مژگان نادري ***

Transcript

1 فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی شماره 63 تابستان تحليل عوامل مؤثر بر بهرهوری کل عوامل توليد در اقتصاد ايران )رويکرد بينبخشي( دكتر اسفنديار جهانگرد * دكتر حسن طائي ** مژگان نادري *** دریافت: 88/8/10 پذیرش: 90/3/16 الگوي داده ستانده / بهرهوری کل عوامل توليد )TFP( / دادههای تابلويي چکيده يک درک کلي از علم اقتصاد استفاده بهينه از منابع کمياب است و بهرهوري نيز بر همين مفهوم تأکيد دارد. در اين مقاله با استفاده از الگوي تعادل عمومي داده ستانده و پيوندهاي بينبخشي فعاليتها شاخص بهرهوری کل عوامل توليد محاسبه شده و سپس رابطه بين فعاليتهای تحقيق و توسعه سرمايه انساني و فيزيکي با رشد بهرهوری کل عوامل توليد با استفاده از روش دادههای تابلويي در سالهای آزمون میشود. براساس نتايج بهدستآمده اثر متغيرهای مورد نظر بر رشد بهرهوری کل عوامل توليد مثبت و معنادار است. البته اثر متغير سرمايه سرانه فيزيکي بر رشد بهرهوری کل عوامل توليد بيش از ساير متغيرها است. براساس يافتههای اين مطالعه میتوان گفت افزايش تخصيص منابع مالي به فعاليتهای تحقيق و توسعه و همچنين تعميق سرمايه و بهبود سرمايه انساني در هريک از بخشهای اقتصادي به رشد بهرهوری کل عوامل توليد و در نتيجه رشد اقتصادي منجر میشود. طبقهبندی D24, C23, D57 :JEL ejahangard@gmail.com *. استاديار دانشكده اقتصاد دانشگاه عالمه طباطبايي. taee.ha@gmail.com **. استاديار دانشكده اقتصاد دانشگاه عالمه طباطبايي mojgan_naderi83@yahoo.com ***. كارشناس ارشد علوم اقتصادي. دکتر اسفندیار جهانگرد مسئول مکاتبات.

2 بازرگانی پژوهشنامه 52 مقدمه بر نيز بهرهوري و است کمياب منابع از بهينه استفاده معنای به اقتصاد علم کلي درک بايد اقتصادي سيستم كل هدف كه است صورت اين به مفهوم اين دارد. تأکيد مفهوم همين كلي سيستم يك قبول و عزم بهرهوری موضوع بنابراين باشد. كمياب منابع از بهينه استفاده شناسايي بهرهوري بهبود ملزومات از باشد. بهينه كمياب منابع از استفاده آن در كه است تعيينکننده اساسي عوامل بهرهوري ادبيات در است. آن بر تأثيرگذار عوامل اصليترين رد سرمايهگذاري اصلي گروه چهار به خاص نگرشي قالب در ميتوان را بهرهوري سطح تقسيمبندي خارجي تجارت و دستمزد سرمايه تأمين و فناوري انساني نيروي آموزش لوكاس و گريليچز کوزنتس 2 کندريک 1 سولو ارو جمله از بزرگي اقتصاددانان کرد. به کنند مشخص را زمان از معيني دوره در ملي ناخالص توليد افزايش نسبت کردند سعي هچ و است مربوط سرمايه( و )کار قابلاندازهگيري توليد عامل به مقدار چه که اینگونه چيزي واقع در که پسماند عوامل اين است. شده ناشی توليد عوامل ديگر توسط آن از نسبتی نميشود داده توضيح سرمايه و کار عامل توسط که توليد در افزايش نسبت از بهغیر تسین قابلچشمپوشی تأثيرشان بهطوريکه میدهند قرار تحتتأثير بسيار را توليد نیستند است. بوده فعاليتها و جوامع از بسياري تحول منشأ و حساب به کشور هر ملي اولويتهای از يکي بهرهوری ارتقاي امروز دنياي در بنابراين افراد زندگي سطح بهبود و اقتصادي رشد کشورها اقتصادي حيات ادامه زيرا میآيد و صنعتي موفق كشورهاي كه گونهای به است. وابسته بهرهوری ارتقاي به جامعه يک آوردهاند. بهدست طريق اين از را توليدشان رشد از قابلمالحظهای بخش درحالتوسعه بهينه و صحيح استفاده توصيفکننده که است معياري )TFP( توليد عوامل کل بهرهوری مفهوم اساسا است. تعيينشده پيش از اهداف به دستيابي درجه همچنين و توليد عوامل از ستانده رشد دريافتند سازمانها كه یافت اهميت زماني )TFP( تولید عوامل كل بهرهوری نهاده مداوم رشد طريق از بلندمدت در منابع از استفاده در موجود محدوديتهای بهدليل پايدار رشد تضمين شود استفاده منابع از بيشتر هرچه ديگر بيان به نمیآيد. بهدست 1. Solow. 2. Kendrick.

3 53 لیلحت لماوع رثؤم رب یروهرهب لک لماوع دیلوت رد داصتقا ناریا بهتر اقتصادي رشد در توليد عوامل بهرهوری نقش به توجه با میشود. كمتر و كمتر ستانده این در اينرو از شوند. شناخته بخشي کالن سطح در آن رشد بر مؤثر اصلي عوامل است توليد عوامل کل بهرهوری شاخص ايران در متفاوت و نوين روشي از استفاده با ابتدا مقاله و میشود بررسی ايران اقتصادي مختلف بخشهای در ستانده داده الگوي از استفاده با هب 1 تابلويي دادههای مدل و بخشي توليد عوامل کل بهرهوری شاخص از استفاده با ادامه در در عواملي چه که میشود پرداخته سؤال اين به ايران در اولينبار براي عمومي تعادل شکل کل بهرهوری بر مؤثر عوامل پژوهش اين در همچنين مؤثرند. توليد عوامل بهرهوری رشد ستانده داده جداول از منظور اين براي شد. خواهد بررسی ايران اقتصاد در توليد عوامل ثابت قيمت به تعديل با ايران مرکزي بانک 1384 و سالهای میشود. استفاده 1376 سال نظري چارچوب 1. است. بوده اقتصاددانان محوري دغدغههاي از همواره اقتصادي رشد علل بررسي رشد عامل تنها فيزيکي سرمايه اقتصادي رشد علل بررسي در اوليه مطالعات براساس توليد تغييرات تمام فيزيکي سرمايه که داد نشان تجربي شواهد رفتهرفته اما است. اقتصادي عامل فناوري پيشرفتهاي نئوکالسيک رشد الگوهاي شکلگيري با نميدهد. توضيح را تأثير اقتصادي رشد بر برونزا بهصورت آن تغييرات که معرفيشد اقتصادي رشد اصلي است. توليد مستمر رشد براي منبعي فناوري پيشرفتهاي ديدگاه اين براساس ميگذارد. فناوري اما ميشود نزولي بازدهي دچار سرمايه انباشت فناوري پيشرفتهاي وجود بدون کار نيروي بهرهوري نتيجه در و کرده جبران را سرمايه انباشت نزولي بازده مداوم بهطور اصلي عامل که فناوري پيشرفتهاي منشأ که است اين سؤال اما يافت. خواهد افزايش جديتري پاسخ سؤال اين به اخيرا که تئوريهايي چيست است مدلها اين اقتصادي رشد نتفاي و درک بر تئوريها اين ميشوند. معرفي درونزا رشد تئوريهاي تحتعنوان دادهاند رشد اخير ادبيات در لذا ميشوند. فناوري پيشرفت سبب که شدهاند متمرکز نيروهايي نهاده بهعنوان نیز توسعه و تحقيق فعاليتهای و انساني سرمايه فيزيکي سرمايه بر عالوه 1. Panel Data.

4 بازرگانی پژوهشنامه 54 رشد بر مؤثر عوامل شناسايي به بحث از قسمت اين وصف اين با شدهاند. توليد تابع وارد است شده استفاده 1 ولف مطالعه از مورد این در است. مربوط توليد عوامل کل بهرهوری معرفي زير بهصورت ام j بخش براي استانداردشده نئوکالسيک توليد تابع يک آن در که میشود: X j =Z j j (k cj, K oj, LAB j, INT j, RD j ) ) 1( کاالهاي K oj باال فناوريهای با سرمايه انواع k cj ام j بخش ستانده X j آن در كه Z j 2 توسعه و تحقيق سرمايه RD j واسطهای نهادههای INT j كار نيروي LAB j سرمايهای است. توليد عوامل كل بهرهوری شاخص بهرهبرداري گذشته اين از است. نشده لحاظ زمان انديس )1( تابع در کار راحتي براي از مشتق و لگاريتم گرفتن درصورت است. شده گرفته ناديده تعديل هزينههای و ظرفيت از میآید: بهدست )2( رابطه فوق رابطه d InX j =d LnZ j +ε cj d LnK cj +ε oj d LnK oj +ε Lj d LnLAB j +ε Nj d LnINT j ) 2( +ε Rj d LnRD j بهرهوری رشد سرعت بیانگر d LnZ j و نهادهها از هريك توليدي كشش نشاندهنده ε j ثابت بازدهي و نهادهها بازار بودن رقابتي فرضهای اگر است. )TFP( توليد عوامل كل آن توليدي کشش با α( j ( نهادهها از هريک ورودي عامل سهم شود اعمال مقياس به نسبت )TFP( توليد عوامل کل بهرهوری استاندارد رشد معيار از حال شد. خواهد برابر ε( j ( نهاده میشود: استفاده شده تعريف زير بهصورت که π j =d LnX j /dt-α cj d LnK cj /dt-α oj d LnK oj /dt-α Lj d LnLAB j /dt ) 3( -α Nj d LnINT j /dt رابطه سپس است ام j نهاده ورودي عامل سهم α j و TFP استاندارد رشد π j آن در که میآید. بهدست )4( 2. R&D. )2007(. و ) 2002 ( الف 1.

