως, η Ελλάδα ακολουθεί ακόμα την μέθοδο της φυσικής ακτογραμμής. Επίσης, για το «κλείσιμο» των κόλπων χρησιμοποιεί ευθείες γραμμές με άνοιγμα στομίου 10 ναυτικών μιλίων ενώ, σύμφωνα με το άρθρο 10 παράγραφος 4 της Σύμβασης του 1982, δικαιούται μέχρι 24 ναυτικά μίλια. 81 Από την άλλη πλευρά, η Τουρκία με το νόμο 476 του 1964 έχει υιοθετήσει το σύστημα των ευθειών γραμμών βάσεως στη δυτική ακτογραμμή ανακόπτοντας την αιγιαλίτιδα ζώνη της Ελλάδας, παραβιάζοντας με τον τρόπο αυτό το άρθρο 7 της ίδιας Σύμβασης.. Συγχρόνως, παρόλο που δεν είναι μέρος της Σύμβασης, «κλείνει» τους κόλπους της με εύρος 24 ναυτικά μίλια. 82 Η Ελλάδα στην Τρίτη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών τάχθηκε υπέρ της καθιέρωσης των 12 ναυτικών μιλίων αιγιαλίτιδας ζώνης ενώ η Τουρκία προκειμένου να αποφύγει τυχόν δέσμευση με την Ελλάδα προχώρησε στην καταψήφιση της Σύμβασης του Ωστόσο, ο συγκεκριμένος όρος που αφορά τα χωρικά ύδατα αποτελεί εθιμικό κανόνα δικαίου, οπότε δεσμεύει όλα τα κράτη ανεξαιρέτως. 83 Πιο συγκεκριμένα, κατά την Τρίτη Συνδιάσκεψη το Τουρκικό Κράτος επεδίωξε την ένταξη του Αιγαίου Πελάγους εντός του πλαισίου των κλειστών ή ημίκλειστών θαλασσών ούτως ώστε να προτείνει μικρότερο εύρος της χωρικής θάλασσας. Επειδή η παραπάνω πρόταση δεν έγινε αποδεκτή εκείνο με τη σειρά του καταψήφισε τη Σύμβαση του Αξιοσημείωτο και αντιφατικό όμως αποτελεί το γεγονός ότι παρόλο που η Τουρκία καταψήφισε την εν λόγω Σύμβαση, έχει επιλεκτικά εφαρμόσει μία πληθώρα από ρυθμίσεις της Σύμβασης που ασφαλώς την ευνοούν. Μεταξύ των ρυθμίσεων αυτών είναι και εκείνη που ορίζει την αιγιαλίτιδα ζώνη στα 12 ναυτικά μίλια, καθώς η Τουρκία την έχει υιοθετήσει τόσο στη Μαύρη Θάλασσα όσο και στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι υπόλοιπες ευνοϊκές ρυθμίσεις που έχει επιλέξει να υιοθετήσει είναι αυτές που αναλύθηκαν παραπάνω και συγκεκριμένα η υιοθέτηση ευθειών γραμμών βάσης καθώς και το «κλείσιμο» των κόλπων για χάραξη γραμμών βάσης στα 24 ναυτικά μίλια. 85 Πρέπει επίσης να επισημανθεί ότι σε περίπτωση που η Ελλάδα θελήσει να ασκήσει το παραπάνω της δικαίωμα έχει τη δυνατότητα να το πράξει, καθώς το πότε θα ασκηθεί αυτό είναι θέμα που εντάσσεται στην εθνική της κυριαρχία. Αυτό σημαίνει ότι 81 Άρθρο 7 Ευθείες γραμμές βάσεως, Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του

37 δεν χρειάζεται να υπάρξει ούτε αναγνώριση, ούτε συγκατάθεση από τρίτα ενδιαφερόμενα κράτη όσον αφορά την νομιμότητα της παραπάνω εσωτερικής πράξης της παράκτιας χώρας. Πάντως, το Ελληνικό Κράτος με τη σειρά του έχει δηλώσει ότι θα ασκήσει το δικαίωμα επέκτασης των θαλάσσιων συνόρων του, όποτε αυτό το κρίνει απαραίτητο. 86 Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, το παραπάνω δικαίωμα της Ελλάδας αντλείται και από τους κανόνες του Διεθνούς Εθιμικού Δικαίου. Αποτελεί δηλαδή ένα προνομιακό σημείο το οποίο το Ελληνικό Κράτος μπορεί να εκμεταλλευτεί σε περίπτωση που υπάρξουν αντιρρήσεις από κράτη τα οποία δεν έχουν υπογράψει τη Σύμβαση του Τα κράτη τα οποία διαφωνούν πρέπει να σεβαστούν την παραπάνω ενέργεια, η οποία είναι νόμιμη στο πλαίσιο του Διεθνούς Δικαίου. 87 Βέβαια σε μερικές περιπτώσεις η απόσταση από τρίτα κράτη είναι μικρότερη από 12 ναυτικά μίλια, επομένως συναντάται διαφοροποίηση όσον αφορά το εύρος των χωρικών υδάτων. Για παράδειγμα, το παραπάνω ιδιαίτερο καθεστώς ισχύει για το νησί της Κέρκυρας το οποίο απέχει μικρότερη απόσταση από την Αλβανία καθώς και στην περίπτωση της θαλάσσιας περιοχής η οποία ξεκινά από το σημείο του Έβρου και φτάνει έως το Καστελόριζο. Ο κανόνας της μέσης γραμμής είναι ο κανόνας που ισχύει μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Αναλυτικότερα, από τον Έβρο μέχρι τα Δωδεκάνησα εφαρμόζεται η μέση γραμμή ως εθιμικός κανόνας ενώ η οριοθέτηση μεταξύ Δωδεκανήσων και Τουρκίας στηρίζεται σε συμφωνίες που είχαν συντελεσθεί το 1932 μεταξύ Ιταλίας και Τουρκίας. 88 Η Ελλάδα κατά την κύρωση της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας (Ν. 2321/1995) δήλωσε ρητά ότι επιφυλάσσεται να ασκήσει σε οποιοδήποτε χρόνο το δικαίωμά της να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της μέχρι τα 12 ναυτικά μίλια. 89 Ως αντίδραση προς τη νόμιμη αυτή θέση της Ελλάδας, η τουρκική Βουλή εξουσιοδότησε με ψήφισμά της (8/6/1995) την τουρκική κυβέρνηση, εν λευκώ και στο διηνεκές, να κηρύξει πόλεμο (casus belli) στην Ελλάδα, σε περίπτωση που η τελευταία επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της πέραν των 6 ναυτικών μιλίων. Η Τουρκία δηλαδή από την πρώτη στιγμή που η Ελλάδα δήλωσε την πρόθεση της να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη στα 12 ναυτικά μίλια, αντέδρασε έντονα. Μάλιστα, κατά καιρούς το σύνολο των Τούρκων κυβερνώντων έχουν εκφράσει ότι η προσπάθεια υλοποίησης της παραπάνω ενέργειας θα σημαίνει ακόμη και αιτία για πόλεμο. Παράλληλα, δυναμιτίζει τη συμμαχική σχέση που οφείλουν να έχουν κράτη που μετέχουν στην ίδια Συμμαχία και αντίκειται στις βασικές αρχές στις οποίες στηρίζεται το ΝΑΤΟ. 90 Η άρση του casus belli έχει συμπεριληφθεί μεταξύ των βασικών κριτηρίων για την ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στο πλαίσιο της υποχρέωσής της για πλήρη σεβασμό του Διεθνούς Δικαίου και της καλής γειτονίας που αποτελεί θεμέλια αρχή πάνω στην οποία έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση. Είναι αυτονόητο ότι ένα 86 Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Εξωτερικών 87 Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Εξωτερικών Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Εξωτερικών 90 Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Εξωτερικών 37

