«ΠΟΙΝΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΠΑΡΑΒΑΤΩΝ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΠΕΡΙ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ» «CRIMINAL TREATMENT OF JUVENILE OFFENDERS OF THE DRUG LAW»

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑ, ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΔΠΜΣ «ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ» ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΠΟΙΝΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΠΑΡΑΒΑΤΩΝ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΠΕΡΙ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ» «CRIMINAL TREATMENT OF JUVENILE OFFENDERS OF THE DRUG LAW» Της φοιτήτριας ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΑΣ ΜΠΑΖΙΑΚΟΥ ΑΕΜ: ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ: Αγγελική Πιτσελά ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Α. Πιτσελά, Ν. Κουράκης, Β. Πολυζωϊδου ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2018

2

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ.5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ 1. Εισαγωγή 1.1. Η αναγκαιότητα ενασχόλησης με την παραβατικότητα των ανηλίκων Έννοια του Δικαίου Ανηλίκων Ανήλικοι και νεαροί ενήλικες παραβάτες i) Ανήλικοι έως δεκαπέντε ετών...8 ii) Ανήλικοι από δεκαπέντε έως δεκαοχτώ ετών...9 iii) Νεαροί ενήλικοι από δεκαοχτώ έως είκοσι ενός ετών ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ 2. Καταγραφή στατιστικών στοιχείων και αιτιολογία χρήσης ναρκωτικών ουσιών από ανηλίκους 2.1. Στατιστική καταγραφή Αιτιολογία χρήσης ναρκωτικών ουσιών από ανηλίκους ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ 3. Θεσμός της αποχής από την ποινική δίωξη, ποινική αντιμετώπιση των ανηλίκων παραβατών του νόμου περί ναρκωτικών και ο ρόλος των Επιμελητών Ανηλίκων 3.1. Αποχή από την ποινική δίωξη Έννομες συνέπειες στους ανήλικους παραβάτες του νόμου περί ναρκωτικών Αναμορφωτική αντιμετώπιση Θεραπευτική αντιμετώπιση Σωφρονιστική αντιμετώπιση Επιμελητές Ανηλίκων ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ 4. Εμπειρική διερεύνηση περιεχομένου δικογραφίας ανηλίκων για διαπραχθείσα πράξη σχετιζόμενη με τα ναρκωτικά ΕΠΙΛΟΓΟΣ.. 54

4 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ

5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ Αδημ. = Αδημοσίευτη ΑΠ = Άρειος Πάγος άρθ. = άρθρο Βλ. = βλέπε εδ. = εδάφιο εκδ. = έκδοση ΕΚΚΝ= Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων ΕΚΤΕΠΝ = Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά ΕΛΣΤΑΤ = Ελληνική Στατιστική Αρχή επιμ.= επιμέλεια ΕΠΙΨΥ = Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής επ. = επόμενα κ.ά. = και άλλα ΚΕΘΕΑ = Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων ΚΠΔ = Κώδικας Ποινικής Δικονομίας μτφρ. = μετάφραση ΜονΔικΑνηλΠειρ = Μονομελές Δικαστήριο Ανηλίκων Πειραιά Ν. = Νόμος ΟΚΑΝΑ = Οργανισμός Κατά των Ναρκωτικών παρ. = παράγραφος παραπ. = παραπάνω π.χ. = παραδείγματος χάριν ΠΔ = Προεδρικό Διάταγμα περ. = περίπτωση ΠΚ= Ποινικός Κώδικας ΠοινΔικ = Ποινική Δικαιοσύνη ΠοινΛογ = Ποινικός Λόγος ΠοινΧρον = Ποινικά Χρονικά σελ.= σελίδα τ. = τεύχος τομ. = τόμος ΤριμΔικΑνηλΘεσ = Τριμελές Δικαστήριο Ανηλίκων Θεσσαλονίκης ΦΕΚ = Φύλλο Εφημερίδος της Κυβερνήσεως - 3 -

6 - 4 -

7 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Αναμφισβήτητα το πρόβλημα της χρήσης κυρίως αλλά και της διακίνησης ναρκωτικών ουσιών από ανηλίκους αποτελεί ένα κοινωνικό φαινόμενο που έχει προσλάβει ευρύτατες κοινωνικές διαστάσεις, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια της οικονομικής κρίσης. Τα έως τώρα ληφθέντα μέτρα από την Πολιτεία σε επίπεδο νομοθετικό, αν και είναι αρκετά, πολλά από αυτά αποδείχθηκαν αναποτελεσματικά και ανεπαρκή. Με την παρούσα εργασία επιχειρείται η ανάλυση των παραγόντων που συντελούν στην υιοθέτηση παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς από τους ανηλίκους για πράξεις σχετιζόμενες με τα ναρκωτικά, η καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης και η ποινική αντιμετώπισή της από την πλευρά της πολιτείας. Συγκεκριμένα το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται στην αναγκαιότητα ενασχόλησης με την παραβατικότητα των ανηλίκων, στην έννοια του Δικαίου Ανηλίκων και στα όρια της ανηλικότητας έτσι όπως αυτά ρυθμίζονται στον ποινικό μας δίκαιο. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύονται οι παράγοντες εκείνοι που οδηγούν τους ανηλίκους στη χρήση και διακίνηση ναρκωτικών ουσιών και επιχειρείται να αποτυπωθεί με στατιστικά στοιχεία η σημερινή κατάσταση. Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύεται ο θεσμός της αποχής από την ποινική δίωξη και κατά πόσο αυτός εφαρμόζεται σε παραβάσεις του νόμου περί ναρκωτικών, η ποινική αντιμετώπιση των ανήλικων παραβατών (αναμορφωτική, θεραπευτική και σωφρονιστική) και ο ρόλος που διαδραματίζουν σ αυτήν οι Επιμελητές Ανηλίκων. Τέλος στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζεται, κατόπιν εμπειρικής διερεύνησης, το περιεχόμενο δικογραφιών ανήλικων παραβατών του νόμου περί ναρκωτικών. Με τα ανωτέρω επιχειρείται η ανάδειξη των ελλείψεων σε νομοθετικό αλλά και σε πραγματικό επίπεδο, με σκοπό την περαιτέρω βελτίωση της υπάρχουσας νομοθεσίας και των υφιστάμενων δομών

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ 1. Εισαγωγή 1.1. Η αναγκαιότητα ενασχόλησης με την παραβατικότητα των ανηλίκων Η έννοια της παραβατικότητας 1 συνίσταται σε συμπεριφορές των μελών μιας κοινωνίας, που παραβιάζουν τους κανόνες και συνακόλουθα τις αξίας και τις αρχές που επικρατούν μέσα σ αυτήν, διέποντας την κοινωνική συμβίωση σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Η αναγκαιότητα ειδικής ενασχόλησης με την παραβατικότητα των ανηλίκων προέκυψε από την κοινή επιστημονική παραδοχή μεγάλης μερίδας των ειδικών επιστημόνων, ότι ο ανήλικος δεν αποτελεί «μικρογραφία» του ενηλίκου 2 και η συμπεριφορά του διαφοροποιείται ανάλογα με το στάδιο ωρίμανσης, στο οποίο αυτός διέρχεται για να φτάσει στην ωριμότητα. Διεθνώς, η συστηματική θέσπιση κανόνων δικαίου ειδικών για ανηλίκους άρχισε με την αναγνώριση της ανηλικότητας ως ενός ιδιαίτερου σταδίου, μιας εξελικτικής, δυναμικής και ιδιαιτέρως προβληματικής περιόδου της ζωής του ανθρώπου. 3 Ο ανήλικος, κατά κοινή διαπίστωση, είναι μια ύπαρξη «ιδιόρρυθμη», που διαφέρει από τον ενήλικο και ποσοτικά και ποιοτικά 4, ώστε οι αντιδράσεις του στα περιβάλλοντα ερεθίσματα είναι διαφορετικές. Ακριβώς, επειδή ο ανήλικος δεν είναι «μικρός ενήλικας», έχει ανάγκη από ειδική προσέγγιση και εξειδικευμένη μεταχείριση. Θα λέγαμε λοιπόν ότι είναι μια προσωπικότητα «υπό διαμόρφωση», μια προσωπικότητα εκμάθησης πολιτισμικών αξιών και θεσμών, κανόνων συμπεριφοράς και κοινωνικών ρόλων και ως εκ τούτου η υλοποίηση οποιονδήποτε μέτρων, που θα στοχεύουν στην ορθότερη κοινωνικοποίηση του, θα έχουν και μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα απ ότι στην περίπτωση των ενηλίκων. 1.2 Έννοια του Δικαίου Ανηλίκων Δίκαιο ανηλίκων με την ευρεία έννοια του όρου, είναι το σύνολο των κανόνων κάθε κλάδου δικαίου που ρυθμίζουν τα δικαιώματα, τις υποχρεώσεις και την 1 Ιντζεσίλογλου Ν., Κοινωνικοποίηση των νέων και παραβατικότητα Στα πρακτικά Ημερίδας: Βαϊραμίδου Σ. (Επιμ.), Παραβατικότητα και Σχολείο, Αδελφοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 2007, σελ. 74 επ. 2 Ferrari V., Λειτουργίες του Δικαίου, Ιντζεσίλογλου Ν. (Επιμ.) /Πάντζιος Π., (μτφρ.), Εκδόσεις Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη, 1992, σ. 207 επ. 3 Πιτσελά Α., Η ποινική αντιμετώπιση της εγκληματικότητας των ανηλίκων, ζ έκδ., Εκδόσεις Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη, 1992, σ. 207 επ. 3 Πιτσελά Α., Η ποινική αντιμετώπιση της εγκληματικότητας των ανηλίκων, ζ έκδ., Εκδόσεις Αθήνα - Θεσσαλονίκη, 2013, σελ. 4 4 Χωραφάς Ν, Ποινικόν Δίκαιον, Α, Σταμάτη Κ. (Επιμ), Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα,