5 55 لیلحت لماوع رثؤم رب یروهرهب لک لماوع دیلوت رد داصتقا ناریا π j =d LnZ j /dt+α Rj d LnRD j /dt ) 4( تکنولوژيهای از نوعي ورود عدم براي مختلفي داليل ( )2002 استيرو نظر مطابق وجود استانداردشده نئوکالسيک تابع در هستند( باال فناوریهای با ارتباط در )که 1 جديد سنجش و تکنولوژيکي تغييرات حذفشده متغيرهای به میتوان داليل اين جمله از دارد. يکي بهخاطر باال فناوریهای با سرمايه انواع توليدي کشش اگر کرد. اشاره متغيرها خطاي زير بهصورت u cj )ε cj >α cj ( شود آن ورودي عامل سهم از بيشتر شده ذکر داليل از : 2 میشود تعريف u cj = ε cj -α cj ) 5( میآید: بهدست )6( رابطه شده ارائه توضيحات به توجه با سپس و π j =d LnZ j /dt+α Rj d LnRD j /dt ) 6( نظیر عواملي از تابعي توليد عوامل کل بهرهوری که است آن از حاکي عبارت اين بحث است. کنترلي متغيرهای ساير و باال فناوریهای با سرمايه انواع و توسعه و تحقيق کار نيروي بهرهوری به توجه با دارد. وجود )LP( کار نيروي بهرهوری رشد برای مشابهای میشود: حاصل )7( معادله LP j =d LnX j /dt-d LnLAB j /dt ) 7( در را نهادهها بازار بودن رقابتي و مقياس به نسبت ثابت بازدهي فرضهای دوباره اگر داشت: خواهيم شود گرفته نظر LP j =dlnz j /dt+α cj dlnk cj /dt+α oj dlnk oj /dt+α Nj dlnint j /dt )8( +α Rj dlnrd j /dt داشت: خواهيم توليد عوامل ثابت مقياس به نسبت بازدهي فرض با 2. Wolff (2007); p. 10. )2007(. ولف از نقل به 1.

6 بازرگانی پژوهشنامه 56 α cj +α oj +α Nj +α Lj =1 سنجش و تکنولوژيکي تغييرات حذفشده )متغيرهای شده ذکر داليل از يکي بنابر باید )K cj /dt( باال فناوریهای با سرمايه انواع براي برآوردشده ضرايب متغيرها( خطاي زا تابعي کار نيروي بهرهوری که میدهد باال عبارت باشد. آن ورودي عامل سهم از بيشتر نهادههای سرمايهاي( )کاالهاي فيزيکي سرمايه باال فناوریهای با سرمايه انواع نظیر عواملي مهارت متوسط در تغيير ادامه در است. کنترلي متغيرهاي ساير و توسعه و تحقيق واسطهای روش دو کار اين براي میشود. استانداردشده نئوکالسيک توليد تابع وارد نيز کارکنان میشود نامیده Q j که ام j بخش در استفادهشده کار نيروي نهاده اينکه اول دارد. وجود شود: تعريف زير بهصورت Q j =LAB j S j ) 9( زير بهصورت )1( رابطه پس است. 1 ام j بخش در کارکنان مهارت متوسط نشانگر S j میشود: نوشته X j =Z j * j (K cj, K oj, Q j, INT j, RD j ) ) 10( نهادهها بازار بودن رقابتي و مقياس به نسبت ثابت بازدهي فرضهای گرفتن درنظر با میکنيم: استفاده )7( رابطه از کار نيروي بهرهوری رشد تعريف براي LP j =dlnz j /dt+α cj dlnk cj /dt+α oj dlnk oj /dt+α Nj dlnint j /dt ) 11( +α Lj dlns j /dt+α Rj dlnrd j /dt نيروي بهرهوری رشد کارکنان مهارت سطح رشد افزايش با میدهد نشان رابطه اين میآید. بهدست 2 انساني سرمايه درآمد استاندارد تابع از شيوه دومين میيابد. افزايش کار است: زير بهصورت تابع اين LnW=α 0 +α 1 S ) 12( 1. Average Worker Skills in Sector j. 2. Standard Human Capital Earnings Function.

7 ناریا داصتقا رد دیلوت لماوع لک یروهرهب رب رثؤم لماوع لیلحت 57 α 1 α 0 و که در آن W نشانگر دستمزد و S سطح مهارت کارکنان )يا تحصيالت( ضرايب ثابتاند. بنابراين: (dlnw)/dt = α 1 (ds/dt) ) 13( α Lj نشان داده میشود از رابطه زير بهدست میآيد: سهم دستمزد در بخش j ام که با α Lj =W j LAB j /X j )14( که با توجه به فرضهای بازدهي ثابت نسبت به مقياس و رقابتي بودن بازار نهادهها خواهيم داشت: α Lj = ε Lj ε Lj کشش توليدي عامل نيروي کار است. بنابراين: که X j /LAB j =W j /ε Lj ) 15( در اين حالت نهاده نيروي کار کارآمد و مؤثر بهوسيله معادله زير نشان داده میشود: LnQ=S+LnLAB ) 16( و در ادامه با استفاده از رابطه )7( خواهيم داشت: LP j =dlnz j /dt+α cj dlnk cj /dt+α oj dlnk oj /dt+α Nj dlnint j /dt ) 17( +α Lj ds j /dt+α Rj dlnrd j /dt به عبارت ديگر نرخ رشد بهرهوری نيروي کار باید با تغييرات در سطح مهارت يا کيفيت نيروي کار در هر زماني متناسب باشد. رابطه )17( نشان میدهد رشد بهرهوری نيروي کار تابعي از بهرهوری کل عوامل توليد سرمايه با فناوريهای باال سرمايه فيزيکي نيروي کار و فعاليتهای تحقيق و توسعه است. ولف در مطالعات خود در سالهاي مختلف براي محاسبه شاخص بهرهوری کل عوامل توليد )TFP( بهصورت تجربي از دادههای الگوي داده ستانده استفاده میکند که در رابطه )18( نشان داده شده است. با استفاده از مباني

8 بازرگانی پژوهشنامه 58 )2007 و )2002 ولف مطالعات مطابق TFP محاسبه شاخصهای و فوق بهرهوری نظري )TFP( توليد عوامل کل بهرهوری بر مؤثر عوامل اثر که کرد ارائه رگرسيوني مدل ميتوان رشد بر فيزيكي سرمايههای و انساني سرمايههای توسعه و تحقيق فعاليتهای جمله از کند. تحليل را توليد عوامل كل بهرهوری TFPGRTH jt =β 0 +β 1 RD jt +β 2 HU jt +β 3 KL jt +ν j ) 18( t سال در j اقتصادي بخش توليد عوامل كل بهرهوري رشد TFPGRTH jt آن در که ناخالص توليد به نسبت j بخش توسعه و تحقيق فعاليتهاي هزينه RD jt قبل دوره به نسبت شاغالن کل به j بخش در انساني سرمايه :HU jt قبل. دوره به نسبت t سال در كشور داخلي دوره به نسبت t سال در j بخش در سرانه سرمايه موجودي رشد KL jt t. سال در بخش آن با مطالعه این هستند. متغيرها ضرايب بهترتيب نيز β 3 β 2 β 1 β 0 و است خطا جمله ν j و قبل يادشده عوامل از هريک چگونه که است سؤال اين به پاسخ دنبال به نظري چارچوب اين میگذارند. اثر توليد عوامل بهرهوری رشد بر TFP اندازهگیری روشهاي 1 1. از يکي دارد. وجود TFP اندازهگيري براي متفاوتي روشهاي اقتصادي ادبيات در از صريح استفاده بدون که است توليد«عوامل کل بهرهوري محاسبه مستقيم»روش آنها واحدهاي بودن متفاوت بهدليل روشها اين میکند. برآورد را TFP شاخص توليد تابع لمع سرمايه( و کار نيروي )نظير توليدشان فرايند در بهکاررفته نهادههاي اندازهگيري لک از شاخص يک و ميدهند انجام خاصي تکنيکهاي از استفاده با را نهادهها 1 تجميع نظر در با و است توليد تابع از صريح استفاده بر مبتني روش دومين ميسازند. نهادهها بهدست را TFP شاخص توليد تابع روي بر رياضي عمليات انجام و معين تابعي فرم گرفتن تخمين را عوامل کل بهرهوري ساالنه ميانگين و ساالنه رشد نرخ روشها اين میآورد.. 2 ميشود گرفته نظر در خاصي فرضهای برآوردشان در و میزنند اندازهگيريشان واحدهاي که است نهادههايي بستن جمع مستقيم روش در اصلي مشکل 1. Aggregation. 79. ص ) 1384 ( اميني 2.

9 59 لیلحت لماوع رثؤم رب یروهرهب لک لماوع دیلوت رد داصتقا ناریا پيشنهاد را آن کندريک که روشها اين از يکي سرمايه(. و کار نيروي )نظير است متفاوت براي ضمني توليد تابع يک از کندريک است. سرمايه و کار وزني ميانگين بر مبتني کرد کل بهرهوري محاسبه مستقيم روش دومين کرد. استفاده بهرهوري در تغييرات تخمين که شرايطي در روش اين در است. نهادهها تجميع براي 1 ديويژيا شاخص از استفاده عوامل خطي همگني فرض بهدليل ندارد وجود توليد عوامل سهمهاي خصوص در آماري اطالعات بهرهوری برآورد در سرمايه و کار توليدي کششهاي از مقياس به نسبت ثابت بازدهي و کرد. استفاده میتوان عوامل کل معروف سولومانده نام به روش اولين TFP شاخص محاسبه غيرمستقيم روشهاي در عبارت به توليد. رشد و عوامل رشد موزون ميانگين تفاضل از است عبارت و است شده توضيحناپذیر سرمايه و کار نيروي کم ي رشد توسط که توليد رشد از بخش آن ديگر TFP تخمين نتايج است ذکر شايان ميشود. منتسب عوامل کل بهرهوري رشد به است محاسبه براي است. يکسان ديويژيا شاخص از استفاده روش با روش اين از بهدستآمده توليد تابع براي معين تابعي فرم یک ابتدا سولو مانده روش از عوامل کل بهرهوري شاخص براساس نهايت در و کرده برآورد اقتصادسنجي روش به را آن سپس و ميگيرند نظر در میآورند. بهدست را سرمايه و کار توليدي کششهاي برآوردشده تابع تابع روش این در است. سولو روش به معروف TFP محاسبه غيرمستقيم روش دومين است. مبتني هيکس نوع از خنثي فناوري پيشرفت فرض بر که ميشود تعريف کليای توليد از استفاده با سپس و شده گرفته نظر در توليد تابع براي معين تابعي فرم يک روش اين در لک بهرهوري محاسبه براي سولو ميشود. برآورد پارامترهايش اقتصادسنجي تکنيکهاي به اطالعات که مواردي در هرچند ميکند. توصيه داگالس کاب فرم به توابعي عوامل را عوامل کل بهرهوري شاخص ميتوان باشد مربوط دسترس در توليد از کار عامل سهم زمانی ديويژيا شاخص روش از استفاده با محاسبه نتايج کرد. محاسبه توليد تابع برآورد بدون باشد. داگالس کاب نوع از توليد تابع که دارد بااليي دقت بهرهوری شاخص محاسبه براي نيز ديگري نوين و متفاوت روش اقتصادي ادبيات در 1. Divisia Index.

