يداصتقا ياه تيلاعف رد يراذگ هيامرس يدنب تيولوا يطيحم تسيز ياه يگدولآ هظحلام اب ناريا درگناهج رايدنفسا

Transcript

1 اقتصادي فعاليتهاي در سرمايهگذاري اولويتبندي زيستمحيطي آلودگيهاي مالحظه با ايران جهانگرد اسفنديار 1393/8/21 پذيرش تاريخ 1392/11/19 دريافت تاريخ تبعات حداقل به رسيدن هدف با اقتصادي بخشهاي در سرمايهگذاري اولويتبندي بررسي به مقاله اين گازهاي اطالعات از منظور اين براي ميپردازد. اقتصادي رشد حداكثر و گلخانهاي گازهاي آلودگي 1385 سال ستانده داده چهاردهبخشي جدول همچنين و CO 2, SPM, NO X, CH, SO 2 گلخانهاي پيشين و پسين زيستمحيطي تعميميافته و پيشين و پسين اقتصادي پيوندهاي مقاله اين در است. شده استفاده چندمعياره تصميمگيري مدل از استفاده با متناقض شاخصهاي بهدليل درنهايت و شده استخراج بخشها نتايج است. شده انجام زيستمحيطي و اقتصادي رويكرد دو هر لحاظ با بخشي سرمايهگذاري اولويتبندي نآ بدون و زيستمحيطي آلودگيهاي لحاظ با بخشي سرمايهگذاري اولويتبندي تغيير به توجه با مطالعه اين اقتصادي رشد به دستيابي براي بايد دولت جديد ظرفيتهاي ايجاد جهت منابع تخصيص در كه ميدهد نشان باشد. داشته جدي توجه نيز زيستمحيطي آلودگيهاي موضوع به اقتصادي مسائل عالوهبر پايدار كليدي بخشهاي زيست محيط آلودگي پيشين و پسين پيوندهاي كليدواژهها: E.jahangard@gmail.com طباطبايي عالمه دانشگاه علمي هيئت عضو و اقتصاد دكتري 1393 زمستان هشتاد شماره بیستویکم سال راهبرد و مجلس فصلنامه

2 "F # ê ÕS # ùka { Ý # / سال 21 شماره مقدمه ارتباط بين پيشرفت اقتصادي و محيط زيست هميشه بحثبرانگير بوده و هست. برخي محققان ايجاد مشكل آلودگيهاي جديد و عدم موفقيت در حل مشكل گرم شدن زمين و افزايش جمعيت در كشورهاي در حال توسعه را دليلي بر اين ميدانند كه انسانها بهدليل ديد و تفكر ناقص باعث بهوجود آمدن اين مشكالت شدهاند. البته بعضي ديگر نيمه پر ليوان را ميبينند. آنها متوجه پيشرفت زيادي در ارائه سرويس فاضالب شهري و همچنين بهبود وضعيت هوا در بيشتر شهرهاي بزرگ و پيشرفت اعجاببرانگيز در بهبود وضعيت مردم به واسطه پيشرفت تكنولوژي شدهاند. گروه اول تمركز خود را روي مشكالت محيط زيست موجود كه غالبا بسيار جدي نيز هست قرار دادهاند اما گروه دوم تمركز خود را روي تاريخ طوالني و بعضا نامنظم بهبود در استاندارد زندگي گذاشتهاند. اين ديدگاهها لزوما ناقض يكديگر نيستند. نظريه رشد ابزار الزم براي يافتن ارتباط بين مشكالت محيط زيست امروز و احتمال بهبودي آنها در فردا را به ما ميدهد. اين الگوها به ما اجازه ميدهند تا اين تناقضات در نظرها را با استفاده از نظريه برطرف كرده و زماني كه هنوز تفاوتهايي باقي مانده آزمايشهاي تجربي مفيدي بسازيم كه اندازه نسبي آن را مشخص سازد. در پيشينه اقتصادي سالهاي متمادي به منابع محدود طبيعي زمين بهعنوان محدوديت براي پيشرفت نگريسته مي شده است. اين موضوع مركز توجه پژوهشهاي اوليه و در پژوهشهاي بعدي نيز بهعنوان»محدوديت رشد«قلمداد شده است. اگرچه اخيرا مشخص شده كه محدوديت در پيشرفت نه فقط بهسبب منابع محدود طبيعت است بلكه بهسبب محدودبودن توانايي طبيعت براي نگهداري زباله انسانها نيز هست. احتماال طبيعي بهنظر ميرسد كه در مرحله اول محيط زيست را بهعنوان منبعي از مواد خام نفت و مواد معدني باارزش دانست. اينگونه تفسير از خدمات طبيعت منتج به مباحث نظري زيادي شده كه محدوديت در پيشرفت را بهسبب كمبود منابع طبيعي دانسته است. اين دسته مطالعات بهطور تجربي به مطالعه نقش منابع محدود طبيعي بر پيشرفت و همچنين آزمون اثرهاي طوالنيمدت روي قيمت منابع تمركز داشتهاند. دراينباره توجه كمتري به نقش ديگر طبيعت يعني نقش آن بهعنوان مخزني براي مواد ناخواسته بهوجود آمده از فعاليتهاي اقتصاي شده است. زمين مخزني براي هواي مضر پراكنده آاليندههاي آب و جامدات مواد شيميايي سمي و

3 اولويتبندي سرمايهگذاري در فعاليتهاي اقتصادي ايران با مالحظه آخرينجا براي ميليونها تن زباله محسوب ميشود. زماني كه توانمندي محيط زيست جهت جذب يا پخش مواد زائد از حد معمول گذشت از كيفيت محيط زيست كاسته ميشود و عكسالعمل به اين كاهش در كيفيت باعث محدوديت در پيشرفت ميشود. پيشرفت امكان دارد كم شود زيرا كاهش در كيفيت محيط زيست نياز به تميز كردن زياد دارد كه بازدهي سرمايهگذاري را كمتر ميكند. اخيرا در حوزه اقتصادي بهسبب مضامين تجربي و رو به گسترشي كه بين درآمد سرانه و آلودگي هست به ارتباط بين پيشرفت و محيط زيست توجه بيشتري شده است. اين مضمون كه بهعنوان منحني كوزنتس محيط زيستي شناخته شده بسيار تأثيرگذار بوده است. بنابراين تاحدي شرايط فرق كرده است دراينباره نگراني كمتري براي تمام شدن بنزين و منيزيم و دغدغه بيشتري براي كيفيت هوا گرمشدن كره زمين و انتشار محصوالت صنعتي وجود دارد. مطالب اقتصادي زيادي وجود دارد كه ارتباط بين پيشرفت و رشد اقتصادي و محيط زيست را بررسي ميكند آنها اساسا نظريه استخراج منابع طبيعي را مطرح ميكنند مقدار قابل توجهاي از بدنه اين نظريه در دهه 1960 و 1970 درخصوص كاهش منابع و رشد ساخته شده است و مقدار زيادي در دهه 1990 در بررسي پيامدهاي نظريه رشد درونزا 1 ساخته شده است در دهه اخير نيز مطالب جديد و رو به افزايشي درخصوص ارتباط بين آلودگي و سطح درآمد ملي منتشر شده است. با اين وصف با توجه به اصل كميابي در اقتصاد خصوصا در ايران و آلودگيهاي ناشي از فعاليتهاي اقتصادي و همچنين الزام قانوني برنامه پنجم توسعه در ماده 172 نياز مبرم به شناخت بخشهاي كليدي به منظور سرمايهگذاري مولدتر و رسيدن به سطحي مناسب از رشد و توسعه پايدار ديده ميشود. لذا هدف اين مقاله با ارائه چارچوبي علمي براي ارزيابي پايداري سرمايهگذاري در بخشهاي مختلف اقتصادي دستيابي به بيشترين رشد اقتصادي همراه با كمترين توليد گازهاي گلخانهاي است. اين نوع تجزيهوتحليل براي اولينبار در ايران ميتواند يك مبناي ارزشمند براي سرمايهگذاري در فعاليتهاي اقتصادي مورد استفاده قرار گيرد. لذا اين مقاله در قالب زير سازماندهي شده است. ابتدا چارچوب نظري مطالعه مورد بررسي قرار ميگيرد در ادامه 1. Endogenous Growth Theory

4 "F # ê ÕS # ùka { Ý # 80 شماره 21 سال / 140 درنهايت و پرداخت خواهيم استفاده مورد اطالعات و آمار بررسي به سپس و تحقيق پيشينه به ميشود. ارائه نتيجهگيري و خالصه و نتايج تجزيهوتحليل مطالعه پيشينه و نظري چارچوب 1. انرژي و زيست محيط اقتصاد بين 1-1.تعامل محرك بخشهاي در بايد سرمايهگذاري منابع كمبود بهدليل نامتوازن رشد نظريه مطابق جهان كه ميشود گفته اما آيد. بهدست بيشتري اقتصادي رشد تا شود انجام اقتصادي ميكند. عمل بهدرستي آن در 1 مواد«تعادل»اصل كه است مواد جريان از بستهاي سيستم محيط منابع شامل كه هستند توليدي نهادههاي از بخشي طبيعي منابع اقتصادي نظام يك در كاالها و خدمات توليد به منابع اين استحصال با توليدي بنگاههاي ميشوند. انرژي و زيستي پسماند مقداري كاالها و خدمات اين توليد جريان در ميپردازند. مصرفكنندگان براي ميگردد. بر طبيعت به دوباره گازي و مايع جامد ضايعات بهصورت كه ميشود توليد مصرفكنندگان هستند. آن نابودي و زيست محيط تخريب در مهمي عامل پسماندها اين بر طبيعت به دوباره را آن پسماندهاي و ميكنند استفاده را شده توليد خدمات و كاالها خدمات مصرف و توليد جريان در ايجادشده پسماندهاي مهمترين از يكي ميگردانند. توليد طبيعت در نيز طبيعي بهصورت آاليندهها اين هستند. گازي آاليندههاي كاالها و هك هستند آاليندههايي آاليندهها اين انتشار نگرانكننده ب عد ولي ميشوند منتشر و سوختهاي آاليندهها اين انتشار منبع مهمترين ميشوند. ايجاد بشري فعاليتهاي توسط ب عد مطرحشدهاند. جهان در انرژي حاملهاي مهمترين سوختها اين كه هستند فسيلي زا بيشتر گازها اين انتشار كه ازاينروست بيشتر گازي آاليندههاي انتشار نگرانكننده ميشوند انباشته هم روي نشده جذب آاليندههاي و است شده طبيعي نظام جذب ظرفيت ميآورند. پديد را ناگواري آثار و پخش و انباشت با كه هستند گازي آاليندههاي نوع مهمترين از گلخانهاي گازهاي احتراق از عموما كه گازها اين كردهاند. مختل را طبيعي سيستمهاي از بسياري جهان سرتاسر در 1. Matrial Balance Princple