9 προστασία των ανηλίκων, ενώ δίκαιο ανηλίκων με τη στενή έννοια του όρου, είναι το σύνολο των κανόνων ουσιαστικού και δικονομικού ποινικού δικαίου που αντιμετωπίζει ποινικής φύσεως ζητήματα ατόμων μέχρι τη συμπλήρωση του 18 ου έτους της ηλικίας τους. Το Δίκαιο Ανηλίκων άρχισε να αναπτύσσεται ως ιδιαίτερος αυτοτελής κλάδος του ποινικού δικαίου από τις αρχές του 20 ου αιώνα, ταυτόχρονα με την ανάπτυξη της εξελικτικής ψυχολογίας. Σύμφωνα με την εξελικτική ψυχολογία, οι διάφορες ηλικιακές κατηγορίες ανηλίκων (νήπια, παιδιά, έφηβοι) έχουν κοινό χαρακτηριστικό την έλλειψη ωριμότητας. Όμως, οι κατηγορίες αυτές μεταξύ τους εμφανίζουν σημαντικές διαφοροποιήσεις, που είναι αντίστοιχες με τα επιμέρους αναπτυξιακά στάδια, τα οποία διέρχεται ο ανήλικος για να φτάσει στην ωριμότητα. Στον χώρο της εγκληματολογίας οι διαφορές αυτές έχουν βαρύνουσα σημασία για τον χαρακτηρισμό της άδικης πράξης που διαπράττει ο ανήλικος και τον τρόπο αντίδρασης της κοινωνίας, αντίστοιχα. Στις αρχές του 20ου αιώνα άρχισε το δίκαιο ανηλίκων να διέπεται από τις προνοιακές αρχές. Η μέχρι τότε πολιτική του κράτους από τιμωρητική μεταστράφηκε σε προνοιακή, αποβλέποντας στην προσπάθεια διαπαιδαγώγησης και βελτίωσης του χαρακτήρα των ανηλίκων και την ένταξή τους στην κοινωνία ως υγιή μέλη αυτής. Δηλαδή το Ποινικό Δίκαιο Ανηλίκων άρχισε να θεωρείται ποινικό δίκαιο της διαπαιδαγώγησης, επειδή οι κυρώσεις του κατά κανόνα δεν ήταν τιμωρητικές αλλά μέτρα αγωγής, αναμορφωτικά μέτρα, τα οποία αναπλήρωναν σε ευρεία έκταση την ποινή και αποσκοπούσαν στη μέσω διαπαιδαγώγησης κοινωνική προσαρμογή και επανένταξη των ανηλίκων. 5 Συγκεκριμένα το ποινικό δίκαιο ανηλίκων άρχισε να διαφοροποιείται από το ποινικό δίκαιο των ενηλίκων, μέσω της σημασίας που προσέδιδε στην αρχή της διαπαιδαγώγησης και συνακόλουθα στον προσανατολισμό των έννομων συνεπειών στην προσωπικότητα του δράστη αντί στην προσωπική του ευθύνη για την πράξη. Βασικές αρχές του δικαίου ανηλίκων είναι οι εξής: i. Αρχή του συμφέροντος του ανήλικου προσώπου, δηλαδή το Δικαστήριο πρέπει να λαμβάνει υπόψη του πρωταρχικά το συμφέρον του ανηλίκου και η Πολιτεία να διαμορφώνει τις δομές και τις συνθήκες που θα επικουρούν σ αυτό. 5 Πιτσελά Α., Η ποινική αντιμετώπιση της εγκληματικότητας των ανηλίκων, 2013, σελ. 71 επ

10 ii. Αρχή της εξατομικευμένης μεταχείρισης. Με βάση αυτήν την αρχή δίνεται η δυνατότητα στο Δικαστήριο να επιλέξει τα μέτρα που θα επιβάλλει, λαμβάνοντας καταρχήν υπόψη του την προσωπικότητα και τις ανάγκες του ανηλίκου και δευτερευόντως τη βαρύτητα της πράξης του. iii. Αρχή της διαπαιδαγώγησης. Οι κυρώσεις που επιβάλλει το Δικαστήριο θα πρέπει να αποσκοπούν στη διαπαιδαγώγηση του ανηλίκου και στην κοινωνική επανένταξή του και όχι στην τιμώρισή του. iv. Αρχή της κατά το δυνατόν ελάχιστης παρέμβασης, δηλαδή οι ιδρυματικές κυρώσεις θα πρέπει να επιβάλλονται τότε μόνο όταν οι εξωϊδρυματικές δεν επαρκούν για την επίτευξη του επιδιωκόμενου στόχου. v. Αρχή της επικουρικότητας, ήτοι κατά την επιβολή των μέτρων θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η ιεράρχηση από τα ηπιότερα προς τα βαρύτερα. vi. Αρχή της αναλογικότητας, δηλαδή θα πρέπει να επιλέγεται το κατάλληλο, αναγκαίο και αποτελεσματικό μέτρο για την κάθε περίπτωση εξατομικευμένα και vii. Αρχή της ενοχής του δράστη, δηλαδή το Δικαστήριο θα πρέπει για την επιβολή ποινής, σύμφωνα με το άρθρο 14 ΠΚ, να εξετάζει όχι μόνο την τέλεση άδικης πράξη από τον ανήλικο αλλά και την παραπέρα αξιολόγηση της βουλητικής στάσης του απέναντι στο προσβαλλόμενο έννομο αγαθό Ανήλικοι και νεαροί ενήλικες Στο σημείο αυτό χρήσιμο θα ήταν να γίνει αναφορά στα όρια της ανηλικότητας, έτσι όπως καθορίζονται στο ποινικό μας δίκαιο. Η έναρξη και η λήξη της ανηλικότητας αλλά συγχρόνως και ο καθορισμός της συμπεριφοράς του ανήλικου δράστη, δεν έχουν σημασία μόνο για τις στατιστικές αλλά αποτελούν κομβικό σημείο για το Δίκαιο Ανηλίκων και την περαιτέρω μεταχείριση του 6 από την πλευρά των οργάνων του επίσημου κοινωνικού ελέγχου. Η ηλικία προκαθορίζει την ποινική ευθύνη του ανηλίκου, την αντίδραση της πολιτείας, το αρμόδιο Δικαστήριο αλλά και τα πλαίσια, μέσα στα οποία θα κινηθεί ο Δικαστής Ανηλίκων. i) Ανήλικοι έως δεκαπέντε ετών 6 Γαρδίκας Κ., Η μεταχείριση των εφήβων είναι ανάλογη όχι προς την τελευταία πράξη αλλά προς την προσωπικότητα του εφήβου, ΠοινΧρ Α, 1951, σελ

11 Η ποινική ανηλικότητα καθορίζεται από τους Κανόνες του Ποινικού Δικαίου Ανηλίκων. Ανήλικοι ηλικίας κάτω του όγδοου (8 ου ) έτους κατά τον ΠΚ, εφόσον τελέσουν αξιόποινη πράξη δεν υπόκεινται σε καμία απολύτως ποινική μεταχείριση, δηλαδή λείπει στα νήπια η ικανότητα καταλογισμού ή ακόμη και η ικανότητα τέλεσης αξιόποινων πράξεων, όπως απαιτεί το άρθ περ. α της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Κατ αμάχητο τεκμήριο του νόμου, οι ανήλικοι που διανύουν το όγδοο (8 ο ) έως το δέκατο πέμπτο (15 ο ) έτος της ηλικίας τους είναι ποινικώς ανεύθυνοι. Το άρθρο 126 παρ.1 και 2 του ΠΚ όριζε ως ποινικά ανεύθυνους εκείνους που τελούσαν αξιόποινη πράξη μεταξύ του ογδόου (8 ου ) και του δέκατου τρίτου (13 ου ) έτους της ηλικίας τους, ενώ με την αντικατάσταση της παραπάνω διάταξης του ΠΚ με το άρθρο 2 του Ν. 4322/2015, αυξάνεται το όριο ανηλικότητας στα δεκαπέντε (15) έτη. Ο Έλληνας Νομοθέτης φαίνεται να λαμβάνει υπόψη του τις νομοθεσίες και άλλων ευρωπαϊκών χωρών, τους Στοιχειώδεις Κανόνες των Ηνωμένων Εθνών για την απονομή της Δικαιοσύνης σε ανηλίκους (Κανόνες του Πεκίνου), αλλά και τα πορίσματα ειδικών επιστημόνων που ασχολούνται με την ψυχολογία και την ψυχοσύνθεση των ανηλίκων και θέτει ως ηλικιακό όριο επιβολής μόνο αναμορφωτικών ή θεραπευτικών μέτρων το δέκατο πέμπτο έτος της ηλικίας, χωρίς να μεταβάλλει την βάση των οχτώ (8) ετών. Σαφέστατα πρόκειται για μια ευνοϊκή μεταρρύθμιση, η οποία κινείται σε απολύτως θετική κατεύθυνση, αφού σύμφωνα με αυτήν αυξάνεται το κατώτερο όριο έναρξης της ποινικής ευθύνης του ανηλίκου και ταυτόχρονα δίνεται προτεραιότητα στην επιβολή αναμορφωτικών μέτρων εκπαιδευτικού και διαπαιδαγωγικού χαρακτήρα. ii) Ανήλικοι από δεκαπέντε έως δεκαοχτώ ετών Σύμφωνα με το άρθρο 7 του Ν. 4322/2015 ορίζεται ποινικά υπεύθυνος ο ανήλικος που διανύει το δέκατο πέμπτο (15 ο ) ως και το δέκατο όγδοο (18 ο ) έτος της ηλικίας του. Τεκμήριο μαχητό αποτελεί το ότι ο ανήλικος που συμπλήρωσε το δέκατο πέμπτο (15 ο ) έτος είναι ικανός για καταλογισμό, «δηλαδή ο καταλογισμός δεν αίρεται αυτοδικαίως με μόνη τη διαπίστωση της ηλικίας του. Κρίσιμο στοιχείο για την ικανότητα ή μη για καταλογισμό είναι η αξιολόγηση της ωριμότητας του ανηλίκου από το αρμόδιο δικαστήριο» 7. Οι ανήλικοι αυτής της κατηγορίας είναι κατά κανόνα ποινικά ανεύθυνοι αλλά μπορεί να κριθούν και ποινικά υπεύθυνοι. Και στις δύο 7 Δημόπουλος Χ. / Κοσμάτος Κ., Δίκαιο Ανηλίκων θεωρία και πράξη, β εκδ., Νομική Βιβλιοθήκη, 2010, σελ