38 υποψήφιο προς ένταξη κράτος δεν είναι δυνατόν να απειλεί με πόλεμο άλλο κράτος και πολύ περισσότερο ένα μέλος της ΕΕ και μελλοντικό εταίρο. Η συμπεριφορά αυτή της Τουρκίας παραβιάζει κατάφωρα θεμελιώδεις αρχές του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών περί απαγόρευσης χρήσης ή απειλής χρήσης βίας, περί ειρηνικής επίλυσης και περί καλής γειτονίας και ειρηνικής συνύπαρξης. Το βασικό πρόβλημα της Τουρκίας, πέρα όλων των άλλων, αφορά τις ακτές του Αιγαίου όπου λόγω της πληθώρας των ελληνικών νησιών του ανατολικού Αιγαίου, τα οποία βρίσκονται παράλληλα με τις ακτές της, δεν της επιτρέπεται να αποκτήσει κυριαρχικά δικαιώματα σε περισσότερα τμήματα της θαλάσσια περιοχής. Αναλυτικότερα ένα από τα επιχειρήματα της Τουρκίας κατά της προσπάθειας της Ελλάδας να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη αποτελεί το ότι το Αιγαίο ανήκει στην κατηγορία των ημίκλειστων θαλασσών με αποτέλεσμα η ενέργεια της επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης να πρέπει να πραγματοποιηθεί μετά από τη σύμφωνη γνώμη της Τουρκίας. Ειδικότερα υποστηρίζει ότι επειδή το Αιγαίο ανήκει στην παραπάνω κατηγορία θάλασσας πρέπει να εφαρμοστεί ένα ιδιαίτερο καθεστώς λόγω της ύπαρξης ελληνικών συμπλεγμάτων στην περιοχή. Το παραπάνω επιχείρημα θεωρείται αβάσιμο διότι το Αιγαίο δεν μπορεί να αποτελέσει ξεχωριστή θάλασσα αφού είναι τμήμα της Μεσογείου, ωστόσο η τελευταία δεν θεωρείται ούτε ημίκλειστη, ούτε κλειστή θάλασσα, επομένως ούτε το Αιγαίο θεωρείται ημίκλειστη θάλασσα. Υποστηρίζεται επίσης δηλαδή ότι σε θάλασσες όπως είναι το Αιγαίο πρέπει να επικρατεί ένα ειδικό σύνολο κανόνων για τα θέματα οριοθέτησης, σύμφωνα με τα οποία, πρέπει να υπάρχει η συγκατάθεση των γειτονικών παράκτιών κρατών γεγονός το οποίο φαίνεται να μην ευσταθεί από ενέργεια της ίδιας της Τουρκίας. Η ενέργεια αυτή αφορά την απόφαση της Τουρκίας να προβεί σε επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ναυτικά μίλια στην Μαύρη Θάλασσα και στην Ανατολική Μεσόγειο, χωρίς να ζητήσει την σύμφωνη γνώμη των γειτονικών παράκτιων κρατών. Για άλλη μία φορά η Τουρκία φαίνεται να ενεργεί αντιφατικά προκειμένου να ευνοηθεί η ίδια αμφισβητώντας συγχρόνως τα συμφέροντα της Ελλάδας καθώς για το ίδιο θέμα, υποστηρίζει ότι το Αιγαίο θεωρείται ημίκλειστη θάλασσα και κατ επέκταση σε περίπτωση που η Ελλάδα αποφασίσει να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα δώδεκα ναυτικά μίλια πρέπει να ζητήσει την συγκατάθεση των γειτονικών κρατών. Ένα ακόμα επιχείρημα της Τουρκίας βασίζεται στο ότι εάν η Ελλάδα επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα κατά 12 ναυτικά μίλια, τότε το Αιγαίο θα μετατραπεί σε μία απέραντη ελληνική λίμνη, με αποτέλεσμα να περιοριστούν τόσο τα δικαιώματα της ναυσιπλοΐας γενικότερα, όσο και της Τουρκίας ειδικότερα, και κατά συνέπεια θα θιχτούν τα συμφέροντα της. Η παραπάνω θέση επίσης είναι αβάσιμη αφού δεν υπάρχει κανένα σημείο στη Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας η οποία να δηλώνει ότι μία παράκτια χώρα πρέπει υποχρεωτικά να περιορίζει το εύρος των χωρικών της υδάτων, ώστε να μην περιορίζει τα χωρικά ύδατα γειτονικής παράκτιας χώρας. Επιπροσθέτως, όσον αφορά τον ισχυρισμό της Τουρκίας ότι σε περίπτωση που γίνει επέκταση των χωρικών υδάτων θα περιοριστεί το δικαίωμα της ελεύθερης ναυσιπλοΐας, καθίσταται πρόδηλο ότι δεν υφίσταται από τη στιγμή που ισχύει η αρχή της αβλαβούς διέλευσης, η οποία αναπτύχθηκε λεπτομερώς στο προηγούμενο κεφάλαιο. 38

39 Τα επιχειρήματα της Ελλάδας στις παραπάνω θέσεις της Τουρκίας στηρίζονται στο ότι η επέκταση των συνόρων των χωρικών υδάτων της απορρέει από το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, και μάλιστα κατοχυρώνεται με ρητό τρόπο στη Σύμβαση του Όπως επισημάνθηκε, η Τουρκία αν και δεν υπέγραψε την παραπάνω σύμβαση, επέκτεινε τα χωρικά της ύδατα σε 12 ναυτικά μίλια τόσο στην Ανατολική Μεσόγειο όσο και στη Μαύρη Θάλασσα, ωστόσο δεν προχώρησε σε αντίστοιχη ενέργεια όσον αφορά το τμήμα του Αιγαίου υπό το φόβο ενδεχομένως μην προχωρήσει και η Ελλάδα σε ανάλογη κίνηση. Η Ελλάδα μπορεί με εσωτερική ενέργεια να επεκτείνει την χωρική της θάλασσα, χωρίς τη σύμφωνη γνώμη τρίτων, ώστε να θεωρηθεί η ενέργεια νόμιμη. Η παραπάνω ενέργεια βέβαια είναι σε μεγάλο βαθμό συσχετιζόμενη με πολιτική απόφαση. 91 Σε κάθε περίπτωση, κρίνεται απαραίτητο η Ελλάδα να αποκτήσει μία πιο κάθετη και αμετακίνητη στάση επί του θέματος καθώς και να σταματήσει να είναι παθητική, να θέτει προτεραιότητες και να μην ενεργεί αντιδραστικά ή αμυντικά μόνο όταν καταλάβει ότι απειλούνται να συμφέροντα της. 91 Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Εξωτερικών 39