5 اولويتبندي سرمايهگذاري در فعاليتهاي اقتصادي ايران با مالحظه سوختهاي فسيلي منشعب ميشوند نقش تعيينكنندهاي در تغييرات آب و هوا و وضعيت جغرافيايي مناطق مختلف دارند. بدينترتيب در جريان فعاليتهاي اقتصادي دو پيامد مهم اجتنابناپذير است: يكي مصرف سوختهاي فسيلي بهعنوان حاملهاي اصلي انرژي و ديگري توليد پسماندها و انتشار آاليندهها در محيط زيست همزمان با استفاده از نهادههاي محيط زيستي. ازاينروست كه فعاليتهاي اقتصادي با مسايل مربوط به محيط زيست و انرژي در ارتباط متقابل قرار ميگيرند به نحوي كه اقتصاد از منابع محيط زيستي و انرژي استفاده ميكند و خود نيز در جريان فعاليتهاي توليدي بر محيط زيست و منابع انرژي تأثير ميگذارد. بنابراين تعامل اقتصاد انرژي محيط زيست پيامدهاي مختلف كمي و كيفي دارد كه ميتواند براين تعامل تأثير دوبارهاي بگذارد. دراينباره مفهوم اكولوژي صنعتي به شكل مستقل در چند جاي مطالعات اقتصادي آمده است و در اين زمينه دو مرور تاريخي توسعه وجود دارد 1998( Hattler,.)Fischer-Kowalski, 1998; Fischer-Kowalski and نظريه اكولوژي صنعتي را واتانابه براي اولينبار در مطالعه وابستگي منابع اقتصادي ژاپن مطرح كرد )2003 Hertwich,.)Duchin and كمي بعد از آن رابرت ايرز به شكل مستقل مباني آن به شكل منظم بسط و توسعه داد )2002 Ayres,.)Ayres, ;1978 Ayres and رابرت ايرز بعد آن يكي از پيشگامان تحليلهاي تبادل اقتصاد و محيط زيست در جهان شد. سپس او و نس )1969( يك چارچوب علمي رياضي براي رديابي جريان پسماندها در اقتصاد ارائه كردند. عقايد و انديشههاي ايرز و نس )1971( درباره ارتباط بين اقتصاد و محيط زيست تحت تأثير مطالعات وايسلي لئونتيف در چارچوب تحليل داده ستانده اقتصاد آمريكا ارائه شده است كه منجر به يك چارچوب مفهومي براي ارتباط CO 2 در بين اقتصاد وتأثير وابستگي درونبخشي فعاليتهاي اقتصادي و انتشار گاز مطالعات اقتصادي شده است. بنابراين در اين مقاله مطابق نظريه رشد نامتوازن با لحاظ مسائل زيستمحيطي با استعانت از الگوي داده ستانده به شناسايي بخشهاي محرك اقتصادي ايران ميپردازيم. 2. مدل تحقيق جدول زير شكل كلي يك جدول داده ستانده استاندارد را نشان ميدهد. اين جدول داراي چهار ناحيه است كه در شكل نشان داده شده است.

6 "F # ê ÕS # ùka { Ý # / سال 21 شماره تقاضای کل جدول 1. نمايش كلي جدول داده ستانده تقاضای نهايی توليد 1 2 n F X 1 توليد 2 n x x x x x x x x x c I G NE c I G NE c I G NE X X X [X] ❶ ❷ ارزش افزوده V V V ❸ ❹ عرضه کل X X X X سطرهاي ماتريس X )ناحيه اول( چگونگي توزيع توليد هر بخش اقتصاد بين بخشهاي ديگر )عرضه( را نشان داده و ستونهاي اين ماتريس دادههاي مربوط به كاالها و خدمات مورد نياز هر بخش از بخشها )تقاضا( را نشان ميدهد. با توجه به بيان ماتريسي توليدات واسطه هر رقم در سطر رقمي نيز در ستون است در نتيجه توليد هر بخش دادهاي براي بخش ديگر است. رديفهاي جدول داده ستانده نشان ميدهند كه يك بخش معين چه مقدار كاالي توليدشده در آن بخش را: 1. بهعنوان كاالي واسطه به بخشهاي ديگر تحويل داده است. 2. چه مقدار از كاالي توليدي آن بهصورت كاالي نهايي مصرف شده است. به بيان ديگر چه مقدار از كاال به بخش كاالي نهايي تحويل داده شده است. اين بدين مفهوم است كه در اين الگو جريان توليدات رشته فعاليتهاي اقتصادي به دو قسمت

7 مالحظه با ايران اقتصادي فعاليتهاي در سرمايهگذاري اولويتبندي فعاليتهاي نيازهاي رفع براي واسطهاي مصرف بهعنوان آن از بخشي ميشود. تقسيم كلي ميشود. نهايي تقاضاي جذب آن ديگر بخش و ميشود واسطهاي تقاضاي جذب اقتصادي معين: بخش يك كه ميدهند نشان ستانده داده جدول ستونهاي واسطه كاالي بهعنوان را مختلف بخشهاي در توليدشده مختلف كاالهاي مقدار چه 1. و برده بهكار يا رفته بهكار بخش آن توليدي فعاليت جريان در اوليه توليد عوامل مقدار چه 2. است. شده پرداخت توليد عوامل به ميزان چه بهعبارتديگر كه نشانداده را ام...n و دوم و اول كاالهاي مقادير x n1,..., x 21, x 11 اينباره در ميزان V 1 و گرفتهاند قرار استفاده مورد اول بخش كاالهاي توليد در واسطه مواد بهعنوان هك ميدهد نشان را بخش اين در شده گرفته بهكار كار( نيروي و )سرمايه اوليه توليد عوامل كرد. قلمداد بخش ارزشافزوده نمايانگر را آن ميتوان 1 لئونتيف تقاضامحور ستانده داده الگوي 2-1. شاخصهاي و BL 2 يا پسين پيوند اندازهگيري منظور به تنها لئونتيف تقاضامحور الگوي بخشي n اقتصاد يك در ميگيرد. قرار استفاده مورد خريدار بخش منظر از آن به مرتبط ميشود: بيان زير بهصورت لئونتيف تقاضامحور در توليدي تراز مقداري رابطه x = Ze + f x = Ax + f ) 1( e بينبخشي واسطهاي مبادالت ماتريس Z ناخالص توليد ستوني بردار x فوق رابطه در كه و توليد )مازاد نهايي تقاضاي ستوني بردار f فني ضرايب ماتريس A واحد عناصر با ستوني بردار ميآيد. بهدست زير بهصورت x توليد بردار )1( رابطه از است. ناخالص( توليد يا x = ( I A) 1 f ) 2( بردار q اگر است. معروف B يا لئونتيف معكوس ماتريس به )I-A( 1- فوق رابطه در داشت: خواهيم پس باشد توليد واحد هر براي استفاده مورد توليد عامل m = q( I A) 1 = qb ) 3( 1. Leontief Demand Model (LDM) 2. Backward Linkage (BL)

8 "F # ê ÕS # ùka { Ý # 80 شماره 21 سال / 144 عوامل كل است. بخشي توليد عوامل از بخش توليد واحد هر استفاده ميزان مؤيد m ماتريس :)Lenzen, )2003 است ارائه قابل زير بهصورت f نهايي تقاضاي بردار از Q نياز)اسكالر( مورد Q = mf = q( I - A) f = qx -1 ) 4( 1 گش عرضهمحور ستانده داده الگوي 2-2. تقاضاي بر x ij يعني 1 ناحيه اجزاي از كدام هر تقسيم با گش عرضهمحور الگوي مورد در بخش به j بخش فروش ميزان b ij ميآيد. بهدست β توليد مستقيم ضرايب ماتريس x i كل است. شده توزيع بخشهايي چه بين i بخش محصوالت يا ميدهد نشان را i b ij x ij = ) 5( x i 1 β = x x i, j= 12,,, n ) 6( i ij 1 اجزاي را آن اصلي قطر درايههاي كه است قطري ماتريس يك x i آن در كه تراز ارزشي رابطه.)Ibid.( است صفر آن اصلي قطر غير روي درايههاي و x i كل تقاضاي كرد: بيان زير بهصورت ميتوان را GSM در توليدي x = x β + v مستقيم ضرايب ماتريس ناخالص توليد سطري بردار ترتيب به و v β x آن در كه مستقيم ضرايب ماتريس درايههاي هستند. )ارزشافزوده( توليد عوامل سطري بردار و توليد زا ميزان چه عرضهكننده( )بخش iام بخش توليد كل ارزش ازاي به كه ميدهند نشان توليد ضرايب عكس بر ميگيرد. قرار استفاده مورد اقتصادي بخشهاي ساير توليدي فرايند در آن ثابت )توليد( ستاندهها ماتريس اين در است ثابت واسطهاي نهادههاي آن در كه A فني كرد: بيان زير بهصورت ميتوان را )6( رابطه مذكور فرض برمبناي ميشود. فرض ( β ) 1 = x = v I vg G = ( I ) β 1 ناميده عرضهمحور( فزاينده ضرايب )ماتريس گش معكوس ماتريس G ماتريس كه 1. Gosh Supply Model (GSM)