10 بازرگانی پژوهشنامه 60 با روش اين در است. شده مطرح 1 ولف توسط که دارد وجود TFP توليد عوامل کل بخشهای در را TFP توليد عوامل کل بهرهوری شاخص میتوان IO الگوي از استفاده عوامل کل بهرهوری قبل قسمت در اشارهشده شاخصهای کرد. محاسبه اقتصادي مختلف کل بهرهوری محاسبه توان مذکور روش اما میکردند محاسبه اقتصاد کل در را TFP توليد يکي مسأله اين دارد. عمومي تعادل بهصورت اقتصادي مختلف بخشهای در را توليد عوامل داده کمبود از که است اقتصادهایی براي TFP شاخص محاسبه در فوق روش مزاياي از بينبخشي پيوندهاي و عمومي تعادل روش بر مبتني مذکور روش میبرند. رنج اطالعات و روش اين قوت نقاط از یکی بينبخشي پيوندهاي و عمومي تعادل مدل بهكارگيري است. هستند. متکي جزئي تعادل بر عمدتا که است قبلي روشهای به نسبت ستانده داده الگوي طريق از TFP شاخص محاسبه 2 1. هب ستانده داده جدولهای دادههای از استفاده با روش اين شد اشاره که همانطور ماتريس دو منظور بدين میپردازد. بخشها TFP توليد عوامل کل بهرهوری رشد محاسبه و اشتغال 3 شغلي ساختار شامل که میشود تعريف 2 ساختاريای تغييرات بررسي براي زير است. بخش يک در واسطهای ترکيبات و دادهها در تغييرات A = ستانده داده فني ضرايب ماتريس α ij = ام j بخش توليد در استفاده مورد ام i داده ميزان M اشتغال= ضرايب ماتريس m ij = ام j بخش در اشتغال کل بر تقسيم ام بخشj در ام i حرفه در اشتغال ميزان بهرهوری رشد بهعنوان را شاخصهایی )2002( ولف فوق ماتريسهای از استفاده با میشوند: محاسبه زير بهصورت که کرد معرفي فعاليتها توليد عوامل کل DIOCCUP 1,2 =1-[ n n i=1 m1 ij m2]/[ ij i=1 (m1 ij )2 n i=1 (m2 ij )2 ] 1/2 ) 19( 1. Wolff (2002). 2.Wolff (2002); p Occupational Structure.

11 61 لیلحت لماوع رثؤم رب یروهرهب لک لماوع دیلوت رد داصتقا ناریا DIACOEFF 1,2 =1-[ n n i=1 a1 ij a2]/[ ij i=1 (a1 ij )2 n i=1 (a2 ij )2 ] 1/2 ) 20( استفاده با و است 1 اشتغال ساختار تغيير شاخص DIOCCUP 1,2 باال عبارتهای در که بهدست ) 1 و 2 ( متفاوت زمان دو در M( 0 ( ثابت قيمت به اشتغال ضرايب ماتريس از يک هر اشتغال ساختار در تغييراتي چه دو زمان در که است موضوع اين بيانگر و میآيد دیگر عبارت به است. گرفته صورت یک زمان به نسبت کشور اقتصادي بخشهای از از هريک در برعکس يا و تحصيلکرده و ماهر کار نيروي سمت به اشتغال ساختار تغيير بخش آن در )TFP( توليد عوامل کل بهرهوری بهبود و تغيير موجب اقتصادي بخشهای توليد عوامل کل بهرهوری رشد براي جايگزيني بهعنوان میتواند شاخص اين لذا میشود. ضرايب تغيير شاخص DIACOEFF 1,2 همچنین گيرد. قرار تجربي کارهاي در )TFP( متفاوت زمان دو در A( 0 ( ثابت قيمت به فني ضرايب ماتريس از استفاده با كه است 2 فني فني ضرايب ساختار در تغييراتي چه دو زمان در که میدهد نشان و میآيد بهدست ) 1 و 2 ( توجه با است. گرفته صورت یک زمان به نسبت کشور اقتصادي بخشهای از هريک توليد دوره دو در فني ضرايب ساختاري تغييرات )TFP( توليد عوامل کل بهرهوری تعريف به جايگزيني بهعنوان و است )TFP( توليد عوامل کل بهرهوری رشد نشاندهنده نوعي به ود و یک عدد و بخشها نشاندهنده j و i مذكور معادلههای در میشود. استفاده آن براي. 3 است زمان نشاندهنده پژوهش سابقه 2. محققان اقتصادي مهم مباحث از يکي توليد عوامل کل بهرهوری بر مؤثر عوامل موضوع و داخلي اقتصادي محققان توجه مورد مختلف صورتهای به که است سياستگذاران و و تحقيق اثر»اندازهگيري عنوان با مقالهاي در )1997( 4 ميج ون است. گرفته قرار خارجي به 5 ييل فناوري فهرست از استفاده با صنايع بهرهوري رشد بر غيرمستقيم و مستقيم توسعه 1. Occupational Structure Shifts Over Time. 2. Changes in the Technical Inter Industry Coefficients. 3.Wolff (2002); p Meij (1997). 5. Yale.

12 بازرگانی پژوهشنامه 62 فرانسوي صنعت 30 بهرهوري رشد بر غيرمستقيم و مستقيم توسعه و تحقيق آثار بررسي ساير توسط انجامشده توسعه و تحقيق كردن وزني براي ميپردازد دوره طي نام به فناوري بينالمللي فهرست شاخص از بار يك غيرمستقيم( توسعه و )تحقيق صنايع نماينده از نيز بار يك و است شده ساخته اختراع ثبت به مربوط اطالعات براساس كه»ييل«رشد بر شاخص دو اين اثر و ميشود استفاده كاال ستانده«داده»جريان استاندارد فهرست علوم ميشود فرض استاندارد فهرست نماينده حالت )در ميكند مقايسه هم با را بهرهوري توسعه و تحقيق متغير است(. مبادلهشده محصوالت و كاالها مقدار از خطي تابعي منتقلشده و صنعت خود توسط انجامشده توسعه و تحقيق از تركيبي مطالعه اين مدل در رفته بهكار است. غيرمستقيم و مستقيم توسعه و تحقيق مجموع بهعبارتي يا صنايع ساير از آن سرريز نيز توسعه و تحقيق كه است حالتي اول مرحله ميشود زده تخمين مرحله دو در مقاله اين مدل غيرمستقيم توسعه و تحقيق كه است حالتي دوم مرحله ندارد وجود و بوده صفر غيرمستقيم وارد فرمول به ييل فهرست شاخص توسط يكبار و استاندارد شاخص توسط يكبار غيرمستقيم و مستقيم توسعه و تحقيق كه ميدهد نشان مقاله مدل تخمينهاي نتايج ميشود. توسعه و تحقيق شاخص و دارند توليد عوامل كل بهرهوري رشد بر معنيداري اثر دو هر در عملكرد اين ميكند. عمل استاندارد توسعه و تحقيق شاخص از بهتر كمي ييل فهرست. 1 است بهتر نوين صنايع و خدمات بخش بينالمللي سرريز توسعه و تحقيق»فعاليتهاي عنوان با مقالهاي در )1998( 2 فرانتزن اهميت و كشورها ميان فناوري ارتباطات طرح به صنعتي«كشورهاي در بهرهوري و فناوري بهرهوري رشد توجيه در بينالمللي دانش سرريز و داخلي توسعه و تحقيق فعاليتهاي 21 ساالنه زماني سريهاي از استفاده با تابلويي دادههاي روش از او است. پرداخته كشورها مدل تخمين است. پرداخته خود مدل تخمين به سالهای در صنعتي كشور»سرمايه هم و داخلي«توسعه و تحقيق»سرمايه هم که میدهد نشان آن محاسبات نتايج و تحقيق اثر ليكن دارد توليد عوامل كل بهرهوري بر معنيداري اثر خارجي«توسعه و تحقيق )سرريز داخلي توسعه و تحقيق اثر از نسبت به فناوري( بينالمللي )سرريز خارجي توسعه و 1. Meij (1997); p Frantzen (1998).