12 περιπτώσεις το Δικαστήριο Ανηλίκων θα επιβάλλει αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα. Αν όμως ο ανήλικος κριθεί ποινικά υπεύθυνος, ο νομοθέτης κατά προτεραιότητα επιβάλλει τα παραπάνω μέτρα, αλλά δύναται, ως έσχατο μέσο να επιβάλλει και τον ποινικό σωφρονισμό, υπό τη μορφή του περιορισμού σε Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων. iii) Νεαροί ενήλικοι από δεκαοχτώ έως είκοσι ενός ετών Οι παραβάτες που συμπλήρωσαν το δέκατο όγδοο (18 ο ) και όχι το εικοστό πρώτο (21 ο ) έτος της ηλικίας του καλούνται «νεαροί ενήλικοι δράστες», καθώς η ποινική ανηλικότητα παύει με την συμπλήρωση του δέκατου όγδοου (18 ου ) έτους. Σύμφωνα με το άρθρο 133 ΠΚ, στην περίπτωση που κάποιος, κατά το χρόνο τέλεσης της αξιόποινης πράξης, έχει συμπληρώσει το δέκατο όγδοο (18 ο ) έτος της ηλικίας του αλλά όχι και το εικοστό πρώτο (21 ο ), το Δικαστήριο μπορεί να επιβάλλει ποινή ελαττωμένη (άρθρο 83). Από την παραπάνω διάταξη προκύπτει ότι η επιβολή της μειωμένης ποινής είναι δυνητική για το Δικαστήριο. Τεκμαίρεται ότι οι δράστες αυτής της ηλικίας έχουν ικανότητα για καταλογισμό και συνεπώς καθίστανται πλήρως ποινικά υπεύθυνοι. Δηλαδή η τέλεση αξιόποινης πράξης μετά την συμπλήρωση του εικοστού πρώτου (21 ου ) έτους δεν υφίσταται καμιά διαφορετική αντιμετώπιση από τους λοιπούς ενήλικες πολίτες. 8 Όπως γίνεται αντιληπτό από τα ανωτέρω, στην ελληνική έννομη τάξη υπάρχει πρόβλεψη για αυτοτελή και ιδιαίτερη μεταχείριση των ανήλικων δραστών εγκλημάτων, η οποία πηγάζει πρωταρχικά από τις σχετικές διατάξεις του Συντάγματός μας, όπου στο άρθρο 21 αναφέρεται «1. Η οικογένεια, ως θεμέλιο της συντήρησης και προαγωγής του Έθνους, καθώς και ο γάμος, η μητρότητα και η παιδική ηλικία τελούν υπό την προστασία του κράτους [ ] 3. Το Κράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτών και παίρνει ειδικά μέτρα για την προστασία της νεότητας [ ]», καθώς και από Διεθνείς Συμβάσεις και Σύμφωνα των Ηνωμένων Εθνών και του Συμβουλίου της Ευρώπης, που η χώρα έχει υπογράψει και κυρώσει με νόμο, καθώς και από τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών, της αξιοπρέπειας και της προσωπικής αξίας του παιδιού και η νομική του προστασία κατοχυρώνεται 8 Καστανίδου - Συμεωνίδου Ε. / Καϊάφα - Γκμπάντι Μ. / Μπιτζιλέκη Ν.Ε. Δίκαιο Ποινικών Κυρώσεων, Νομική Βιβλιοθήκη, 2008 σελ. 83 επ. και Κουράκης Ν., Δίκαιο παραβατικών ανηλίκων, Νομική Βιβλιοθήκη, 2008, σελ

13 ειδικότερα στην κορυφαία εκδήλωση του ανθρώπινου γένους απέναντι στη νέα γενιά, τη Διεθνή Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού της , η οποία μετά την κύρωσή της με τον Ν. 2101/ (ΦΕΚ Α 192) από το ελληνικό κοινοβούλιο, αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του εσωτερικού δικαίου και υπερισχύει από κάθε άλλη αντίθετη διάταξη νόμου (άρθ Συντάγματος). 9 Στο σημείο αυτό θα ήταν παράλειψη να μην επισημανθεί ότι στο πεδίο της αντιμετώπισης της παραβατικότητας των ανηλίκων από τους επίσημους φορείς κοινωνικού ελέγχου φαίνεται να υιοθετούνται δύο απόψεις: η αυταρχική, δηλαδή αυτή που βασίζεται στην ενίσχυση της καταστολής, στην αυστηρότητα του νόμου και των ποινών, και η πιο ριζοσπαστική θα λέγαμε, που δίνει έμφαση στην πρόληψη του προβλήματος και στην αναμόρφωση του σωφρονιστικού συστήματος. Χωρίς να παραγνωρίζουμε την κοινωνική χρησιμότητα της καταστολής για τη διατήρηση της κοινωνικής τάξης και ειρήνης, δεν μπορεί να μην αναγνωρισθούν τα κενά και οι παραλείψεις της και η ιστορικά αναγνωρισμένη αποτυχία της. Η βία ως γνωστόν φέρνει βία. Ειδικά για τον ανήλικο χρειάζονται αναμορφωτικά μέτρα και όχι ποινική καταστολή. Η επίτευξη της κοινωνικής ειρήνης μπορεί να επιτευχθεί μέσω ενός πλέγματος εξωϊδρυματικών μέτρων κοινωνικής στήριξης των ανήλικων παραβατών και δημιουργίας επιλογών ως διέξοδο από την προσωπική τους κρίση. Ο δικαστικός μηχανισμός απαιτείται να στοχεύει στην πρόληψη και όχι στην καταστολή, με παραδοχή της ιδιαιτερότητας της φύσης των ανηλίκων και με αποδοχή της νεανικής πολύπλευρης αμφισβήτησης, που σε κάποιες περιπτώσεις εκφράζεται και με ανυπακοή στους συμβατικούς κανόνες δικαίου. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ 2. Καταγραφή στατιστικών στοιχείων και αιτιολογία χρήσης ναρκωτικών ουσιών από ανηλίκους 2.1. Στατιστική καταγραφή Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμη η παράθεση κάποιων στοιχείων ως προς τη διαχρονική εξέλιξη και τις τάσεις της γενικότερης παραβατικότητας των ανηλίκων τα τελευταία χρόνια, και ειδικότερα της παραβατικότητας που σχετίζεται με τα αδικήματα του νόμου περί ναρκωτικών, με βάση την καταγεγραμμένη γι αυτήν 9 Πιτσελά Α., Η ποινική αντιμετώπιση της εγκληματικότητας των ανηλίκων, 2013, σελ. 13 επ

14 περίοδο παραβατικότητας των αστυνομικών στατιστικών, των στατιστικών της ΕΛΣΤΑΤ για τη Δικαιοσύνη, του ΕΠΙΨΥ καθώς και άλλες έρευνες. Στον πίνακα 1 που ακολουθεί γίνεται αντιληπτό, ότι τρεις είναι οι βασικές κατηγορίες αδικημάτων που διαπράττονται από ανηλίκους, εφηβικής κυρίως ηλικίας: α) οι παραβάσεις ειδικών ποινικών νόμων (κατά κανόνα τροχαίες παραβάσεις και παραβάσεις σχετικά με την νομοθεσία περί ναρκωτικών), β) τα αδικήματα κατά της ιδιοκτησίας και γ) οι σωματικές βλάβες. Η στατιστική εικόνα είναι η εξής: Πίνακας 1: ΑΝΗΛΙΚΟΙ ΠΑΡΑΒΑΤΕΣΚΑΙ ΤΑ ΑΔΙΚΉΜΑΤΑ ΤΟΥΣ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑ ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ υποθέσεις δράστες υποθέσεις δράστες υποθέσεις δράστες υποθέσεις δράστες υποθέσεις δράστες Πλαστογραφία (άρθ. 216) Ανθρωποκτονία με πρόθεση (άρθ. 299) Απλή σωματική βλάβη (άρθ. 308) Επικίνδυνη σωματική βλάβη (άρθ. 309) Κλοπή (άρθ. 372) Ληστεία (άρθ. 380) Επαιτεία (άρθ. 407) Περί ναρκωτικών (Ν. 4139/2013) Περί όπλων και εκρηκτικών (Ν. 2168/1993) Περί ΚΟΚ (Ν. 2696/1999) (ΠΗΓΗ: ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ - ΑΡΧΗΓΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ) Από τα παραπάνω στοιχεία προκύπτει ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ανήλικων παραβατών διαπράττει παραβάσεις του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας, (πολλές εκ των οποίων συνδέονται με την χρήση ουσιών), έπονται οι κλοπές (πράξη που συνηθέστατα έπεται ή προηγείται της χρήσης ουσιών), ακολουθούν οι παραβάσεις του νόμου περί ναρκωτικών (1.468 περίπου την τελευταία πενταετία), και μετά ακολουθούν οι ληστείες, οι παραβάσεις περί όπλων και εκρηκτικών, επαιτεία,