9 مالحظه با ايران اقتصادي فعاليتهاي در سرمايهگذاري اولويتبندي مفهوم به كه ميشود اندازهگيري زير بهصورت عرضه طرف عوامل فزاينده ضرايب ميشود. اوليه نهاده واحد يك بهكارگيري براي كه استفاده مورد عوامل و j بخش توليد كه است آن يك ازاي به توليد عامل هر از استفاده ميزان q اگر است. چقدر است نياز مورد i بخش در داشت: خواهيم لذا باشد توليد يا ستانده واحد m = β q ) 7( در Q استفاده مورد عوامل كل هم روش اين در لئونتيف تقاضامحور روش همانند ميآيد: بهدست زير شكل به توليد Q = vβq = qβ f ) 8( پيشين و پسين پيوندهاي 2-3. ارائه قابل زير شكل به پيشين و پسين پيوندهاي گش عرضهمحور و لئونتيف معكوس مدل مطابق گش معكوس ماتريس سطري متوسطهاي و لئونتيف معكوس ماتريس ستوني متوسطهاي هستند. بخشهاست. تعداد مؤيد n ميدهند. نشان را اقتصادي بخشهاي پيشين و پسين پيوندهاي ترتيب به B = b / n β i j = j i g ij ij / n لك جمع با ستونها و سطرها مجموع ارتباط درونبخشي مقايسه و نرمالكردن براي بخشهاست( تعداد اينجا در )n ميشود: ارائه زير شكل به هزاري) 1970 ( نظر مطابق b = b / n ij ij 2 بهطور كه است آن مبين باشند واحد از بزرگتر شده نرمال پيشين و پسين پيوندهاي اگر حالت در ماتريس ميانگين مقدار از بزرگتر معكوس ماتريس i سطر يا j ستون متوسط واحد از بيشتر پيشين و پسين پيوند همزمان كه است كليدي بخشي حالت اين در است. كلي بهدليل پيشين و پسين پيوندهاي محاسبه در كاربردي و نظري مطالعات مطابق باشد. داشته استفاده بخشها افزوده ارزش و نهايي تقاضاي وزني ضريب از برنامهريزي ارججيتهاي و كل نهايي تقاضاي به نسبت بخش يك نهايي تقاضاي نسبت نظرگرفتن در با لذا ميشود. بخش هر نسبي اهميت براي وزني بهعنوان اقتصاد در هربخش افزوده ارزش نسبت همچنين كرد: خواهند تغيير نيز پيشين و پسين پيوندهاي زير بهصورت

10 "F # ê ÕS # ùka { Ý # 80 شماره 21 سال / 146 δ i β δ j = j F i m i = 1 i F B = b / n i = g ij ij i / n.)ibid.() ( است افزوده ارزش كل به نسبت i بخش افزوده ارزش نسبت وزن گش مدل در زيستمحيطي پيشين و پسين تعميميافته پيوندهاي 2-4. طرف در شده ارائه معادالت مطابق توليد عوامل جريان ستانده داده تعميميافته درمدلهاي جايگزينكردن با شدند. ارائه Qb و βq فزاينده ضرايب بهعنوان لئونتيف تقاضاي و گش عرضه آلودگيهاي بردار اگر هستند. تعميم و ارائه قابل فوق يادشده روابط βq با وβ Qb با B عناصر فعاليتهاي فزاينده ضرايب و شوند اضافه يادشده فرمولهاي به توليد عوامل همانند زيستمحيطي ايجاد لحاظ به را اقتصادي بخشهاي نيز زيستمحيطي منظر از ميتوان شود محاسبه اقتصادي B β = q j j ij j = q g q i i ij i يعني:.)Ibid.( كرد طبقهبندي زيست محيط حفظ همچنين و توليد و درآمد bq / n / n لك جمع با ستونها و سطرها مجموع ارتباط درونبخشي مقايسه و نرمالكردن براي ميشود: ارائه زير شكل به پسين پيوند مثال بهعنوان هزاري) 1970 ( نظر مطابق b q = bq n ij ij j / 2 پيوندهاي محاسبه به 8 و 4 معادله مطابق زيستمحيطي آلودگيهاي لحاظ با اگر حال پيوند روابط بپردازيم بخشها افزوده ارزش و نهايي تقاضاي وزني ضريب با پيشين و پسين B q δ j β ميشوند: شكل بدين زيستمحيطي تعميميافته پيشين و پسين qb i ijδ j q = = δ j jnbj n = gq / n = nβ q q i i ij j i i i

11 اولويتبندي سرمايهگذاري در فعاليتهاي اقتصادي ايران با مالحظه در اين مدل چون اهداف دستيابي به رشد اقتصادي بيشتر همراه با آلودگي كمتر نياز است و شاخصها با هم ناسازگار هستند از روش مدل تصميمگيري چندمعياره 1 براي اولويتبندي سرمايهگذاري استفاده ميشود. تصميمگيري چند معياره يك چارچوب نويدبخش براي ارزيابي مسائل چندبعدي متناقض و ناسازگار است. در اين روش نظرات و اهداف مختلف تصميمگيران متعدد بهطور واضح تركيب شده و به تصميمگيران اجازه داده ميشود تا مشاهدات معيارها و ميزان اهميت هريك از آنها را رتبهبندي كرده و با وجود نظرات ناسازگار و مخالف ناسازگاريها را نيز برطرف كنند. اين روش در تنوع گوناگوني از شرايط و موقعيتها و همچنين معضالت و مشكالت كه هدفهاي مختلفي را دنبال ميكنند كاربرد داشته است. مدلهاي تصميمگيري چند معياره به دو دسته كلي تقسيم ميشوند: يكي مدلهاي چندهدفه 2 كه هدف اصلي در برنامهريزي چندهدفه طراحي نقطه بهينه است يعني تصميمگيرنده به دنبال بهدستآوردن نقطه بهينه است كه روشهاي حل آن عمدتا بهصورت الگوريتم و تنظيم مدلهاي Min و Max است. دوم مدلهاي چندشاخصه 3 كه به منظور انتخاب گزينه برتر استفاده ميشوند. هدف اصلي در اين مدلها انتخاب و رتبهبندي بين گزينههاي مشخص و معلوم است بدين معني كه تصميمگيرنده از ميان چندگزينه معلوم يكي را انتخاب ميكند و اين مدلها با كمك برآورد ماتريس حل ميشود. 3. پيشينه تحقيق تاكنون هر مطالعهاي كه در حوزه شناسايي بخشهاي كليدي ايران انجام شده بدون لحاظ مسائل زيستمحيطي بوده است. اما دراينباره از جمله نادرترين مطالعات مربوط به مطالعه لنزن )2003( آلكانترا و پاديال )2006( 4 و شملو )2010( است. لنزن در سال 2003 با لحاظ مسائل محيط زيستي و منابع طبيعي به پيوندهاي اقتصادي به شناسايي بخشهاي كليدي اقتصاد استراليا ميپردازد. وي در اين مطالعه بيان ميكند كه بهطور طبيعي بخشهاي اوليه مثل معدن و... داراي ارتباط قوي پيشين هستند درحالي كه بخشهاي ثانويه مثل توليد 1. Multiple Criteria Decision Making 2. Multiple Objective Decision Making 3. Multiple Attribute Decision Making 4. Alcántara and Padilla

12 "F # ê ÕS # ùka { Ý # 80 شماره 21 سال / 148 اوليه عوامل با وزندهي اينباره در پسيناند. قوي پيوندهاي داراي نساجي و اساسي فلزات مطرح وي ميگذارد. قوي تأثير وزن لحاظ عدم به نسبت پيوندها اندازه بر نهايي تقاضاي و شاخصهاي لحاظ و ستانده داده متعارف حالت در كليدي بخشهاي مقايسه كه ميكند باشد. مفيد زيست محيط سياستهاي طراحي و تحليل كاربرد براي ميتواند زيستي محيط تعيين براي كه ميدهند ارائه ستانده داده الگوي با را روشي )2006( پاديال و آلكانترا اقتصاد در مطالعه اين ميكند. فراهم توليد بخشهاي آلودگي انتشار و درآمد همزمان ارتباط بخشهاي كه شده نتيجهگيري مقاله اين در است. شده ديده CO 2 انتشار به توجه با و اسپانيا زميني حملونقل گاز و برق از: عبارتند هستند بيشتري توجه شايسته منظر اين از كه توليدي كك توليد شيميايي مواد توليد غيرفلزي معدني محصوالت توليد اساسي فلزات توليد خردهفروشي. و عمدهفروشي كشاورزي تصفيهشده نفتي فرآوردههاي از نسبي پايداري ارزيابي براي روشي كه ميكند اذعان خود مطالعه در )2010( شملو زا توليد و ارائه به منابع از استفاده نقطهنظر از اقتصادي خاص بخشهاي در سرمايهگذاري اول است: شده تفكيك ذيل مرحله سه به وي تحقيق ميدهد. ارايه گلخانهاي گازهاي توليد با انگلستان اقتصاد ساختار پيوند با انگلستان بخش 123 ايستا ستانده داده مدل يك از استفاده و CH 4 CO 2 انتشار آب از استفاده داخلي )استخراج فيزيكي جريانهاي از وسيعي طيف تمركز با تعميميافته پيشين و پسين پيوندهاي از وسيعي طيف محاسبه دوم مرحله در.)NO X يك در دادهها آخر مرحله در.NO X و CO 2 انتشار آب عرضه نهايي تقاضاي روي بر ويژه بخشهاي كه ميدهد نشان نتايج است. داده قرار استفاده مورد تصميمگيري چندمعياره سيستم پرورش و آموزش مسكوني واحدهاي اجارهدادن دامپزشكي خدمات و درمان بهداشت زير: ارتباطات و اجتماعي مددكاري فعاليتهاي بازنشستگي صندوقهاي و بيمه تفريحي خدمات ميتواند كه ميشوند ظاهر بريتانيا اقتصاد پايدار بخش ده بين در بيشتر پايداري نسبي باثبات اقتصادي توسعه تحريك براي را چشمگيري دولتي سرمايهگذاريهاي برنامه يك براي توجيهي دهد. ارائه توسعه چنين از غيرمستقيم زيستمحيطي پيامدهاي مستقيم كاهش با گلخانهاي گازهاي انتشار نظر از را 2007 سال در چين اقتصاد )2010( 1 ژانگ و چن 1. Chen and Zhang