40 Οι θέσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας για την Υφαλοκρηπίδα Η Τουρκία ανέκαθεν ήταν σταθερά προσηλωμένη στις βλέψεις της στο Αιγαίο μολονότι μέσω της Συνθήκης της Λωζάνης, η οποία υπογράφηκε στις 24 Ιουλίου 1923 στη Λωζάνη της Ελβετίας, ανέκτησε, μεταξύ άλλων, τα νησιά Ίμβρο και Τένεδο, με τον όρο βέβαια ότι θα διοικούνταν με ευνοϊκούς όρους για τους Έλληνες. Μετέπειτα, όταν κωδικοποιήθηκε το Δίκαιο της Θάλασσας μέσω της Σύμβασης της Γενεύης, η Τουρκία καταψήφισε την Σύμβαση της Γενεύης για την Υφαλοκρηπίδα καθώς προέβλεπε ως βασικό οροθετικό κανόνα την αρχή της μέσης γραμμής και της ίσης απόστασης. 92 Σχετικά με την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, η έναρξη της διαφοράς τοποθετείται χρονικά στον Νοέμβριο του 1973, όταν η τουρκική κρατική εταιρεία πετρελαίων χορήγησε 27 άδειες για διεξαγωγή ερευνών επί της ελληνικής υφαλοκρηπίδας δυτικά των ελληνικών νησιών του Ανατολικού Αιγαίου. Είχε πραγματοποιηθεί δηλαδή μία αυθαίρετη μονομερής οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, του Αιγαίου, περιλαμβάνοντας κατά κύριο λόγο ελληνικές περιοχές. Το 1976, η Ελλάδα προσέφυγε μονομερώς στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Η Τουρκία δεν την ακολούθησε, επικαλούμενη τη μη αναγνώριση της δικαιοδοσίας του Δικαστηρίου από αυτήν. Το Δικαστήριο με τη σειρά του δεν υπεισήλθε στην ουσία του ζητήματος για τυπικούς λόγους, λόγω έλλειψης αρμοδιότητας. 93 Οι δύο χώρες άρχισαν διαπραγματεύσεις για το θέμα της υφαλοκρηπίδας τον Νοέμβριο του 1976, συνυπογράφοντας το γνωστό ως Πρακτικό της Βέρνης, το οποίο έθετε το πλαίσιο του διαλόγου μεταξύ των δύο κρατών για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Το Πρακτικό της Βέρνης, ωστόσο, είχε ως αποτέλεσμα την παύση της άσκησης των δικαιωμάτων της Ελλάδας επί της υφαλοκρηπίδας, τα οποία κατείχε σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την παράγραφο 6 τα δύο κράτη δεσμεύονται να απέχουν από κάθε πράξη σχετική με την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου που θα μπορούσε να παρενοχλήσει τη διαπραγμάτευση. Με το πέρασμα των χρόνων όμως η Ελλάδα εκχώρησε το δικαίωμα σε μια ξένη εταιρεία να πραγματοποιήσει έρευνες και γεωτρήσεις στην αιγιαλίτιδα ζώνης της αλλά και στην υφαλοκρηπίδα της σε περιοχές όμως του Δυτικού Αιγαίου μόνο, τις οποίες ουδέποτε διεκδίκησε η Τουρκία. 94 Η παραπάνω ενέργεια προκάλεσε, αδικαιολογήτως, έντονες τουρκικές αντιδράσεις η οποία επικαλείτο το Πρακτικό της Βέρνης και συγκεκριμένα την παράγραφο 6, υποστηρίζοντας ότι η Ελλάδα παραβίασε την εν λόγω διάταξη. Τη θεωρία της αυτή την επιχειρηματολόγησε τονίζοντας ότι η διάταξη αυτή αφορά ολόκληρη την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου ενώ συγχρόνως απείλησε ότι και εκείνη Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Εξωτερικών

41 αντίστοιχα θα αρχίσει έρευνες στις περιοχές της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου, με απόρροια την κρίση του Αξίζει να επισημανθεί, πάντως, ότι η αντίδραση αυτή της Τουρκίας, δεν έχει καμία ισχύ και βάση καθώς η διάταξη στην οποία αναφέρεται είναι ξεκάθαρο ότι δεν αφορά κάθε πρωτοβουλία ή ενέργεια που λαμβάνουν χώρα στην υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου αλλά μόνο σε εκείνες οι οποίες θα μπορούσαν να παρενοχλήσουν τη διαπραγμάτευση μεταξύ των δύο κρατών. Επιπροσθέτως, πέρα από την παραπάνω επισήμανση καθίσταται απαραίτητο να τονισθεί ένα ακόμα σημείο. Η εν λόγω διάταξη αναφέρεται σε ενέργειες στην υφαλοκρηπίδα που θα μπορούσαν να παρενοχλούσαν τις διαπραγματεύσεις. Για την Ελλάδα, ο μόνος προς διαπραγμάτευση χώρος είναι η υφαλοκρηπίδα που βρίσκεται μεταξύ ανατολικών νησιών του Αιγαίου και των ακτών της Τουρκίας. Από την αντίθετη πλευρά, η Τουρκία υποστηρίζει ότι διεκδικεί όλες τις περιοχές της υφαλοκρηπίδας του Ανατολικού Αιγαίου. 96 Η διεκδίκηση αυτή της Τουρκίας όμως είναι παράνομη διότι αφενός όλα τα ελληνικά νησιά δικαιούνται υφαλοκρηπίδα, κατά το Δίκαιο της Θάλασσας, με εξαίρεση τις βραχονησίδες και αφετέρου η Τουρκία προφανώς δεν έχει το δικαίωμα να επεκτείνει την υφαλοκρηπίδα της μέχρι τα μέσα του Αιγαίου. Στόχος δηλαδή της Τουρκίας είναι να εγκλωβίσει τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου που βρίσκονται κοντά στις ακτές της σε τουρκική υφαλοκρηπίδα. Συνεπώς, και τα δύο παραπάνω επιχειρήματα της Τουρκίας δεν έχουν καμία υπόσταση καθώς το Πρακτικό της Βέρνης δεν αναφέρει ούτε ότι όλες οι ενέργειες σχετικές με την υφαλοκρηπίδα δεν επιτρέπονται, παρά μόνο αυτές που παρενοχλούν την διαπραγμάτευση, ούτε ότι αφορά ενέργειες που συντελούνται επί όλων των περιοχών της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου. Η Ελλάδα, όμως, αντί να θέσει τα παραπάνω επιχειρήματα προκειμένου να αποκρούσει τους ισχυρισμούς της Τουρκίας, απάντησε στις τουρκικές προκλήσεις με ένα άλλο επιχείρημα. Αναλυτικότερα, υποστήριξε ότι η υποχρέωση αποχής που κάνει λόγο το Πρακτικό της Βέρνης δεν υφίσταται από το 1981 και μετά καθώς από τότε δεν πραγματοποιούνται διαπραγματεύσεις. Η στάση αυτή έρχεται σε αντίθεση με μία αρχή που εφαρμόζει το Διεθνές Δικαστήριο, σύμφωνα με την οποία από τη στιγμή που υπάρχει διεθνής διαφορά την οποία έχουν αποδεχθεί και τα δύο μέρη, το διεθνές εθιμικό δίκαιο υποχρεώνει και τα δύο μέρη να απέχουν από κάθε πράξη που θα μπορούσε να επιδεινώσει τη διαφορά. 97 Ένα χρόνο περίπου μετά την κρίση του 1987, έγιναν γνωστά ορισμένα μηνύματα που αντάλλαξαν οι τότε πρωθυπουργοί των δύο αυτών κρατών, οι Παπανδρέου και Οζάλ, σύμφωνα με τα οποία προβλεπόταν αποχή από οποιαδήποτε δραστηριότητα σχετική με την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου. Η απόφαση αυτή ήταν εμφανώς διαφορετική από αυτά που όριζε το Πρακτικό της Βέρνης καθώς αφορούσε