15 απλές σωματικές βλάβες, πλαστογραφία, επικίνδυνες σωματικές βλάβες και τέλος ανθρωποκτονίες με πρόθεση. Να σημειωθεί ότι τα ποσοστά συμμετοχής των ανηλίκων στην συνολική εγκληματικότητα είναι σχετικά μικρή και η έκτασης της κυμαίνεται κυρίως σε αδικήματα χαμηλής ή μεσαίας βαρύτητας. Στον πίνακα 2 αποτυπώνεται η ηλικιακή κατηγορία των ανήλικων καταδικών και το επίπεδο εκπαίδευσή τους, έτσι όπως καταγράφηκε από την ΕΛΣΤΑΤ, για το έτος Από το σύνολο των 559 καταδίκων, 541 είναι άντρες, ενώ μόλις 18 είναι γυναίκες. Στην ηλικιακή κατηγορία ετών ανήκει η πλειοψηφία (460), ενώ στην ηλικιακή κατηγορία ετών οι υπόλοιποι (99). Εξάλλου το μεγαλύτερο ποσοστό από αυτούς (300) είναι απόφοιτοι στοιχειώδους εκπαίδευσης, έπονται οι αγράμματοι (229 από τους 559) και μόλις 12 από αυτούς είναι απόφοιτοι μέσης εκπαίδευσης. Πίνακας 2: ΑΝΗΛΙΚΟΙ ΚΑΤΑΔΙΚΟΙ ΚΑΤΑ ΟΜΑΔΕΣ ΗΛΙΚΙΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ, ΕΤΟΥΣ 2013 ΕΤΟΣ 2013 Επίπεδο εκπαίδευσης Φύλο Σύνολο Ανήλικοι κατάδικοι κρατηθέντες κατά τη διάρκεια του έτους Αποφυλακίστηκαν ** Ηλικίες Από αυτούς Παρέμειναν κατά τη λήψη του έτους ετών ετών ετών ετών ετών ετών Σύνολο Α Θ Αγράμματος Α Θ Απόφοιτος στοιχειώδους εκπαίδευσης Α Θ Απόφοιτος μέσης εκπαίδευσης Α Θ Απόφοιτος τεχνικήςεπαγγελματικής σχολής Α Θ

16 Πτυχιούχοι ανωτέρων και ανωτάτων σχολών Α Θ Δεν δήλωσε Α Θ (ΠΗΓΗ: ΕΛΣΤΑΤ) **στους αποφυλακισθέντες συμπεριλαμβάνονται και αυτοί που απεβίωσαν ή απέδρασαν Στους επόμενους δύο πίνακες (3 και 4) επιχειρείται να αποτυπωθεί η εικόνα των αναμορφωτικών μέτρων και ποινών, έτσι όπως επιβλήθηκαν από το Μονομελές και Τριμελές Δικαστήριο Ανηλίκων Θεσσαλονίκης, την πενταετία , μετά από επίσημη καταγραφή της Επιμελήτριας Ανηλίκων Θεσσαλονίκης, Ελένης Καραμπέρη. 10 Όπως προκύπτει, στο Μονομελές Δικαστήριο Ανηλίκων Θεσσαλονίκης το συχνότερο επιβαλλόμενο μέτρο είναι η επίπληξη, ακολουθεί η ανάθεση του ανηλίκου στην υπεύθυνη επιμέλεια γονέων (η οποία τα τελευταία χρόνια φαίνεται να περιορίζεται), η ανάθεση της επιμέλειας του ανηλίκου στην Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων, η παρακολούθηση κοινωνικών, ψυχολογικών προγραμμάτων, η παροχή κοινωφελούς εργασίας (επιλέγεται συνήθως για τα πιο σοβαρής βαρύτητας αδικήματα του Μονομελούς) και έπονται τα λοιπά. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι στερητικές της ελευθερίας ποινές επιβάλλονται σε πολύ περιορισμένη έκταση και σε ένα ποσοστό της τάξης του 1,5% (τοποθέτηση σε ίδρυμα αγωγής 0,1%, ποινή φυλάκισης 1,3% και ποινικός σωφρονισμός 0,04%). Επίσης, ενώ η ποινή φυλάκισης κατά το έτος ανέρχεται σε ποσοστό 6,7%, κατά τα επόμενα έτη περιορίζεται σημαντικά, ενώ η ποινή του ποινικού σωφρονισμού επιβλήθηκε σε δύο μόνο περιπτώσεις των δικαστικών ετών και Σ αυτή την εξέλιξη προφανέστατα συνετέλεσε η ψήφιση του Ν. 3860/2010 και του Ν. 4322/2015. Αντίθετα, στο Τριμελές Δικαστήριο Ανηλίκων, επειδή τα εκδικαζόμενα αδικήματα είναι μεγαλύτερης βαρύτητας, παρατηρείται να μην εφαρμόζονται τα θεωρούμενα ως ελαφρύτερα μέτρα, σύμφωνα με την ιεράρχηση του άρθ. 122 ΠΚ. 10 Καραμπέρη Ε., Ανήλικη Παραβατικότητα. Κοινωνιολογική προσέγγιση των θεσμών του επίσημου κοινωνικού ελέγχου. Το Παράδειγμα του Δικαστηρίου Ανηλίκων Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη, 2016 στο

17 Συνηθέστερο επιβαλλόμενο αναμορφωτικό μέτρο φαίνεται να είναι η παροχή κοινωφελούς εργασίας, έπεται η ανάθεση του ανηλίκου στην Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων και η εντατική επιμέλεια σ αυτούς, ακολουθεί η τοποθέτηση σε ίδρυμα αγωγής, η συνδιαλλαγή δράστη και θύματος και τέλος η ανάθεση της υπεύθυνης επιμέλειας στους γονείς και η παρακολούθηση κοινωνικοψυχολογικών προγραμμάτων. Οι ποινές φυλάκισης αγγίζουν ένα ποσοστό 7,4%, ενώ ο περιορισμός σε ΕΚΚΝ φτάνει σε ποσοστό 1,8%. Πίνακας 3: ΜΟΝΟΜΕΛΕΣ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΕΠΙΒΛΗΘΕΝΤΑ ΑΝΑΜΟΡΦΩΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΕΠΙΒΛΗΘΕΝΤΑ ΜΕΤΡΑ Επίπληξη Υπεύθυνη επιμέλεια γονέων Επιμέλεια υπηρεσίας επιμελητών Επιμέλεια προστατευτικών εταιριών και ιδρυμάτων Συνδιαλλαγή δράστη και θύματος Αποζημίωση θύματος Παροχή κοινωφελούς εργασίας Παρακολούθηση κοινωνικών, ψυχολογικών κλπ προγραμμάτων Φοίτησε σε σχολές επαγγελματικής κατάρτισης Παρακολούθηση προγραμμάτων κυκλοφ.αγωγής Εντατική επιμέλεια υπηρεσίας επιμελητών Τοποθέτηση σε ίδρυμα αγωγής Ποινή φυλάκισης Ποινικός σωφρονισμός (ΣΥΛΛΟΓΗ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ: ΕΛΕΝΗ ΚΑΡΑΜΠΕΡΗ) Πίνακας 4: ΤΡΙΜΕΛΕΣ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΕΠΙΒΛΗΘΕΝΤΑ ΑΝΑΜΟΡΦΩΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΕΠΙΒΛΗΘΕΝΤΑ ΜΕΤΡΑ Επίπληξη Υπεύθυνη επιμέλεια γονέων Επιμέλεια υπηρεσίας επιμελητών Συνδιαλλαγή δράστη και θύματος Παροχή κοινωφελούς εργασίας Παρακολούθηση κοινωνικών, ψυχολογικών κλπ προγραμμάτων Εντατική επιμέλεια υπηρεσίας επιμελητών Τοποθέτηση σε ίδρυμα αγωγής Ποινή φυλάκισης Ποινικός σωφρονισμός (ΣΥΛΛΟΓΗ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ: ΕΛΕΝΗ ΚΑΡΑΜΠΕΡΗ)