13 مالحظه با ايران اقتصادي فعاليتهاي در سرمايهگذاري اولويتبندي انتشار براي را ستانده داده تحليل و كرده بررسي N 2 O و CH 4 CO 2 انتشار اصلي منابع و اين نتايج كردند. ارائه بينالملل تجارت و نهايي مصرف در موجود گلخانهاي گازهاي محصوالت غيرفلزي و فلزي مواد برق بخشهاي بخشي نظر از كه ميدهد نشان بررسي انتشار كل از درصد 81/32 مسئول پوشاك و زغالسنگ معدن كشاورزي غيرفلزي معدني و توليد بخش است. متفاوت بخشها اين انتشار ساختار چند هر هستند گلخانهاي گازهاي كل از درصد 36/90 كه بهطوري است گلخانهاي گازهاي منتشركننده بزرگترين برق عرضه توليد براي زغالسنگ احتراق از ناشي CO 2 انتشار علت به عمدتا كه دارد برعهده را انتشار منتشركنندگان اصليترين غيرفلزي معدني محصوالت و فلزي مواد بخش دو است. برق از درصد 13/79 و درصد 14/73 ترتيب به و هستند انرژي از غير عواملي از ناشي CO 2 برعهده را انتشار كل از درصد 9/20 كشاورزي بخش بخشهاست. اين برعهده انتشار كل و زغالسنگ معدن همچنين است. بخش اين در N 2 O و CH 4 انتشار از بزرگي حجم و دارد مسئوليت خانوار مصارف ازسويديگر دارند. برعهده را انتشار كل از درصد 6/69 پوشاك اين وجود با دارند. را نهايي تقاضاي در موجود گلخانهاي گازهاي انتشار از درصد 24/45 در را انتشار ميزان بيشترين موجود انتشار كل از درصد 42/22 با ناخالص سرمايه تشكيل چين كه است آن از حاكي نتايج همچنين ميدهد. اختصاص خود به نهايي تقاضاي بخش گلخانهاي گازهاي انتشار مقدار كه بهطوري است. گلخانهاي گازهاي خالص صادركننده و است داخلي مستقيم انتشار ميزان از بيش درصد 41/04 كشور اين صادرات در موجود چشمگيري تأثير اوليه ماشينآالت و خام صنعتي مواد منسوجات بخش محصوالت صادرات دارند. گلخانهاي گازهاي انتشار بر زيستمحيطي اجتماعي حسابداري»ماتريس عنوان با مقالهاي در )1379( جهانگرد ميپردازد. زيست محيط به توجه اهميت به پايدار«توسعه برنامهريزي براي الگويي منزله به اجتماعي حسابداري ماتريس و ستانده داده ملي حسابهاي نظام محدوديتهاي وي زيستمحيطي جنبههاي و پايدار توسعه شاخصهاي لحاظ جهت را مدلي و كرده بيان را داده همايش دومين در همچنين كردهاست. معرفي اجتماعي حسابداري ماتريس نظام در ستانده داده جدول از استفاده با خانوارها آاليندهزايي محاسبه به )1382( اخباري ستانده جدول تنها مطالعه اين در اطالعاتي محدوديتهاي به توجه با كه است پرداخته محيطزيستي

14 "F # ê ÕS # ùka { Ý # 80 شماره 21 سال / 150 آاليندگي ميزان تبيين جهت غيرآماري 1378 بهصورت سال براي زيستمحيطي ستانده داده مورد توجه با كه است گرفته قرار استفاده مورد خانوارها نهايي مصارف بهواسطه شده ايجاد شد. خواهد استفاده مطالعه اين در آن نتايج از جمله از هوا آاليندههاي انتشار كه محيطزيستي ستانده داده مدل يك )1381( اخباري ار معلق ذرات و نيتروژن اكسيدهاي هيدروكربنها گوگرد دياكسيد دياكسيدكربن كه 1378 سال بخشي 25 ستانده داده جدول از استفاده با عبارتي به است. داده ارائه دربرميگيرد كاالها نهايي مصرف از ناشي كه خانوارها مصارف آاليندهزايي مقادير تعديلشده رأس روش با مطالعه: اين مطابق است. شده تعيين است اقتصادي بخشهاي توليدي خدمات و برق مصرف گوگرد دياكسيد و كربن دياكسيد انتشار نظر از 1378 سال در 1. مسافر نقل و حمل و بار نقل و حمل بخش و داده اختصاص خود به را سهم بيشترين خانوارها است. پست بخش به مربوط نيز انتشار ميزان كمترين دارند. قرار سوم و دوم رتبه در هزارتن 978/4 معادل خانوارها مصرف از ناشي هيدروكربنهاي انتشارهاي مجموع 2. را هيدروكربنها آاليندگي بيشترين خانوارها توسط بار نقل و حمل مصارف كه است بوده 305 معادل رقمي با مسافر نقل و حمل مصارف بعدي رتبه در و است داده اختصاص خود به است. آخر رتبه در نظر اين از نيز خانوارها پستي مصارف و دارد قرار هزارتن مصرف معلق ذرات انتشار نيز و نيتراتها انتشار از را سهم بيشترين 1378 سال در 3. از خانوارها مصارف و دادهاند اختصاص خود به مسافر نقل و حمل سپس و بار نقل و حمل هستند. آخر رتبههاي در پست و عالي آموزش خدمات موتوري نقليه وسايل صنايع محصوالت هوا آلودگي كاهش و زيست محيط بهبود بر را ايران در انرژي يارانه حذف اثر )2011( بزازان انرژي تقاضاي توابع بين ارتباط يك منظور اين به كردهاست. بررسي انرژي مصرف كاهش بهدليل محيط بهبود تا است شده استفاده زيستمحيطي ستانده داده مدل و اقتصادسنجي مدلهاي طريق از جزئي تعادل مقاله اين تئوري نظر از شود. زده تخمين يارانه حذف بهدليل آلودگي كاهش و زيست است. كرده وارد ستانده داده مدل زيستمحيطي عمومي تعادل به را گاز و بنزين تقاضاي توابع 2 فيلتر كالمن و 1 اسپيس استيت مدل از استفاده با تقاضا تابع دو مطالعه اول بخش در 1. State Space 2. Kalman Filter

15 اولويتبندي سرمايهگذاري در فعاليتهاي اقتصادي ايران با مالحظه براي بنزين و ديزل تخمين زده شده است و در بخش دوم ارتباط بين تغيير در تقاضاي انرژي و اثرات زيستمحيطي منتج شده با استفاده از روش تعادل عمومي در قالب مدل داده ستانده انجام شده است بهطوري كه نتايج تخمين توابع تقاضا با ماتريس ضرايب آلودگي 2004 در ايران تركيب شده و تغييرات مقدار آلودگي هوا اندازهگيري شده است. نتايج محاسبات نشان ميدهد كه بهدليل حذف يارانه بنزين و ديزل مصرف بنزين و ديزل در هر بخش اقتصادي به ترتيب حدود 27 درصد و 39 درصد كاهش يافته و در نتيجه شش نوع آالينده SO 2 و SPM با كاهش 38 درصدي هوا كاهش مييابند. با توجه به محاسبات صورت گرفته بيشترين مقدار كاهش را در بين آاليندهها داشتند. همچنين CO و CH كمترين كاهش را داشتند كه به ترتيب 27 درصد و 29 درصد است. CO نيز به ميزان 34 درصد كاهش داشته است. بنابراين طبق اين مطالعه بدون شك حذف يارانه بنزين و ديزل كاهش چشمگيري را در آاليندهها در پي دارد. اما همانطور كه ذكر شد در ايران تاكنون مطالعهاي با لحاظ مسائل زيستمحيطي به شناسايي بخشهاي كليدي نپرداخته است و مطالعات متعددي كه در اين زمينه انجام شده بدون توجه به مسائل زيستمحيطي بوده است. 4. آمار و اطالعات مطالعه هريك از جنبههاي اقتصادي يك كشور و تصميمگيري و برنامهريزي در ارتباط با ايجاد تغييرات در آن در گام اول نيازمند فراهمكردن اطالعات اساسي در مورد ساختار توليد و مصرف و در گام دوم نيازمند شناسايي نهادهاي توليدكننده و مصرفكننده است. جداول داده ستانده با چارچوب نظري قوي خود بهعنوان كاربرديترين ابزار اقتصادي در برنامهريزيها و تحليلهاي اقتصادي جايگاهي ويژه دارد. به اين ترتيب اين جداول ميتوانند پاسخگوي سؤاالت بسياري در ارتباط با نظام اقتصادي هر كشور باشند. در اين تحقيق از جدول داده ستانده 99 بخشي سال 1385 كه توسط روش RAS از جدول بخش در بخش با تكنولوژي بخش سال 1380 مركز آمارايران برآورد شده استفاده شده است. همانطوركه گفته شد در اين مطالعه به منظور بررسي اثر تجميع بر بخشهاي كليدي جدول داده ستانده 99 بخشي سال 1385 كه با استفاده از دادههاي مركز آمار ايران و روش RAS بههنگام شده است پس از تجميع در قالب 14 رشته فعاليت آورده شده است. علت تجميع در چهارده بخش تطابق و سازگاري به دادههاي آلودگي است.

