Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ Ι ΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΣΤΟ ΙΑ ΙΚΤΥΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Transcript

1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ I. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ A. Η διεθνής και ευρωπαϊκή εξέλιξη Β. Η ελληνική νοµοθεσία II. ΕΡΓΟ ΚΑΙ ΙΑ ΙΚΤΥΟ ΙΙΙ. Η ΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΣΤΟ ΙΑ ΙΚΤΥΟ Α. Τα ψηφιακά δικαιώµατα Β. Οι περιορισµοί/ εξαιρέσεις Γ. Τα τεχνολογικά µέτρα. Οι πληροφορίες διαχείρισης των δικαιωµάτων Ε. Οι κυρώσεις ΙV. Η ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΣΤΟ ΙΑ ΙΚΤΥΟ Α. Τα συστήµατα peer to peer B. DRM και αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση Γ. DRM και συλλογική διαχείριση. Η νέα προσέγγιση V. ΕΠΙΛΟΓΟΣ 1/32

2 I. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ «2001 το Napster αναγκάζεται να σταµατήσει τη δωρεάν ανταλλαγή µουσικών αρχείων µεταξύ των χρηστών γιατί δε σεβάστηκε τη νοµοθεσία για το copyright ο φοιτητής Dan Halbert οδηγείται στη φυλακή γιατί δάνεισε τον υπολογιστή του σε συµφοιτήτριά του που µπορούσε να διαβάσει όλα τα βιβλία τα οποία ήταν αποθηκευµένα σε ηλεκτρονική µορφή. Το 2047 µόνο οι «πειρατές» θα µπορούν να ανταλλάσσουν µεταξύ τους τα βιβλία τους». Με τη σύντοµη αυτή ιστορία ο πατέρας του ελεύθερου λογισµικού Richard Stallman προσπαθεί να καταγράψει µε χιούµορ τα όρια µεταξύ των κανόνων του δικαίου και των κανόνων που δεν είναι αποδεκτοί από την κοινωνική πραγµατικότητα (J. Farchy, Internet et le droit d auteur-la culture Napster, Editions CNRS, 2003 σ. 11). Α. Η διεθνής και ευρωπαϊκή εξέλιξη Είναι αναµφισβήτητο ότι την τελευταία δεκαετία το διαδίκτυο έφερε ριζική αλλαγή στην επικοινωνία και τη γνώση γιατί εκµηδένισε τις αποστάσεις και έδωσε τη δυνατότητα άµεσης διάδοσης των έργων και των δεδοµένων. Η ανθρωπότητα βρέθηκε µπροστά σε ένα κοσµοϊστορικό γεγονός, όπως έγινε το 15 ο αιώνα µε την εφεύρεση της τυπογραφίας. Η κοινωνία της πληροφορίας δηµιούργησε τη δική της κουλτούρα και το δικό της τύπο ανθρώπου και µε αυτήν την προσέγγιση οφείλουµε να αντιµετωπίσουµε τα προβλήµατα που ανακύπτουν. Στις αρχές του 21 ου αιώνα, του αιώνα της παγκόσµιας σύγκλισης και της ανάπτυξης της τεχνολογίας, στόχος της πνευµατικής ιδιοκτησίας είναι η διασφάλιση ενός υψηλού επιπέδου προστασίας του δηµιουργού, η ενθάρρυνση των επενδύσεων στον τοµέα της πολιτιστικής 2/38

3 βιοµηχανίας και η εξασφάλιση της ισορροπίας µεταξύ των δικαιούχων και της ολότητας. Οι βιοµηχανίες που βασίζονται στην πνευµατική ιδιοκτησία συµβάλλουν στην οικονοµία σε κοινοτικό επίπεδο σε ποσοστό που υπερβαίνει το 5% του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος. Πέρα όµως από τους στόχους αυτούς που κυρίως είναι οικονοµικοί, η προστασία της πνευµατικής ιδιοκτησίας εξυπηρετεί τη δηµιουργικότητα, τον πολιτιστικό πλουραλισµό και γενικότερα τον πολιτισµό. Ο πνευµατική ιδιοκτησία έχει σχέση µε τον πολιτισµό, αφού ο δηµιουργός συµβάλλει µε το έργο του στην πολιτιστική κληρονοµιά και πολιτιστική ταυτότητα των λαών, αλλά έχει σχέση και µε την τεχνολογία, αφού είναι κοινός τόπος ότι η τεχνολογική εξέλιξη ήταν ένας από τους βασικούς λόγους που οδήγησαν στη θέσπιση του δικαίου αυτού, καθώς και στη διαµόρφωση και προσαρµογή της εκάστοτε ισχύουσας νοµοθεσίας. Στη σχέση µεταξύ πνευµατικής ιδιοκτησίας, πολιτισµού και διαδικτύου κυρίαρχο στοιχείο είναι ο άυλος χαρακτήρας τους. Η πνευµατική ιδιοκτησία προστατεύει το έργο ως άυλο αγαθό που έχει µοναδικό και παγκόσµιο χαρακτήρα, ενώ µέσα από αυτό διαγράφεται η προσωπικότητα του δηµιουργού του. Ο πολιτισµός είναι πρωτίστως ιδεολογία, ιστορική µνήµη, συλλογική ταυτότητα και οικουµενικότητα. Το διαδίκτυο δίνει τη δυνατότητα να καταγράψουµε, να αποθηκεύσουµε και να διασώσουµε τη συλλογική µνήµη της ανθρωπότητας, ενώ από την άλλη πλευρά η τεχνολογική αυτή εξέλιξη υπαγορεύει νέες µορφές τέχνης, νέες µορφές έκφρασης, νέους τρόπους διάδοσης και νέους κινδύνους για το δηµιουργό. Στο πεδίο της µεταβιοµηχανικής κοινωνίας, το διαδίκτυο λειτουργεί πραγµατικά ως µία µεγάλη δυνατότητα διάδοσης των έργων και διεύρυνσης της πολιτιστικής αγοράς, αλλά συγχρόνως και ως απειλή για τα δικαιώµατα του δηµιουργού. Η πνευµατική ιδιοκτησία είναι παιδί της τεχνολογίας και κατάφερε να προσαρµοστεί σε κάθε τεχνολογική εξέλιξη. Το ερώτηµα που τίθεται είναι αν ισχύει το ίδιο και για την κοινωνία της πληροφορίας. Αρχικά υποστηρίχθηκε η πλήρης ελευθερία στο 3/38

4 διαδίκτυο που οδηγεί στην κατάλυση κάθε προστασίας. Η αντίθετη όµως άποψη που τελικά επικράτησε σε νοµικό επίπεδο ήταν η προσαρµογή της νοµοθεσίας στο ψηφιακό περιβάλλον. Η παγκόσµια κοινότητα, το εκέµβριο του 1996, ψήφισε στη Γενεύη υπό την αιγίδα του Παγκόσµιου Οργανισµού ιανοητικής Ιδιοκτησίας (WIPO) τις δύο Συνθήκες Internet, δηλαδή τη Συνθήκη για την πνευµατική ιδιοκτησία και τη Συνθήκη για τις ερµηνείες εκτελέσεις και τα φωνογραφήµατα που άρχισαν να ισχύουν από και , αντίστοιχα. Τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν πάρει σηµαντικές πρωτοβουλίες στον τοµέα της πνευµατικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωµάτων µε την έκδοση οκτώ κοινοτικών οδηγιών που αποτελούν το λεγόµενο «κοινοτικό κεκτηµένο»..η Ευρωπαϊκή Ενωση των 25 πλέον κρατών µελών εναρµονίζει µε ένα µοναδικό τρόπο διαφορετικές νοµοθεσίες µε στόχο πάντοτε τη διατήρηση της πολιτιστικής πολυµορφίας και ταυτότητας. Η Οδηγία 2001/29 για τη νοµική προστασία των δηµιουργών και των συγγενικών δικαιωµάτων στην κοινωνία της πληροφορίας µαζί µε τις δύο Συνθήκες Internet αποτελούν ένα µεγάλο βήµα για την προστασία των δικαιούχων στο διαδίκτυο. Μεγάλη πρακτική σηµασία έχει και η Οδηγία 2004/48 σχετικά µε την επιβολή των δικαιωµάτων διανοητικής ιδιοκτησίας της οποίας η µεταφορά στο εθνικό δίκτυο πρέπει να γίνει έως τις (άρθρο 20 παρ.1 Οδηγίας 2004/48).Ας σηµειωθεί ότι το σχετικό σχέδιο νόµου έχει υποβληθεί από την αρµόδια Νοµοπαρασκευαστική Επιτροπή στο Υπουργείο Πολιτισµού. Στις ΗΠΑ το 1998 ψηφίστηκε το Digital Milleniun Copyright Act (DMCA) µε σκοπό την εφαρµογή των δύο Συνθηκών Internet στο αµερικανικό δίκαιο του copyright. Β. Η ελληνική νοµοθεσία Η ελληνική νοµοθεσία προσάρµοσε το εθνικό νοµοθετικό πλαίσιο στις ρυθµίσεις της Οδηγίας 2001/29 µε το άρθρο 81 4/38