18 Στο γράφημα 1 γίνεται μια προσπάθεια να καταγραφεί η στατιστική εικόνα αναφορικά με την χρήση ουσιών από τους ανηλίκους. Σύμφωνα με πανελλήνια έρευνα του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής, που διεξήχθη σε συνεργασία και με την υποστήριξη του Οργανισμού Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ) και πραγματοποιήθηκε το έτος 2015 σε μαθητικό πληθυσμό (ηλικίας 16 ετών), προκύπτουν τα εξής: ποσοστό της τάξης 10,6% των ανηλίκων αναφέρει ότι έκανε χρήση οποιασδήποτε παράνομης ουσίας έστω και για μία φορά σε όλη τους τη ζωή, εξ αυτών δε το ποσοστό των αγοριών είναι διπλάσιο από των κοριτσιών. 11 Άλλο στοιχείο που προκύπτει είναι ότι ουσιαστικά δεν υφίσταται διαφοροποίηση των ποσοστών της χρήσης στις διάφορες γεωγραφικές περιοχές της χώρας, διαφοροποιούνται όμως τα ποσοστά, με τάση ανοδική, σε βάθος χρόνου. Γράφημα 1: ΧΡΗΣΗ ΟΠΟΙΑΣΔΗΠΟΤΕ ΠΑΡΑΝΟΜΗΣ ΟΥΣΙΑΣ 1 ΦΟΡΑ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗ ΖΩΗ (ΠΗΓΉ:ΕΠΙΨΥ) Στο γράφημα 2 διαφαίνεται ότι πρώτη ναρκωτική ουσία σε χρήση από τους ανηλίκους είναι η κάνναβη σε ποσοστό 9,1%, ακολουθεί το LSD σε ποσοστό 1,9%, οι αμφεταμίνες σε ποσοστό 1,5%, η κοκαϊνη σε ποσοστό 1,3%, τα μαγικά μανιτάρια σε ποσοστό 1,3%, η έκσταση σε ποσοστό 1,2%, το κρακ σε ποσοστό 1%, οι μεθαμφεταμίνες σε ποσοστό 0,9%, η ηρωϊνη σε ποσοστό 0,7%, το GHB σε ποσοστό 0,4% και η κεταμίνη σε ποσοστό 0,3%. 11 Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής, Έκθεση Αποτελεσμάτων ESPAD 2015, Πανελλήνια Έρευνα στο Μαθητικό Πληθυσμό για τη Χρήση Εξαρτησιογόνων Ουσιών και άλλες Εξαρτητικές Συμπεριφορές, 2016 (γράφημα 26), σε Epidimiologikes_erevnes/PDF/5.Ekthesi%20apotelesmatwn%20ESPAD-GR% pdf

19 Γράφημα 2: ΧΡΗΣΗ ΠΑΡΑΝΟΜΩΝ ΟΥΣΙΩΝ 1 ΦΟΡΑ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗ ΖΩΗ (ΠΗΓΗ: ΕΠΙΨΥ) Στο γράφημα 3 12 αναφέρεται η χρήση άλλων «νόμιμων» ουσιών από έφηβους τουλάχιστον πάνω από μία φορά σε όλη τους τη ζωή. Ποσοστό 12,5% αναφέρει χρήση κάποιας εισπνεόμενης ουσίας (κόλλα, βενζίνη), ποσοστό 4,2% κάνει συνταγογραφημένη χρήση ημεριστικών ή υπνωτικών και ποσοστό 2,5% αναφέρει χρήση νέων ψυχοδραστικών ουσιών, κυρίως συνθετικών κανναβινοειδών. Να σημειωθεί ότι χρήση νέων ψυχοδραστικών ουσιών και αναβολικών αναφέρουν περισσότερα αγόρια από ότι κορίτσια. Γράφημα 3: ΧΡΗΣΗ ΑΛΛΩΝ ΠΑΡΑΝΟΜΩΝ ΟΥΣΙΩΝ 1 ΦΟΡΑ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗ ΖΩΗ (ΠΗΓΗ: ΕΠΙΨΥ) 12 Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής, Έκθεση Αποτελεσμάτων ESPAD 2015, Πανελλήνια Έρευνα στο Μαθητικό Πληθυσμό για τη Χρήση Εξαρτησιογόνων Ουσιών και άλλες Εξαρτητικές Συμπεριφορές, 2016 (γράφημα 32), σε Epidimiologikes_erevnes/PDF/5.Ekthesi%20apotelesmatwn%20ESPAD-GR% pdf

20 Με βάση στατιστικά στοιχεία της Υπηρεσίας Επιμελητών Ανηλίκων Δικαστηρίου Ανηλίκων Αθηνών, κατά το δικαστικό έτος (Σεπτέμβριος Ιούλιος 2011) στα Δικαστήρια Ανηλίκων Αθηνών εισήχθησαν σε δίκη συνολικά 204 ανήλικοι κατηγορούμενοι για παράβαση του νόμου περί ναρκωτικών. Κάποιοι από αυτούς εισήχθησαν σε δίκη περισσότερες από μία φορές, ενώ σε αρκετές υποθέσεις υπήρχαν περισσότεροι του ενός κατηγορούμενοι. Για τους 164 από αυτούς εκδόθηκε καταδικαστική ή αθωωτική απόφαση, ενώ για τους υπόλοιπους 40 η υπόθεση αναβλήθηκε. Ειδικότερα, 153 ανήλικοι εισήχθησαν σε δίκη για πλημμεληματικού χαρακτήρα παράβαση του νόμου περί ναρκωτικών. Για τους 22 από αυτούς κρίθηκε από το Δικαστήριο ότι δεν τέλεσαν την πράξη, για τους 101 ότι την τέλεσαν, ενώ για τους υπόλοιπους 30 αναβλήθηκε η εκδίκαση της υπόθεσης. Κατά την εκδίκαση του συνόλου των υποθέσεων που αφορούσαν προμήθεια προς ίδια χρήση, το Δικαστήριο επέβαλε τα παρακάτω αναμορφωτικά μέτρα: σε 24 ανήλικους επιβλήθηκε το μέτρο της επίπληξης, σε 1 επιβλήθηκε το μέτρο της ανάθεσης της επιμέλειας στους γονείς του, σε 60 ανήλικους επιβλήθηκε το μέτρο της ανάθεση της επιμέλειας στην Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων, σε 2 επιβλήθηκε η παρακολούθηση συμβουλευτικού προγράμματος, σε 4 από αυτούς επιβλήθηκε το μέτρο της τοποθέτησης σε Ίδρυμα Αγωγής, ενώ 10 από αυτούς κρίθηκαν ατιμώρητοι με την αιτιολογία της συμπτωματικής χρήσης. Εξάλλου, 51 ανήλικοι εισήχθησαν σε δίκη για κακουργηματική παράβαση του νόμου περί ναρκωτικών (αγορά, κατοχή, πώληση ναρκωτικών ουσιών). Για τους 3 από αυτούς κρίθηκε από το Δικαστήριο ότι δεν τέλεσαν την αποδιδόμενη σ αυτούς πράξη, για τους 38 κατηγορούμενους ότι την τέλεσαν, ενώ για τους 10 από αυτούς αναβλήθηκε η εκδίκαση της υπόθεσης. Σ αυτούς που έκρινε ότι τέλεσαν την πράξη επιβλήθηκαν τα παρακάτω αναμορφωτικά μέτρα και ποινές: σε 1 ανήλικο επιβλήθηκε το μέτρο της επίπληξης, σε 16 επιβλήθηκε το μέτρο της ανάθεσης της επιμέλειας στην Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων, σε 14 ανήλικους επιβλήθηκε ο περιορισμός σε ΕΚΚΝ, σε 1 από αυτούς επιβλήθηκε το μέτρο της παρακολούθησης ψυχολογικού/συμβουλευτικού προγράμματος για χρήση και κατάχρηση ουσιών και σε 6 από αυτούς επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης (αφού κατά την εκδίκαση της υπόθεσης είχαν ενηλικιωθεί)

21 2.2. Αιτιολογία χρήσης ναρκωτικών ουσιών από ανηλίκους Όσον αφορά τη σχέση χρήσης ναρκωτικών και εγκλήματος, τα έως τώρα ερευνητικά δεδομένα έχουν οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι η χρήση ναρκωτικών ουσιών άλλοτε έπεται και άλλοτε προηγείται της εγκληματικότητας. Έτσι, κάποιοι υποστηρίζουν ότι η χρήση ουσιών από ανηλίκους, κάτω από κάποιες συνθήκες, οδηγεί αυτούς σε εγκληματογόνες συμπεριφορές, με κίνητρο την εύρεση χρημάτων για την κάλυψη των αναγκών τους, και άλλοτε, λόγω της μειωμένης αντίληψης που υφίστανται από την χρήση ουσιών, αυτοί εμπίπτουν σε παραβατικές συμπεριφορές, έστω και ακούσια. Επιπρόσθετα, έρευνες κατέδειξαν ότι μεγάλο ποσοστό εξαρτημένων χρηστών έχει αναμειχθεί σε εγκληματικές πράξεις πριν ξεκινήσει τη χρήση. Τέλος, υποστηρίζεται και η άποψη ότι η χρήση ουσιών και η παραβατικότητα μεταξύ των νέων, είναι κατά κάποιο τρόπο συμπτωματικές, ταυτόχρονες συμπεριφορές (μη αιτιακές και μη ανταποδοτικές) σε μια παράλληλη εμφανιζόμενη σειρά άλλων προβληματικών συμπεριφορών των νέων. 13 Η εξάπλωση του φαινομένου της χρήσης ουσιών και εν γένει των παραβατικών συμπεριφορών που συνδέονται μ αυτήν, στη σύγχρονη κοινωνία τείνει να διευρύνεται, γεγονός που καθιστά επιτακτική την ανάγκη αναζήτησης των παραγόντων που οδηγούν σ αυτές και κατ επέκταση την εξεύρεση λύσεων. Η χρήση ουσιών και η εξάρτηση από αυτές αποτελεί φαινόμενο βιοψυχοκοινωνικό, πολυδιάστατο και πολυπαραγοντικό. 14 Οι ανθρωπιστικές θεωρίες υποστηρίζουν ότι τα αίτια εντοπίζονται στο άτομο, σε δυνάμεις που βρίσκονται μέσα του. Η εγκληματική προδιάθεση του ατόμου εστιάζεται είτε σε βιολογικά, είτε σε ψυχολογικά, είτε σε συνδυασμό και των δύο χαρακτηριστικά. Οι βιολογικοί παράγοντες αναφέρονται στην παθολογία του εγκεφάλου, που έχουν σχέση με διαταραχές συμπεριφοράς, χαμηλή αυτοεκτίμηση, μαθησιακά προβλήματα, έλλειψη ικανοτήτων για δεξιότητες, έλλειψη προσοχής και προσαρμοστικότητας. 15 Έχει παρατηρηθεί ότι στα ίδια νευρωνικά κυκλώματα που δρουν τα ναρκωτικά, κατά τη διάρκεια της εφηβείας παρατηρούνται αναπτυξιακές μεταβολές που σηματοδοτούν τη μετάβαση του ανηλίκου στην ενηλικίωση σε επίπεδο συναισθήματος, κριτικής, 13 Ζαραφωνίτου, Χ. / Τσιγκάνου, Ι., «Χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών και παραβατικότητα». Ναρκωτικά. Τάσεις και εγκληματολογικές διαστάσεις στη σύγχρονη Ελληνική πραγματικότητα. Τετράδια Εγκληματολογίας, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2002, σελ Λιάππας Ι., Ναρκωτικά: Εθιστικές ουσίες, Κλινικά Προβλήματα, Αντιμετώπιση, Εκδόσεις Πατάκης, Αθήνα, Τάκης Ν. / Βασιλειάδης Ζ., Διεπιστημονικότητα - Διεταιρικότητα και Κοινωνική Ένταξη Νεαρών Παραβατών, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2011, Συλλεκτικός Τόμος 20, σελ