13 63 لیلحت لماوع رثؤم رب یروهرهب لک لماوع دیلوت رد داصتقا ناریا تعداد فقط كه میشود داده توضيح صورت اين به نتيجه اين است. قويتر فناوري( داخلي فناوري سرريز اثرات از مقياس از حاصل مزيتهاي بهسبب بزرگ اقتصادهاي از معدودي همچنين دارند. را فناوري موقعيت و مكان بهترين دليل همين به دقيقا و ميبرند سود داخلي و تحقيق سمت از بلندمدت تعادل در عليت جهت كه ميدهد نشان عليت آزمون نتايج. 1 است توليد عوامل كل بهرهوري بهسمت توسعه رشد و )R&D( توسعه و»تحقيق عنوان با مقالهاي در )2001( 2 پوتلزبرگ و گولک شاخص و معيار ميپردازند. فناوري تغييرات و بهرهوري رشد بلندمدت ارتباط به بهرهوري«سرمايه و کار نيروي سهم تفاضل از که است چندعاملي بهرهوري همان يا MFP 3 بهرهوري فناوري تغييرات براي منبع سه مطالعه اين در ميآيد. بهدست داخلي ناخالص توليد رشد از و )تحقيق خارجي توسعه و تحقيق تجاري توسعه و تحقيق از: عبارتند که است شده معرفي )پژوهشکدهها عمومي توسعه و تحقيق و نمونه( کشورهاي ساير در انجامشده تجاري توسعه با بهرهوري رشد در فناوري دخالت ميزان دولتي(. و دانشگاهي توسعه و تحقيق مراکز و فناوري تغييرات مختلف منابع روي را )MFP( بهرهوری شاخص که معادلهاي از استفاده اقتصادی همکاری سازمان عضو کشورهاي از 16 تايي نمونه يک در ميکند رگرس تحقيق اين نتايج. 4 ميشود زده تخمين زماني دوره در )OECD( توسعه و نمايانگر که است بهرهوری شاخص بر تجاري توسعه و تحقیق معنيدار و مثبت اثر بیانگر توسعه و تحقیق مستقيم اثر همچنين است. تجاري توسعه و تحقیق از اساسي سرريزهاي بسيار بهرهوري بر ديگر( نمونه کشور 15 در انجامشده تجاري توسعه و )تحقیق خارجي کارايي بهبود براي کشوري هر که است واقعيت اين منعکسکننده و بوده معنيدار و باال رب خارجي فناوري اثر طرفي از است. وابسته ديگر کشورهاي به بهشدت بهرهورياش امر اين است. بزرگتر دارند بيشتري تجاري توسعه و تحقیق که کشورهايي بهرهوري فناوريهاي از استفاده براي کشورها تحقيقاتي قابليتهاي افزايش و سازگاري لزوم بيانگر دانشگاهها و دولت تحقيقات اثر. 5 است جذب ظرفيت همان بهتر بهعبارت یا و خارجي 1. Frantzen (1998); p Guelleck & Pottelsberghe (2001). 3. Multi Factor Productivity. 4. Guelleck & Pottelsberghe (2001); p Guellec & Pottelsberghe (2001); p. 4.

14 بازرگانی پژوهشنامه 64 توسعه و تحقیق شدت هرقدر همچنين است. معنيدار و مثبت نیز بهرهوري درمورد بر دانشگاهي( و )دولتي عمومي تحقيقات اثر باشد باالتر کشوري در اقتصادی تجاري فرصتهاي تصرف در تجاري بخش قدرت نشاندهنده موضوع اين است. بيشتر بهرهوري در بهرهوري بر عمومي تحقيقات اثر درحاليکه است عمومي تحقيقات توسط ايجادشده در دولتي( توسعه و تحقيق مراکز مقابل )در دانشگاههایشان که است بیشتر کشورهايي. 1 دارند بيشتري سهم عمومي تحقيقات در بهرهوري بهبود و توسعه و تحقیق بين رابطه خود مقاله در )2003( 2 اينويي و وان توليد تابع يك تخمين طريق از كار اين کردهاند. بررسی را ژاپني توليدي شركتهاي سالهای در ژاپني شركت 3000 براي توسعه و تحقیق ذخيره شامل داگالس كاب هزينههاي معنيدار و مثبت نقش از حاكي تحقيق نتايج است. گرفته صورت 1998 تا 1995 و شركت اندازه براساس نقش اين كه توضيح اين با است بهرهوري بر توسعه و تحقيق مطالعات از توسعه و تحقیق ذخيره بازده نرخ است. متفاوت شركت هر فناوري ويژگيهاي شركتها داخل تفاوتهاي ميدهد نشان مطالعه اين نتايج است. آمده بهدست پايينتر قبلي است. صنعت داخل تفاوتهاي از مهمتر بسيار مختلف بهرهوري رشدهاي توضيح در سطوح در و بزرگتر شركتهاي در بهرهوري بهبود بر توسعه و تحقيق اثرات همچنين توسعه و تحقيق مثبت رابطه تاکنون که مطالعاتی مقاله اين در است. بيشتر باالتر فناوري استفاده در پيشين مطالعات با مطالعه اين تفاوت میشود. ذکر كردهاند اثبات را بهرهوري با و ژاپن توليدي شركتهاي توسعه و تحقیق هزينههاي جامعتر و جديدتر مراتب به آمار از است. اندازهشان نظر از شركتها طبقهبندي بهرهوري بر توسعه و تحقیق سرمايه»اثر عنوان با مقالهای در )2005( 3 مارك و گراورسن و تجزيه را دانمارك خصوصي بخش بهرهوري روي بر توسعه و تحقیق اهميت شركتها«و تحقیق سرمايه رابطه داگالس كاب توليد تابع يك تخمين با تحقيق اين کردهاند. تحليل بررسی را 2001 سال در دانماركي خصوصي بخش شركتهاي تمام افزوده ارزش و توسعه نتايجي دانمارك خصوصي بخش پوشش با و بوده كامل بسيار مطالعه اين نتايج میکند. 1. Guellec & Pottelsberghe (2001); p Kwon & Inui (2003). 3. Graversen & Mark (2005).

15 65 لیلحت لماوع رثؤم رب یروهرهب لک لماوع دیلوت رد داصتقا ناریا نتايج میشود. استفاده تجاري سياسي اهداف و تحقيقات جهت در عموما كه ميآورد فراهم فعال توسعه و تحقيق بخش که شركتهايی افزوده ارزش كه است آن از حاكي تحقيق تحقيق در چنداني فعاليت كه است شركتهايي افزوده ارزش از باالتر درصد 40 دارند درصد 10 بهازاي توسعه و تحقيق امر در فعال شركتهاي در همچنين ندارند. توسعه و مييابد. افزايش درصد یک شركت افزوده ارزش توسعه و تحقیق سرمايه در افزايش رد ساختاري و فني تغييرات»اندازهگیری تحتعنوان مقالهای در )2007( 1 ولف ادوارد از همزمان استفاده با است «شده بهرهوری رشد احياي باعث آيا آمريکا خدمات بخش عوامل كل بهرهوری رشد بر مؤثر عوامل تابلویی دادههای و مقطعي زماني سري دادههای بررسی 1970 و دهههای در آمريكا صنايع از گروه 44 براي را )TFP( توليد )R&D( توسعه و تحقيق فعاليتهای تأثيرات بررسي ولف هدف مقاله اين در. 2 میکند از استفاده با )TFP( توليد عوامل كل بهرهوری رشد بر باال فناوريهای با سرمايه انواع و اقتصادسنجي مدلهای با آن تلفيق و بينبخشي پيوندهای و ارتباط از آمده بهدست اطالعات توليد عوامل کل بهرهوری رشد محاسبه براي ولف است. آمريکا اقتصاد در تابلویی دادههای از استفاده با او درواقع است. کرده استفاده ستانده داده جداول از بهدستآمده ضرايب از توليد عوامل کل بهرهوری رشد جايگزين که کرد بررسی را ضرايبي ستانده داده جداول ضرايب و اشتغال ضرايب فني ضرايب ماتريسهای از ضرايب اين است. آمريکا صنعت 44 نیا آمدهاند. بهدست 1980 تا 1960 سالهای در آمريکا ستانده داده جدولهای سرمايه ساختار تغيير شاخص و اشتغال ساختار تغيير شاخص فني ضرايب تغيير )شاخص ضرايب مدل اين در هستند. رگرسيوني مدل در توليد عوامل کل بهرهوری رشد جانشين سرمايه( و توسعه و تحقيق فعاليتهای از تابعي وابسته( متغير )بهعنوان توليد عوامل بهرهوری رشد میگیرد نتيجه مقاله اين در وي است. مستقل( متغير )بهعنوان باال فناوريهای با سرمايه انواع رشد و باال فناوريهای با سرمايه انواع بين آمريكا در و بررسي مورد دوره در اینکه با كه تحقيق فعاليتهای ارتباط ولي است نشده يافت معناداري ارتباط توليد عوامل كل بهرهوری. 3 میشود ارزيابي مثبت توليد عوامل كل بهرهوری رشد با توسعه و 1. Wolff (2007). 2. Wolff (2007); p.1. 3.Wolff (2007); p.17.

16 بازرگانی پژوهشنامه 66 دادههای قالب در و داگالس کاب توليد تابع چارچوب در )2008( 1 ديگران و موهن پير غذايي )صنایع پايين تکنولوژي با صنايع بهرهوری تعيينکننده دانش بر مبتني عوامل مقطعي جنوبي افريقاي اکوادور برزيل کشور پنج چرم( و پوشاک صنعت منسوجات صنعت بهرهوری غذايي صنايع بخش در میکند. بررسی بنگاه سطح در را بنگالدش و تانزانيا صنعت در دارد. قرار خارجي مالکيت راههاي و مديريت کيفيت تحتتأثير بسيار بنگاه فعاليتهای و جديد ماشينآالت بهکارگيري با را خود بهرهوری سطح بنگاهها منسوجات فعاليتهای توسعه و تحقیق چرم و پوشاک محصوالت در میبرند. باال توسعه و تحقيق رد خارجي بنگاههاي از تکنولوژي مجوز گرفتن و مديريت باالي کيفيت برنامهريزيشده و درحالتوسعه کشورهاي میان فناوري اثر مقايسه با است. مؤثر بنگاهها بهرهوری تعيين میشود. ديده معناداري تفاوت چرم پوشاک صنعت در فقط توسعهيافته کمتر مؤثر عوامل اقتصادسنجي»الگوي نام با مقالهای در )1369( آذربايجاني ایران در کرده بررسی را 1364 تا 1346 سالهای در کشور صنايع بهرهوری کشور«صنايع بهرهوری و ثابت آن جانشيني کشش بوده داگالس کاب نوع از توليدش تابع مطالعه این در است. شاخص دو از توليد عوامل کل بهرهوری تخمين براي است شده گرفته نظر در يک برابر نشانگر محاسبهشده شاخصهای میشود. استفاده سولو توليد تابع و کندريک بهرهوری صنايع فابريکي محصوالت و ابزار ماشينآالت صنايع توليد عوامل بهرهوری بودن بيشتر به اساس اين بر است. صنعتي گروههای ديگر با مقايسه در شيميايي صنايع و اساسي فلزات بيشترين دیگر صنايع با مقايسه در و بوده برخوردار نسبي مزيت از فوق صنايع محقق نظر همچنین دارند. را افزوده ارزش ايجاد و )بهرهوری( توليد قدرت سرمايهگذاری ظرفيت اقتصاد کوتاهی زمان مدت در میتوان فوق صنايع در کمياب منابع تخصيص درصورت کرد. تبديل مولد و پويا اقتصادي به را کشور مؤثر عوامل تحليل و تجزيه و»اندازهگیری تحتعنوان مقالهای در )1375( قطميري گروه 9 در را ايران صنايع بهرهوری «دوره طي ايران صنايع بهرهوری بر میکند. بررسي را گروهها اين كار نيروي بهرهوری بر مؤثر عوامل و کرده محاسبه صنعتي نيروي جزئي بهرهوری لذا است سالهای به مربوط پژوهش این که آنجا از 1. Pierre Mohnen and et al. (2008).

