Βαρούσι: η παραδοσιακή, αρχοντική συνοικία της πόλης των Τρικάλων

Transcript

1 Βαρούσι: η παραδοσιακή, αρχοντική συνοικία της πόλης των Τρικάλων Αμαλίακλικ Κάντε Κ. Ηλιάδη, για να επεξεργαστείτε φιλόλογος-ιστορικός, τον υπότιτλο Διευθύντρια του υποδείγματος 3ου Γυμνασίου Τρικάλων 1

2 Λέξεις κλειδιά: περιήγηση, μάθηση, πολιτιστική κληρονομιά, τοπική ιστορία, μνημεία, φύση, περιβάλλον, 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων, ρετρό δόμηση, αστική αρχιτεκτονική, νεοκλασικά της πόλης των Τρικάλων, Βαρούσι Τρικάλων, εικόνες αστικής καθημερινότητας, εξωτερικά και εσωτερικά αστικά τοπία, παλιές γειτονιές, φωτογραφίες της πόλης των Τρικάλων Αμαλίας Κ. Ηλιάδη. 2

3 Βαρούσι, η χριστιανική συνοικία πολλών πόλεων Το Βαρούσι ή Βαρόσι ήταν συχνό τοπωνύμιο στις τουρκοκρατούμενες περιοχές, όπου υπήρχε κάστρο. Προέρχεται από την τουρκική (ή ουγγρική) λέξη varosh = προάστιο- συνοικία. Είναι χαρακτηριστική η έκφραση «καστρινοί και βαρουσιώτες». Η λέξη με τη μορφή Βαρόσι ή Βαρόσια πέρασε, κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σε πολλά σημερινά κράτη, τα εδάφη των οποίων τότε βρίσκονταν μέσα στα διοικητικά της όρια, όπως Σερβία, Βουλγαρία, Κύπρος(Αμμόχωστος), Ελλάδα(Τρίκαλα, Έδεσσα, Μύρινα Λήμνου) κ.α. Γενικώς Βαρόσι σημαίνει συνοικία, στην οποία ήταν εγκατεστημένοι χριστιανοί σε τουρκοκρατούμενες πόλεις. Πολλές φορές επειδή γύρω από τα κάστρα ζούσαν έμποροι ή ναυτικοί με μεγάλες περιουσίες και πλούσια σπίτια, Βαρούσι κατέληξε να σημαίνει την αρχοντική συνοικία. Στην ανατολική πλευρά της Έδεσσας, ως την άκρη του βράχου κι ως τους καταρράκτες, έχει διατηρηθεί ανέπαφη η παλιά Μακεδονική αρχιτεκτονική. Το Βαρόσι ήταν μια από τις τρεις χριστιανικές συνοικίες, οι οποίες είχαν δημιουργηθεί και αναπτυχθεί κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας στην Έδεσσα. 3

4 Βαρούσι, η αρχοντογειτονιά των Τρικάλων Το Βαρούσι είναι η παλιά συνοικία και ήταν η αρχοντογειτονιά των Τρικάλων. Τα στενά δρομάκια και οι παλαιότερες εκκλησίες που υπάρχουν στην περιοχή προσδίδουν γραφικότητα στη συνοικία.τα παλιά σπίτια της συνοικίας χρονολογούνται από το 17ο και το 19ο αιώνα. Τα οικοδομικά υλικά των σπιτιών είναι το ξύλο, τα καλάμια, ο σοβάς και οι πλίνθοι. Τα σπίτια έχουν "σαχνισιά'" (κλειστός στεγασμένος χώρος που προεξέχει από τον κορμό του κτιρίου). Στη συνοικία του Βαρουσίου βρίσκονται οι περισσότερες και παλαιότερες εκκλησίες των Τρικάλων. Τα αρχοντικά του Βαρουσίου και οι πολυάριθμες εκκλησίες αντικατοπτρίζουν την οικονομική και πολιτιστική άνθιση του 18ου και 19ου αι. που ήταν αποτέλεσμα της ανάπτυξης του εμπορίου και της βιοτεχνίας. 4

5 5

6 6

7 7

8 Αρχιτεκτονική των σπιτιών Όλα τα σπίτια του Βαρουσίου είναι ομοιόμορφα, τα παλιά χρόνια ξεχώριζαν για την ομορφιά, την αρχοντιά και τη γραφικότητά τους. Είναι συνήθως τοποθετημένα στο δρόμο και πιο σπάνια η αυλή βρίσκεται στην πρόσοψη. Το σχήμα των περισσοτέρων είναι ακανόνιστο, ορθογωνικό Γ ή Π με πολύ μικρά σκέλη. Υλικά κατασκευής και χρώματα Τα υλικά κατασκευής τους είναι κυρίως ξύλα, καλαμωτές, σοβάς ή πλίνθοι στα διάκενα. Είναι σοβατισμένα και βαμμένα με διάφορα χρώματα, κυρίως ανοικτές αποχρώσεις: λουλακί, ροζ, πράσινο και έχουν κεραμοσκεπαστές στέγες, που είναι επικλινείς με μακριές μαρκίζες που δημιουργούν ίσκιο. Τα επάνω πατώματα προεξέχουν στους δρόμους για να αυξάνουν τον ωφέλιμο χώρο στις αυλές και στα δωμάτια των σπιτιών. Στοιχεία χαρακτηριστικά των σπιτιών που συνθέτουν τη λειτουργία τους είναι: To υπόγειο: Ελάχιστα από τα σπίτια που είχαν λιθόκτιστα υπόγεια θολωτά για να αποθηκεύσουν τα υπάρχοντά τους, σώζονται. Στον ελληνοϊταλικό πόλεμο το υπόγειο χρησίμευε ως καταφύγιο. 8