22 μνήμης και εμπειρίας. Η παρατήρηση αυτή τοποθετεί την ανάπτυξη του εθισμού σε μια νευροαναπτυξιακή βάση, αφού η μειωμένη ωριμότητα ενός νευρολογικού συστήματος που αναπτύσσεται, μπορεί να οδηγεί σε μειωμένες αντιστάσεις σε επικίνδυνες συμπεριφορές, όπως η χρήση ουσιών. Οι ψυχολογικές θεωρίες υποστηρίζουν πως η παραβατικότητα γεννιέται από εσωτερικές ψυχολογικές καταστάσεις. Συχνά, το άτομο καταφεύγει στην χρήση ουσιών για να καλύψει συναισθηματικές ανάγκες, όπως η αγάπη, η επικοινωνία, η ασφάλεια, ο σεβασμός, η αλληλοκατανόηση. Ψυχολογικοί παράγοντες, όπως άγχος, στρες, υπερένταση, κατάθλιψη, επιθετικότητα, αντικοινωνική συμπεριφορά, προβλήματα ψυχικής υγείας, έλλειψη θετικών προτύπων, έλλειψη φιλοδοξιών, φαίνεται να επηρεάζουν αρνητικά το άτομο. Έχει παρατηρηθεί ότι οι εξαρτημένοι υποφέρουν από ελλείψεις κατά την προγενετική ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους, κυρίως στο στάδιο του αποχωρισμού ή ατομικότητας, στο οποίο αναπτύσσονται αισθήματα αυτοπεποίθησης, ελέγχου των ενστίκτων και δημιουργία του υπερεγώ. Οι κοινωνικές θεωρίες υποστηρίζουν ότι το άτομο ανήκει ταυτόχρονα σε διάφορα υποσυστήματα, τα οποία το επηρεάζουν, άλλα σε μεγαλύτερο και άλλα σε μικρότερο βαθμό. Τέτοια είναι η οικογένεια, το σχολείο, οι παρέες των συνομηλίκων, η κοινότητα, τα πολιτικά κόμματα, οι πολιτιστικές οργανώσεις και άλλα. Το αναπτυσσόμενο άτομο δέχεται επιδράσεις από όλα τα υποσυστήματα, στα οποία είναι μέλος. Πρωτίστως και σημαντικότερο μικροσύστημα είναι η οικογένεια, η οποία διακρίνεται από πολυσυλλεκτικότητα ιδεών, συναισθημάτων και συμπεριφορών, της οποίας τα μέλη αλληλοεπηρεάζονται και αλληλοτροφοδοτούνται. Η οικογένεια είναι η πρώτη «κοινωνία» με την οποία έρχεται σε επαφή το άτομο, η επίδραση της οποίας είναι αποφασιστική μέχρι την ενηλικίωσή του. Η ωρίμανση του ατόμου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις αρχές και τις αξίες αυτής και συνεπώς χαρακτηρίζουν και τη λειτουργία αυτής. Η όξυνση ποικίλων προβλημάτων μέσα στην οικογένεια, η άγνοια αρχών και μεθόδων διαπαιδαγώγησης, το χαμηλό και πολιτιστικό επίπεδο, η απουσία αξιών, ιδανικών, προτύπων, η έλλειψη κανόνων, η αδυναμία ανταπόκρισης στα εξωτερικά ερεθίσματα, η ασταθής γονεϊκή παρουσία, η σύγχυση ρόλων, η έλλειψη επικοινωνίας, η παθολογική προσκόλληση του ατόμου στον ένα ή και στους δύο γονείς, η παθολογική υπερεμπλοκή αυτών στη ζωή του, είναι παράγοντες οι οποίοι όχι μόνο δεν συντελούν στην ομαλή ψυχοκοινωνική εξέλιξή του αλλά το εξωθούν συχνά στην περιθωριοποίηση, με την υιοθέτηση εξαρτησιογόνων συμπεριφορών

23 Αξίζει να επισημανθεί η σημασία ενός άλλου συστήματος, του σχολείου, μέσα στο οποίο διάφορες «μεταβλητές» βρίσκονται σε διαρκή επικοινωνία και αλληλεξάρτηση. Λαμβανομένων υπόψη των συνεχών μεταβαλλόμενων συνθηκών (επί παραδείγματι, τη ραγδαία και συνεχή τεχνολογική πρόοδο, τον κατακλυσμό πληροφοριών και άλλα), θέματα αναφορικά με το νόημα της ζωής, ζητήματα κινήτρων, καθώς και ανησυχίες για το παρόν και το μέλλον, τείνουν να προκαλούν μεγαλύτερη ανασφάλεια στους ανηλίκους. Πρακτικές, όπως η παροχή αναχρονιστικών γνώσεων, η στείρα απομνημόνευση, η στέρηση κριτικής ικανότητας, η μη καλλιέργεια ορθολογισμού, αλλά και η έλλειψη επαγγελματικών εφοδίων, τραυματίζουν την ομαλή ψυχοκοινωνική εξέλιξη του ατόμου, αποδιοργανώνουν την προσωπικότητά του και το κάνουν ανήμπορο να αντιμετωπίσει τη ζωή του, να θέσει στόχους και σκοπούς. Η πραγματική αλλά και υποκειμενική πίεση για τη διεκπεραίωση του αναλυτικού προγράμματος, οι απαιτήσεις των ολοένα αυξανόμενων εξεταστικών δοκιμασιών, εμποδίζουν το σχολείο να αξιοποιήσει τις διαπροσωπικές και κοινωνικές συγκρούσεις, ως ευκαιρία για ζωντανή κοινωνική μάθηση. Υπό τις συνθήκες αυτές, το σχολείο αγνοεί αναγκαστικά τέτοιου είδους διαταραχές, περιοριζόμενο στην απλή διδασκαλία, ενώ ταυτοχρόνως οξύνονται οι διάφορες μορφές ψυχικών και κοινωνικών διαταραχών στους ανηλίκους και τότε ο δρόμος των εξαρτήσεων ανοίγεται διάπλατα μπροστά τους, ως εναλλακτική λύση στα προβλήματά τους. Επιπρόσθετα, η ψυχοκοινωνική εξέλιξη του ανήλικου ατόμου προς την ωριμότητα βρίσκεται αδιάκοπα κάτω από την επίδραση της κοινωνίας, στην οποία ζει και με την οποία επικοινωνεί. Ο ανήλικος εξακολουθεί να επηρεάζεται και από τις δομές με τις οποίες δεν έχει άμεση επαφή, με τη διαφορά όμως ότι η επίδραση αυτή ελαττώνεται όσο μεγαλώνει η απόσταση του κάθε υποσυστήματος από το άτομο, αλλά δεν μηδενίζεται. Παρά την ύπαρξη αυτής της δυναμικής, στην κοινότητα παρατηρείται ανυπαρξία χώρων αισθητικής και καλλιτεχνικής ανάπτυξης καθώς και δημιουργικής έκφρασης, μέσω των οποίων θα δινόταν η δυνατότητα στον ανήλικο να καλλιεργήσει τις κλίσεις του, το ταλέντο του και τις ικανότητες του, εν γένει να γονιμοποιήσει τις θετικές πλευρές της ψυχοπνευματικής του υπόστασης. Επίσης, πολλές φορές παρατηρείται η απουσία χώρων άθλησης, μέσω των οποίων θα μπορούσε αυτός να ασκηθεί σε ορθολογική σκέψη και νοοτροπία, αλλά και σε αυτοπειθαρχία και αυτογνωσία. Άλλοτε είναι ανύπαρκτη η παροχή υπηρεσιών πρωτοβάθμιας υγείας, απαραίτητων για την καλύτερη διαβίωση του, ενώ η