42 την υφαλοκρηπίδα ολόκληρου του Αιγαίου και όχι μόνο των προς διαπραγμάτευση περιοχών. Οι διαπραγματεύσεις αυτές του Παπανδρέου μόνο ευνοϊκές δεν ήταν για την ελληνική πλευρά καθώς περιόριζαν σημαντικά τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας. 98 Τουλάχιστον τα παραπάνω μηνύματα δεν απέκτησαν νομική ισχύ, ωστόσο γενικότερα δυστυχώς κατά κύριο λόγο αντί να ακολουθηθεί το περιεχόμενο του Πρακτικού της Βέρνης, εφαρμόστηκε το περιεχόμενο των μηνυμάτων Παπανδρέου - Οζάλ. 99 Είναι ξεκάθαρο ότι η διαφωνία όσον αφορά την υφαλοκρηπίδα είναι ένα από τα βασικότερα ζητήματα της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδας. Επομένως, καθίσταται αναγκαία η επίλυση του θέματος, γεγονός που αν συντελεσθεί θα συνδράμει θετικά και στην γενικότερη ομαλοποίηση των σχέσεων μεταξύ των δύο κρατών. Η γραμμή που πρέπει να υιοθετήσει η Ελλάδα επί του θέματος, δεν πρέπει σε καμία να περίπτωση να στηρίζεται στο περιεχόμενο των διαπραγματεύσεων του Παπανδρέου με τον Οζάλ αλλά, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις παραμέτρους, να ασκήσει τα δικαιώματα της σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Επί της ουσίας οι θέσεις της Τουρκίας όσον αφορά το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας και των ορίων της είναι οι εξής: Τα νησιά του Ελληνικού Κράτους δεν πρέπει να έχουν υφαλοκρηπίδα. Η περίπτωση οριοθέτησης μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας χαρακτηρίζεται από ειδικές περιστάσεις εφόσον τα νησιά βρίσκονται πολύ κοντά με τα τουρκικά παράλια. Σε περίπτωση που ισχύσουν οι κανόνες του Διεθνούς Δικαίου για την οριοθέτηση της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, η Τουρκία θα αδικηθεί κατάφορα, αφού τα όρια της θα συγκρούονται με αυτά της Ελλάδας. Η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας δεν πρέπει να βασιστεί στον οροθετικό κανόνα της μέσης γραμμής και της ίσης απόστασης. Το Αιγαίο ανήκει στην κατηγορία της ημίκλειστης θάλασσας και επιβάλλεται να εφαρμοστεί η οριοθέτηση με βάση την παραπάνω παράμετρο Δεν αναγνωρίζει το περιεχόμενο της Σύμβασης του 1982 για το θέμα της υφαλοκρηπίδας, αφού καταψήφισε την εν λόγω σύμβαση. Ως βασικός άξονας για την επίλυση της διαφοράς πρέπει να είναι η αρχή της ευθυδικίας. Σχετικά, με την τελευταία θέση της Τουρκίας αξίζει να σημειωθεί ότι η αρχή της ευθυδικίας αποτελεί καρπό της Τρίτης Συνδιάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας και μάλιστα στις διατάζεις της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας του την οποία η Τουρκία καταψήφισε- ρυθμίζεται η κατάργηση του οροθετικού κανόνα της μέσης γραμμής και ίσης απόστασης και η υιοθέτηση ως βασικού οροθετικού κανόνα την αρχή της ευθυδικίας, η οποία διατηρεί ως

43 αφετηριακή γραμμή τη μέση γραμμή με μικρές αποκλίσεις για διορθώσεις τεχνικού χαρακτήρα. 100 Οι επίσημες θέσεις της Ελλάδας όσον αφορά το ίδιο ζήτημα είναι οι εξής: 101 Σύμφωνα με τη Σύμβαση του 1982 τα παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα επί της υφαλοκρηπίδας, το εύρος της οποίας είναι τουλάχιστον 200 ναυτικά μίλια, εφόσον το επιτρέπει η απόσταση μεταξύ των αντικειμένων ακτών. Σύμφωνα με την ίδια Σύμβαση, όλα τα νησιά δικαιούνται αιγιαλίτιδα ζώνη, συνορεύουσα ζώνη, υφαλοκρηπίδα και αποκλειστική οικονομική ζώνη. Οι ζώνες αυτές καθορίζονται σύμφωνα με τις γενικές διατάξεις της Σύμβασης, όπως αυτές εφαρμόζονται στις ηπειρωτικές περιοχές. Συνεπώς, όλα τα ελληνικά νησιά, σύμφωνα με το δίκαιο της θάλασσας, έχουν υφαλοκρηπίδα. Κατ επέκταση δεν τίθεται ζήτημα οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας παρά μόνο μεταξύ των αντικείμενων ακτών των ελληνικών νησιών που βρίσκονται απέναντι από την Τουρκία. Όσον αφορά τη μέθοδο οριοθέτησης, η οριοθέτηση όλων των θαλασσίων ζωνών θα πρέπει να γίνει με βάση την αρχής της μέσης γραμμής και της ίσης απόστασης. 100 Πέτρος Σιούσιουρας (2015), Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο. Δίκαιο Θάλασσας και Ανθρωπιστικό Δίκαιο σελ Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Εξωτερικών 43

44 Οι θέσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας για την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) Η Ελλάδα δεν έχει καθιερώσει Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη παρά το γεγονός ότι μπορεί να προβεί σε αυτή την ενέργεια σύμφωνα με τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας του Πρέπει όμως να τονισθεί ότι για να συμβεί αυτό επιβάλλεται να οριοθετήσει όλες τις ακτές της, επομένως απαιτείται οριοθέτηση με έξι τουλάχιστον κράτη. Εμπόδιο στα παραπάνω αποτελεί το γεγονός ότι η Ελλάδα δεν έχει προχωρήσει στην οριοθέτηση με την Τουρκία. Επιπλέον, σε περίπτωση που κηρύξει ΑΟΖ είναι πιθανό να διεκδικήσει δικαίωμα στην εκμετάλλευσης της και η Π.Γ.Δ.Μ. καθώς πρόκειται για ένα περίκλειστο κράτος, δηλαδή κράτος άνευ ακτών. Βέβαια για να υλοποιηθεί το παραπάνω αίτημα, καθίσταται απαραίτητο να οριστεί από την Ελλάδα η περιοχή της ΑΟΖ στην οποία θα ασκεί το τρίτο κράτος τα δικαιώματα του καθώς και ο επιτρεπόμενος όγκος αλιείας. 102 Η Τουρκία με τη σειρά της ισχυρίζεται ότι επειδή το Αιγαίο ανήκει στην κατηγορία των ημίκλειστων θαλασσών και το θέμα της ΑΟΖ,-όπως αυτό της υφαλοκρηπίδας-, πρέπει να διευθετηθεί στο πλαίσιο ειδικής συμφωνίας. 103 Αναλυτικότερα, όπως έχει αναφερθεί κατά τη διάρκεια της Τρίτης Συνδιάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, κατά την Τουρκία εφόσον το Αιγαίο αποτελεί ημίκλειστη θάλασσα, με μεγάλο αριθμό νησιών τα οποία βρίσκονται αρκετά κοντά στις ακτές της, πρέπει να εξαιρεθεί από όλες τις γενικές ρυθμίσεις της Σύμβασης του 1982 όσον αφορά όλες τις θαλάσσιες ζώνες, συμπεριλαμβανομένης και της ΑΟΖ. Επιπλέον, η Τουρκία υιοθέτησε ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα σε διμερή συμφωνία με την πρώην Σοβιετική Ένωση μέσω ανταλλαγής επιστολών. Για την οριοθέτηση της ΑΟΖ χρησιμοποιήθηκε ο οροθετικός κανόνας της αρχής της ευθυδικίας, στην πράξη όμως κινήθηκε στη λογική της αρχής της μέσης γραμμής και ίσης απόστασης. Αξίζει όμως να τονισθεί ότι η Τουρκία καταψήφισε τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας η οποία προβλέπει τη δημιουργία της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης Πέτρος Σιούσιουρας (2015), Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο. Δίκαιο Θάλασσας και Ανθρωπιστικό Δίκαιο σελ Πέτρος Σιούσιουρας (2015), Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο. Δίκαιο Θάλασσας και Ανθρωπιστικό Δίκαιο σελ Πέτρος Σιούσιουρας (2015), Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο. Δίκαιο Θάλασσας και Ανθρωπιστικό Δίκαιο σελ