16 "F # ê ÕS # ùka { Ý # 80 شماره 21 سال / 152 كليه از هوا آاليندههاي انتشار مقدار مطالعه اين در شده استفاده ديگر دادههاي نفتگاز )نفتكوره مصرفي سوخت نوع تفكيك به كشور انرژي مصرفكننده بخشهاي شده ارائه 3 و 2 جداول در كه است )JP 4 و ATK طبيعي گاز مايع گاز بنزين نفتسفيد قرار استفاده مورد كشور نقل و حمل بخش در عمدتا كه بنزين و گازوئيل سوخت دو است. درصد 98/7 بنزين سوخت كه بهطوري ميكنند. توليد را آلودگي ميزان بيشترين ميگيرند احتراق ميكند. توليد را NO X از درصد 26/9 و CH از درصد 78/5 توليدي CO كل از SO 3 از درصد 60/4 گوگرد دياكسيد از درصد 61/5 SPM از درصد 78/1 نيز نفتگاز سوختهاي ساير با مقايسه در طبيعي گاز ميكند. منتشر جو در را NO X از درصد 42/7 و 47/7 اين وجود با دارد. را آلودگي مقدار كمترين و ميرود شمار به پاك سوختي فسيلي از كه است سوخت اين به مربوط كشور انرژي بخش كربن دياكسيد انتشار كل از درصد 1 است. توجه قابل اقليم تغييرات مسئله نظر 1385 سال در مصرفي سوختهاي انواع از گلخانهاي و آالينده گازهاي انتشار مقدار 2. جدول )تن( SPM CH CO SO 3 CO 2 SO 2 NO X سوخت/گاز نفتكوره نفتگاز نفتسفيد بنزين مايع گاز طبيعي گاز ATK JP جمع )1387(. انرژي امور معاونت مأخذ: صوتي آلودگيهاي همچنين و خاك آب آلودگي و شده لحاظ هوا آلودگي فقط داده كمبود بهدليل مقاله اين در 1. است. نشده گرفته نظر در

17 مالحظه با ايران اقتصادي فعاليتهاي در سرمايهگذاري اولويتبندي فسيلي انرژي حاملهاي مصرف اثر در زيست محيط تخريب اجتماعي هزينههاي در SPM و CH CO CO 2 SO 2 NO X گازهاي براي 1385 سال در كشور در بانك توسط شده انجام مطالعات براساس هزينهها اين است. شده مشخص 3 جدول آمريكا EPA ضرايب براساس همچنين و ايران زيست محيط حفاظت سازمان و جهاني و بهترتيب فوقالذكر روش دو براساس ارقام اين مجموع است. شده محاسبه است. ريال ميليارد سال در انرژي مصرفكننده بخشهاي انتشاريافته گازهاي اجتماعي هزينههاي 3. جدول ريال( )ميليارد SPM CH CO CO 2 SO 2 NO X بخش/گاز جمع / سازمان و جهاني بانك مطالعات براساس زيست محيط عمومي و تجاري خانگي صنايع نقل و حمل كشاورزي نيروگاهها جمع عمومي و تجاري خانگي آمريكا EPA ضرايب براساس صنايع نقل و حمل كشاورزي نيروگاهها جمع نيست. دسترس در ارقام همان. مأخذ:

18 "F # ê ÕS # ùka { Ý # / سال 21 شماره در جدول مصرف داده ستانده به قيمتهاي پايه سال 1378 بانك مركزي ميزان مصرف انواع مختلف فراوردههاي نفتي و گازي توسط بخشهاي اقتصادي كشور نشان داده شده است. اين فرآوردهها شامل بنزين نفت سفيد گازوئيل نفت كوره گاز مايع ساير فرآوردههاي نفتي و گاز طبيعي است. آمار مصرف اين كاالها برحسب واحد ريالي در تعامل حساب گروه كاالهاي صنايع توليد زغال كك پااليشگاههاي نفت با هريك از 14 فعاليت اقتصادي مورد نظر ارائه شده است كه براي تدوين بردار زيستمحيطي ابتدا بايد اقالم انرژي مورد استفاده در فعاليتهاي اقتصادي را بهصورت فيزيكي تبديل كرد. براي اين كار ابتدا سهم مصرف هريك از بخشهاي اقتصادي از حاملهاي مختلف انرژي برحسب واحد ريالي محاسبه شد و سپس اين نسبتها در كل مصرف هريك از حاملها كه ارقام آن از ترازنامه انرژي اخذ شده بود ضرب شد. با اين كار ميزان مصرف انواع مختلف حاملهاي انرژي توسط 14 بخش اقتصادي برحسب واحدهاي فيزيكي بهدست آمد. در اين فرايند يك فرض اساسي مطرح ميشود و آن اين است كه فرض ميشود حاملهاي انرژي مورد بررسي با قيمت يكسان به تمام بخشهاي اقتصادي فروخته ميشود و به هيچ وجهي تبعيض قيمت براي هيچ يك از بخشها وجود ندارد. از بين انواع مختلف حاملهاي انرژي در اين مقاله فقط آن دسته از انرژي هايي كه از نفت خام و گاز طبيعي استحصال شده و بهعنوان انرژيهاي ثانويه در حوزۀ انرژي مطرح هستند مورد نظر قرار ميگيرند. براي اين منظور ابتدا ميزان مصرف اين فرآوردهها به تفكيك فعاليتهاي مختلف اقتصادي و نهادهاي موجود در اقتصاد شامل خانوارها شركتها و دولت محاسبه و مورد نظر قرار گرفته است. جدول زير مقدار فرآورده مورد استفاده توسط 14 فعاليت اقتصادي مورد نظر را در سال 1385 نشان ميدهد.

19 اولويتبندي سرمايهگذاري در فعاليتهاي اقتصادي ايران با مالحظه جدول 4. ميزان مصرف هريك از فرآوردههاي نفتي و انرژي به تفكيك فعاليتهاي اقتصادي در سال 1385 بنزين نفت سفيد نفت گاز نفت كوره گاز مايع گاز طبيعي )ميليون ليتر( )ميليون ليتر( )ميليون ليتر( )ميليون ليتر( )ميليون ليتر( )ميليونمترمكعب( 2612/8 38/ /1 694/1 435/6 بخش كشاورزي 250/7 311/ /6 3881/2 2353/3 استخراج نفت خام و گاز طبيعي 120/7 27/3 921/1 2851/3 36/2 241/3 ساير معادن 1357/8 34/3 4294/8 607/3 9/2 صنايع غذايي و دخانيات 48/9 208/7 5/5 369/5 154/6 9/1 منسوجات پوشاك و چرم 12/2 670/9 3/7 477/9 142/6 2/5 چوب كاغذ و انتشار 20/4 2281/1 1709/5 1960/6 301/9 94/6 3/2 صنايع توليد زغال كك پااليشگاههاي نفت 12371/9 42/6 1008/4 856/6 14/9 112/6 صنايع شيميايي و محصوالت الستيكي و پالستيكي 6781/9 201/ /3 1338/9 55/0 131/6 توليد ساير محصوالت كاني غيرفلزي 28198/8 261/3 1520/6 2416/3 60/6 322/8 ساير صنايع 41476/2 5967/ /4 7263/9 1227/5 تأمين برق و گاز و آب 1027/7 792/ ساختمان 15611/8 1833/4 8985/ /0 718/ /2 حملونقل انبارداري و ارتباطات 8248/1 357/1 72/ /5 4891/ /9 ساير خدمات مأخذ: براساس محاسبات تحقيق.