24 πληροφόρηση, μέσω της τηλεόρασης, των εντύπων και της διαφήμισης, είναι ατελής και σπάνια στέκεται υπεύθυνα απέναντι στον ανήλικο και στα προβλήματά του. Αντίθετα λειτουργεί ως δίαυλος περιθωριακών αντιλήψεων, προετοιμάζοντας το ιδεολογικό έδαφος για ατομικές λύσεις και αναζήτηση παραδείσων. Τα πρότυπα και οι αξίες που προβάλλονται είναι συνήθως η θεοποίηση της ατομικότητας, η εύκολη ζωή, τα καταναλωτικά αγαθά, η βία, η εμπορευματοποίηση των ανθρώπινων σχέσεων, η άμεση ή έμμεση διαφήμιση ναρκωτικών ουσιών. Από τα εκτεθέντα γίνεται αντιληπτό ότι η αιτιολογία της χρήσης ναρκωτικών ουσιών από τους ανηλίκους είναι πολυπληθής, πολυποίκιλη και πολυπαραγοντική, με την έννοια ότι πάρα πολλοί παράγοντες συμβάλλουν στην υιοθέτηση παραβατικών συμπεριφορών που σχετίζεται με τα ναρκωτικά και ως τέτοιο λοιπόν φαινόμενο θα πρέπει να αντιμετωπιστεί από την κοινωνία. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ 3. Θεσμός της αποχής από την ποινική δίωξη, ποινική αντιμετώπιση των ανήλικων παραβατών του νόμου περί ναρκωτικών και ο ρόλος των Επιμελητών Ανηλίκων 3.1. Αποχή από την ποινική δίωξη Η ποινική δίωξη για τους ανηλίκους, όπως και στους ενήλικους, ξεκινά με την κίνηση της ποινικής δίωξης στο όνομα της Πολιτείας από τον Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών/Εισαγγελέα Ανηλίκων, είτε με την παραγγελία κύριας ανάκρισης είτε με την παραγγελία προανάκρισης, είτε με την εισαγωγή της υπόθεσης απευθείας στο ακροατήριο με κλήση του κατηγορουμένου. Ο Έλληνας Νομοθέτης, εφαρμόζοντας βασική αρχή των Στοιχειωδών Κανόνων των Ηνωμένων Εθνών για την Απονομή Δικαιοσύνης σε Ανηλίκους (Κανόνες του Πεκίνου), που υιοθετεί την αποχή από την τυπική ή επίσημη διαδικασία ή την παράκαμψη της ποινικής διαδικασίας, με ή χωρίς παραπομπή του ανηλίκου σε εναλλακτικές υπηρεσίες, προχώρησε στην υιοθέτηση ενός πιο ευέλικτου σχήματος, με την αναγνώριση του θεσμού της αποχής από την ποινική δίωξη. Έτσι στο άρθ. 45Α του ΚΠΔ (άρθ. 4 παρ. 2 του Ν. 3189/2003, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθ. 9 παρ. 2 του Ν. 4322/2015), προβλέπεται ότι εφόσον ανήλικος τελέσει αξιόποινη πράξη, η οποία θα ήταν πταίσμα ή πλημμέλημα, αν την τελούσε ενήλικος, ο Εισαγγελέας μπορεί να απόσχει από την άσκηση ποινικής δίωξης, αν κρίνει, ερευνώντας τις περιστάσεις υπό τις οποίες τελέστηκε η πράξη και την όλη

25 προσωπικότητα του ανηλίκου, ότι η άσκησή της δεν είναι αναγκαία για να συγκρατηθεί ο ανήλικος από την τέλεση νέων αξιόποινων πράξεων. Ο Νομοθέτης για πρώτη φορά κάμπτει την αρχή της νομιμότητας υπέρ της αρχής της σκοπιμότητας, υιοθετώντας τις διατάξεις των άρθρων 11 παρ. 1, 3 και 17 παρ. 4 των Κανόνων του Πεκίνου, δίνοντας το δικαίωμα στον Εισαγγελέα να απέχει από την άσκηση της δίωξης, σε περίπτωση τέλεσης από τον ανήλικο αξιόποινης πράξης, η οποία είναι πταίσμα ή πλημμέλημα, χωρίς την επιβολή οποιουδήποτε μη ιδρυματικού παιδαγωγικού μέτρου, εφόσον η άσκησή της κρίνεται ότι δεν είναι αναγκαία για να συγκρατηθεί ο ανήλικος από την τέλεση νέων αξιόποινων πράξεων. Τούτο όμως δεν πρέπει να εκληφθεί ως απραξία από την πλευρά της εισαγγελικής αρχής, αφού ήδη η επαφή του ανηλίκου με τις αστυνομικές αρχές, τις εισαγγελικές αρχές, την υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων, είναι ικανή να επιτελέσει το επιθυμητό παιδαγωγικό αποτέλεσμα. Εξάλλου, στην ίδια διάταξη ορίζεται ότι είναι δυνατόν να επιβληθούν στον ανήλικο ένα ή περισσότερα αναμορφωτικά μέτρα και ταυτόχρονα καθορίζεται και η προθεσμία συμμόρφωσης. Σε περίπτωση που ο ανήλικος συμμορφωθεί με τα μέτρα, η υπόθεση τίθεται στο αρχείο, κατ άρθρο 43 παρ. 2 ΚΠΔ. Αντιθέτως, επί μη συμμορφώσεως, ο Εισαγγελέας κινεί την ποινική δίωξη, κατ άρθρο 43 παρ. 1 ΚΠΔ. Με τη διάταξη αυτή γίνεται φανερό ότι αναβαθμίζεται ο ρόλος του Εισαγγελέα, αφού επεκτείνονται οι δραστηριότητές του και στον τομέα της πρόληψης της παραβατικότητας. Ο Εισαγγελέας καλείται να παρακάμψει την ποινική διαδικασία και να αποφύγει την εμπλοκή του ανηλίκου με τη δικαιοσύνη, με γνώμονα πάντα το συμφέρον αυτού. Εξάλλου, η διάταξη αυτή φαίνεται να ανταποκρίνεται στην ανάγκη της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας για τη λειτουργία ενός πιο ευέλικτου και παιδοκεντρικού συστήματος δικαιοσύνης, σχετικά με την αντιμετώπιση της εφηβικής παραβατικότητας, όπου συμπλέουν οι έννοιες της δικαιοσύνης και της πρόνοιας. 16 Ειδικά για τις πλημμεληματικές παραβάσεις του νόμου περί ναρκωτικών (για παράδειγμα στις περιπτώσεις χρήσης και προμήθειας ναρκωτικών προς ίδια χρήση) ο Εισαγγελέας έχει την δυνατότητα να απέχει από την άσκηση ποινικής δίωξης και έτσι να αποτρέψει την παραπομπή και έκθεση του ανήλικου χρήστη στο σύστημα της ποινικής δικαιοσύνης και ταυτόχρονα δύναται να επιβάλλει οποιοδήποτε εξωϊδρυματικό αναμορφωτικό μέτρο, το οποίο κρίνει αυτός κατάλληλο για την κάθε 16 Πανταζή - Μελίστα Ε., Δυσλειτουργικός ο ρόλος του Εισαγγελέα Ανηλίκων στην πρόληψη της παραβατικότητας των ανηλίκων - Ανάγκη αναβάθμισης αυτού, ΠοινΔικ, τ. 7, 2003, σελ

26 περίπτωση εξατομικευμένα, και το οποίο ενδεχόμενα να επιφέρει καλύτερα αποτελέσματα απ ότι η προσφυγή στην ποινική διαδικασία. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Θεσσαλονίκης, κατά το δικαστικό έτος , η διάταξη της αποχής από την ποινική δίωξη εφαρμόστηκε σε 118 υποθέσεις, σε σύνολο 532 εκκρεμουσών υποθέσεων και αφορούσε κυρίως παραβάσεις του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας. 17 Στις περιπτώσεις που διατάχθηκε αποχή από την ποινική δίωξη, συνήθως επιβλήθηκε το αναμορφωτικό μέτρο της καταβολής κάποιου χρηματικού ποσού υπέρ κοινωφελούς νομικού προσώπου (άρθ. 45Α παρ. 2 εδ. α του ΚΠΔ). 18 Όσον αφορά πλημμεληματικές παραβάσεις του νόμου περί ναρκωτικών ουδέποτε εφαρμόστηκε ο θεσμός της αποχής από την ποινική δίωξη στην Εισαγγελία Πρωτοδικών Θεσσαλονίκης. Γενικά θα λέγαμε ότι ο θεσμός αυτός δεν έτυχε της αναμενόμενης εφαρμογής του, πιθανότατα λόγω του φόρτου εργασιών των εισαγγελικών αρχών, λόγω της χρήσης καθιερωμένων πρακτικών ως υπόθεση ρουτίνας, λόγω της γραφειοκρατικής διαδικασίας που απαιτείται για την εφαρμογή του, λόγω της έλλειψης δομών αλλά και λόγω πεποιθήσεων κάποιων εισαγγελικών λειτουργών, που ενστερνίζονται την άποψη ότι με την υιοθέτηση του θεσμού αυτού παρακάμπτεται η αρχή της δίκαιης δίκης και η εγγυητική διαδικασία του ακροατηρίου για τον ανήλικο δράστη, αφού αποφασίζει γι αυτόν κατά μόνας ο Εισαγγελέας και επιβάλλει το απαιτούμενο κατά την κρίση του αναμορφωτικό μέτρο Έννομες συνέπειες στους ανηλίκους παραβάτες του νόμου περί ναρκωτικών Στο προϊσχύσαντα νόμο περί ναρκωτικών (Ν. 3456/2006) αναφερόταν στο άρθρο 36 ότι «Στους ανηλίκους που τέλεσαν πράξεις προβλεπόμενες στον νόμο αυτόν εφαρμόζονται οι διατάξεις των άρθρων 121 έως 132 του ΠΚ, εφόσον είναι ευμενέστερες για αυτούς». Με την ψήφιση του Ν. 4139/2013 στο άρθρο 39 αυτού αναφέρεται ότι στους ανηλίκους και νεαρούς δράστες, που τέλεσαν πράξεις προβλεπόμενος στον παρόντα Κώδικα, εφαρμόζονται οι διατάξεις των άρθρων 122 έως 133 του ΠΚ, εφόσον είναι 17 Καραμπέρη Ε., Ανήλικη Παραβατικότητα. Κοινωνιολογική προσέγγιση των θεσμών του επίσημου κοινωνικού ελέγχου. Το Παράδειγμα του Δικαστηρίου Ανηλίκων Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη, 2016, στο 18 Η διάταξη αυτή για καταβολή χρηματικού ποσού υπέρ κοινωφελούς νομικού προσώπου καταργήθηκε με το Ν.4322/