17 67 لیلحت لماوع رثؤم رب یروهرهب لک لماوع دیلوت رد داصتقا ناریا از روند این است. كاهش حال در بررسي مورد دوره اوليه سالهای در ايران صنايع كار تحقيق اين نتايج ساير است. یافته كاهش دوباره 1372 سال در ولی یافته افزايش 1368 سال و بوده مثبت توليد سطح به ن هگانه گروههای تمام در بهرهوری واكنش كه است اين گوياي است بوده آن از حاصل منافع از بيش صنعتي گروههای در توليد مقياس از ناشي زيانهای است. منفي بهرهوری سطح بر آن اثر نتيجه در تحقیق فعاليتهاي اثر»بررسي عنوان با خود مقاله در )1380( شاهآبادي و کميجاني به توليد«عوامل کل بهرهوري بر خارجي( تجارت طريق )از خارجي و داخلي توسعه و شرکاي توسعه و تحقیق سرمايه انباشت و داخلي توسعه و تحقیق سرمايه انباشت نقش ارزيابي سازمان عضو کشور 21 در توليد عوامل کل بهرهوري بر خارجي تجارت طريق از تجاري بينالملل تجارت وجود با پرداختهاند. خاورميانه و )OECD( توسعه و اقتصادی همکاری سطح در دانش انتشار و اطالعات مبادله خارجي مستقيم سرمايهگذاري خدمات و کاالها داخلي توسعه و تحقیق سرمايه انباشت به کشور هر توليد عوامل کل بهرهوري بينالمللي تحقیق فعاليتهاي زيرا است وابسته تجارياش شرکاي توسعه و تحقیق سرمايه انباشت و خارجي پيشرفته فناوري جذب و داخلي منابع از کاراتر استفاده موجب داخلي توسعه و کاالها واردات بهواسطه نيز تجاري شرکاي تحقیق و توسعه سرمايه انباشت منافع ميشود. را کشورها بينالملل تجارت زیرا ميگيرد نشأت خارجي تجاري شرکاي از خدمات و خارجي فناوريهاي کپيسازي سرمايهاي ابزارآالت واسطهاي توليدات به میسازد قادر و تحقیق سرمايه انباشت بنابراين یابند. دسترسی داخل در استفاده براي آنها تبديل و کشورها بهرهوري بر داخلي توسعه و تحقیق سرمايه انباشت همانند تجاري شرکاي توسعه تحقیق سرمايه انباشت داخلي توسعه و تحقیق سرمايه انباشت مقاله اين در. 1 است تأثيرگذار از انساني سرمايه و صنعتي کشورهاي با تجارت بازبودن درجه تجاري شرکاي توسعه و عوامل کل بهرهوري معادله است. شده معرفي توليد عوامل کل بهرهوري تعيينکننده عوامل سريهاي مجموعه بهکارگيري با و يوهانسن همگرايي روششناسي از استفاده با توليد مثبت تأثير بيانگر تحقيق اين نتايج. 2 است شده زده تخمين سالهای در زماني ص 36. ) 1380 ( شاهآبادي و کميجاني 1. ص 42. ) 1380 ( شاهآبادي و کميجاني 2.

18 بازرگانی پژوهشنامه 68 تحقیق سرمايه انباشت متقابل تأثيرات و خارجي و داخلي توسعه و تحقیق سرمايه انباشت به تحصيلکرده شاغالن نسبت و داخلي ناخالص توليد به واردات سهم با خارجي توسعه و داخلي توسعه و تحقیق سرمايه انباشت همچنين است. عوامل کل بهرهوري بر شاغالن کل این با دارد. توسعهيافته کشورهاي عوامل کل بهرهوري در قابلتوجهي نقش خارجي و اندک درحالتوسعه کشورهاي در داخلي توسعه و تحقیق سرمايه انباشت که آنجا از حال از بيش کشورها اين در خارجي توسعه و تحقیق سرمايه انباشت بنابراين است هيچ يا و هرقدر همچنین است. مؤثر عوامل کل بهرهوري بر داخلي توسعه و تحقیق سرمايه انباشت تحقیق سرمايه انباشت باشد بازتر اقتصادش و بوده باالتر درحالتوسعه کشور انساني سرمايه. 1 دارد عوامل کل بهرهوري بر بيشتري تأثير خارجي توسعه و فناوري تغيير از ناشي توليد بهرهوری»تحليل عنوان با پژوهشي در )1381( جهانگرد ستانده داده تکنيک از استفاده با ايران«اقتصاد فعاليتهای اوليه عوامل و واسطهای معيار و ثابت قيمت به افزوده ارزش معيار و پرداخته توليد بهرهوری تغييرات بررسي به جدولهای از استفاده با وی است. کرده بررسی را ثابت قيمت به واسطه نهادههای قيمت به که ايران اسالمي جمهوري مرکزي بانک 1367 و 1353 سالهای ستانده داده اوليه عوامل فناوري تغييرات از ناشي بهرهوری تغييرات شده محاسبه 1353 سال ثابت دوره طي که است اين نشاندهنده پژوهش اين نتايج است. کرده بررسی را واسطهای و از و کاهش درصد 23 توليد اوليه نهادههای درصدي 55 افزايش عليرغم بهرهوری شاخص اما است شده کاسته نيز اوليه عوامل تغيير از ناشي بهرهوری شاخص شاخص کاهش به دو اين و یافته افزايش درصد 8 حدود در واسطهای فناوري تغيير از ناشي. 2 شدهاند منجر اقتصاد کل بهرهوری بخشهاي تفکيک به بهرهوري روند تحليل و»اندازهگيري مقاله در )1384( اميني بخشهاي تفکيک به را )TFP( تولید عوامل کل بهرهوري شاخص ايران«اقتصادي و گرفته اندازه دوره در توسعه چهارم پنجساله برنامه قانون در معرفيشده تحقيق اين از بهدستآمده نتايج براساس است. کرده تحلیل را دوره اين در آن روند ص 54. )1380( شاهآبادي و کميجاني 1. ص 39. ) 1381 ( جهانگرد 2.

19 69 لیلحت لماوع رثؤم رب یروهرهب لک لماوع دیلوت رد داصتقا ناریا 0/9 ساالنه متوسط بهطور کشور کل در و مذکور دوره در کار نيروي بهرهوری شاخص مربوط کاهش بيشترين و ارتباطات بخش به مربوط رشد باالترين که يافته افزايش درصد اين در نيز سرمايه بهرهوری شاخص است. بوده هتلداري و رستوران بازرگاني بخش به باالترين و يافته کاهش درصد 0/5 حدود ساالنه متوسط بهطور اقتصاد کل سطح در دوره هتلداري و رستوران بازرگاني بخش در کاهش بيشترين و ارتباطات بخش به مربوط رشد شاخص فناوري و انساني سرمايه به مربوط شاخصهاي بهبود بهرغم است. افتاده اتفاق که است يافته افزايش درصد 0/04 ساالنه متوسط بهطور دوره اين در عوامل کل بهرهوري بهدستآمده نتايج است. منابع از بهينه استفاده زمينه در اقتصاد نامطلوب عملکرد نشانگر ضعيفترین و ارتباطات بخش منابع از بهينه استفاده نظر از بخش بهترين میدهد نشان کل بهرهوري رشد سهم همچنين دارد. تعلق هتلداري و رستوران بازرگاني بخش به نتایج خدمات برق و آب ارتباطات ساختمان صنعت بخشهاي توليد رشد تأمين در عوامل رد انبارداري و حملونقل تخصصي حرفهاي مستغالت بيمه پولي مالي مؤسسههای مقدار بيشترين و صنعت بخش به کمترين که است درصد 84/7 تا درصد 10/4 محدوده بوده منفي توليد عوامل کل بهرهوري رشد بخشها ساير در دارد. تعلق ارتباطات بخش به. 1 است منابع از بهينه استفاده در بخشها اين ضعيف عملکرد از حاکي و مدل تصريح 3. با سرمايه انواع و توسعه و تحقیق درآن كه شد اشاره مدلي به نظري مباني قسمت در ادبيات بخش در همچنين بودند. اثرگذار تولید عوامل کل بهرهوري رشد بر باال فناوريهای فعاليتهاي به توليد عوامل كل بهرهوري رشد آنها در كه شد بيان شواهدي موضوع نيز فيزيکي سرمايه و انساني سرمايه توسعه و تحقيق بر عالوه است. مربوط توسعه و تحقيق اثر بررسي بهمنظور تحقيق اين در است. تولید عوامل کل بهرهوري رشد بر مؤثر عوامل از مدل از توليد عوامل كل بهرهوري بر فيزيکي و انساني سرمايه توسعه و تحقیق فعاليتهاي مطالعهای بهويژه 2007( 2002 ( ولف مطالعه براساس میشود. استفاده تابلويي دادههای اقتصادسنجي مدل میتوان ارائهشده نظري چارچوب طبق داد انجام 2007 سال در که ص 74. ) 1384 ( اميني 1.