5 Ν.3057/2002 (ΦΕΚ Α 239/ ). Αξίζει να παρατηρηθεί ότι η Ελλάδα ήταν το πρώτο κράτος µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης που ολοκλήρωσε τη διαδικασία εναρµόνισης µέσα στην προβλεπόµενη προθεσµία ( ). Είναι επίσης αξιοσηµείωτο ότι τα δικαιώµατα και ορισµένοι από τους µηχανισµούς προστασίας που προβλέπονται στην Οδηγία 2001/29 είχαν καθιερωθεί από την ελληνική έννοµη τάξη πριν από την εναρµόνιση. Στη συνέχεια η χώρα µας κύρωσε τις δύο Συνθήκες Internet µε δύο νόµους που ψηφίστηκαν από το Ελληνικό Κοινοβούλιο το έτος 2003 (Ν. 3183/2003 ΦΕΚ Α 227/ και Ν.3184/2003 και ΦΕΚ Α 228/ ). Η διαδικασία όµως για την πράξη επικύρωσης δεν µπορεί να γίνει χωριστά από την Ελλάδα, αλλά από όλα τα κράτη µέλη της Κοινότητας µε βάση σχετική εξουσιοδότηση που χορηγείται στον Πρόεδρο του Συµβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι γνωστό ότι σύµφωνα µε το άρθρο 2 της Απόφασης του Συµβουλίου της 16 ης Μαρτίου 2000 (2000/278/ΕΚ-ΕΕΕΚ L. 89/ ), ο Πρόεδρος εξουσιοδοτείται να καταθέσει τις πράξεις επικύρωσης στο γενικό διευθυντή του WIPO από την ηµεροµηνία κατά την οποία τα κράτη µέλη θα θέσουν σε ισχύ τα µέτρα που απαιτούνται προκειµένου να προσαρµοσθεί η υφιστάµενη κοινοτική νοµοθεσία στις υποχρεώσεις οι οποίες απορρέουν από τις Συνθήκες Internet. Είναι γνωστό ότι η ελληνική νοµοθεσία ακολουθεί το ηπειρωτικό/ ευρωπαϊκό σύστηµα πνευµατικής ιδιοκτησίας. Βασίζεται σε παραδοσιακές αρχές, όπως η θεωρία του σκοπού, ο έγγραφος τύπος, η ποσοστιαία αµοιβή, η προστασία του ηθικού δικαιώµατος και η «αρχή της αλήθειας» (θεωρία του δηµιουργού) µε βάση την οποία αρχικός δικαιούχος είναι ο δηµιουργός - φυσικό πρόσωπο. Η αρχή κατά την οποία ο δηµιουργός είναι ο αρχικός δικαιούχος αποτελεί κανόνα δηµόσιας τάξης που ισχύει στο εθνικό δίκαιο της πνευµατικής ιδιοκτησίας, εφαρµόζεται ακόµη και στην περίπτωση δηµιουργίας έργου µε παραγγελία και δεν µπορεί να παρακαµφθεί παρά τη µεµονωµένη νοµολογία που δέχθηκε ότι αλλοδαπά πρόσωπα είναι δηµιουργοί (ΑΠ 663/2000, ΑΠ 835/2000, ΜονΠρωτΑθ 276/2001 ΝοΒ 2001, σ. 1332). 5/38

6 Το ίδιο ισχύει και όταν το έργο δηµιουργείται µε τη συµβολή περισσοτέρων προσώπων, όπως συµβαίνει µε τα πολυέργα ή πολυµέσα, όπου ο παραγωγός µόνο δευτερογενώς µπορεί να αποκτήσει τα σχετικά δικαιώµατα από τους αρχικούς δικαιούχους/ δηµιουργούς. Ας θυµηθούµε ότι ο όρος «δηµιουργός» συνδέθηκε ευθέως µε τον καλλιτέχνη περί τα τέλη του 18 ου αιώνα και ότι η ίδια η έννοια της δηµιουργίας είναι συνυφασµένη µε τον άνθρωπο, ενώ φιλοσοφικά αποδίδει τη θεωρία της γένεσης του κόσµου. Η ελληνική νοµοθεσία αναγνωρίζει ως αντικείµενα προστασίας, σύµφωνα µε το κοινοτικό κεκτηµένο, ορισµένες υβρίδιες µορφές, όπως τα προγράµµατα Η/Υ που προστατεύονται ως έργα λόγου και τις βάσεις δεδοµένων, σύµφωνα µε τους κανόνες του κοινοτικού κεκτηµένου. ΙΙ. ΈΡΓΟ ΚΑΙ ΙΑ ΙΚΤΥΟ Είναι γνωστό ότι αντικείµενο της πνευµατικής ιδιοκτησίας είναι το έργο ως άυλο αγαθό. Βασικά στοιχεία του έργου είναι η µορφή και η πρωτοτυπία, ενώ η ενδεικτική απαρίθµηση δεν αποκλείει την προστασία και άλλων πνευµατικών δηµιουργηµάτων πέρα από όσα αναφέρονται στο νόµο (άρθρο 2 παρ.1 Ν.2121/1993, όπως ισχύει). Θεµελιώδης παραµένει επίσης η διάκριση µεταξύ µορφής και ιδέας. Παρά τις αµφισβητήσεις που διατυπώθηκαν, ο διαχωρισµός αυτός αποτελεί βασικό κανόνα για τον καθορισµό του πεδίου εφαρµογής της πνευµατικής ιδιοκτησίας. Η ιδέα είναι ελεύθερη και προσιτή στον καθένα, αποτελεί κοινό κτήµα και δεν µπορεί να γίνει αντικείµενο της πνευµατικής ιδιοκτησίας, παρά µόνο αν πάρει κάποια µορφή. Οι συζητήσεις γύρω από την αρχή αυτή ανανεώθηκαν µε την κοινωνία της πληροφορίας, αλλά στη Συνθήκη για την πνευµατική ιδιοκτησία ρητά προβλέπεται ότι αντικείµενο προστασίας αποτελούν οι δηµιουργίες και όχι οι ιδέες, διαδικασίες, µέθοδοι λειτουργίας ή µαθηµατικές έννοιες αυτές καθαυτές (άρθρο 2 Συνθήκης για την πνευµατική ιδιοκτησία). H τάση διεύρυνσης του έργου στην ψηφιακή εποχή είναι σαφής. Η έννοια της πρωτοτυπίας και η ενδεικτική απαρίθµηση δίνουν τη 6/38

7 δυνατότητα προσαρµογής του έργου στο νέο τεχνολογικό περιβάλλον µε βάση τα κριτήρια που ισχύουν σε κάθε έννοµη τάξη. Κατά συνέπεια οι καλλιτεχνικές παραγωγές που δηµιουργούνται µε τη βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή, όπως µουσικές συνθέσεις, φωτογραφίες, εικόνες, εικαστικά έργα, κινούµενα σχέδια κλπ., αποτελούν αντικείµενο προστασίας, αν πληρούνται οι αναγκαίες προϋποθέσεις και κυρίως αν εµφανίζουν πρωτοτυπία, Το ίδιο ισχύει και για τα έργα εικονικής πραγµατικότητας (virtual reality). Σε ορισµένες περιπτώσεις ακόµη και η ιστοσελίδα µπορεί να υπαχθεί στην έννοια του έργου. Αντίθετα τα domain names ταυτίζονται περισσότερο µε τα διακριτικά γνωρίσµατα και δεν µπορούν να υπαχθούν στην έννοια του έργου, αφού πρόκειται για ηλεκτρονικές διευθύνσεις που δεν καλύπτουν το κριτήριο της πρωτοτυπίας. Εκείνο όµως που αξίζει να σηµειωθεί είναι ότι δεν θα πρέπει να συγχέεται το έργο µε την πληροφορία. Η πνευµατική ιδιοκτησία δεν προστατεύει τα απλά γεγονότα ή στοιχεία και κατά συνέπεια δεν προστατεύει την πληροφορία αυτή καθεαυτή. Ούτε το έργο είναι πληροφορία. Άλλο το ζήτηµα της προστασίας ως συλλογής των στοιχείων ή δεδοµένων, εφόσον η επιλογή ή η διευθέτηση του περιεχοµένου τους εµφανίζουν πρωτοτυπία. Το µουσικό έργο που έχει εγγραφεί ψηφιακά και διακινείται οn line παραµένει µουσικό έργο και δεν αποτελεί πληροφορία. Κατά συνέπεια τα έργα που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο ανήκουν στο δηµιουργό ή στον εκάστοτε δικαιούχο και η χρήση τους από τρίτους είναι νόµιµη, σύµφωνα µε τους κανόνες της πνευµατικής ιδιοκτησίας που δεν υπερκαλύπτονται από το δικαίωµα πρόσβασης του κοινού στην πληροφόρηση. Άλλωστε η άσκηση του δικαιώµατος πρόσβασης σε διοικητικά έγγραφα γίνεται µε την επιφύλαξη ύπαρξης τυχόν δικαιωµάτων πνευµατικής και βιοµηχανικής ιδιοκτησίας (άρθρο 5 παρ.5 Ν.2690/1999). Το ίδιο ισχύει και για το συνταγµατικό δικαίωµα πρόσβασης στην πληροφορία στο οποίο µπορούν να επιβληθούν µε νόµο περιορισµοί µόνο εφόσον είναι απολύτως αναγκαίοι και δικαιολογούνται µεταξύ άλλων για λόγους προστασίας δικαιωµάτων 7/38