20 "F # ê ÕS # ùka { Ý # 80 شماره 21 سال / 156 حاملهاي فيزيكي مصرف ميزان در آاليندهها( انتشار ضرايب ( EPA ضرايب ضرب با نيز اقتصادي فعاليتهاي براي تفكيك به بررسي مورد آاليندههاي انتشار ميزان انرژي تغييرات دفتر از كه كربن اكسيد دي انتشار براي EPA ضرايب مثال بهعنوان آمد. بهدست 5 جدول در شده اخذ زيست( محيط حفاظت سازمان در )مستقر ملل سازمان هوايي و آب است. شده داده نشان )EPA )ضرايب انرژي حاملهاي احتراق از CO 2 انتشار ضرايب 5. جدول سوخت نوع ليتر بر گرم CO 2 ژول بر گرم CO / /8 2684/7 3001/3 1624/6 2359/4 2556/6 1897/9 بنزين سفيد نفت گاز نفت سنگين نفت LPG جت بنزين جت سفيد نفت طبيعي گاز است. مکعب متر بر گرم طبيعي گاز براي CO 2 انتشار عامل واحد IPCC براساس مأخذ: مورد گلخانهاي گازهاي انواع انتشار ميزان انرژي مصرف در EPA ضرايب ضرب با تعامل نحوه كه ماتريسي بدينترتيب آمد. بهدست اقتصادي فعاليت 14 تفكيك به نظر تبيين را زيستي محيط آالينده انتشار ميزان و انرژي مصرف ميزان را q اقتصادي فعاليتهاي توسط توليدشده آاليندههاي انواع ميزان 6 جدول است. شده تهيه مرحله اين تا ميكند ميدهد. نشان 1385 سال در آن انواع تفكيك به را نهادها و اقتصادي فعاليت 14

21 اولويتبندي سرمايهگذاري در فعاليتهاي اقتصادي ايران با مالحظه جدول 6. ميزان انتشار انواع آاليندهها به تفكيك انواع آن در فعاليتها و نهادهاي اقتصادي SPM NO X CH SO 2 CO 2 برحسب هزار تن برحسب تن برحسب تن برحسب تن برحسب تن 28827/ / / / /40 بخش كشاورزي 40319/ / / /19 استخراج نفت خام و گاز طبيعي 7205/ / / / / /09 ساير معادن 1116/ /09 663/56 212/ /39 صنايع غذايي و دخانيات 441/ /79 262/ /98 838/75 منسوجات پوشاك و چرم 183/ /03 109/ / /69 چوب كاغذ و انتشار 16023/ / / / /16 صنايع توليد زغال كك پااليشگاههاي نفت 1363/ /03 810/18 259/ /89 صنايع شيميايي و محصوالت الستيكي و پالستيكي 2403/ / /05 456/97 توليد ساير محصوالت كاني غيرفلزي 48567/ / / / / /44 ساير صنايع 13537/ / / / /28 تأمين برق و گاز و آب 626/ / / /87 636/85 ساختمان / / / /48 حملونقل انبارداري و ارتباطات / / / / / /18 ساير خدمات 12639/ / / / /51 خانوارها 357/37 شركتها 27544/48 دولت مأخذ: براساس محاسبات تحقيق. 5. نتايج تجربي مطابق چارچوب نظري و متدولوژي تحقيق پيوندهاي پسين و پيشين فعاليتهاي اقتصادي ايران با لحاظ مسائل زيستمحيطي و بدون آن محاسبه شده است كه در جداول 7 و 8 آمده است.

22 "F # ê ÕS # ùka { Ý # / سال 21 شماره طبق جداول مذكور بخشهاي منسوجات پوشاك و چرم پااليشگاههاي نفت صنايع شيميايي و محصوالت الستيكي و پالستيكي و ساير صنايع شامل بخشهاي هستند كه از منظر مدل تقاضامحور لئونتيف و عرضه محور گش داراي پيوند پسين و پيشين بزرگتر از واحد هستند لذا جزو بخشهاي كليدي اقتصاد ايران محسوب ميشوند. در اين بين صنايع غذايي و دخانيات توليد ساير محصوالت كاني غيرفلزي تأمين برق و گاز و آب و ساختمان جزو بخشهاي داراي پيوند قوي پسين هستند اما از لحاظ پيوندهاي عرضه اين بخشها چندان كه بايد قوي نيستند. جدول 7. پيوندهاي پسين و پسين تعديل شده زيستمحيطي فعاليتهاي اقتصاد ايران رديف بخش پيوند پسين پيوند پسين تعديل شده پيوند پسين محيط زيستي پيوند پسين محيط زيستي تعديل شده 0/132 0/053 0/725 0/88 1 كشاورزي 0/084 0/011 1/790 2 استخراج نفت خام و گاز طبيعي 0/61 0/029 0/310 0/025 0/85 3 ساير معادن 0/177 0/063 1/259 4 صنايع غذايي و دخانيات 1/34 0/091 0/072 0/441 5 منسوجات پوشاك و چرم 1/07 0/059 0/492 0/032 0/85 6 چوب كاغذ و انتشار 0/328 0/164 0/678 1/03 7 پااليشگاههاي نفت 8/566 9/678 0/297 1/04 صنايع شيميايي و محصوالت الستيكي و /235 1/093 0/088 1/29 توليد ساير محصوالت كاني غيرفلزي 9 0/678 0/099 2/783 1/11 10 ساير صنايع 0/755 1/148 0/287 1/36 11 تأمين برق و گاز و آب 1/104 0/253 1/525 1/01 12 ساختمان 1/387 0/529 0/686 0/78 حمل و نقل انبارداري و ارتباطات 13 0/374 0/035 3/384 0/78 14 ساير خدمات مأخذ: همان.

23 اولويتبندي سرمايهگذاري در فعاليتهاي اقتصادي ايران با مالحظه جدول 8. پيوندهاي پيشين و پيشين تعديل شده زيستمحيطي فعاليتهاي اقتصاد ايران پيوند پيوند پيشين بخش رديف پيشين تعديل شده 1/193 0/758 كشاورزي 1 1/899 0/514 استخراج نفت خام و گاز طبيعي 2 0/169 1/362 ساير معادن 3 0/196 0/725 صنايع غذايي و دخانيات 4 0/046 1/240 منسوجات پوشاك و چرم 5 0/044 0/645 چوب كاغذ و انتشار 6 0/216 1/009 پااليشگاههاي نفت 7 0/530 1/573 صنايع شيميايي و محصوالت الستيكي و /121 0/579 توليد ساير محصوالت كاني غيرفلزي 9 3/288 3/138 ساير صنايع 10 0/284 0/684 تأمين برق و گاز و آب 11 0/509 0/574 ساختمان 12 0/716 0/565 حمل و نقل انبارداري و ارتباطات 13 4/790 0/633 ساير خدمات 14 مأخذ: همان. پيوند پيشين محيط زيستي 0/035 0/006 0/401 0/026 0/066 0/299 0/125 11/579 0/395 0/195 0/459 0/106 0/292 0/018 پيوند پيشين محيط زيستي تعديل شده 0/150 0/061 0/135 0/019 0/007 0/056 0/072 10/579 0/225 0/555 0/517 0/255 1/003 0/367 لذا در اقتصاد ايران نوع شكلگيري پيوند اين بخشها بهگونهايست كه درصورت تحريك متغيرهاي سمت تقاضاي اقتصاد توليد اقتصادي را بيشتر از واحد تحريك ميكنند اما در اثر تحريك طرف عرضه اقتصاد اين مهم اتفاق نميافتد. در اين خصوص تنها بخشي كه در اثر تحريك طرف عرضه اقتصاد باعث افزايش توليد بيش از يك واحد خواهد شد بخش معدن است. همانطوركه گفته شد هزاري )1970( براي تشخيص صنايع كليدي در هند روشي ارائه داد كه بخشهاي كليدي را با توجه به تابع ارجحيت برنامهريزان تعريف ميكرد. از نظر ايشان عناصر ماتريس معكوس لئونتيف درواقع افزايش مورد لزوم در سطوح توليد ناخالص را براي حفظ يك واحد افزايش در تقاضاي نهايي نشان ميدهند. از نظر رياضي اين چيزي جز مالحظه بردار تقاضاي نهايي صفر براي تمام بخشها و تقاضاي نهايي يك در بخش

24 "F # ê ÕS # ùka { Ý # 80 شماره 21 سال / 160 ناخالص توليد سطوح ناموزون افزايش حالت اين در بخشها توليد نيست. دارد را نظر مورد براي اما يكساناند. اهميت منظر از بخشها تمام كه دارند اين بر داللت و ميدهند نشان را رد وزنها انتخاب شد. قائل متفاوتي وزنهاي ميتوان آنها نسبي اهميت به توجه با بخشها كه شاخصي و نسبت از ما بخش اين در دارد. بستگي برنامهريزان ارجحيت تابع به روش اين بهعنوان كل نهايي تقاضاي به نسبت بخش يك نهايي تقاضاي نسبت نظرگرفتن در با هزاري پيوندهاي شاخص و كرديم استفاده كرده معرفي بخش هر نسبي اهميت براي شده تعديل نتايج 8 و 7 جداول در كه كرديم حساب را گش محور عرضه و لئونتيف تقاضامحور پسين است. متفاوت كمي وزن بدون پيوندهاي نتايج با و است آمده آن ساير و صنايع ساير طبيعي گاز و خام نفت بخشهاي يادشده جداول مطابق منظر از نيز كشاورزي بخش و ميگيرند قرار اقتصادي كليدي بخشهاي جزو خدمات باعث ميتواند عرضه طرف از كه ميگيرد قرار بخشهايي زمره در پيشين پيوندهاي بدون و صرف نگاه با نتايج ميشود مشاهده همانطوركه 1 باشد. اقتصادي توليد تحريك سطح به توجه از متفاوتتر بسيار توليد سطح همچنين و نهايي تقاضاي ساختار به توجه است. توليد سطح و نهايي تقاضاي عوامل جريان ستانده داده تعميميافته مدلهاي در آمد نظري بخش در كه همانطور ضرايب بهعنوان لئونتيف تقاضاي و گش عرضه طرف در شده ارائه معادالت مطابق توليد توليد عوامل همانند زيستمحيطي آلودگيهاي اگر ميشود. ارائه Qb و βq فزاينده شوند محاسبه اقتصادي فعاليتهاي فزاينده ضرايب و شوند اضافه يادشده فرمولهاي به و توليد و درآمد ايجاد منظر از را اقتصادي بخشهاي نيز زيستمحيطي منظر از ميتوان در EPA ضرايب ضرب با باال جداول مطابق كرد. طبقهبندي زيست محيط حفظ همچنين اقتصادي فعاليت 14 تفكيك به موردنظر گلخانهاي گازهاي انواع انتشار ميزان انرژي مصرف ماتريسي بدينترتيب آمد. بهدست دولت و شركتها خانوارها شامل اقتصاد نهاد سه و ميزان و انرژي مصرف ميزان نهادها و اقتصادي فعاليتهاي تعامل نحوه كه است شده تهيه توليدي نظام در آنها شرايط و بخشها رتبهبندي در تغييري و ميشود محاسبه توليد سطح به توجه با نتايج همچنين 1. نميشود. ايجاد