20 بازرگانی پژوهشنامه داد ارائه توليد عوامل کل بهرهوری رشد در مؤثر عوامل برآورد براي را )18( شماره که است DIOCCUP 1,2 و DIACOEFF 1,2 شاخصهای مويد TFPGRTH j j jt آن در که بهعنوان و دورهاند دو در اشتغال ساختار تغييرات و فني ضرايب تغييرات نشاندهنده بهترتيب در DIACOEFF 1,2 متغير است. شده استفاده تخمينها در TFPGRTH j jt براي جايگزيني هزينه RD jt میشود. داده نمايش TFP2 با نيز DIOCCUP 1,2 متغير و TFP1 با تخمينها j به نسبت t سال در كشور داخلي ناخالص توليد به نسبت j بخش توسعه و تحقيق فعاليتهاي HU jt ميشود. داده نمايش RD اختصاري عالمت با تخمينها در متغير اين است. قبل دوره است. t سال در بخش آن شاغالن کل به j بخش در تحصيلکرده شاغالن نسبت نشانگر موجودي رشد KL jt ميشود. داده نمايش HU اختصاري عالمت با تخمينها در متغير اين عالمت با تخمينها در متغير اين است. قبل دوره به نسبت t سال و j بخش در سرانه سرمايه ضرايب بهترتيب نيز β3 β2 β1 β0 و است خطا جمله ν j ميشود. داده نشان KL اختصاري هستند. مستقل متغيرهاي اطالعات و آمار مباني سالهاي ستانده داده جدولهای از مقاله اين در استفادهشده اطالعات و آمار و برنامه سازمان و ايران اسالمي جمهوري مرکزي بانک 1384 و سال آماري ستانده داده جدول است. شده استخراج جاري قيمت به وقت بودجه ارزشگذاری توليدکننده قيمت به که بخشي 92 است جدولي وقت بودجه و برنامه سازمان مرکزي بانک 1353 سال جدول براساس جدول اين است. سنتي جدولهای نوع از و شده بانک 1367 سال آماري ستانده داده جدول. 2 است شده روز به RAS روش از استفاده با توليدکننده قيمت براساس و تدوينشده بخش 94 در نیز ايران اسالمي جمهوري مرکزي هک میآید بهحساب نوين جدولهای جزء جدول اين همچنين است. شده ارزشگذاری است. شده تهيه فعاليت تکنولوژي با و فعاليت«در»فعاليت بهصورت آن در مندرج مفاهيم جدولي ايران اسالمي جمهوري مرکزي بانک 1372 سال آماري ستانده داده جدول 1.Wolff (2007); p.12. )1363(. ايران اقتصاد ستانده داده جدول گزارش بودجه و برنامه سازمان 2.

21 71 لیلحت لماوع رثؤم رب یروهرهب لک لماوع دیلوت رد داصتقا ناریا اب «فعاليت در»فعاليت بهصورت آن در مندرج مفاهيم و نوين جدولهای نوع از است RAS روش از استفاده با و دارد بخش 29 جدول اين است. شده تدوين فعاليت تکنولوژي و بوده بهروزسازی اين براي پايه جدول 1367 ستانده داده جدول است. شده روزآمد. 1 است شده ارزشگذاری توليدکننده قيمت براساس بخش 54 ايران اسالمي جمهوري مرکزي بانک 1378 سال آماري ستانده داده جدول بهصورت آن در مندرج مفاهيم و شده تدوين ملي حسابهای سيستم با مطابق و دارد و ارزشگذاری پايه قيمتهای برحسب و تهيه فعاليت تکنولوژي با و فعاليت«در»فعاليت. 3 است شده ارائه جدولي ايران اسالمي جمهوري مرکزي بانک 1384 سال آماري ستانده داده جدول آن مندرج مفاهيم و تدوين ملي حسابهای سيستم با مطابق که است بخشي 38 براي پايه جدول 1378 ستانده داده جدول است. شده بهروز RAS روش از استفاده با ناهماهنگي و بخشها تعداد دامنه وسعت بهدليل تحقيق اين در است. بهروزسازی اين موجودي اطالعات و آمار فقدان همچنين و ستانده داده جدولهای از هریک بخشهای جدولها بخشها از برخي در توسعه و تحقيق هزينههای و بخشي شاغالن بخشي سرمايه بخشها این کردهاند. سازگار ISIC کدهاي طبق بخشها مقايسه نظر از و 5 همفزوني را ارتباطات و حملونقل ساختمان گاز و برق و آب صنعت معدن کشاورزي از: عبارتند 6 خدمات. ساير و آنجا از ولي میشود تهيه پولي ارزشهای برحسب ستانده داده جدولهای تمام تقريبا فيزيکي مقادير بيانگر نظري لحاظ به جدولها این در ستانده داده الگوي ضرايب که باید جدولها لذا است مشخص کاالي يک از معيني حجم توليد براي نياز مورد کاالهاي )1372(. ايران اقتصاد ستانده داده جدول گزارش 1. )1378(. ايران اقتصاد ستانده داده جدول گزارش SNA (1993). 4. SNA (1993). 5. Aggregation. صورت اين به )TFP( توليد عوامل کل بهرهوری بر مؤثر عوامل بررسي بخش در ستانده داده جدولهای همفزوني 6. کنيم. همفزوني بخش ن ه در ستانده داده جدولهای براساس را کشور اقتصادي بخشهای داشتيم قصد ابتدا در که بود و ستانده داده جدولهای از کدام هر در آنها ناهماهنگي و بخشها تعداد دامنه بودن وسيع همفزوني اين داليل هزينه محاسبه امکان عدم و سواد برحسب شاغالن آمار سرمايه موجودي بخشهای اطالعات و آمار فقدان همچنین شد. منجر بخش 7 در همفزوني به که است بوده بخش 7 از بيشتر در اقتصادي بخشهای تفکيک به توسعه و تحقيق

22 بازرگانی پژوهشنامه 72 بر سنجش قابليت عدم و کاالها ناهمگني بهدليل ولي شوند تهيه کم ي مقدارهای برحسب سنجشناپذیر کم ي مقياسهای برحسب جدولها تهيه خدماتي بخشهای کميت مبناي ثبتشده ارزش ديگر سال به سال يک از قيمتها در تغيير هرگونه طرفي از است. قيمتهای برحسب جدولها تهيه و قيمت تغيير اثرات حذف لذا میدهد. تغيير را مبادالت. 1 میرسد نظر به ضروري ثابت سادگی بهدليل ثابت قيمتهای به ستانده داده جدولهای تدوين موارد بيشتر در براي نيز تحقيق اين در است. مضاعف تعديل روش بر مبتني آمار بودن دسترس قابل و شده استفاده مضاعف تعديل روش از ثابت قيمتهای به ستانده داده جدولهای تعديل جدولهای فني ضرايب مضاعف تعديل روششناسي از استفاده با امر اين براي. 2 است جدولهای از استفاده با سپس و کرده تعديل ثابت قيمت به را ايران اقتصاد ستانده داده )TFP( توليد عوامل کل بهرهوری بر مؤثر عوامل تحليل و بررسي برای و بهدستآمده سالهای میان در است. شده بررسی اشتغال ساختار تغيير و فني ضرايب تغيير شاخصهای است. شده انتخاب پايه سال بهعنوان 1376 سال مذکور براساس را جاري قيمتهای به ستانده داده جدولهای میتوان زير فرمول از استفاده با کرد. تعديل ثابت قيمت به مضاعف تعديل روش ) 21( است قيمتها قطري ماتريس ^P و ثابت قيمت به فني ضرايب ماتريس A 0 آن در که است توليد ارزش قطري ماتريس ^X شد( خواهد داده توضيح محاسبه روش ادامه در )هردو نهادههای ماتريس X ij و میآيد بهدست قيمتها ضمني شاخص بر کل عرضه نسبت از که. 3 است واسطه قيمت به ستانده داده جدولهای تبديل در )که قيمتها قطري ماتريس محاسبه برای ارزش ستانده داده جدول ستون هر در میدانيد که همانطور میشود( استفاده ثابت ص 89. ) 1384 ( جهانگرد 1. براي میشود. انجام نوين روش و RAS روش )DD( مضاعف تعديل روش سه به ستانده داده جدولهای تعديل 2. کنید. مراجعه )1384( جهانگرد مطالعه به بيشتر مطالعه ص 123. ) 1371 ( توفيق فيروز 3.

23 73 لیلحت لماوع رثؤم رب یروهرهب لک لماوع دیلوت رد داصتقا ناریا : افزوده ارزش و واسطه نهادههای جمع از است عبارت j=1,,n ازاي به j بخش هر توليد ) 22( ارزش V j واسطه نهادههای ماتريس X ij بود خواهد جاري قيمتهای به )22( رابطه است. j بخش توليد ارزش X j و j بخش افزوده ) 23( نحوه که است j بخش قيمت ضمني شاخص d j و i خدمت و کاال قيمت P i آن در که میشود. داده شرح بعد قسمت در آن محاسبه میکنيم: تقسيم X j بر را )23( رابطه طرفين ) 24( بنابراين: ) 25( j بخش افزوده ارزش ضرايب و واسطه مصارف ضرايب بهترتيب b j و a ij آن در که عبارت )25( رابطه ماتريسي بيان بنابراين است i,j=1,,n مربع جدول در چون و است از: است ) 26( ارزش ضرايب قطري ماتريس ^b قيمتها شاخص بردار 'd قيمتها بردار 'P آن در که قطري ماتريس قيمتها بردار کردن قطري با است. فني ضرايب ماتريس A و افزوده بهدست داشتيم( نياز آنها به ثابت قيمت به ستانده داده جداول محاسبه در )که قيمتها. 1 میآيد ص 126. ) 1371 ( توفيق فيروز 1.