8 τρίτων, όπως το δικαίωµα πνευµατικής ιδιοκτησίας (άρθρο 5 Α παρ. α Συντάγµατος). Αξίζει επίσης να παρατηρηθεί ότι η Οδηγία 2003/98 σχετικά µε την περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δηµόσιου τοµέα δεν εφαρµόζεται σε έγγραφα για τα οποία τρίτοι διαθέτουν δικαιώµατα διανοητικής ιδιοκτησίας (άρθρο 1 παρ.2 στοιχείο β Οδηγίας 2003/98). Ρητά άλλωστε ορίζεται ότι οι προβλεπόµενες στην Οδηγία υποχρεώσεις ισχύουν µόνο στο βαθµό που συνάδουν µε τις διατάξεις των διεθνών συµβάσεων, ιδίως όσον αφορά τη ιεθνή Σύµβαση Βέρνης και τη Συµφωνία ΤRIPS (άρθρο 1 παρ.5 Οδηγίας 2003/98 και αιτ.σκέψη 22). Το έργο, είτε αναπαραχθεί σε ψηφιακή µορφή και ενσωµατωθεί σε υλικό φορέα, είτε διατεθεί στο διαδίκτυο, συνεχίζει να αποτελεί αντικείµενο προστασίας, εκτός αν έχει παρέλθει η διάρκεια προστασίας ή υπάρχει περίπτωση εφαρµογής των περιορισµών που προβλέπονται από τη νοµοθεσία. Η τεχνολογική εξέλιξη έχει ως συνέπεια την εµφάνιση νέων πνευµατικών δηµιουργηµάτων. Η έννοια όµως του έργου δεν αλλάζει στην κοινωνία της πληροφορίας, από την άποψη ότι οι ρυθµίσεις και τα κριτήρια που προαναφέρθηκαν µπορούν να λειτουργήσουν και στο νέο τεχνολογικό πλαίσιο. Ο χρήστης που «κατεβάζει» χωρίς άδεια µουσικά ή άλλα έργα προσβάλει το δικαίωµα του δηµιουργού και υπόκειται στις κυρώσεις που προβλέπονται από το νόµο (άρθρα 64 επ. Ν.2121/1993, όπως ισχύει). Εδώ θα πρέπει να παρατηρηθεί ότι στο διαδίκτυο η ανατροπή δεν έρχεται από την πολιτιστική βιοµηχανία που αξιοποιεί τα έργα, αλλά από τον ίδιο το χρήστη, τον καταναλωτή, που γίνεται διανοµέας του έργου χωρίς να το καταλαβαίνει ή να το θέλει. Το έργο διακινείται στο διαδίκτυο µε µεγάλη ευκολία και ταχύτητα, µετατρέπεται αυτόµατα σε πληροφορία που προάγει τον πολιτισµό και έτσι το κοινό διεκδικεί την ελεύθερη και δωρεάν χρήση. Την ελεύθερη αυτή χρήση υποστηρίζουν ορισµένοι τεχνολόγοι, ενώ η νοµική επιστήµη δίνει αντίθετη απάντηση µε τη γνωστή θέση ότι στο δίκαιο της πνευµατικής ιδιοκτησίας προέχει η προστασία του δηµιουργού ή του δικαιούχου και ότι το κοινό δεν έχει δικαιώµατα αλλά υποχρεώσεις. 8/38

9 Ιδιαίτερη σηµασία έχει η προστασία των προγραµµάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών ως έργων λόγου, γιατί αποτελούν βασικό στοιχείο διακίνησης του περιεχοµένου. Το νοµικό καθεστώς των βάσεων δεδοµένων είναι επίσης προσαρµοσµένο για τη διάδοση έργων και δεδοµένων στον κυβερνοχώρο, ιδίως µε την αναγνώριση του sui generis δικαιώµατος. Παρά το ότι οι προβληµατισµοί ως προς τη νοµική φύση των πολυµέσων συνεχίζουν να υφίστανται, η υπαγωγή τους στην έννοια των βάσεων δεδοµένων µπορεί να αποδειχθεί η πιο πρακτική λύση. Σχετικά µε τις βάσεις δεδοµένων αξίζει να αναφερθεί η απόφαση 5302/2002 του Μονοµελούς Πρωτοδικείου Αθηνών (Τµήµα Ασφαλιστικών µέτρων) που εκδόθηκε στις 11 Ιουλίου 2002, στην υπόθεση Fixtures Marketing Ltd κατά του Οργανισµού Προγνωστικών Αγώνων Ποδοσφαίρου (ΟΠΑΠ), µε την οποία ζητείται από το ικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων να εκδώσει προδικαστική απόφαση για το νόηµα της βάσης δεδοµένων και την έκταση εφαρµογής της Οδηγίας 96/9, ειδικά όσον αφορά το άρθρο 7 που αναφέρεται στο sui generis δικαίωµα. Το επίδικο θέµα συνίσταται στο εάν οι κατάλογοι ποδοσφαιρικών αγώνων έχουν την έννοια της βάσης δεδοµένων και αν υπάρχει προστασία στην περίπτωση αναδιάταξης του περιεχοµένου (εξαγωγή ουσιώδους αριθµού ζευγών των ποδοσφαιρικών οµάδων που παίζουν και µεταφορά αυτών στα δελτία ΠΡΟΠΟ).. Το Ευρωπαϊκό ικαστήριο στην απόφαση της 9 ης Νοεµβρίου 2004 αποφάνθηκε ότι ένα πρόγραµµα ποδοσφαιρικών συναντήσεων, όπως το επίδικο στην υπόθεση της κυρίας δίκης, συνιστά βάση δεδοµένων κατά την έννοια του άρθρου 1 παρ. 2 της Οδηγίας 96/9. Η έννοια της επένδυσης που συνδέεται µε την απόκτηση του περιεχοµένου µιας βάσης δεδοµένων κατά την έννοια του άρθρου 7 παρ.1 της Οδηγίας 96/9 πρέπει να νοείται ότι σηµαίνει τα µέσα που χρησιµοποιούνται για την αναζήτηση υφισταµένων στοιχείων και τη συγκέντρωσή τους στην εν λόγω βάση δεδοµένων. Η έννοια αυτή δεν περιλαµβάνει τα µέσα που χρησιµοποιούνται για τη δηµιουργία των στοιχείων που συνιστούν το περιεχόµενο µιας βάσης δεδοµένων, Σχετικά µε την κατάρτιση ενός 9/38

10 προγράµµατος ποδοσφαιρικών συναντήσεων για τη διοργάνωση πρωταθληµάτων ποδοσφαίρου, η έννοια αυτή δεν αφορά κατά συνέπεια τα µέσα που χρησιµοποιούνται για τον καθορισµό των ηµεροµηνιών, των ωραρίων και των ζευγών των οµάδων που αφορούν τις διάφορες συναντήσεις των πρωταθληµάτων αυτών. Σήµερα η ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας καθιστά και πάλι απαραίτητη την προστασία του ηθικού δικαιώµατος που σε διεθνές επίπεδο αναγνωρίζεται όχι µόνο υπέρ των δηµιουργών (άρθρο 6δις Σ Βέρνης), αλλά και υπέρ των ερµηνευτών καλλιτεχνών (άρθρο 5 Συνθήκης για τις εκτελέσεις και φωνογραφήµατα). Η ψηφιακή τεχνολογία δεν αναιρεί την προστασία που εξασφαλίζουν οι εξουσίες πατρότητας και περιφρούρησης της ακεραιότητας του έργου, ενώ η άποψη περί µη ανάλωσης της εξουσίας δηµοσίευσης αποκτά ιδιαίτερη σηµασία, γιατί επιτρέπει στο δηµιουργό να απαγορεύσει την παράνοµη δηµοσίευση του έργου του που µπορεί µέσω του διαδικτύου εύκολα να γίνει αντικείµενο άµεσης πρόσβασης σε παγκόσµιο επίπεδο. ΙΙI. Η ΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΣΤΟ ΙΑ ΙΚΤΥΟ Είναι γνωστό ότι στο διαδίκτυο η νοµική προστασία του δηµιουργού και των δικαιούχων συγγενικών δικαιωµάτων επιτυγχάνεται ως εξής : - αναγνωρίζονται ή ενισχύονται τα λεγόµενα «ψηφιακά δικαιώµατα» που έχουν απόλυτο και αποκλειστικό χαρακτήρα, ενώ παράλληλα προβλέπονται περιορισµοί και εξαιρέσεις µε στόχο την εξισορρόπηση των συµφερόντων µεταξύ δικαιούχων και χρηστών και του ευρύτερου κοινού γενικά. - προβλέπονται υποχρεώσεις κατάλληλης έννοµης προστασίας κατά της εξουδετέρωσης των τεχνολογικών µέτρων, καθώς και κατά των παράνοµων δραστηριοτήτων που αλλοιώνουν τις ηλεκτρονικές πληροφορίες διαχείρισης των δικαιωµάτων - θεσπίζονται κατάλληλες κυρώσεις και µέσα έννοµης προστασίας κατά της προσβολής των δικαιωµάτων 10/38

11 Α. Τα ψηφιακά δικαιώµατα Η Οδηγία 2001/29 ρυθµίζει σε ένα ενιαίο κείµενο ισότιµα για όλους τους δικαιούχους το δικαίωµα αναπαραγωγής, το δικαίωµα παρουσίασης / διάθεσης στο κοινό, καθώς και το δικαίωµα διανοµής. Τα δικαιώµατα αυτά έχουν θεµελιώδη σηµασία για την προστασία στον κυβερνοχώρο και είναι γνωστά µε τον όρο «ψηφιακά δικαιώµατα». Η σηµασία τους έγκειται ιδίως στο γεγονός ότι σε νοµικό επίπεδο επιτρέπουν στο δικαιούχο να ελέγξει το έργο του σε όλα τα στάδια διαδροµής του στο διαδίκτυο, από τον αποστολέα µέχρι τον παραλήπτη συµπεριλαµβανοµένων και των ενδιάµεσων σταθµών κατά τη διάρκεια της ψηφιακής διαδικασίας µετάδοσης µέσω Internet. Παρά το γεγονός ότι στο εθνικό δίκαιο είχαν θεσπισθεί αντίστοιχα δικαιώµατα, κρίθηκε σκόπιµο να τροποποιηθούν οι σχετικές διατάξεις προς άρση κάθε αµφιβολίας ως προς τη φύση και την έκτασή τους. Στο πνεύµα αυτό τροποποιήθηκε το άρθρο 3 Ν. 2121/1993 που αφορά το περιουσιακό δικαίωµα του δηµιουργού, καθώς και τα άρθρα 46, 47 και 48 του ίδιου νόµου που αναφέρονται στα συγγενικά περιουσιακά δικαιώµατα των ερµηνευτών ή εκτελεστών καλλιτεχνών, των παραγωγών φωνογραφηµάτων και οπτικοακουστικών έργων, καθώς και των ραδιοτηλεοπτικών οργανισµών (άρθρο 81 παρ. 3, 4 και 5 Ν.3057/2002). Η αρχική ρύθµιση (άρθρο 3 Ν. 2121/1993), για το περιουσιακό δικαίωµα του δηµιουργού, τροποποιήθηκε µε το άρθρο 81 παρ. 1 Ν. 3057/2002 στα εξής κυρίως σηµεία: Το δικαίωµα αναπαραγωγής εναρµονίζεται πλήρως µε το αντίστοιχο δικαίωµα της Οδηγίας 2001/29 και προβλέπεται ρητά ότι ο δηµιουργός έχει την εξουσία (δικαίωµα) να επιτρέπει ή να απαγορεύει «την άµεση ή έµµεση, προσωρινή ή µόνιµη αναπαραγωγή, µε οποιοδήποτε µέσο και µορφή, εν όλω ή εν µέρει» (νέα ρύθµιση άρθρου 3 παρ. 1 στοιχείο α). Όπως είναι γνωστό, η τάση που επικράτησε ήταν ο ευρύς χαρακτήρας της αναπαραγωγής µε υποχρεωτική εξαίρεση 11/38