45 Οι θέσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας για το FIR Αθηνών Το Δεκέμβριο του 1944 υπογράφηκε στο Σικάγο η Σύμβαση περί Διεθνούς Πολιτικής Αεροπορίας, που προέβλεπε την ίδρυση ενός Διεθνούς Οργανισμού Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO). O ICAO θέσπισε τα όρια των περιοχών ευθύνης για τον έλεγχο του εναερίου χώρου στις χώρες μέλη του (Flight Information Region-FIR). Μέσω του FIR διασφαλίζεται ο έλεγχος και η ασφάλεια των πτήσεων της πολιτικής αεροπορίας ωστόσο στην εν λόγω περιοχή τα κράτη δεν ασκούν πλήρως κυριαρχία όπως στον εθνικό εναέριο χώρο. 105 Αντιθέτως, εντός της περιοχής αυτής τα κράτη ασκούν συγκεκριμένες δικαιοδοσίες που σχετίζονται με τον έλεγχο της εναέριας κυκλοφορίας, τον καθορισμό αεροδρομίων, των πυλών εισόδου και εξόδου από τον εθνικό εναέριο χώρο και των διαδρόμων που άπτονται θεμάτων ασφαλείας. 106 Όσον αφορά τον έλεγχο και την ασφάλεια της εναέριας κυκλοφορίας υπεύθυνη είναι η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας, έχοντας αναλάβει συγχρόνως τη θέσπιση των σχετικών κανόνων που περιλαμβάνει η Αεροναυτική Έκδοση Πληροφοριών. 107 Στο πλαίσιο αυτό, το FIR Αθηνών καλύπτει τον ελληνικό εθνικό εναέριο χώρο και επιπλέον διάσπαρτα τμήματα του διεθνούς εναερίου χώρου, δεδομένου ότι δεν άπτεται ζητημάτων κυριαρχίας, αλλά δικαιοδοσίας. Συγκεκριμένα, το FIR Αθηνών εκτείνεται από τον εναέριο χώρο του Ιόνιου Πελάγους μέχρι την ανατολική γραμμή στο Αιγαίο που συμπίπτει με τη γραμμή της χωρικής θάλασσας της Τουρκίας. 108 Τον Αύγουστο του 1974, η Τουρκία αυθαίρετα εξέδωσε τη ΝΟΤΑΜ 714 με την οποία προσπαθούσε να επεκτείνει τον χώρο της δικαιοδοσίας της μέχρι το μέσο του Αιγαίου εντός του FIR Αθηνών. Η Ελλάδα τότε εξέδωσε τη NOTAM 1157 κηρύσσοντας το Αιγαίο επικίνδυνη περιοχή. 109 Ο ICAO, απηύθυνε έκκληση και στις δύο πλευρές χωρίς επιτυχία. Η Τουρκία το 1980 ανακάλεσε τη ΝΟΤΑΜ 714 όταν διαπίστωσε ότι το μέτρο έβλαπτε τα συμφέροντά της και ιδίως τον τουρισμό της. Ωστόσο, μολονότι ακύρωσε τη ΝΟΤΑΜ 714 συνεχίζει όλα αυτά τα χρόνια να έχει επιδιώξεις σε σχέση με το FIR Αθηνών. 110 Ωστόσο, η Τουρκία έκτοτε δηλώνει ότι η Σύμβαση του Σικάγο δεν αφορά στα κρατικά αεροσκάφη παρά μόνο τα αεροσκάφη της πολιτικής αεροπορίας και αρνείται να υποβάλει σχέδια πτήσεων για τις εισόδους των στρατιωτικών αεροσκαφών της εντός του FIR Αθηνών. Επιπροσθέτως, ισχυρίζεται ότι το FIR Αθηνών συμπίπτει με τα όρια του εθνικού εναέριου χώρου της Ελλάδος, διαπράττοντας, έτσι, πολυάριθμες 105 Άρθρο 1, Σύμβαση του Σικάγου 106 Άρθρα 9,10,11, Σύμβαση του Σικάγου 107 Πέτρος Σιούσιουρας (2015), Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο. Δίκαιο Θάλασσας και Ανθρωπιστικό Δίκαιο σελ Πέτρος Σιούσιουρας (2015), Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο. Δίκαιο Θάλασσας και Ανθρωπιστικό Δίκαιο σελ Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Εξωτερικών 110 Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Εξωτερικών 45

46 παραβάσεις των κανόνων Εναέριας Κυκλοφορίας και δημιουργώντας κινδύνους για την ασφάλεια της πολιτικής αεροπορίας. 111 Γενικότερα, η κυριαρχία της Ελλάδας στον αέρα ασκείται εντός 10 ναυτικών μιλίων από τις ακτές της -Διάταγμα της 6ης Σεπτεμβρίου 1931, σε συνδυασμό με τους νόμους 5017/1931, 230/1936 και 1815/1988-, ενώ στη θάλασσα επέλεξε να ασκεί κυριαρχία μέχρι τα 6 ναυτικά μίλια - Ν. 230/1936 και Ν.Δ. 187/ Η Τουρκία είναι αντίθετη με το εύρος του ελληνικού εθνικού εναερίου χώρου καθώς υποστηρίζει πως είναι αβάσιμο προς το διεθνές δίκαιο για τους εξής λόγους: 112 «δεδομένου ότι ο δικαιούμενος το μείζον, δικαιούται και το έλασσον, η άσκηση κυριαρχίας στον εναέριο χώρο μέχρι τα 10 ναυτικά μίλια είναι απολύτως νόμιμη, αφού δεν υπερβαίνει τα 12 ναυτικά μίλια που ορίζει το δίκαιο της θάλασσας ως ανώτατο όριο του εύρους της αιγιαλίτιδας ζώνης και του εθνικού εναέριου χώρου» η Ελλάδα έχει γνωστοποίηση τη παραπάνω νομοθεσία «η Τουρκία, από το 1931 και για πολλές δεκαετίες αποδεχόταν το εύρος των 10 ναυτικών μιλίων του ελληνικού εθνικού εναέριου χώρου χωρίς ουδεμία διαμαρτυρία ή αμφισβήτηση, γεγονός που θεμελιώνει κατά το διεθνές δίκαιο σιωπηρή αποδοχή. Το σχετικό Προεδρικό Διάταγμα εφαρμόσθηκε από το 1931 ομοιόμορφα, χωρίς οποιαδήποτε διαμαρτυρία όσον αφορά στη νομική του βάση» 111 Πέτρος Σιούσιουρας (2015), Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο. Δίκαιο Θάλασσας και Ανθρωπιστικό Δίκαιο σελ Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Εξωτερικών 46