24 بازرگانی پژوهشنامه 74 بانک توسط که کشور ملي حسابهای در همهساله قيمت شاخص محاسبه براي به هم بخشها تفکيک به افزوده ارزش میشود تدوين ايران اسالمي جمهوري مرکزي ضمني شاخص محاسبه نتيجه در میيابد. انتشار ثابت قيمتهای به هم و جاري قيمتهای ثابت قيمتهای و جاري قيمتهای به افزوده ارزش مقايسه از شاخص اين است. آسان بهدست سالهای در و بخشها تفکيک به 1376 سال : میآيد d j = جاري قيمت به افزوده ارزش 1376/ ثابت قيمت به افزوده ارزش قابل ستانده داده جداول از نيز واسطه نهادههای ماتريس و توليد ارزش متغيرهاي ساير است. استخراج را اشتغال ضرايب بردار باید ابتدا ثابت قيمت به اشتغال ضرايب ماتريس محاسبه براي طبق میتوان سپس کرد محاسبه بخش آن کل عرضه به بخش هر شاغالن نسبت طریق از آورد. بهدست را اشتغال ضرايب ماتريس )27( رابطه ) 27( A 0 و اشتغال ضرايب بردار ^L ثابت قيمت به اشتغال ضرايب ماتريس M 0 آن در که است اشتغال ضرايب ماتريس اعضاي از که m ij است. ثابت قيمت به فني ضرايب ماتريس بخش در اشتغال کل بر تقسيم ام j بخش در ام i مهارت يا حرفه در اشتغال ميزان نشانگر برنامهريزي و مديريت سازمان کالن اقتصاد دفتر از اشتغال قسمت آمار اين در. 1 است ام j است. شده تهيه سابق TFP توليد عوامل کل بهرهوری محاسبه ثابت قيمت به يادشده ستانده داده جدولهای و )20( و )19( معادالت مطابق ايران اقتصادي مختلف بخشهای در TFP تولید عوامل کل بهرهوري شاخصهای رشد است. آمده )2( و )1( نمودار در آن نتايج و شده محاسبه ص 129. ) 1371 ( توفيق فيروز 1.

25 ناریا داصتقا رد دیلوت لماوع لک یروهرهب رب رثؤم لماوع لیلحت 75 0/4 0/35 0/3 0/25 0/2 0/15 0/1 0/05 0 کشاورزی معدن صنعت آب و برق ساختمان حملو نقل سایر خدمات و گاز و ارتباطات منبع: جداول داده ستانده به قيمت ثابت و محاسبات محقق بر مبناي فرمول شماره 19. نمودار 1 رشد TFP بخشي با لحاظ تغييرات ساختاري اشتغال در سالهای /3 0/25 0/2 0/15 0/1 0/05 0-0/05-0/1 کشاورزی معدن صنعت آب و برق ساختمان حملو نقل سایر خدمات و گاز و ارتباطات منبع: جداول داده ستانده به قيمت ثابت و معادله شماره 19. نمودار 2 رشد بهرهوري کل عوامل تولید )TFP( بخشي با لحاظ تغييرات ساختاري ضرايب فني طي دوره

26 بازرگانی پژوهشنامه 76 ساختار تغييرات لحاظ با )TFP( تولید عوامل کل بهرهوري رشد محاسبه با مقاله این تمام در تولید عوامل کل بهرهوري رشد از حاکی زماني بازه در اشتغال معادل رشدی با»ساختمان«و»معدن«بخشهای است. مطالعه مورد اقتصادي بخشهای»صنعت«و گاز«و برق و»آب بخشهای و داشتهاند را رشد باالترين بهترتیب 0/33 و 0/37 رشد محاسبه بودهاند. موردنظر بازه در 0/20 و 0/11 معادل بهترتيب رشد پايينترین داراي نشان سالهای بازه در فني ضرايب تغييرات لحاظ با تولید عوامل کل بهرهوري ساختمان( و معدن )کشاورزي بخشها برخي در تولید عوامل کل بهرهوري رشد میدهد ساير و ارتباطات و حملونقل گاز و برق و آب )صنعت بخشها ساير در و بوده مثبت است. داشته منفي رشد خدمات( و فيزيكي سرمايه توسعه و تحقيق دادههای مورد در تحقيق اين محدوديتهای از يکي توجه با اما است خصوصي بخش در بهويژه توسعه و تحقيق اطالعالت و آمار نبود انساني بنابراين میشود تأمین دولت توسط توسعه و تحقيق بودجه درصد 90 حدود اینکه به آمار کز مر توسط که صنعتيای کارگاههای آمار همچنين و کشور کل بودجه قوانين اين در است. اعتبارات اين اطالعات استخراج منبع و سند مهمترین میشود منتشر ايران براي تحقيق اين مطالعه مورد سالهای عملکرد به مربوط کشور کل بودجه قوانين از تحقيق از بخش اين ديگر محدوديت است. شده استفاده پژوهش پرداختي اعتبارات آوردن بهدست بودجه قانون در توسعه و تحقيق اعتبارات کد و ملي حسابهای کد میان ناهماهنگي تحقيق داشتند تحقيقاتي برنامه که را بودجهای رديفهای تمام ابتدا اينرو از است. کشور کل مطالعه مورد سالهای در توسعه و تحقيق پرداختشده اعتبارات ميزان و کرده جمعآوری هريک اعتبار و رديفها سپس شدند. ثبت نظر مورد سالهای و رديفها از هريک حسابهای اقالم از هريک اعتبار ميزان و شده طبقهبندی ملي حسابهای کد براساس رد هک اقتصاديای بخشهای همه آنکه بهدليل آمد. بهدست نظر مورد سالهای در ملي اي و نمیکنند سرمايهگذاری توسعه و تحقيق بخش در میکنند فعاليت خصوصي بخش به مربوط اطالعات تهيه براي لذا نيست دسترس در مذکور بخشهای تمامي اطالعات کارگاههای آمارگیری نتايج از میتوان تنها خصوصي بخش توسعه و تحقيق هزينههای است. شده انجام مطالعه اين در نيز مهم اين که کرد استفاده بيشتر و کارگر نفر ده صنعتي

27 77 لیلحت لماوع رثؤم رب یروهرهب لک لماوع دیلوت رد داصتقا ناریا زمينه در شده درج اطالعات به آمده بهدست اطالعات صحت بررسي براي نهايت در سازمان توسط که اقتصاديای گزارشهای در اقتصادي بخشهای توسعه و تحقيق هزينه رد محاسبهشده ارقام مقايسه با و شد مراجعه است منتشرشده سابق برنامهريزي و مديريت صحت اقتصادي گزارشهای در موجود ارقام و مطالعه اين توسعه و تحقيق هزينه زمينه اختالف موارد برخي در اینحال با شد تأیید مطالعه اين در شده انجام محاسبات سرجمع دارد. وجود اقتصادي گزارشهای در موجود ارقام و محاسبهشده ارقام بين ناچيزي بسيار نسبت از اقتصادي بخشهای از هريک توسعه و تحقيق محاسبه براي مقاله اين در همچنین است. شده استفاده )R&D/GDP( بخش افزوده ارزش به توسعه و تحقيق هزينه به عالي( )تحصيالت تحصيلکرده شاغالن نسبت از انساني سرمايه محاسبه براي تحقيق اين شاغالن به مربوط اطالعات است. کرده استفاده اقتصادي بخشهای از هريک در شاغالن کل کالن اقتصاد دفتر از سواد سطح برحسب بخشي شاغالن و اقتصادي بخشهای تفکيک به فيزيکي سرانه سرمايه محاسبه براي است. شده اخذ سابق( برنامهريزي و مديريت )سازمان در شاغالن کل به سرمايه موجودي نسبت از میشود ناميده نيز» 1 سرمايه»تعميق که )K/L( موجودي و بخشي شاغالن به مربوط آمار است. شده استفاده اقتصادي بخشهای از هريک هب اقتصادي بخشهای سرمايه موجودي دادههای از اقتصادي بخشهای تفکيک به سرمايه است. بهدستآمده سابق( برنامهريزي و مديريت )سازمان کالن اقتصاد دفتر ثابت قيمت مدل تفسير و برآورد 5. هفت قالب در و دوره در تابلویی دادههای روش از مدل برآورد براي مدل و 3 ثابت اثر مدل 2 تلفيقشده دادههای )مدل مدل نوع تشخيص براي شد. استفاده بخش از دوم مدل F آزمون براساس است. شده استفاده 5 هاسمن و F آزمون دو از ) 4 تصادفي اثر اول مدل که داد نشان هاسمن آزمون انجام و است مناسبتر 6 تلفيقشده دادههای مدل نوع 1. Capital Deepening. 2. Pooled Data. 3. Fixed Effects Model. 4. Random Effects Model. 5. Huasman. 6. pooling.

28 بازرگانی پژوهشنامه 78 )1( جدول در مدلها برآورد به مربوط نتايج است. مناسبتر تصادفي اثرات مدل نوع از است. شده داده نمايش بر مؤثر عوامل مدل تخمين نتايج 1 جدول )TFP( توليد عوامل کل بهرهوری TFP2-0/001 )-0/04( 0/340 )1/47( 0/570 )0/99( TFP1 0/558 * )3/6( 0/351 ** )2/10( 2/359 * )3/35( مستقل متغيرهاي RD HU KL وابسته متغير 0/051 2/29 0/468 2/17 R 2 F-Test /81 Husman- Test محقق. محاسبات منبع: عالمت با درصد 1 سطح در * عالمت با مشخصشده متغيرهای است. t آزمون آماره پرانتز داخل اعداد تذكر: آماره بيمعنياند. عالمت بدون متغيرهاي معنيدارند. درصد 10 سطح در *** عالمت با و درصد 5 سطح در ** است. معنيدار درصد 5 سطح در اول مدل در است 1-k آزادي درجه با دو كا توزيع داراي كه هاسمن آزمون يكبار و فني( ضرايب )تغييرات TFP1 ازاي در يكبار مقتضي مدل تحقيق اين در نتايج )1( جدول از اول ستون. 1 است شده زده تخمين اشتغال( ساختار )تغييرات TFP2 با هزينههاي ديگر بيان به است. بیمعني و منفي )R&D( توسعه و تحقیق براي برآوردشده پارامتر دوم مدل تخمين در 1. ندارد. معنيداري اثر اشتغال ساختار تغييرات طريق از محاسبهشده توليد عوامل كل بهرهوري رشد بر توسعه و تحقيق ضرايب بودن مثبت وجود با است. بیمعني و مثبت هردو HU و KL براي برآوردشده پارامترهای ديگر طرف از استدالل توليد عوامل کل بهرهوري رشد بر مثبتشان تأثير درباره نميتوان و نبوده معنيدار ضرايب اين برآوردشده رد R2 مقدار بودن پايين همينطور و 2 تخمين در مستقل متغيرهای ضرايب کليه بودن بیمعني بهدليل اينرو از کرد. است. گرفته قرار 1 تخمين نتايج تحليل بر تمرکز و شده خودداري آن نتايج تفسير از تخمين اين