12 ορισµένων πράξεων που επιτρέπουν την ψηφιακή χρήση των έργων. Άµεση είναι η αναπαραγωγή που γίνεται απευθείας στο ίδιο ή σε διαφορετικό µέσο, ενώ η έµµεση αναπαραγωγή καλύπτει τις αναπαραγωγές που γίνονται µέσω ενδιάµεσης διαδικασίας, όπως η ραδιοτηλεοπτική εκποµπή µε χρήση φωνογραφήµατος. Η προσωρινή ή µόνιµη αναπαραγωγή έχει την έννοια ότι στο διαδίκτυο ενδέχεται να υπάρχουν αναπαραγωγές που δεν έχουν σκοπό ή αποτέλεσµα την παραγωγή µόνιµου αντιγράφου, αλλά µπορεί να οδηγήσουν στη δηµιουργία µη ορατού αντιγράφου στη µνήµη ηλεκτρονικού υπολογιστή. Κατά συνέπεια στην πράξη αναπαραγωγής εµπίπτουν τόσο τα προσωρινά, όσο και τα µόνιµα αντίγραφα. Η εξουσία θέσης σε κυκλοφορία αντικαθίσταται µε το δικαίωµα διανοµής, όπως ακριβώς προβλέπεται στην Οδηγία 2001/29. Έτσι ο δηµιουργός, όσον αφορά το πρωτότυπο ή τα αντίτυπα (αντίγραφα) των έργων του, έχει το δικαίωµα να επιτρέπει ή να απαγορεύει τη διανοµή τους στο κοινό µε οποιαδήποτε µορφή µέσω πώλησης ή µε άλλους τρόπους. Παράλληλα προβλέπεται η κοινοτική ανάλωση του δικαιώµατος διανοµής σύµφωνα µε την πάγια νοµολογία του Ευρωπαϊκού ικαστηρίου και το κοινοτικό κεκτηµένο. Το δικαίωµα διανοµής εντός της Κοινότητας αναλώνεται µόνο εάν η πρώτη πώληση ή µε οποιονδήποτε άλλον τρόπο πρώτη µεταβίβαση της κυριότητας του πρωτοτύπου ή των αντιτύπων εντός της Κοινότητας πραγµατοποιείται από το δικαιούχο ή µε τη συγκατάθεσή του.- Το δικαίωµα παρουσίασης στο κοινό δίνει στο δηµιουργό την εξουσία / δικαίωµα να επιτρέπει ή να απαγορεύει την παρουσίαση στο κοινό των έργων του, ενσυρµάτως ή ασυρµάτως ή µε οποιοδήποτε άλλο τρόπο, καθώς και να καθιστά προσιτά τα έργα στο κοινό κατά τρόπο ώστε οποιοσδήποτε να έχει πρόσβαση σε αυτά, όπου και όταν επιλέγει ο ίδιος. Είναι γνωστό ότι, το δικαίωµα παρουσίασης στο κοινό στο µέτρο που περιλαµβάνει και το δικαίωµα διάθεσης έχει µεγάλη πρακτική σηµασία στο πλαίσιο διάδοσης των έργων στο διαδίκτυο (βλ. και άρθρο 8 Συνθήκης για την πνευµατική ιδιοκτησία). 12/38

13 Η ψηφιακή διάθεση προϋποθέτει ότι το κοινό µπορεί να έχει πρόσβαση στο περιεχόµενο από τον τόπο και κατά το χρόνο της ατοµικής επιλογής του, ενώ όταν πρόκειται για ραδιοτηλεοπτική µετάδοση το περιεχόµενο µεταδίδεται από ένα ραδιοτηλεοπτικό οργανισµό προς ένα παθητικό κοινό που απλά λαµβάνει το εκπεµπόµενο σήµα από το δέκτη του. Ο προσδιορισµός της έννοιας του «κοινού» αφήνεται στην εθνική νοµοθεσία και στα εθνικά δικαστήρια, αφού σε διεθνές και κοινοτικό επίπεδο δεν υπάρχει σχετικός ορισµός που να γίνεται γενικά αποδεκτός. Σύµφωνα µε την ελληνική νοµοθεσία, δηµόσια είναι η παρουσίαση «που κάνει το έργο προσιτό σε κύκλο ευρύτερο από το στενό κύκλο της οικογένειας και το άµεσο κοινωνικό περιβάλλον, ανεξαρτήτως από το αν τα πρόσωπα αυτά του ευρύτερου κύκλου βρίσκονται στον ίδιο ή σε διαφορετικούς χώρους» (άρθρο 3 παρ. 2 Ν. 2121/1993). Η παρουσίαση του έργου στο κοινό πρέπει να εκληφθεί ως µια ευρεία έννοια που περιλαµβάνει κάθε πράξη µε την οποία το έργο γίνεται προσιτό στο κοινό, δηλαδή σε ένα αριθµό ατόµων που δεν χαρακτηρίζονται µεταξύ τους από ιδιαίτερες οικογενειακές, συγγενικές ή προσωπικές σχέσεις. Στην έννοια της παρουσίασης στο κοινό περιλαµβάνεται πλέον ρητά και η κατ αίτηση µετάδοση (transmission on demand). Ως παρουσίαση στο κοινό «µε οποιονδήποτε άλλο τρόπο» νοείται και η δηµόσια έκθεση έργων των εικαστικών τεχνών. Ρητά εξάλλου προβλέπεται η µη ανάλωση του δικαιώµατος αυτού. Ας σηµειωθεί ακόµη ότι και το Ευρωπαϊκό ικαστήριο δέχεται ότι η έννοια του «κοινού» εκτιµάται κατά το εθνικό δίκαιο ( ΕΚ απόφαση της , υπόθεση C-293/98) Egeda κατά Hoasa, Συλλ.Νοµολ σ. Ι-00629). Η εθνική νοµολογία µε την υπ αριθ. 3431/2002 απόφαση του Μονοµελούς Πρωτοδικείου Αθηνών (ΧρΙ δ/2003 σ ) δέχθηκε ότι υπάρχει προσβολή του δικαιώµατος αναπαραγωγής, καθώς και παρουσίασης στο κοινό σε περίπτωση δηµόσιας µετάδοσης µέσω διαδικτύου και on line επικοινωνίας µουσικών έργων χωρίς άδεια του δικαιούχου από ραδιοφωνικό σταθµό που είχε συνάψει σύµβαση 13/38

14 ραδιοφωνικής µετάδοσης µε τον οργανισµό συλλογικής διαχείρισης, αλλά για µετάδοση αποκλειστικά και µόνο µέσω ραδιοφώνου και στις συχνότητες εκποµπής του συγκεκριµένου σταθµού. Ειδικότερα, ο καθού η αίτηση ραδιοφωνικός σταθµός είχε αναρτήσει ιστοσελίδες (sites) στο διαδίκτυο και µε τη χρήση ειδικού εξυπηρετή-διακοµιστή ηλεκτρονικού υπολογιστή που διέθετε το ανάλογο λογισµικό, προέβαινε αφενός σε ενέργειες εισαγωγής και επεξεργασίας σηµάτων του ραδιοφωνικού σταθµού στο διαδίκτυο και αφετέρου σε αποθήκευση των µουσικών έργων στη µνήµη του κεντρικού υπολογιστή, ενώ στη συνέχεια τα σήµατα και µουσικά έργα µε τη διαµεσολάβηση Internet Service Provider (παροχέα τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών) και κατ εντολή του ραδιοφωνικού σταθµού µεταφερόντουσαν στο διαδίκτυο, έτσι ώστε να είναι προσβάσιµα προς ακρόαση από τους επισκέπτες των ιστοσελίδων. Το δικαστήριο έκανε δεκτή την αίτηση ως προς το αίτηµα της παράλειψης των πράξεων εγγραφής, αναπαραγωγής, παρουσίασης στο κοινό, δηµόσιας εκτέλεσης και µετάδοσης ή αναµετάδοσης διαµέσου του διαδικτύου και των ιστοσελίδων που ο καθού ραδιοφωνικός σταθµός είχε εγκαταστήσει σε συγκεκριµένη ηλεκτρονική διεύθυνση. Εχει επίσης κριθεί από τη νοµολογία ότι αποτελεί προσβολή του δικαιώµατος πνευµατικής ιδιοκτησίας, η εγγραφή συγγραφικών έργων στην κεντρική µνήµη του υπολογιστή και η παρουσίασή τους στο κοινό διαµέσου ιστοσελίδων που εγκαταστάθηκαν από τρίτον στο διαδίκτυο χωρίς άδεια της δηµιουργού (ΜΠρΑθ 1639/2001 ΕΕ 2001 σ ). Για το θέµα των συνδέσµων (links), δηλαδή των παραποµπών σε άλλες σελίδες ή ηλεκτρονικούς τόπους, εφόσον έχουν περιεχόµενο προστατευόµενο µε την πνευµατική ιδιοκτησία ή τα συγγενικά δικαιώµατα ή το sui generis δικαίωµα του κατασκευαστή βάσης δεδοµένων, ισχύουν τα εξής : α) όταν πρόκειται για απλή παραποµπή (simple link) από µία σελίδα σε κάποια άλλη αρχική σελίδα δεν τίθεται θέµα προσβολής του δικαιώµατος πνευµατική ιδιοκτησίας, αφού πρόκειται για ένα σύγχρονο τρόπο παράθεσης αποσπασµάτων β) όταν όµως γίνεται παραποµπή όχι στην αρχική σελίδα αλλά σε κάποια ειδικότερη σελίδα ή απευθείας σε 14/38