47 Κεφάλαιο 5 Συσχετισμός της περίπτωσης Ελλάδας Τουρκίας με άλλες περιπτωσιολογικές μελέτες Στόχος του συγκεκριμένου κεφαλαίου είναι η ανάλυση περιπτώσεων που αφορούν τη διευθέτηση ζητημάτων οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών μεταξύ κρατών και ο συσχετισμός των περιπτωσιολογικών μελετών με τις ελληνοτουρκικές διενέξεις στο Αιγαίο Πέλαγος. Πιο συγκεκριμένα, αρχικά θα παρουσιασθεί η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου για τη νήσο Serpent στη Μαύρη Θάλασσα ενώ μετέπειτα θα μελετηθούν οι διενέξεις επί του καθεστώτος κυριαρχίας των νήσων Abu Musa και Tunbs στον Περσικό-Αραβικό Κόλπο. Συγχρόνως, θα παραλληλισθούν με τις εν λόγω περιπτώσεις οι διαφορές μεταξύ Ελλάδας Τουρκίας, ωστόσο πρέπει εξ αρχής να τονισθεί ότι πλήρης συσχετισμός δε δύναται να επιτευχθεί καθώς κάθε περίπτωση διαφέρει. Η παρακάτω μελέτη βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στο επιστημονικό άρθρο των Πέτρος Σιούσιουρας, Γεώργιος Χρυσοχού και Μαρκέλλα Κουτσουράδη με τίτλο «Ο Γεωπολιτικός Ρόλος των Νησιών σε Ζητήματα Κυριαρχίας και Θαλασσίων Οριοθετήσεων: Οι περιπτωσιολογικές μελέτες της Μαύρης Θάλασσας, του Περσικό- Αραβικού Κόλπου και της Αρκτικής» που δημοσιεύτηκε στο Ελληνικό Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών. 47

48 5.1. Η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου για τη νήσο Serpent στη Μαύρη Θάλασσα Εικόνα 5. Η Απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης για την Υπόθεση της Νήσου Serpent 113 Ένα ζήτημα που παρουσιάζει ενδιαφέρον στη Μαύρη Θάλασσα όσον αφορά την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών αποτελεί η υπόθεση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης (ΔΔΧ) για τη διαμάχη σχετικά με τη νήσο Serpent ανάμεσα σε Ρουμανία και Ουκρανία. Η εν λόγω νήσος βρίσκεται σε απόσταση 30 έως 40 ναυτικά μίλια από τα Ουκρανό-Ρουμανικά χερσαία σύνορα επηρεάζοντας σημαντικά τη μέση γραμμή ανάμεσα στα δύο κράτη. Μάλιστα βρίσκεται σε θαλάσσια περιοχή η οποία χαρακτηρίζεται από πλούσιες πηγές σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Αναλυτικότερα, η διαμάχη αυτή αφορούσε την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) ανάμεσα στα δύο κράτη. Το Σεπτέμβριο του 2004 η Ρουμανία προσέφυγε στο Διεθνές Δικαστήριο Χάγης κατά της Ουκρανίας για την οριοθέτηση θαλάσσιου συνόρου αναφορικά με τις συγκεκριμένες θαλάσσιες ζώνες. Εν τέλει, η ετυμηγορία εκδόθηκε από το Διεθνές Δικαστήριο Χάγης 5 χρόνια αργότερα, το Η νήσος Serpent ανήκει στην Ουκρανία και βρίσκεται πολύ κοντά στα σύνορα της χώρας με την Ρουμανία κοντά στο Δέλτα του Δούναβη. Πρόκειται για ένα πολύ μικρό νησί μόλις 0,17 τετραγωνικών χιλιομέτρων, με μήκος 662 μέτρα και πλάτος 440 μέτρα. Είναι κυρίως πετρώδης και βρίσκεται 35 χιλιόμετρα από την ακτή, ενώ για Επιστημονικό άρθρο των Πέτρος Σιούσιουρας, Γεώργιος Χρυσοχού, Μαρκέλλα Κουτσουράδη (2016), Ο Γεωπολιτικός Ρόλος των Νησιών σε Ζητήματα Κυριαρχίας και Θαλασσίων Οριοθετήσεων: Οι περιπτωσιολογικές μελέτες της Μαύρης Θάλασσας, του Περσικό-Αραβικού Κόλπου και της Αρκτικής, 48

49 πρώτη φορά κατοικήθηκε από 100 κατοίκους το 2004, οι οποίοι κατά κύριο λόγο εργάζονταν ως στρατιωτικοί. Η πλησιέστερη πόλη είναι στην ακτή της Ρουμανίας η Σουλίνα σε απόσταση 45 χιλιομέτρων ενώ η πλησιέστερη πόλη της Ουκρανίας είναι η Vylkove σε απόσταση 50 χιλιομέτρων. Αξίζει να επισημανθεί το γεγονός ότι το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης δεν προχώρησε στο νομικό χαρακτηρισμό της νήσου δηλαδή, δεν την χαρακτήρισε ούτε νήσο ούτε βράχο. 115 Οι θέσεις της Ουκρανίας όσον αφορά το συγκεκριμένο θέμα, εστίαζαν στον χαρακτηρισμό του νησιωτικού αυτού μορφώματος ως νήσου, επιχειρηματολογώντας τον ισχυρισμό αυτό με βάση το γεγονός ότι ήταν κατοικημένο. Συνεπώς, η υφαλοκρηπίδα του θα ερχόταν στην κατοχή της Ουκρανίας και θα της αναγνωρίζονταν δικαιώματα οικονομικών ζωνών όπως προόριζε να δημιουργήσει. 116 Από την άλλη πλευρά, η Ρουμανία ισχυρίστηκε ότι η κλειστή φύση της Μαύρης Θάλασσας αλλά και οι ήδη πραγματοποιηθείσες στην περιοχή οριοθετήσεις συνιστούν σχετικές περιστάσεις. Οι περιστάσεις αυτές καθιστούν αναγκαία την εφαρμογή της πιο δίκαιης λύσης και εφαρμόζονται σε όλες τις περιπτώσεις οριοθέτησης. Επιπροσθέτως, η Ρουμανία θεωρούσε ότι η νησίδα είναι Ουκρανική ωστόσο είναι αποκομμένη από τον ηπειρωτικό κορμό της Ουκρανίας και επικάθεται επί Ρουμανικής υφαλοκρηπίδας. 117 Το Διεθνές Δικαστήριο Χάγης ακολούθησε τη μέθοδο οριοθέτησης που περιλαμβάνει ένα προκριματικό στάδιο και τρία στάδια για την τελική οριοθέτηση. Συγκεκριμένα, στο προκριματικό στάδιο περιλαμβάνεται η αναζήτηση των σχετικών ακτών, δηλαδή των αντικείμενων ή παρακείμενων ακτών της Ουκρανίας και της Ρουμανίας. Μετέπειτα, ορίζεται μία προσωρινή γραμμή μέσης απόστασης, εξετάζεται η ύπαρξη σχετικών περιστάσεων ενώ τέλος, με βάση την αρχή της αναλογικότητας και την επίτευξη δίκαιου αποτελέσματος, ακολουθεί η επαλήθευση της εξέτασης και η εύρεση της βέλτιστης λύσης. 118 Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης δεν προέβη σε νομικό χαρακτηρισμό του Serpent καθώς αν χαρακτηριζόταν νησί θα έπρεπε να του αποδοθούν πλήρη δικαιώματα σε οικονομικές ζώνες ενώ δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ούτε ως βράχος λόγω της ύπαρξης ανθρώπινης ζωής σε αυτό Πέτρος Σιούσιουρας (2015), Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο. Δίκαιο Θάλασσας και Ανθρωπιστικό Δίκαιο σελ Επιστημονικό άρθρο των Πέτρος Σιούσιουρας, Γεώργιος Χρυσοχού, Μαρκέλλα Κουτσουράδη (2016), Ο Γεωπολιτικός Ρόλος των Νησιών σε Ζητήματα Κυριαρχίας και Θαλασσίων Οριοθετήσεων: Οι περιπτωσιολογικές μελέτες της Μαύρης Θάλασσας, του Περσικό-Αραβικού Κόλπου και της Αρκτικής, Επιστημονικό άρθρο των Πέτρος Σιούσιουρας, Γεώργιος Χρυσοχού, Μαρκέλλα Κουτσουράδη (2016), Ο Γεωπολιτικός Ρόλος των Νησιών σε Ζητήματα Κυριαρχίας και Θαλασσίων Οριοθετήσεων: Οι περιπτωσιολογικές μελέτες της Μαύρης Θάλασσας, του Περσικό-Αραβικού Κόλπου και της Αρκτικής, Επιστημονικό άρθρο των Πέτρος Σιούσιουρας, Γεώργιος Χρυσοχού, Μαρκέλλα Κουτσουράδη (2016), Ο Γεωπολιτικός Ρόλος των Νησιών σε Ζητήματα Κυριαρχίας και Θαλασσίων Οριοθετήσεων: Οι περιπτωσιολογικές μελέτες της Μαύρης Θάλασσας, του Περσικό-Αραβικού Κόλπου και της Αρκτικής, Επιστημονικό άρθρο των Πέτρος Σιούσιουρας, Γεώργιος Χρυσοχού, Μαρκέλλα Κουτσουράδη (2016), Ο Γεωπολιτικός Ρόλος των Νησιών σε Ζητήματα Κυριαρχίας και Θαλασσίων Οριοθετήσεων: Οι 49