27 ευμενέστερες γι αυτούς. Σε ανηλίκους, οι οποίοι κρίνονται ποινικώς υπεύθυνοι κατά το άρθρο 127 του ΠΚ α) για πράξεις οι οποίες προβλέπονται από τα άρθρα 20, 21, 22, 24, 25 του παρόντος ή β) για τις πράξεις που προβλέπονται στο άρθρο 32 παράγραφος 1 του παρόντος, εφόσον έχουν κριθεί εξαρτημένοι από ναρκωτικά, μπορεί να επιβάλλεται αντί της ποινής η παρακολούθηση ειδικού προγράμματος απεξάρτησης ανηλίκων. Κατά την ίδια διάταξη το παραπάνω μέτρο μπορεί επίσης να επιβάλλεται σε δράστες ηλικίας ετών, οι οποίοι εμπίπτουν στις προβλεπόμενες στην προηγούμενη παράγραφο κατηγορίες. Στην παρ. 4 του ιδίου άρθρου αναφέρεται ότι η παραμονή στο ειδικό πρόγραμμα δεν μπορεί να παρατείνεται πέραν του εικοστού πέμπτου (25 ου ) έτους της ηλικίας του. Στην περίπτωση που ο δράστης των άρθρων 20, 21, 22, 24, 25 και 32 του ανωτέρω νόμου δεν ολοκληρώσει το ειδικό πρόγραμμα μέχρι την συμπλήρωση του 25 ου έτους της ηλικίας του, εισάγεται στο κοινό σωφρονιστικό κατάστημα προς απότιση του υπολοίπου της επιβληθείσας ποινής. Από τη διατύπωση της ανωτέρω διάταξης φαίνεται να εξαιρούνται οι πράξεις του άρθρου 23 του Ν. 4139/2013 για τους ανήλικους παραβάτες. Και ενώ ο σκοπός του Νομοθέτη είναι ο περιορισμός του εγκλεισμού, στην περίπτωση του άρθρου 23 οι ανήλικοι εξαρτημένοι τίθενται εκτός προστατευτικού πλαισίου. Πρόκειται στην περίπτωση αυτή για εφαρμογή καθαρής ανταπόδοσης χωρίς την παρεμβολή ειδικοπροληπτικών - ωφελιμιστικών σκοπιμοτήτων, λόγω της βαρύτητας της πράξης. Όπως είναι γνωστό, η ανταπόδοση υποχρεωτικά στηρίζεται στη βαρύτητα του αδίκου και της ενοχής. Η ενοχή ενός τοξικοεξαρτημένου ανηλίκου τεκμαίρεται ως μειωμένη. Άρα πρόκειται στη συγκεκριμένη περίπτωση για μια καθαρή περίπτωση εφαρμογής της αναλογικότητας σε βάρος του δράστη, υπό την έννοια της θραύσης των ορίων της ποινής με βάση την ενοχή του δράστη. 19 Βέβαια από τις περιστάσεις που προβλέπονται στο άρθ. 23 παρ. 2 περ. α και β του Ν. 4139/2013 (κατ επάγγελμα τέλεση, προσδοκώμενο όφελος άνω των Ευρώ αλλά και η χρήση όπλων κατά την τέλεση ή προς τον σκοπό διαφυγής) φαίνεται να είναι μηδενικές οι πιθανότητες διάπραξής από τους ανηλίκους τέτοιων πράξεων. Επιπλέον, στην παρ. 1 περ. β του ιδίου άρθρου, πρόθεση του νομοθέτη είναι να τιμωρήσει τον ενήλικα (και όχι τον ανήλικο), που χρησιμοποιεί ανήλικο για τις πράξεις του άρθ. 20 και 22 ή προκαλεί τη 19 Βλ. Νούσκαλης Γ., Ορισμένες σκέψεις γύρω από την ποινική μεταχείριση ανηλίκων διακινητών ναρκωτικών μετά τις νέες νομοθετικές πρωτοβουλίες, σε Τιμητικό Τόμο Νέστορα Κουράκη, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα, 2016, σελ επ

28 χρήση ναρκωτικών από ανήλικο. Παρά ταύτα, η απειλούμενη ποινή του τοξικοεξαρτημένου ανηλίκου, που τέλεσε την πράξη του άρθρου 23, έρχεται σε ευθεία αντίφαση με τον σκοπό του νομοθέτη, που είναι ο περιορισμός του εγκλεισμού των ανηλίκων. Η διατύπωση φαίνεται να καθίσταται προβληματική, διότι έρχεται σε αντίφαση με το άρθρο 127 του ΠΚ, σύμφωνα με το οποίο η ποινή αποτελεί το έσχατο μέσο ειδικά για τους ανηλίκους. Σε κάθε περίπτωση η δυνατότητα του δικαστηρίου αντί της ποινής να διατάξει την παραπομπή του ουσιοεξαρτημένου ανηλίκου σε ειδικό πρόγραμμα απεξάρτησης καθίσταται άνευ ουσίας, γιατί όταν το Δικαστήριο έχει αποφασίσει κατ εφαρμογή του άρθρου 127 παρ. 2 ΠΚ την επιβολή ποινής (περιορισμό σε ΕΚΚΝ) έχει ήδη κρίνει κάθε θεραπευτικό μέτρο ως μη επαρκές προς αντιμετώπιση του ανηλίκου. Επίσης η διάταξη της παρ. 2 του άρθρου 39 του Ν. 4139/2013, μετά την τροποποίηση του άρθρου 127 παρ. 1 ΠΚ (με το άρθρο 7 παρ. 3 του Ν. 4322/2015 και το άρθρο 26 του Ν. 4356/2015), φαίνεται προβληματική και ουσιαστικά δεν τυγχάνει πεδίου εφαρμογής, αφού κανένα από τα εγκλήματα που αναφέρονται στην εν λόγω παράγραφο δεν απειλείται με ισόβια κάθειρξη. Συγκεκριμένα, οι περιπτώσεις των άρθρων 21, 24, 25 αναφέρονται σε πράξεις, τις οποίες, αν τελούσε εξαρτημένος ενήλικας, είναι πλημμεληματικές και επομένως δεν συγχωρείται, εάν έχουν τελεσθεί από εξαρτημένο ανήλικο, η επιβολή ποινής, σύμφωνα με το άρθρο 127 ΠΚ. Επιπρόσθετα και στις περιπτώσεις του άρθρου 20, αν η πράξη τελέσθηκε από εξαρτημένο ενήλικα, σύμφωνα με το άρθρο 30 παρ. 4 περ. 2β, αυτή απειλείται με πλημμεληματική ποινή και όχι με κακουργηματική. Τέλος οι διακεκριμένες περιπτώσεις του άρθρου 22, αφορούν πράξεις, που αν τελούσε ενήλικας, η απειλούμενη ποινή είναι η κάθειρξη και όχι η ισόβια κάθειρξη, που απαιτεί το άρθρο 127 ΠΚ. Εν κατακλείδι, θα λέγαμε ότι η διάταξη του άρθρου 39 ήταν μια «προοδευτική» ρύθμιση κατά το χρόνο ψήφισής της, αφού πρότεινε για τους εξαρτημένους ανηλίκους διακινητές την επιβολή αντί της ποινής την παρακολούθηση ειδικού προγράμματος απεξάρτησης, όμως μετά την τροποποίηση του άρθρου 127 του ΠΚ με τον Ν. 4356/2015, αποτελεί κενό γράμμα και έρχεται σε αντίφαση με αυτό, καθώς το άρθρο 127 είναι πάντοτε ευμενέστερο υπέρ του ανηλίκου και θα πρέπει να εφαρμόζεται, αφού σ αυτό προβλέπεται ποινή (εγκλεισμός) του ανηλίκου, μόνο αν τελέσει πράξη κακουργηματικού χαρακτήρα, απειλούμενη με την ποινή της ισόβιας κάθειρξης, αν την τελούσε ενήλικας. Το νέο τροποποιημένο άρθρο 127 του ΠΚ,