15 στοιχεία άλλου ηλεκτρονικού τόπου, υπερπηδώντας την αρχική σελίδα (deep linking), υπάρχει προσβολή του δικαιώµατος αναπαραγωγής και παρουσίασης στο κοινό. Ενδέχεται επίσης να υπάρχει προσβολή του ηθικού δικαιώµατος και ιδίως της εξουσίας περιφρούρησης, όσον αφορά τις συνθήκες παρουσίασης του έργου στο κοινό. Το ίδιο ισχύει και για τη χρήση πλαισίων. H τεχνική αυτή επιτρέπει µέσω φυλλοµετρητών (browsers) να αποκαλυφθεί το περιεχόµενο άλλων σελίδων χωρίς ο χρήστης να µετακινηθεί ή να αντιλαµβάνεται τη µετακίνησή του από την αρχική σελίδα. (Γ. Καράκωστα, ίκαιο και Internet, 2003,σ.105.Θ.Σιδηρόπουλου, Το ίκαιο του ιαδικτύου, 2003, σ.265. Intellectual Property on the Internet: A survey of issues, WIPO /INT/02, σ.51). Β. Οι περιορισµοί/εξαιρέσεις Η πνευµατική ιδιοκτησία διατήρησε και στο ψηφιακό περιβάλλον µία µεγάλη δύναµη, αφού ο νοµοθέτης αναγνωρίζει στο δηµιουργό το απόλυτο και αποκλειστικό δικαίωµα να επιτρέπει ή να απαγορεύει την εκµετάλλευση του έργου του. Είναι όµως γνωστό ότι το περιουσιακό δικαίωµα, πέρα από το χρονικό περιορισµό, υπόκειται σε ορισµένους περιορισµούς που αφορούν το περιεχόµενο και την έκτασή του. Οι περιορισµοί αυτοί που συνήθως εφαρµόζονται αναλόγως και στα συγγενικά δικαιώµατα, δικαιολογούνται για λόγους κοινωνικής, πολιτιστικής και εκπαιδευτικής πολιτικής, αποβλέπουν στην προστασία του δηµοσίου συµφέροντος, στην ανάγκη πληροφόρησης του κοινού και γενικά εξυπηρετούν ανάγκες του κοινωνικού συνόλου. Η ιδιωτική χρήση αποτελεί έναν από τους περιορισµούς του περιουσιακού δικαιώµατος, αλλά συνιστά και µια σηµαντική πηγή χρηµατοδότησης του δηµιουργού και των δικαιούχων συγγενικών δικαιωµάτων µε την καθιέρωση της εύλογης / δίκαιης αµοιβής. Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι, εκτός από τον όρο «περιορισµοί» του περιουσιακού δικαιώµατος, συναντάται και ο όρος «εξαιρέσεις». Έχει υποστηριχθεί η άποψη ότι η έννοια «περιορισµός» υποδηλώνει τη 15/38

16 χρήση του έργου χωρίς άδεια αλλά µε καταβολή αµοιβής, ενώ ο όρος «εξαίρεση» επιτρέπει την ελεύθερη χρήση, χωρίς πληρωµή αµοιβής. Μπορεί όµως να γίνει δεκτό ότι οι δύο έννοιες είναι ταυτόσηµες, αφού εννοιολογικά προσδιορίζουν τα όρια του περιουσιακού δικαιώµατος σχετικά µε το περιεχόµενο και την έκτασή του, ενώ προβλέπονται ρητά στη νοµοθεσία. Άλλωστε πολλές φορές χρησιµοποιούνται σωρευτικά ή διαζευκτικά χωρίς να αποδίδεται σηµασία στην ορολογία, αφού πρόκειται για γνωστές ρυθµίσεις που έχουν καθιερωθεί σε όλες τις νοµοθεσίες, τις διεθνείς συµβάσεις και τις κοινοτικές οδηγίες. Η Οδηγία 2001/29 περιέχει έναν εξαντλητικό και κλειστό κατάλογο «εξαιρέσεων και περιορισµών». Αυτό γίνεται κυρίως γιατί έπρεπε να ληφθούν υπόψη οι διαφορετικές νοµικές παραδόσεις των κρατών µελών (αιτιολ. σκέψη 32). Ο κλειστός χαρακτήρας έχει την έννοια ότι τα κράτη µέλη δεν µπορούν να προβλέψουν στην εθνική τους νοµοθεσία άλλους περιορισµούς από τους αναφερόµενους στην Οδηγία (άρθρο 5). Από τους περιορισµούς όµως αυτούς υποχρεωτικό χαρακτήρα (mandatory exception) έχει µόνο η ρύθµιση που αφορά τις προσωρινές πράξεις αναπαραγωγής (άρθρο 5 παρ. 1), ενώ για κάθε άλλη περίπτωση ο χαρακτήρας των εξαιρέσεων είναι δυνητικός (permissible exceptions). Αυτό σηµαίνει ότι τα κράτη µέλη έχουν απλώς την ευχέρεια να θεσπίσουν ή όχι τους προβλεπόµενους περιορισµούς που αφορούν το δικαίωµα αναπαραγωγής, το δικαίωµα παρουσίασης/ διάθεσης στο κοινό, καθώς και το δικαίωµα διανοµής στο µέτρο που δικαιολογείται από τον επιδιωκόµενο σκοπό της επιτρεπόµενης αναπαραγωγής. Ο περιορισµός δηλαδή στο δικαίωµα διανοµής δικαιολογείται µόνο σαν αναγκαίο παρακολούθηµα της εξαίρεσης στο δικαίωµα αναπαραγωγής. ίνεται ακόµη η δυνατότητα στα κράτη µέλη να διατηρήσουν τους ήδη προβλεπόµενους περιορισµούς στην εθνική τους νοµοθεσία σε ορισµένες περιπτώσεις ήσσονος σηµασίας, εφόσον αφορούν χρήσεις αποκλειστικά αναλογικές και δεν θίγουν την ελεύθερη κυκλοφορία εµπορευµάτων και υπηρεσιών στην Κοινότητα (5 παρ. 3 της Οδηγίας 2001/29). Ας σηµειωθεί ότι όλοι οι περιορισµοί είναι σύµφωνοι µε το γράµµα και το πνεύµα της ιεθνούς Σύµβασης Βέρνης, 16/38

17 αφού υπόκεινται στο τέστ των τριών σταδίων, εφαρµόζονται δηλαδή µόνο σε ειδικές περιπτώσεις που δεν αντίκεινται στην κανονική εκµετάλλευση του έργου ή άλλου προστατευοµένου αντικειµένου και δεν θίγουν αδικαιολόγητα τα έννοµα συµφέροντα του δικαιούχου. Το άρθρο 81 παρ. 2 Ν. 3057/2002, όσον αφορά τους περιορισµούς του περιουσιακού δικαιώµατος, τροποποίησε την εθνική νοµοθεσία στα εξής σηµεία: Εντάσσεται στην ελληνική έννοµη τάξη ο υποχρεωτικός περιορισµός που αφορά την «εξαίρεση από το δικαίωµα αναπαραγωγής» (άρθρο 5 παρ. 1 Οδηγίας 2001/29). Ειδικότερα εξαιρούνται από το δικαίωµα αυτό οι προσωρινές πράξεις αναπαραγωγής οι οποίες είναι µεταβατικές ή παρεπόµενες και οι οποίες αποτελούν αναπόσπαστο και ουσιώδες τµήµα µιας τεχνολογικής µεθόδου, έχουν δε ως αποκλειστικό σκοπό να επιτρέψουν α) την εντός δικτύου µετάδοση µεταξύ τρίτων µέσω διαµεσολαβητή ή β) τη νόµιµη χρήση, ενός έργου ή άλλου προστατευόµενου αντικειµένου και οι οποίες δεν έχουν καµία ανεξάρτητη οικονοµική σηµασία. Πρόκειται για το λεγόµενο «τεχνολογικό περιορισµό» που πηγάζει από την ίδια τη λειτουργία των ηλεκτρονικών υπολογιστών και του διαδικτύου. Με τη ρύθµιση αυτή νοµιµοποιείται η αναγκαστική και αναπόφευκτη αναπαραγωγή έργων ή άλλων αντικειµένων που προστατεύονται κατά τη µεταφορά τους µέσω του διαδικτύου. Όταν ένας χρήστης αποστείλει ένα ψηφιακό αρχείο σε έναν άλλο χρήστη µέσω του διαδικτύου δηµιουργούνται διάφορα αντίγραφα και ειδικότερα ένα αντίγραφο στην προσωρινή µνήµη του διαµεσολαβητή, ένα αντίγραφο σε κάθε ενδιάµεσο σταθµό µέχρι τον τελικό προορισµό και ένα αντίγραφο στην προσωρινή µνήµη Η/Υ του παραλήπτη. Οι αναπαραγωγές αυτές εµπίπτουν στον προβλεπόµενο τεχνολογικό περιορισµό, εφόσον τηρούνται οι προϋποθέσεις που αναφέρονται παραπάνω. Ειδικότερα καλύπτονται οι πράξεις που καθιστούν δυνατή την αναζήτηση (browsing) και την αποθήκευση σε κρυφή µνήµη (caching), καθώς και οι πράξεις που καθιστούν δυνατή την αποτελεσµατική λειτουργία των συστηµάτων µετάδοσης, εφόσον ο διαµεσολαβητής δεν τροποποιεί τις 17/38