50 Συσχετισμός της παραπάνω περίπτωσης με την περίπτωση Ελλάδας Τουρκίας και οι τουρκικές αμφισβητήσεις στα νησιά του Αιγαίου Πελάγους Η διένεξη ανάμεσα σε Ρουμανία και Ουκρανία δύναται να συσχετιστεί με την υπόθεση Ελλάδας-Τουρκίας καθώς όπως η Ρουμανία για το Serpent, έτσι και η Τουρκία για τα ελληνικά νησιά, δεν αναγνωρίζουν δικαιώματα υφαλοκρηπίδας ή Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης σε αυτά. 120 Στην περίπτωση της Ελλάδας, χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Καστελόριζο το οποίο μάλιστα κατοικείται, από αρχαιοτάτων χρόνων, από τετραπλάσιο πληθυσμό σε σχέση με τη νήσο Serpent. Επομένως, η ύπαρξη Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης θεμελιώνεται με βάση τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, ενώ συγχρόνως έχει έκταση δέκα φορές μεγαλύτερη από αυτή του Serpent. Καθίσταται αναγκαίο, ωστόσο, να επισημανθεί το γεγονός ότι η θέση των ελληνικών νησιών του Αιγαίου είναι νομικά ισχυρότερη και λόγω ακριβώς της Αρχιπελαγικής μορφής του καθώς αν και το Αιγαίο δεν αποτελεί αρχιπέλαγος σύμφωνα με τον ορισμό της Σύμβασης των Ηνωμένων για το Δίκαιο της Θάλασσας ωστόσο το αρχιπελαγικό σχήμα του Αιγαίου αποτελεί μια πραγματικότητα που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη υπέρ του παράκτιου κράτους που διαθέτει αυτό το αρχιπέλαγος καθώς διασφαλίζεται η πολιτική και οικονομική ενότητα του νησιωτικού με τον ηπειρωτικό χώρο. 121 Επιπλέον, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης δεν συσχέτισε τη στέρηση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης από το Serpent με το ότι η Μαύρη Θάλασσα αποτελεί ημίκλειστη θάλασσα γεγονός θετικό για την Ελλάδα καθώς σύμφωνα με την Τουρκία τα ελληνικά νησιά λόγω του ημίκλειστου χαρακτήρα του Αιγαίου Πελάγους δεν δικαιούνται υφαλοκρηπίδα και Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη. 122 Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι το Αιγαίο δεν αποτελεί μια ημίκλειστη θάλασσα καθεαυτού, αλλά ανήκει στη Μεσόγειο, η οποία είναι ημίκλειστη θάλασσα. Πάντως, δεδομένου ότι το Serpent μπορεί να υποστηρίξει (και υποστηρίζει) ανθρώπινη διαβίωση αποτελεί από νομική άποψη νησί και όχι βράχος. Επομένως, θα έπρεπε ενδεχομένως να δικαιούται υφαλοκρηπίδα και Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη έως το όριο των 200 ναυτικών μιλίων. Ωστόσο, τουλάχιστον του αναγνωρίστηκε χωρική θάλασσα 12 ναυτικών μιλίων. Η Ελλάδα διαθέτει νησιά μέσα στο Αιγαίο γεγονός το οποίο δικαιολογεί Ελληνική Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη σε αυτό σε αντίθεση με την Τουρκία η οποία έχει μόνο τρία νησιά της στο Αιγαίο ενώ συγχρόνως η περιπτωσιολογικές μελέτες της Μαύρης Θάλασσας, του Περσικό-Αραβικού Κόλπου και της Αρκτικής, Πέτρος Σιούσιουρας (2015), Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο. Δίκαιο Θάλασσας και Ανθρωπιστικό Δίκαιο σελ Κ. Οικονομίδης (1999), Θέματα Διεθνούς Δικαίου και Ελληνικής Εξωτερικής Πολιτικής, σελ Πέτρος Σιούσιουρας (2015), Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο. Δίκαιο Θάλασσας και Ανθρωπιστικό Δίκαιο σελ