25 مالحظه با ايران اقتصادي فعاليتهاي در سرمايهگذاري اولويتبندي CO 2, انتشار ميزان و 1385 جدول مطابق مينمايد. تبيين را زيستي محيط آالينده انتشار كه )2003( لنزن توسط شده ارائه نظري چارچوب و فعاليتها SPM, NO X, CH, SO 2 در است. شده محاسبه فعاليتها زيستمحيطي پيشين و پسين پيوندهاي آمد نظري بحث در بيشترين پالستيكي و الستيكي محصوالت و شيميايي صنايع بخش اقتصادي فعاليتهاي بين ساير توليد و آب و گاز و برق تأمين بخشهاي و دارد را پيشين و پسين زيستمحيطي پيوند هستند. بخشها ساير به نسبت بزرگتري پسين پيوند داراي نيز غيرفلزي كاني محصوالت زيستمحيطي شده تعديل پيشين و پسين پيوندهاي درخصوص مهم اين 8 و 7 جدول مطابق محصوالت و شيميايي صنايع بخش اقتصادي فعاليتهاي بين در و است صادق نيز فعاليتها و دارد را شده تعديل پيشين و پسين زيستمحيطي پيوند باالترين پالستيكي و الستيكي زيستمحيطي پيوندهاي كه هست بخشهايي جزو نيز ارتباطات و نقل و حمل بخشهاي پيشين پيوند كه ميگيرد قرار گروهي در نيز ساختمان بخش است. واحد از بزرگتر آن صنايع از غير به كه ميدهد نشان نتايج است. واحد از بزرگتر آن شده تعديل زيستمحيطي پيشين و پسين پيوند شاخص دوسري هر با كه پالستيكي و الستيكي محصوالت و شيميايي تغييراتي بخشها ساير در دارد را پيوند باالترين زيستمحيطي شده تعديل غير و شده تعديل گازهاي آلودگي ميزان و ايران اقتصاد ساختار از ناشي كه ميشود ايجاد معيار تغيير اثر در و شيميايي صنايع زيستمحيطي پيوند باالي اندازه است. ايران اقتصاد فعاليتهاي گلخانهاي اقتصاد آلودگي نوع 70 حدود از بيش كه است آن بهدليل پالستيكي و الستيكي محصوالت ميدهد. انجام تنهايي به را ايران است الزم لذا است پايدار توسعه به دستيابي سياستگذار و برنامهريز هدف اينكه به توجه با ناسازگاري بهدليل زيستمحيطي آلودگي شاخصهاي و پيشين( و پسين اقتصادي)پيوند شاخصهاي به دستيابي براي كه مواردي در شود. ارائه تصميمگيري و ارزيابي براي شاخصي و تجميع يكديگر با گزينههاي و كرده ارزيابي توأم بهصورت را معيار چندين تصميمگيرنده كه باشد الزم خاص هدفي استفاده چندمعياره تصميمگيري مدل از بايد فرايندي چنين در بسنجد معيارها طبق بر را مختلف ما اينكه به توجه با.)Mousseau and et al., همكاران و )ملكمحمدي شود زيستمحيطي شاخصهاي همچنين و پيشين و پسين اقتصادي شاخص دو با مطالعات اين در مثبت شاخصهاي بيشتركردن دنبال به اقتصادي مطالعات در و هستيم مواجه پيشين و پسين

26 "F # ê ÕS # ùka { Ý # 80 شماره 21 سال / 162 شاخصها زيستمحيطي آثار رساندن بهحداقل و نامتوازن( رشد نظريه )مطابق اقتصادي براي كنيم. استفاده شاخص دسته دو اين سازگاري براي روش يك از است نياز هستيم بهينه راهحل يك روش اين در كرديم. استفاده چندمعياره تصميمگيري روش از منظور اين پسين پيوند شاخصهاي چون اينجا در ارائهميدهد. ما به تحقيق محدوديتهاي به توجه با زيستمحيطي پيشين و پسين پيوند شاخصهاي و حداكثر اقتصاد در بايد اقتصادي پيشين و داده مدل در روش اين بهكارگيري است. مفيد بسيار روش اين بهكارگيري شود حداقل بايد براي ازاينروش محقق دو اين كردهاند. گزارش 1994 سال در 1 بوهم و لوپتايك را ستانده اوليه نهاده محدوديت تحت زيستمحيطي آثار حداقلسازي با توليد بهينه ساختار شناسايي و اقتصادي پيشين و پسين پيوندهاي از ما است متفاوت اينجا در ما روش البته كردند. استفاده ميكنيم. استفاده كار اين براي زيستمحيطي چهارده زيستمحيطي و اقتصادي پيوند شاخصهاي ما شد ذكر قبال كه همانطور تقاضاي باوزن و وزن فاقد حالت دو در شاخص هر كه كرديم محاسبه را ايران اقتصاد بخش و پسين پيوند اقتصادي شاخصهاي ما منظور اين براي شدهاند. محاسبه افزوده ارزش و نهايي هب را زيستمحيطي پيشين و پسين پيوندهاي شاخصهاي همانحال در و حداكثر به را پيشين حاوي كه تجميعي شاخص چندمعياره تصميمگيري مدل روش قالب در و ميرسانيم حداقل محاسبه است يكسان وزندهي با زيستمحيطي و اقتصادي پيشين و پسين پيوند شاخصهاي و پسين پيوندهاي رتبهبندي و محاسبه الگوريتم است. آمده 9 جدول در آن نتايج كه كرديم است: زير بهصورت زيستمحيطي پيشين و پسين پيوندهاي و پيشين استفاده با شدهبيمقياس ماتريس يك به موجود تصميمگيري ماتريس تبديل اول گام فرمول: از n ij = r m ij r 2 ij i= 1 به ورودي بهعنوان W بردار بودن مفروض با وزين»بيمقياس«ماتريس ايجاد دوم گام يعني: الگوريتم. 1. Luptáčik and Böhm

27 مالحظه با ايران اقتصادي فعاليتهاي در سرمايهگذاري اولويتبندي W = { w, w,..., w } 1 2 v v v v V= N W = v v v v. D n n n j 1n j 2n v v v v m1 m2 mj mn قابل و»بيمقياس«آن در شاخصها امتيازات كه است ماتريسي ND كه بهطوري صفر غير آن اصلي قطر عناصر فقط كه قطري است ماتريسي Wnn و است شده مقايسه بود. خواهد و )+A( ايدئال گزينه براي منفي ايدئال راهحل و ايدئال راهحل مشخصكردن سوم گام كنيم: تعريف )-A( منفي ايدئال A+= {(max v j J ),(min v j J ) i = 12,,..., m} = { v, v,..., v,..., v } 1 2 i ij i ij A- = {(min vij j J ),(max v j J ) i =1, 2,..., m} = { v, v,..., v,..., v } i J = { j = 12,,..., n j benefit} J = { j = 12,,..., n j Cost} i ij 1 2 روش از استفاده با ايدئالها با ام i گزينه فاصله )فاصله(: جدايي اندازه محاسبه چهارم گام است: قرار بدين اقليدسي j j n n n d = { ( v v )} ; i= 12,,..., m i+ ij j j= 1 n d = { ( v v )} ; i= 12,,...,m i ij j j= 1 زير بهصورت را نسبي نزديكي اين ايدئال: راهحل به Ai نسبي نزديكي محاسبه پنجم گام ميكنيم: تعريف cl i+ = di cl i= m i+ ( d + d ) ; 0 1; 12,,..., i+ i

28 "F # ê ÕS # ùka { Ý # 80 شماره 21 سال / 164 و cli+=1 داشت: خواهيم و بوده di+=0 آنگاه شود Ai=A+ چنانچه كه ميشود مالحظه Ai گزينه اندازه هر بنابراين شد. خواهد cli+=0 و بوده di-=0 آنگاه شود Ai=A- درصورتيكه بود. خواهد نزديكتر واحد به cli+ ارزش باشد نزديكتر )+A( ايدئال راهحل به زا موجود گزينههاي ميتوان cli+ نزولي ترتيب براساس گزينهها. رتبهبندي ششم گام 1 كرد. رتبهبندي را مفروض مسئله و اقتصادي پيشين و پسين شاخصهاي براساس اقتصادي فعاليتهاي رتبهبندي. 9 جدول زيستمحيطي تعميميافته پيشين و پسين شاخصهاي بخش كشاورزي طبيعي گاز و خام نفت استخراج معادن ساير دخانيات و غذايي صنايع چرم و پوشاك منسوجات انتشار و كاغذ چوب نفت پااليشگاههاي... و الستيكي محصوالت و شيميايي صنايع غيرفلزي كاني محصوالت ساير توليد صنايع ساير آب و گاز و برق تأمين ساختمان ارتباطات و داري انبار نقل و حمل خدمات ساير تجميعي شاخص 0/ /5 0/ / / / / / / / / / / / تحقيق. محاسبات و 8 و 7 جداول مأخذ: رشد ميزان كه است شده فرض تجميعي شاخص محاسبه براي زيستمحيطي و اقتصادي شاخص دو تركيب در 1. اخذ متفاوتي نتايج متفاوت وزنهاي لحاظ درصورت است. يكسان تصميمگير براي زيست محيط حفظ و اقتصادي دارد. سياستگذار ارجحيت معيار به بستگي اين كه شد خواهد