18 πληροφορίες και δεν παρεµποδίζει τη νόµιµη χρήση της τεχνολογίας, η οποία αναγνωρίζεται ευρέως και χρησιµοποιείται από τη βιοµηχανία µε σκοπό την απόκτηση δεδοµένων σχετικά µε τη χρήση των πληροφοριών. Η χρήση θεωρείται νόµιµη όταν επιτρέπεται από το δικαιούχο και δεν περιορίζεται από το νόµο (Οδηγία 2001/29, αιτ. σκέψη 33). Από τους δυνητικούς περιορισµούς, πέρα από τις υπάρχουσες ρυθµίσεις (άρθρα Ν.2121/1993, όπως ισχύει) που αφορούν θέµατα, όπως η ιδιωτική αναπαραγωγή, η παράθεση αποσπασµάτων, η αναπαραγωγή από βιβλιοθήκες ή αρχεία κλπ., καθιερώνεται µόνο ο περιορισµός προς όφελος τυφλών και κωφαλάλων. Επιτρέπεται η αναπαραγωγή του έργου προς όφελος των παραπάνω προσώπων για χρήση που συνδέονται άµεσα µε την αναπηρία και δεν έχουν εµπορικό χαρακτήρα, στο βαθµό που απαιτείται λόγω της συγκεκριµένης αναπηρίας. Προβλέπεται ακόµα ότι µε απόφαση του Υπουργού Πολιτισµού µπορούν να καθορισθούν οι όροι της εφαρµογής της ρύθµισης, καθώς και η επέκταση της σε άλλες κατηγορίες προσώπων µε αναπηρίες (νέο άρθρο 28 Α ). Η διάταξη αυτή, όχι µόνο είναι σύµφωνη µε την Κοινοτική Οδηγία 2001/29 (άρθρο 5 παρ. 3β), αλλά και µε το Σύνταγµα που επιτρέπει στο νοµοθέτη να λαµβάνει όλα τα αναγκαία µέτρα για την προστασία και διευκόλυνση των ατόµων µε ειδικές ανάγκες. Ας σηµειωθεί το άρθρο 21 παρ. 6 του Συντάγµατος κατοχυρώνει το δικαίωµα των ατόµων µε αναπηρίες να «απολαµβάνουν µέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονοµία, την επαγγελµατική ένταξη και συµµετοχή τους στην κοινωνική, οικονοµική και πολιτική ζωή της χώρας». Για όλους τους περιορισµούς που αναφέρονται στο τέταρτο κεφάλαιο του Ν.2121/1993 ισχύει η γενική ρήτρα εφαρµογής (νέο άρθρο 28Γ), δηλαδή η διαδικασία των τριών σταδίων (three steps test) σύµφωνα µε την οποία οι προβλεπόµενοι στην εθνική νοµοθεσία περιορισµοί, εφαρµόζονται µόνο σε ορισµένες ειδικές περιπτώσεις, οι οποίες δεν αντίκεινται στην κανονική εκµετάλλευση του έργου ή άλλων 18/38

19 προστατευοµένων αντικειµένων και δεν θίγουν αδικαιολόγητα τα έννοµα συµφέροντα του δικαιούχου. Γ. Τα τεχνολογικά µέτρα H τεχνολογία δηµιούργησε νέα µέσα προστασίας και οδήγησε τους δικαιούχους στη χρήση τεχνολογικών µέτρων µε σκοπό να αποτρέψουν την προσβολή ή να περιορίσουν τις παράνοµες πράξεις. Τα τεχνολογικά µέτρα περιλαµβάνουν µηχανισµούς που βασίζονται στο λογισµικό και περιορίζουν την πρόσβαση και τη χρήση των έργων. Τα πιο γνωστά τεχνολογικά µέτρα είναι η κρυπτογραφία, η αναγνωριστική ετικέτα και το υδατογράφηµα. Οι µηχανισµοί αυτοί αποτελούν σηµαντικό εργαλείο ελέγχου, αλλά η προστασία που παρέχουν δεν είναι πάντοτε τέλεια, γιατί η κάµψη της ασφάλειάς τους είναι δυνατή. Για τους λόγους αυτούς επιβάλλεται η θέσπιση κατάλληλης έννοµης προστασίας και αποτελεσµατικών µέτρων έναντι της εξουδετέρωσης των τεχνικών συστηµάτων τα οποία χρησιµοποιούν οι δικαιούχοι. Η έννοµη προστασία δεν συνεπάγεται πάντως την υποχρέωση να σχεδιάζονται συσκευές, προϊόντα, συστατικά στοιχεία ή υπηρεσίες κατά τέτοιο τρόπο ώστε να αντιστοιχούν στα υπάρχοντα τεχνολογικά µέτρα (αιτ.σκ.48 Οδηγίας 2001/29).Το DMCA προβλέπει αντίστοιχη διάταξη µε το ίδιο σχεδόν περιεχόµενο γνωστή ως no mandate provision (Sec.1201c3). Tο νέο άρθρο 66Α για τα τεχνολογικά µέτρα εναρµονίζει την εθνική νοµοθεσία µε την αντίστοιχη διάταξη του άρθρου 6 της Οδηγίας 2001/29.Ας σηµειωθεί ότι το άρθρο 6 της Οδηγίας 2001/29 βασίζεται κατά ένα µεγάλο µέρος στις ρυθµίσεις των Συνθηκών Internet (άρθρο 11 της Συνθήκης για την πνευµατική ιδιοκτησία και άρθρο 18 της Συνθήκης για τις ερµηνείες εκτελέσεις και τα φωνογραφήµατα) που επιβάλλουν στα συµβαλλόµενα µέρη να παρέχουν κατάλληλη έννοµη προστασία και να θεσπίζουν αποτελεσµατικά µέτρα Σύµφωνα µε τον προβλεπόµενο ορισµό, ως «τεχνολογικά µέτρα» νοούνται κάθε τεχνολογία, µηχανισµός ή συστατικό στοιχείο που, µε το συνήθη τρόπο 19/38

20 λειτουργίας του, αποσκοπεί στο να εµποδίσει ή να περιορίσει πράξεις σε σχέση µε έργα ή άλλα προστατευόµενα αντικείµενα, που δεν έχουν επιτραπεί από το δικαιούχο πνευµατικής ιδιοκτησίας ή συγγενικού δικαιώµατος ή του sui generis δικαιώµατος σε βάσεις δεδοµένων (άρθρο 66Α παρ. 1 Ν.2121/1993 που προστέθηκε µε το άρθρο 81 παρ. 11 Ν.3057/2002). Τα τεχνολογικά µέτρα θεωρούνται «αποτελεσµατικά» όταν η χρήση του προστατευοµένου έργου ή άλλου προστατευοµένου αντικειµένου ελέγχεται από τους δικαιούχους µέσω της εφαρµογής διαδικασίας ελέγχου της πρόσβασης ή προστασίας, όπως κρυπτογράφηση, διατάραξη της µετάδοσης ή άλλη µετατροπή του έργου ή του προστατευοµένου αντικειµένου, ή προστατευτικού µηχανισµού ελέγχου της αντιγραφής, ο οποίος επιτυγχάνει το στόχο της προστασίας (άρθρο 66Α παρ. 1). Η ρύθµιση του νέου άρθρου 66Α παρ. 2 απαγορεύει, χωρίς την άδεια του δικαιούχου, την εξουδετέρωση κάθε αποτελεσµατικού τεχνολογικού µέτρου, την οποία πραγµατοποιεί κάποιος εν γνώσει του ή έχοντας βάσιµους λόγους που του επιτρέπουν να γνωρίζει ότι επιδιώκει αυτόν το σκοπό. Περαιτέρω, απαγορεύεται χωρίς την άδεια του δικαιούχου, η κατασκευή, η εισαγωγή, η διανοµή, η πώληση, η εκµίθωση, η διαφήµιση για πώληση ή εκµίσθωση ή η κατοχή για εµπορικούς σκοπούς, συσκευών, προϊόντων, συστατικών στοιχείων ή η παροχή υπηρεσιών που α) αποτελούν αντικείµενο προώθησης, διαφήµισης ή εµπορίας µε σκοπό την εξουδετέρωση της προστασίας, ή β) πέρα από την εξουδετέρωση της προστασίας έχουν σκοπό εµπορικό ή χρήση περιορισµένης σηµασίας ή γ) έχουν πρωτίστως σχεδιασθεί, παραχθεί, προσαρµοσθεί ή πραγµατοποιηθεί για να επιτρέψουν ή να διευκολύνουν την εξουδετέρωση της προστασίας, οποιωνδήποτε αποτελεσµατικών τεχνολογικών µέτρων (νέο άρθρο 66Α παρ. 3). Η άσκηση δραστηριοτήτων κατά παράβαση των ανωτέρω διατάξεων συνεπάγεται τις αστικές κυρώσεις του άρθρου 65 Ν. 2121/1993, ενώ προβλέπονται και ποινικές κυρώσεις κατά του δράστη (φυλάκιση ενός έτους και χρηµατική ποινή ευρώ). 20/38