51 Σύμβαση του 1982 δεν προβλέπει περιορισμούς που να απαγορεύουν στα νησιά να έχουν ΑΟΖ. 123 Η Τουρκία γενικότερα δε θα μπορούσε να ακολουθήσει μία τόσο αλαζονική συμπεριφορά εάν οι πολιτικές ηγεσίες της Ελλάδας διαφύλαγαν τα εθνικά συμφέροντα. 124 Συγκεκριμένα, ανακήρυξε μονομερώς Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη με εύρος 200 ναυτικών μιλίων στη Μαύρη Θάλασσα, όπως προβλέπεται στη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, την οποία όμως η Τουρκία δεν έχει υπογράψει. Κατά την ίδια χρονική περίοδο περίπου, η Τουρκία προχώρησε σε συμφωνία με την τότε Σοβιετική Ένωση για την οριοθέτηση της ΑΟΖ. Μάλιστα, συμφώνησε ότι το όριο της Υφαλοκρηπίδας, το οποίο καθιερώθηκε από τη Τούρκο-Σοβιετική Συμφωνία Οριοθέτησης του 1978, ίσχυε και για την οριοθέτηση των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών τους, χρησιμοποιώντας ως βασικό οροθετικό κανόνα την αρχή της ίση απόστασης. Αξιοσημείωτο επίσης στοιχείο είναι ότι μολονότι η Μαύρη Θάλασσα ανήκει στο καθεστώς της ημίκλειστης θάλασσας, δεν ίσχυσαν οι ειδικές διατάξεις. Στην ουσία δηλαδή η γειτονική χώρα αποδυνάμωσε τη νομική της θέση έναντι αυτής της Ελλάδας, καθώς η Μαύρη Θάλασσα, η οποία είναι μια ημίκλειστη θάλασσα, παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με το Αιγαίο. 125 Συνεπώς, σύμφωνα με τον κ. Πέτρο Σιούσιουρα «το πρόβλημα της Ελλάδας δεν είναι η Τουρκία αλλά ο ίδιος ο εαυτός της που επιτρέπει στην Τουρκία να λειτουργεί με αυτόν τον παράνομο, αντιδεοντολογικό και άκομψο τρόπο. Είναι η εξωτερική πολιτική διαχείρισης, η οποία επιτρέπει στην Τουρκία να λειτουργεί έτσι. Εάν η Ελλάδα δεν διεκδικήσει τα συμφέροντά της, κανείς δεν θα της τα δωρίσει». 126 Η Ελλάδα δηλαδή πρέπει να εκμεταλλευτεί τα δικαιώματα της και να προχωρήσει τόσο στο θέμα της επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ναυτικά μίλια όσο και στην υιοθέτηση υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ ενώπιον Διεθνούς Δικαστηρίου καθώς ακόμα και αν ορισμένα νησιά, όπως το Καστελόριζο, δεν αποκτήσουν πλήρη δικαιώματα σε οικονομικές ζώνες, σίγουρα θα εξασφαλίσουν το μέγιστο εύρος χωρικής θάλασσας. 123 Επιστημονικό άρθρο των Πέτρος Σιούσιουρας, Γεώργιος Χρυσοχού, Μαρκέλλα Κουτσουράδη (2016), Ο Γεωπολιτικός Ρόλος των Νησιών σε Ζητήματα Κυριαρχίας και Θαλασσίων Οριοθετήσεων: Οι περιπτωσιολογικές μελέτες της Μαύρης Θάλασσας, του Περσικό-Αραβικού Κόλπου και της Αρκτικής, Πέτρος Σιούσιουρας (2015), Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο. Δίκαιο Θάλασσας και Ανθρωπιστικό Δίκαιο σελ Επιστημονικό άρθρο των Πέτρος Σιούσιουρας, Γεώργιος Χρυσοχού, Μαρκέλλα Κουτσουράδη (2016), Ο Γεωπολιτικός Ρόλος των Νησιών σε Ζητήματα Κυριαρχίας και Θαλασσίων Οριοθετήσεων: Οι περιπτωσιολογικές μελέτες της Μαύρης Θάλασσας, του Περσικό-Αραβικού Κόλπου και της Αρκτικής, Πέτρος Σιούσιουρας (2015), Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο. Δίκαιο Θάλασσας και Ανθρωπιστικό Δίκαιο σελ

52 Άλλωστε, η υφαλοκρηπίδα και η ΑΟΖ ενός νησιού δεν δύναται να είναι μικρότερες από το εύρος των χωρικών υδάτων. Επίσης, αν επιτευχθεί η εν λόγω προέκταση, η Τουρκία θα λάβει μόνο το 3 με 4 τοις εκατό της συνολικής έκτασης της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου σύμφωνα με τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας. 127 Ενδέχεται βέβαια να λάμβανε έως και το 15 τοις εκατό της συνολικής έκτασης λόγω της έμφασης που έχει δοθεί στην αρχή της ισότητας προς επίτευξη ενός δίκαιου αποτελέσματος. Σε κάθε περίπτωση όμως στα ελληνικά νησιά θα αποδοθεί τουλάχιστον μια ζώνη ΑΟΖ ή Υφαλοκρηπίδας 12 ναυτικών μιλίων, όσο είναι δηλαδή το μέγιστο εύρος αιγιαλίτιδας ζώνης Επιστημονικό άρθρο των Πέτρος Σιούσιουρας, Γεώργιος Χρυσοχού, Μαρκέλλα Κουτσουράδη (2016), Ο Γεωπολιτικός Ρόλος των Νησιών σε Ζητήματα Κυριαρχίας και Θαλασσίων Οριοθετήσεων: Οι περιπτωσιολογικές μελέτες της Μαύρης Θάλασσας, του Περσικό-Αραβικού Κόλπου και της Αρκτικής, Επιστημονικό άρθρο των Πέτρος Σιούσιουρας, Γεώργιος Χρυσοχού, Μαρκέλλα Κουτσουράδη (2016), Ο Γεωπολιτικός Ρόλος των Νησιών σε Ζητήματα Κυριαρχίας και Θαλασσίων Οριοθετήσεων: Οι περιπτωσιολογικές μελέτες της Μαύρης Θάλασσας, του Περσικό-Αραβικού Κόλπου και της Αρκτικής, 52

53 5.2. Οι διενέξεις επί του καθεστώτος κυριαρχίας των νήσων Abu Musa και Tunbs στον Περσικό-Αραβικό Κόλπο Εικόνα 6. Οι Διαφιλονικούμενοι νήσοι στον Περσικό - Αραβικό Κόλπο 129 Η περιοχή του Περσικού Κόλπου είναι γνωστή για τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της ενώ χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι ο Περσικός κόλπος και οι παράκτιες περιοχές του είναι η μεγαλύτερη πηγή αργού πετρελαίου σε παγκόσμια κλίμακα. Η διαμάχη ανάμεσα στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Ιράν σχετίζεται με την κυριαρχία επί των νήσων Abu Musa, Greater Tunb και Lesser Tunb και ξεκίνησε περίπου από το Το νησί Abu Musa έχει έκταση 12,8 km 2 και πληθυσμό περίπου 2000 κατοίκους. Βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα του Περσικού Κόλπου ανάμεσα στο Ιράν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, στο στόμιο των Στενών του Ορμούζ. Επιπλέον, οι νήσοι Greater Tunb και Lesser Tunb, από τα οποία μόνο το πρώτο κατοικείται από 350 κατοίκους, είναι ιδιαίτερης γεωπολιτικής σημασίας. Τα νησιά αυτά διαθέτουν πλούσια κοιτάσματα πετρελαίου και σε συνδυασμό με τη γεωγραφική θέση τους, τα καθιστά ιδιαίτερα σημαντικά στον έλεγχο της εμπορικής δραστηριότητας όχι μόνο σε τοπική αλλά και σε παγκόσμια κλίμακα. 130 Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα υποστηρίζουν ότι τα εν λόγω νησιά τελούν υπό την κυριαρχία τους από το 18ο αιώνα, όταν ήταν υπό τον έλεγχο της φυλής Qawasim για τουλάχιστον 200 χρόνια πριν από την κατάληψή τους από τη Βρετανία. Από την άλλη πλευρά όμως, το Ιράν διαφωνεί με τις θέσεις των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων Επιστημονικό άρθρο των Πέτρος Σιούσιουρας, Γεώργιος Χρυσοχού, Μαρκέλλα Κουτσουράδη (2016), Ο Γεωπολιτικός Ρόλος των Νησιών σε Ζητήματα Κυριαρχίας και Θαλασσίων Οριοθετήσεων: Οι περιπτωσιολογικές μελέτες της Μαύρης Θάλασσας, του Περσικό-Αραβικού Κόλπου και της Αρκτικής, 53