29 79 لیلحت لماوع رثؤم رب یروهرهب لک لماوع دیلوت رد داصتقا ناریا هاسمن آزمون از بهدستآمده نتايج براساس ميدهد. نشان TFP1 براي را )1( معادله تخمين و تحقیق براي برآوردشده پارامتر و ميشود برآورد تصادفي اثرات بهصورت معادله اين عملكرد نتيجه اين است. 0/558 معادل معنيداري و مثبت اثر داراي مدل اين در توسعه اقتصادي بخشهای توليد عوامل کل بهرهوري رشد در توسعه و تحقيق هزينههاي مؤثر رشد و توسعه و تحقیق اثرات باب در متعارف ديدگاههای اكثر با كه ميدهد نشان را کشور فعاليتهای که داد توضيح اينگونه میتوان را امر اين علت است. همسو اقتصادي نوين کل بهرهوری سطح افزايش موجب موجود منابع از مؤثر استفاده بهدليل توسعه و تحقيق بهترتيب صنعت و خدمات ساير ارتباطات حملونقل بخشهای. 1 میشوند توليد عوامل ساير به نسبت دوره در توسعه و تحقیق فعاليتهای رشد بيشترين داراي نيز گاز و برق و آب و معدن بخشهای بودهاند. تحقيق اين در مطالعه مورد بخشهای داليل از يکي داشتهاند. را نظر مورد دوره در توسعه و تحقیق فعاليتهای رشد کمترين بودن پايين متغيرها ديگر به نسبت توسعه و تحقيق براي برآوردشده ضريب بودن پايين مناسب تحقيقاتي بودجه اختصاص عدم و فعاليتها افزوده ارزش در توسعه و تحقيق سهم میدهد نشان و است معنيدار و مثبت نيز KL براي برآوردشده پارامتر است. امر اين براي ضرايب تغييرات محاسبه طريق از که توليدي عوامل کل بهرهوری رشد و سرانه سرمايه بين سرمايه تعميق درصورت که معني بدين دارد. وجود مثبتی رابطه است آمده بهدست فني و يافته بهبود بخش آن فني ضرايب ساختار اقتصادي بخش هر در سرانه( سرمايه )افزايش مزبور بخش در توليد عوامل کل بهرهوری رشد باعث اقتصادي رشد نظريههای با مطابق ره براي بيشتر سرمايه انباشت ميزان اقتصادي رشد الگويهای براساس همچنین میشود. سازگار نيز تحقيق اين در بهدستآمده نتايج با که شد خواهد بهرهوری رشد باعث کارگر سرمايه افزايش به نياز باالتر بهرهوری براي ایران اقتصاد در میدهد نشان مطلب اين است سالهای در خدمات ساير و حملونقل بخشهای است. کار نيروي سرانه و معدن بخشهای فيزيکي سرانه سرمايه و داشتهاند را فيزيکي سرانه سرمايه رشد بيشترين توسعه و تحقيق فعاليتهای ايران مانند نيستند پيشرو تکنولوژي در كه کشورهايي که کرد توجه نكته اين به بايد 1. رد میشود. خارجي تکنولوژيهای و خارجي ماشينآالت بهتر بهکارگيري موجب بلکه نمیکند ايجاد ظرفيت ايران در ولي میپردازد تكنولوژي تولید به بنگاه سطح از توسعه و تحقيق فعاليتهای عمدتا توسعهيافته كشورهاي میشود. تأمين دولت توسط توسعه و تحقيق بودجههای اقتصادي ساختار بهدليل

30 بازرگانی پژوهشنامه 80 از يکي بهعنوان یکسو از انساني سرمايه است. داشته منفي رشدی دوره اين در ساختمان محسوب توسعه و تحقيق هزينههاي صرف از حاصل منافع کسب برای الزم زيرساختهاي عوامل کل بهرهوري رشد بر مؤثر عوامل از يکي رشد ادبيات در ديگر سوي از و میشود بهعنوان اقتصادي«بخش هر شاغالن کل به تحصيلکرده شاغالن»تعداد متغير است. تولید نشان HU با تخمينها در و است شده گرفته نظر در تحقيق اين در انساني سرمايه شاخص از نشان که است معنيدار و مثبت HU براي برآوردشده پارامتر )1( مدل در میشود. داده تغيير ديگر بهعبارت دارد. توليد عوامل کل بهرهوری رشد در انساني سرمايه مؤثر عملکرد اقتصادي بخشهای از هريک در تحصيلکرده و ماهر کار نيروي بهسمت اشتغال ساختار انساني نيروي زیرا میشود فعاليتها توليد عوامل کل بهرهوری بهبود و افزایش موجب از میتواند تخصصي و فني علمي دانش از برخورداري بهعلت تحصيلکرده و متخصص بهرهوری آن دنبال به و کرده استفاده بهتر موجود ظرفيتهای و تجهيزات ماشينآالت بخشهای کليه در است. موضوع اين بيانگر نيز تحقيق اين نتايج یابد افزايش توليد و زماني بازه در انساني سرمايه رشد شاهد تحقيق اين در بررسیشده اقتصادي و برق و آب بخشهای و رشد بيشترين بهترتيب صنعت و کشاورزي بخشهای بودهایم. داشتهاند. مزبور سالهای در را انساني سرمايه رشد کمترين بهترتيب خدمات ساير و گاز به جهان و ايران تجربي مطالعات در که تحقيقاتي نتايج از برخي با تحقيق اين کلي نتايج توسعه و تحقیق نقش و اثر بررسي به که خارجيای مطالعات است. همسو شد اشاره آنها رب توسعه و تحقيق معنيدار و مثبت نقش همگي پرداختهاند توليد عوامل کل بهرهوري بر است. همسو آنها با نيز تحقيق اين نتايج که کردهاند تأیید را بهرهوري رشد تحقیق نقش و تأثير باب در و توسعهيافته کشورهاي در شده انجام مطالعات بیشتر اقتصادي بخشهای و صنايع بهرهوري رشد توضيح در متغير مهمترين بهعنوان توسعه و رشد به نوين صنايع و بخشها در بهرهوری رشد که ميدهد نشان و بوده کشورها اين مثبت رابطه به نيز آمريکا اقتصاد در 1 ولف مطالعه میکند. کمک اقتصاد کل در بهرهوري توليد عوامل کل بهرهوری بر انساني سرمايه و فيزيکي سرمايه توسعه و تحقیق معنيدار و مطالعات در است. همسو ولف مطالعه با نيز حاضر مطالعه نتايج گفت میتوان و دارد اشاره 1. Wolff (2007).

31 81 لیلحت لماوع رثؤم رب یروهرهب لک لماوع دیلوت رد داصتقا ناریا تأیید به بهرهوري رشد بر انساني سرمايه و توسعه و تحقيق معنيدار و مثبت نقش نيز داخلي اقتصادي ساختار بهدليل توسعهيافته کشورهاي به نسبت متغيرها اين نقش اما است رسيده تعميق همچنين و توسعه و تحقيق به مالي منابع تخصيص افزايش است. پايينتر متفاوتشان به میتواند اقتصادي بخشهای از هريک در انساني سرمايه بهبود و فيزيکي سرانه سرمايه شود. منجر ايران اقتصاد در توليد عوامل کل بهرهوری بهبود و رشد است واقعيت اين بيانگر تولید عوامل کل بهرهوری معادله تخمين نتايج مجموع در براي سرانه سرمايه افزایش و انساني سرمايه بهبود توسعه و تحقيق فعاليتهای رشد که توليد عوامل کل بهرهوری افزايش موارد عمدهترین از فعاليتها در کار نيروي واحد هر زا استفاده با اول مدل از بهدستآمده ضرايب برآورد به توجه با میرود. بهشمار ايران در و عوامل مدل در موجود عوامل از بهغير که گرفت نتيجه میتوان تصادفي اثرات روش هب توجه با و مختلف مقاطع در تصادفي بهصورت که دارند وجود ناشناختهای پارامترهای میگذارند. اثر توليد عوامل کل بهرهوری يعني وابسته متغير بر مقطع هر اقتصادي شرايط ديگري ناشناخته پارامترهای تحقيق اين در بررسيشده پارامترهای بر عالوه ديگر بهعبارت تأثير اقتصادي بخشهای از هريک توليد عوامل کل بهرهوری بر تصادفي ويژگي با نيز توضيحي متغيرهای از غير پارامترها و عوامل اين شد اشاره که همانطور میگذارند. طرف از تصادفياند. و متفاوت مقاطع از هريک در کشور اقتصادي شرايط به بسته و هستند و بوده ايران اقتصاد در فيزيکي سرمايه نقش اهميت از حاکي مذکور مدل نتايج ديگر فعاليتها کار نيروي سرانه سرمايه افزايش ايران اقتصاد در که است آن بيانگر درواقع شايد دارد. اقتصادي بخشهای توليد عوامل کل بهرهوری رشد بر ومعنيداری مثبت تأثير ماشينآالت و تکنولوژي انتقال يا و ورود تأثير داليل از يکي اقتصاد در فناوري تطبيق بهرهوری بهبود و رشد مهم داليل جمله از همچنین باشد توسعهيافته کشورهای از جديد میآید. بهشمار نيز اقتصادي رشد تئوريهای بحثهای در مالحظات و جمعبندی تولید عوامل کل بهرهوري شاخص محاسبه اول میکند دنبال را هدف دو مقاله اين در بينبخشي پيوندهاي و عمومي تعادل مدل بهكارگيري و IO الگوي از استفاده با )TFP(