21 Προβλέπεται επίσης η δυνατότητα λήψης ασφαλιστικών µέτρων σύµφωνα µε τον Κώδικα Πολιτικής ικονοµίας, εφαρµοζοµένης της ρύθµισης του άρθρου 64 Ν.2121/1993. Προκειµένου να διευκολυνθεί η πραγµάτωση των στόχων ορισµένων περιορισµών και ειδικότερα των περιορισµών που αφορούν τη φωτοτυπική αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση (άρθρο 21), την αναπαραγωγή από βιβλιοθήκες και αρχεία (άρθρο 22), την αναπαραγωγή για σκοπούς δικαστικούς ή διοικητικούς (άρθρο 24), καθώς και την αναπαραγωγή προς όφελος προσώπων µε αναπηρίες (άρθρο 28 Α), προβλέπεται η λήψη κατάλληλων µέτρων (άρθρο 6 παρ. 4 Οδηγίας 2001/29). Ειδικότερα προβλέπεται ότι, η λήψη τεχνολογικών µέτρων και η σχετική έννοµη προστασία κατά της εξουδετέρωσης, δεν θίγει την υποχρέωση των δικαιούχων να παρέχουν στους επωφελούµενους από τις ανωτέρω εξαιρέσεις τα µέσα, προκειµένου αυτοί να έχουν τη δυνατότητα να εφαρµόσουν τις εν λόγω εξαιρέσεις στον αναγκαίο βαθµό, εφόσον έχουν εκ του νόµου πρόσβαση στο προστατευόµενο έργο ή αντικείµενο. Εάν οι δικαιούχοι δεν λάβουν εκούσια µέτρα, στα οποία συµπεριλαµβάνονται και οι συµφωνίες µεταξύ δικαιούχων και τρίτων που επωφελούνται από τις εξαιρέσεις, τόσο οι δικαιούχοι όσο και οι τρίτοι ζητούν τη συνδροµή ενός ή περισσοτέρων µεσολαβητών που επιλέγονται από πίνακα µεσολαβητών τον οποίο καταρτίζει ο Οργανισµός Πνευµατικής Ιδιοκτησίας. Οι µεσολαβητές υποβάλλουν προτάσεις προς τα ενδιαφερόµενα µέρη. Θεωρείται ότι όλα τα µέρη αποδέχονται την πρόταση αυτή, εάν κανένα από αυτά δεν προβάλλει αντίρρηση µέσα σε προθεσµία ενός µηνός από την κοινοποίηση της πρότασης. Στην αντίθετη περίπτωση η διαφορά επιλύεται από το Εφετείο Αθηνών, το οποίο δικάζει σε πρώτο και τελευταίο βαθµό. Οι ρυθµίσεις αυτές δεν εφαρµόζονται σε έργα ή άλλα προστατευόµενα αντικείµενα που διατίθενται στο κοινό βάσει όρων που έχουν συµφωνηθεί συµβατικά, κατά τρόπο ώστε το κοινό να έχει πρόσβαση σε αυτά, όπου και όταν θέλει (νέο άρθρο 66 Α παρ. 5). Πρόκειται για µία πρωτοποριακή διάταξη που δεν έχει πρακτικά εφαρµοσθεί, καθιστά όµως δυνατή την πρόσβαση στο έργο σύµφωνα µε 21/38

22 την επιταγή του κοινοτικού κεκτηµένου (άρθρο 6 παρ.4 Οδηγίας 2001/29) αλλά και σύµφωνα µε την ηθική υποχρέωση του «copy-duty» αντί του «copy-right» που στη συγκεκριµένη περίπτωση έχει στόχο την αποφυγή του «τεχνολογικού κλειδώµατος», χωρίς να ανάγει τις εξαιρέσεις σε δικαιώµατα χρήσης. Αλλωστε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει καθήκον να εξετάζει, στο πλαίσιο της Επιτροπής Επαφών του άρθρου 12 της Οδηγίας 2001/29, το εάν οι πράξεις που επιτρέπονται από το νόµο επηρεάζονται δυσµενώς από τη χρήση τεχνολογικών µέτρων. To DMCA απαγορεύει την εξουδετέρωση των τεχνολογικών µέτρων τα οποία ελέγχουν τη πρόσβαση στα προστατευόµενα έργα, καθώς και την κατασκευή ή πώληση συσκευών ή παροχή υπηρεσιών που έχουν σκοπό τη εξουδετέρωση αυτών των τεχνολογικών µέτρων (Section 1201 DMCA). Αντίθετα δεν απαγορεύεται η εξουδετέρωση των τεχνολογικών µέτρων τα οποία παρεµποδίζουν την αντιγραφή για να διασφαλισθεί η δυνατότητα αναπαραγωγής στο πεδίο εφαρµογής του fair use.η µη τήρηση των υποχρεώσεων που αφορούν τα τεχνολογικά µέτρα συνεπάγεται την επιβολή αστικών και ποινικών κυρώσεων (Section DMCA). Στο σηµείο αυτό αξίζει να αναφερθεί η γνωστή υπόθεση σύλληψης στις ΗΠΑ µε βάση τις παραπάνω διατάξεις του ρώσου Dmitry Sklyarov µε το αιτιολογικό ότι κατασκεύασε και πωλούσε µέσω της ιστοσελίδας της εταιρείας όπου εργαζόταν λογισµικό µε το οποίο ο χρήστης µπορούσε να εξουδετερώσει τεχνολογικό σύστηµα προστασίας ηλεκτρονικών βιβλίων το οποίο είχε αναπτύξει αµερικανική εταιρεία (United States of America v. Elcom Ltd a/k/a ElcomSoft Co Ltd and Dmitry Sklyarov 203 F.Supp. 2d 1111, CR RMW, όπως παραπέµπεται σε Intellectual Property on the Internet: A survey of issues, WIPO 2002/WIPO/INT/02 σ.37. βλ. και Θ. Σιδηρόπουλο, Το ίκαιο του ιαδικτύου, 2003, σ.265 υποσηµ. 25). 22/38

23 . Οι πληροφορίες διαχείρισης των δικαιωµάτων Το νέο άρθρο 66Β ρυθµίζει το θέµα των πληροφοριών για το καθεστώς των δικαιωµάτων. Πρόκειται για πληροφορίες που επιτρέπουν την αναγνώριση του έργου ή άλλου προστατευοµένου αντικειµένου, που προσδιορίζουν την ταυτότητα του δηµιουργού ή άλλου δικαιούχου, που αναφέρονται στους όρους ή τις προϋποθέσεις χρήσης του έργου ή άλλου προστατευοµένου αντικειµένου, καθώς και σε κάθε αριθµό ή κωδικό σχετικά µε το έργο και τα δικαιώµατα. Ειδικότερα, απαγορεύεται σε κάθε πρόσωπο να προβαίνει εν γνώσει του χωρίς την άδεια του δικαιούχου σε οποιαδήποτε από τις ακόλουθες ενέργειες: α) αφαίρεση ή αλλοίωση οποιασδήποτε πληροφορίας µε ηλεκτρονική µορφή σχετικά µε τη διαχείριση των δικαιωµάτων, β) διανοµή, εισαγωγή προς διανοµή, ραδιοτηλεοπτική µετάδοση, παρουσίαση στο κοινό ή διάθεση στο κοινό έργων ή άλλων προστατευόµενων αντικειµένων µε συγγενικό δικαίωµα ή µε το δικαίωµα ειδικής φύσης του κατασκευαστή βάσης δεδοµένων, από τα οποία έχουν αφαιρεθεί ή αλλοιωθεί άνευ αδείας οι πληροφορίες ηλεκτρονικής µορφής σχετικά µε τη διαχείριση των δικαιωµάτων, εφόσον το πρόσωπο αυτό γνωρίζει ή έχει βάσιµο λόγο να γνωρίζει ότι µε την ενέργεια αυτή προτρέπει, επιτρέπει, διευκολύνει ή συγκαλύπτει προσβολή του σχετικού δικαιώµατος Η παράβαση των ανωτέρω διατάξεων τιµωρείται µε φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους και χρηµατική ποινή ευρώ και συνεπάγεται τις αστικές κυρώσεις του άρθρου 65 του Ν. 2121/1993, όπως ισχύει. Το Μονοµελές Πρωτοδικείο µπορεί να διατάξει ασφαλιστικά µέτρα σύµφωνα µε τον Κ.Πολ.., εφαρµοζοµένης και της ρύθµισης του άρθρου 64 του Ν. 2121/1993, όπως ισχύει. 23/38

24 Ε. Οι κυρώσεις Η Οδηγία 2001/29 προβλέπει την υποχρέωση θέσπισης καταλλήλων κυρώσεων και µέσων έννοµης προστασίας σε περιπτώσεις προσβολής των δικαιωµάτων (άρθρο 8). Οι κυρώσεις πρέπει να είναι αποτελεσµατικές, ανάλογες και αποτρεπτικές. Οι δικαιούχοι των οποίων τα δικαιώµατα προσβάλλονται θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα άσκησης αγωγής αποζηµίωσης και λήψης ασφαλιστικών µέτρων, καθώς και κατάσχεσης του σχετικού υλικού και των προϊόντων, συσκευών ή συστατικών στοιχείων τα οποία έχουν σκοπό την εξουδετέρωση των τεχνολογικών µέτρων προστασίας. Η ελληνική νοµοθεσία ήδη µε το Ν. 2121/1993 είχε θεσπίσει προληπτικά µέτρα και κυρώσεις που εξασφαλίζουν στους δικαιούχους αποτελεσµατική και επαρκή προστασία όσον αφορά την επιβολή των δικαιωµάτων (άρθρα και Ν. 2121/1993). Αναδιατυπώθηκε το άρθρο 66 που αφορά τις ποινικές κυρώσεις, έτσι ώστε η περιγραφή των αδικηµάτων να συµπίπτει µε τα προστατευόµενα δικαιώµατα, ενώ οι προβλεπόµενες ποινές µετατράπηκαν σε ευρώ. (άρθρο 81 παρ. 9 και 10 Ν. 3057/2002). Ειδική ρύθµιση προβλέπεται µε το άρθρο 81 παρ. 8 Ν. 3057/2002, όσον αφορά τη λήψη ασφαλιστικών µέτρων από την πλευρά των δικαιούχων κατά των διαµεσολαβητών, οι υπηρεσίες των οποίων χρησιµοποιούνται από τρίτο για την προσβολή του δικαιώµατος του δηµιουργού των συγγενικών δικαιωµάτων, καθώς και του δικαιώµατος ειδικής φύσης του κατασκευαστή βάσης δεδοµένων (νέο άρθρο 64Α). Ας σηµειωθεί το σχέδιο νόµου για την εναρµόνιση µε την Οδηγία 2004/48 σχετικά µε την επιβολή των δικαιωµάτων διανοητικής ιδιοκτησίας ενισχύει σηµαντικά τα µέσα έννοµης προστασίας. Σύµφωνα µε τις διατάξεις του σχεδίου αυτού οι δικαιούχοι µπορούν να στραφούν κατά των διαµεσολαβητών, οι υπηρεσίες των οποίων χρησιµοποιούνται από τρίτο για την προσβολή των δικαιωµάτων και να αξιώσουν την αναγνώριση των δικαιωµάτων τους καθώς και την άρση της προσβολής και την παράλειψή της στο µέλλον. 24/38