29 اولويتبندي سرمايهگذاري در فعاليتهاي اقتصادي ايران با مالحظه در سالهاي اخير عالوهبر پارامترهاي صرف اقتصادي مسائل زيستمحيطي نيز در اين حيطه جوامع وارد شده است و كار تجربي را بسيار مشكلتر كرده است. هدف سياستگذاران بهحداقل رساندن آلودگيهاي گازهاي گلخانهاي در كنار افزايش توليد مطرح شده است. اين همان چيزي است كه توسعه پايدار از آن منتج ميشود. توسعهاي كه به تعادل و توازن محيط زيست توجه دارد. طوري كه بهحداكثر رساندن رفاه و مطلوبيت نسل حاضر آسيبي به رفاه و مطلوبيت نسلهاي آينده نرساند. بهعبارتديگر نبايد براي افزايش مطلوبيت خود در يك دوره مطلوبيت بين دورهاي خود را كاهش دهيم. بايد در كنار رشد اقتصادي باال نگاه عميقي هم به محيط زيست بيندازيم تا آرامش و اطمينان بيشتري را براي نسلهاي بعدي به ارمغان آوريم. با اين وصف سرمايهگذاري در بخشهايي كه بتواند رشد اقتصادي را تأمين كرده و همزمان تعادل و توازن محيط زيست را نيز در برگيرد مورد توجه بوده كه نتايج اين مطالعه بازگوكننده سرمايهگذاري در بخشهايي همچون منسوجات پوشاك و چرم پااليشگاههاي نفت و ساير صنايع است. در اين خصوص بخشهاي مذكور در طبقهبندي چهارتايي چنري-واتانابه در گروه بخشهاي داراي پيوندهاي پسين و پيشين باال قرار ميگيرند. اين بخشها از منظر توليد گازهاي گلخانهاي زير 10 درصد انتشار را به خود اختصاص دادند. بهعبارتديگر عالوهبر كليديبودن ميزان توليدي آلودگي هوايي كمتري نيز در اقتصاد ايران ايجاد ميكنند و به لحاظ سرمايهگذاري در اولويت قرار ميگيرند. عالوهبر آن بخشهاي صنايع شيميايي و محصوالت الستيكي و پالستيكي استخراج نفت خام و گاز طبيعي حمل و نقل انبارداري و ارتباطات و چوب كاغذ و انتشار جزو بخشهايي هستند كه از اين نظر به ترتيب داراي كمترين شاخص تجميعي اقتصادي و زيستمحيطي پسين و پيشين هستند يعني در اولويت پايين سرمايهگذاري قرار ميگيرند. بخشهاي يادشده حدود 82 درصد آلودگي هوايي را در اقتصاد ايران دارند و به لحاظ شاخص تجميعي جدول 3 در پايينترين سطح فعاليتهاي اقتصاد ايران قرار ميگيرند. 6. جمعبندي و نتيجهگيري با توجه به اصل كميابي در اقتصاد و خصوصا در كشوري در حال توسعه همانند ايران و آلودگيهاي ناشي از فعاليتهاي اقتصادي و الزام قانوني برنامه پنجم توسعه در ماده )172(

30 "F # ê ÕS # ùka { Ý # 80 شماره 21 سال / 166 و بخشها آن در سرمايهگذاري منظور به كليدي بخشهاي شناخت به مبرم نياز قانون بهنظر واضح زيستمحيطي مسائل لحاظ با پايدار توسعه و رشد از مناسب سطحي به رسيدن بخشهاي ابتدا پيشين و پسين پيوندهاي از استفاده با مطالعه اين در لحاظ بدين ميرسد. چرم و پوشاك منسوجات همچون بخشهايي كه آورديم بهدست را ايران اقتصاد كليدي پالستيكي و الستيكي محصوالت و شيميايي صنايع هستهاي سوخت و نفت پااليشگاههاي گش عرضهمحور و لئونتيف تقاضامحور مدل منظر از هستند بخشهايي شامل صنايع ساير و ايران اقتصاد كليدي بخشهاي جزو لذا هستند واحد از بزرگتر پيشين و پسين پيوند داراي زيستمحيطي پيشين و پسين پيوند شاخصهاي ادامه در آن عالوهبر ميشوند. محسوب پالستيك و الستيك شيميايي صنايع بخشهاي كه شد محاسبه نيز ايران اقتصاد بخشهاي توجه با ادامه در است. ايران اقتصاد در زيستمحيطي پيشين و پسين پيوند بيشترين داراي آلودگيهاي رساندن بهحداقل و پايدار توسعه قانونگذار و برنامهريز هدف كه اين به بايد سرمايهگذاري و است بوده مطرح فعاليتها توليد افزايش كنار در گلخانهاي گازهاي محيط به هم عميقي نگاه باال اقتصادي رشد كنار در كه گيرد صورت فعاليتهايي در پيشين و پسين پيوندهاي چندمعياره تصميمگيري مدل روش از استفاده با باشد داشته زيست شاخص و گرديد حداقل زيستمحيطي آلودگي پيوندهاي و حداكثر اقتصادي فعاليتهاي بتواند كه بخشهايي در سرمايهگذاري لذا شد. محاسبه سرمايهگذاري نحوه براي تجميعي مورد برگيرد در نيز را زيست محيط توازن و تعادل همزمان و كند تأمين را اقتصادي رشد و پوشاك منسوجات در سرمايهگذاري كه ميدهد نشان مطالعه نتايج كه قرارگرفت توجه هدف صرفا كه بخشهايي با و هستند اولويت در صنايع ساير و نفت پااليشگاههاي چرم متفاوتاند. ميكنند تأمين را اقتصادي رشد

31 اولويتبندي سرمايهگذاري در فعاليتهاي اقتصادي ايران با مالحظه منابع و مآخذ 1.1 اخباري محمد )1382(.»محاسبه آاليندهزايي مصارف خانوارها با استفاده از تحليل جدول داده ستانده محيط زيستي سال 1378«مجموعه مقالههاي دومين همايش كاربرد تكنيكهاي داده ستانده در برنامهريزي اقتصادي اجتماعي تهران نشر مركز تحقيقات اقتصاد ايران. 2.2 جهانگرد اسفنديار )1379(.»ماتريس حسابداري اجتماعي زيستمحيطي به منزله الگويي براي برنامهريزي توسعه پايدار«مجله برنامه و بودجه شماره 58 و سايت مركز آمار ايران. 4.4 فوالدگر م. م. ( 1386(.»طراحي ساختار سيستم پشتيباني در تصميمگيري جهت مديريت منابع و مصارف آب متناسب با حوضههاي آبريز كشور«پاياننامه دوره كارشناسي ارشد مهندسي عمران آب دانشكده فني و مهندسي دانشگاه تربيت مدرس. 5.5 مديريت برنامهريزي )1387(. آمارنامه انرژي شركت ملي پخش فراوردههاي نفتي ايران. 6.6 مركز آمار ايران )1385(. جدول داده ستانده اقتصاد ايران سال معاونت امور انرژي )1387(. ترازنامه انرژي سال 1385 وزارت نيرو. 8. Alcántara,Vicent and Emilio Padilla (2006). An Input Output Analysis of the "key" sectors in CO 2 Emissions from a Production Perspective: an Application to the Spanish Economy, Departament d Economia Aplicada, Universitat Autònoma de Barcelona, 08193Bellaterra, Spain. 9. Ayres, R. U. (1978). Resources, Environment and Economics, Applications of the Materials/Energy Balance Principle, New York, Wiley. 10. Ayres, R.U. and L. Ayres (2002). A Handbook of Industrial Ecology, Cheltenham, Edward Elgar. 11. Bazzazan, F. (2011). Impact of Removing Energy Subsidy on the Environment, Improvement (Air Pollution), 19 th International Input-Output Conference,USA. 12. Chen, G. Q, B. Zhang (2010). "Greenhouse Gas Emissions in China 2007: Inventory and Input-Output Analysis", Energy Policy 38 (10). 13. Duchin, F. and E. Hertwich (2003). Industrial Ecology, Available at ecoeco.org/education_encyclopedia.php. 14. Fischer-Kowalski, M. and W. Hattler (1998). Society's Metabolism: the Intellectual History of Materials Flow Analysis", Part II, , Journal of Industrial Ecology, 2(4). 15. Fischer-Kowalski, M. (1998). "Society's Metabolism: the Intellectual History of Materials Flow Analysis", Part I, , Journal of Industrial Ecology, 2(1).

32 "F # ê ÕS # ùka { Ý # / سال 21 شماره Lenzen,Manfred (2003). "Environmentally Important Paths, Linkages and Key Sectors in the Australian Economy", Structural Change and Economic Dynamics, No Luptáčik, M. and B., Böhm (1994). An Environmental Input Output Model with Multiple Criteria, Annals of Operations Research, 54 (1). 18. Hazari, B. (1970). "Empirical Identification of key-sectors in the Indian Economy", Review of Economics and Statistics Mousseau, V., R. Slowinski and P. Zielniewicz (1999). ELECTRE TRI 2.0a Methodological Guide and User's Manual. 20. Shmelev, Stanislav Edward (2010). Environmentally Extended Input-Output Analysis of the UK Economy, Key Sector Analysis, Queen Elizabeth House, University of Oxford, Munich Personal RePEc Archive. 21. Yuan, C., S Liu and N. Xie (2010). "The Impact on Chinese Economic Growth and Energy Consumption on the Global Financial Crisis", An Input-Output Analysis, Energy 35.