25 Η προσβολή της πνευµατικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωµάτων σε µορφή κακουργήµατος εκδικάζεται από το αρµόδιο Τριµελές Εφετείο Κακουργηµάτων άρθρο 81 παρ. 14 Ν.3057/2002). Ενδιαφέρον παρουσιάζει η υπ αρ. 205/2001 απόφαση του Μονοµελούς ικαστηρίου Ανηλίκων Αθήνας που διατάσσει το αναµορφωτικό µέτρο της επίπληξης σε ανήλικο, ο οποίος στο διαµέρισµα που κατοικούσε µε τη µητέρα του και τα αδέλφια του, χρησιµοποιούσε τον ηλεκτρονικό υπολογιστή του και τις συνδεδεµένες συσκευές εγγραφής ψηφιακών δίσκων προκειµένου να αναπαραγάγει κλεψίτυπους ψηφιακούς δίσκους CD τους οποίους πωλούσε σε συµµαθητές στο σχολείο του. Το Τριµελές Εφετείο Κακουργηµάτων Αθηνών µε την υπ άρ.3128/2003 απόφασή του που αφορά παράνοµη αντιγραφή και διανοµή µε πώληση προγράµµατος Η/Υ, κήρυξε ενόχους και τους τρεις κατηγορούµενους για το αδίκηµα του άρθρου 66 παρ.1 Ν. 2121/1993 µε το αιτιολογικό ότι ενεργώντας από κοινού και χρησιµοποιώντας επαγγελµατική τεχνική αναπαρήγαγαν από το πρωτότυπο µε πρόσφορα ηλεκτρονικά µέσα σε υλικούς φορείς (δισκέτες και δίσκους) και σε πολλά αντίτυπα, προγράµµατα Η/Υ τα οποία έδιναν τη δυνατότητα στο χρήστη να σχεδιάζει, συνθέτει και επεξεργάζεται αρχιτεκτονικά θέµατα µε τρισδιάστατη απεικόνιση, καθώς και να αναλύει, διαστασιολογεί, απεικονίζει, ελέγχει και σχεδιάζει δοµήµατα τριών διαστάσεων. Ι V. Η ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΣΤΟ ΙΑ ΙΚΤΥΟ Α. Τα συστήµατα peer to peer Το ερώτηµα που τίθεται είναι αν το θεσµικό πλαίσιο προστασίας που διαµορφώθηκε για το διαδίκτυο εξασφαλίζει αποτελεσµατική προστασία στους δικαιούχους. Σε νοµικό επίπεδο η απάντηση θα πρέπει να είναι καταφατική, δεδοµένου ότι σε περίπτωση ανταλλαγής έργων µέσω του διαδικτύου χωρίς άδεια του δικαιούχου υπάρχει προσβολή του 25/38

26 δικαιώµατος αναπαραγωγής, καθώς και παρουσίασης/ διάθεσης στο κοινό. Τα προβλήµατα όµως που δηµιουργήθηκαν ιδίως στη δισκογραφική βιοµηχανία δεν σταµατούν. Στην παραδοσιακή πειρατεία των CD του δρόµου, προστέθηκε το Internet που έγινε βασικός τόπος ανταλλαγής µουσικών συνθέσεων, ιδίως µετά την εµφάνιση του MP3 και των δικτύων peer to peer. Το Napster καταδιώχθηκε δικαστικά και εξαναγκάστηκε να διακόψει την υποστήριξη των χρηστών που προβαίνουν σε ανταλλαγή αρχείων χωρίς άδεια των δικαιούχων. Νέα όµως συστήµατα peer to peer, όπως το Kazaa και Morpheus, επιτρέπουν τη διάθεση µουσικής, χωρίς να υπάρχει κεντρικό σύστηµα µέσω του οποίου γίνεται ανταλλαγή του περιεχοµένου. Ορισµένα δικαστήρια αρνήθηκαν να εµποδίσουν τη διάθεση των έργων µέσω αυτού του τύπου των δικτύων peer to peer µε την αιτιολογία ότι τέτοιου είδους συστήµατα δίνουν τη δυνατότητα ανταλλαγής αρχείων απευθείας µεταξύ των χρηστών, αλλά το ίδιο το Kazaa δεν µπορεί να ελέγξει τεχνικά το περιεχόµενο των αρχείων που αποτελούν αντικείµενο ανταλλαγής και κατά συνέπεια δεν µπορεί έχει καµία ευθύνη για την παράνοµη χρήση του λογισµικού του (Cour Supreme des Pays Bas , Fr. Sardain, Du deplombage aux logiciels peer-to-peer: l histoire sans fin, Dalloz 2004/point de vue/ σ ). Η απόφαση της 19 ης Αυγούστου 2004 ( Metro Goldwyn Mayer and Studios and others v. Grokster and others) του Οµοσπονδιακού ικαστηρίου των ΗΠΑ (9 circuit) δέχθηκε την άποψη αυτή και υποστήριξε ότι αυτού του τύπου συστήµατα peer to peer (ίσος προς ίσον), όπως το Grokster και το Morpheus, έχουν µία άλλη αρχιτεκτονική από το Napster γιατί δεν βασίζονται σε ένα κεντρικό κόµβο, αλλά έχουν χαρακτήρα εντελώς αποκεντρωµένο µε συνέπεια οι δικαιούχοι του λογισµικού να µην επεµβαίνουν κατά την ανταλλαγή των αρχείων, ούτε να µπορούν να ελέγξουν το χρήστη για τις παράνοµες πράξεις που συνιστούν προσβολή του δικαιώµατος πνευµατικής ιδιοκτησίας (Α.Leiba, La fin du droit d auteur? Dalloz 2004 σ.2210) σε πρώτη φάση φάνηκε ότι η τεχνολογία έχει τη δυνατότητα να παρακάµψει και να 26/38

27 ξεπεράσει το νόµο. Το Ανώτατο ικαστήριο των ΗΠΑ µε την υπ αρ της 27 ης Ιουνίου 2005 αναίρεσε την παραπάνω απόφαση µε το σκεπτικό ότι οι εταιρείες που ήταν διανοµείς αυτού του λογισµικού peer to peer,όπως Morpheus, Gnutella κλπ., γνώριζαν ότι το λογισµικό αυτό το χρησιµοποιούσαν οι χρήστες για παράνοµη ανταλλαγή µουσικών και οπτικοακουστικών έργων και επιδίωκαν την εγκατάστασή του σε όσο το δυνατό περισσότερους υπολογιστές, ενώ παράλληλα το πρόγραµµα εµφανιζόταν ως εναλλακτική λύση του Napster, προκειµένου οι εταιρείες να εισπράξουν µεγάλα ποσά από διαφηµίσεις στις ιστοσελίδες τους χωρίς µάλιστα να λαµβάνουν τα κατάλληλα τεχνολογικά µέτρα για να αποτρέψουν την παράνοµη ανταλλαγή προστατευοµένων έργων ( ιμεε 2005 σ. 336). Ας σηµειωθεί περαιτέρω ότι οι δικαιούχοι σε πολλές περιπτώσεις προσβολών στράφηκαν κατά των µεµονωµένων χρηστών. Την πρακτική ακολούθησαν οι παραγωγοί φωνογραφηµάτων στις ΗΠΑ και σε ορισµένες χώρες της Ευρώπης (Γερµανία, Ιταλία, ανία, Γαλλία, Αυστρία). Τα δικαιώµατα που προσβάλλονται, όπως προαναφέρθηκε, είναι ιδίως το δικαίωµα αναπαραγωγής και το δικαίωµα παρουσίασης/ διάθεσης στο κοινό. Η δυσκολία όµως έγκειται στο γεγονός ότι τα στοιχεία του χρήστη δεν είναι πάντοτε εύκολα προσβάσιµα και αυτό µπορεί να γίνει µε τη συνεργασία της εταιρείας µέσω της οποίας γίνεται η σύνδεση στο Internet. Το ελληνικό δίκαιο έχει ρητή ρύθµιση µε βάση την οποία ο δικαιούχος µπορεί να ζητήσει τη λήψη ασφαλιστικών µέτρων κατά των διαµεσολαβητών οι υπηρεσίες των οποίων χρησιµοποιούνται από τρίτο για την προσβολή της πνευµατικής ιδιοκτησίας (νέο άρθρο 64 Α ). Άλλωστε το άρθρο 17 Π 131/2003 για το ηλεκτρονικό εµπόριο προβλέπει τη δυνατότητα του Μονοµελούς Πρωτοδικείου να διατάξει ως ασφαλιστικό µέτρο οποιοδήποτε πρόσφορο µέτρο, εφόσον πιθανολογείται προσβολή δικαιωµάτων προερχοµένων από τις υπηρεσίες της κοινωνίας της πληροφορίας. Η διαδικασία αυτή των ασφαλιστικών µέτρων µπορεί να οδηγήσει, µε την επιφύλαξη της νοµοθεσίας για την προστασία προσωπικών δεδοµένων, είτε στην 27/38