9 9

10 10

11 11

12 12

13 Το ισόγειο: Για λόγους ασφάλειας ή λειτουργικούς δεν είχε παράθυρα προς το δρόμο. Αντίθετα σειρές παραθύρων στον όροφο φωτίζουν το εσωτερικό και επιτρέπουν τη θέα. Η όψη προς την αυλή έχει περισσότερα ανοίγματα. Στο ισόγειο υπάρχουν κυρίως βοηθητικοί χώροι: κελάρια, αποθήκες ξύλων, εργαλείων κ.λπ. Το ανώι: Το ανώι βρίσκεται στον όροφο ο οποίος είναι πολύ βασικός χώρος, γιατί σ αυτόν ανοίγονται όλα τα άλλα δωμάτια. Ήταν απλά επιπλωμένο και αποτελούσε το καθημερινό δωμάτιο της οικογένειας. Στη μέση συνήθως είχε ένα μεγάλο τραπέζι της οικογένειας, σε μια γωνιά του τοίχου ήταν ο αργαλειός, σε μια άλλη γωνιά το εικονοστάσι που το φώτιζε μια καντήλα κρεμασμένη από το ξύλινο σκαλιστό ταβάνι του χαγιατιού και στο βάθος του δωματίου υπήρχε το τζάκι. Στα σπίτια που δεν υπάρχει ανώι υπάρχει ένας αντίστοιχος κεντρικός κλειστός χώρος που εξελίχθηκε στον κεντρικό θάλαμο των νεοκλασικών αρχοντικών. Τα σαχνισιά ή ερκέρ: Αυτό είναι το στοιχείο που χαρακτηρίζει κυρίως τη συγκεκριμένη παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Πρόκειται για προεξοχές του ισογείου στο σημείο που αρχίζει ο όροφος. Εκτός από τη χάρη που δίνουν στο σπίτι έχουν και λειτουργική σημασία, γιατί μεγαλώνουν τους χώρους των δωματίων και βοηθούν στον καλύτερο προσανατολισμό. Τα δωμάτια: Τα δωμάτια στον όροφο είναι ευρύχωρα, ευάερα, ευήλια και διατάσσονται γύρω από το ανώι ή τον κεντρικό κλειστό χώρο. Χαρακτηριστικό είναι το χειμωνιάτικο δωμάτιο. Τα παράθυρα: Είναι καφασωτά, περιφραγμένα με κάγκελα συνήθως από τα οποία ήταν δεμένες με σύρμα πολλές γλάστρες με λουλούδια. Η σκάλα: Η σκάλα προς τον όροφο είναι ξύλινη ή πέτρινη. Το χαγιάτι: Είναι υπόστεγο που υποβαστάζεται από ξύλινες κολώνες, ένα ημιυπαίθριο δωμάτιο που συγκέντρωνε τις πιο πολλές δραστηριότητες της οικογένειας. Όλα τα δωμάτια του ορόφου διατάσσονται γύρω από αυτό. 13

14 14

15 15

16 16

17 17

19 Χαρακτηριστικές εικόνες από τη συνοικία «Βαρούσι» ΒΑΡΟΥΣΙ Η συνοικία «Βαρούσι» η παλαιότερη ελληνική συνοικία της πόλης των Τρικάλων, αναπτυγμένη ελεύθερα στις ανατολικές υπώρειες του λόφου του Κάστρου, αποτελεί αξιόλογο αρχιτεκτονικό σύνολο της πόλης, με μεγάλη ιστορική σημασία, λόγω του διατηρημένου μεσαιωνικού πολεοδομικού ιστού της, των χαρακτηριστικών λαϊκών κατοικιών της και των βορειοελλαδικού τύπου αρχοντικών, με τις μεγάλες συχνά αυλές πίσω από υψηλούς μαντρότοιχους τα χαγιάτια και τα σαχνισιά. 19

20 20

21 21

22 22

23 23

24 Μεγάλος αριθμός εκκλησιών, ανοικοδομημένες οι περισσότερες τον 19ο αιώνα, εμπλουτίζουν το παραδοσιακό σύνολο. Το Βαρούσι έχει κηρυχθεί ως «παραδοσιακό τμήμα της πόλης» με το Π.Δ (ΦΕΚ 201Δ/5-4-79), και έχει αποκτήσει ειδικούς όρους δόμησης (Σ.Δ 1,2 και μέγιστο ύψος 2 ορόφων με 9.00 μ). με το Π.Δ. της κήρυξής του και το Π.Δ (ΦΕΚ 529Δ/ ). Στο κηρυγμένο τμήμα επήλθε μικρή αύξηση των ορίων του με το Π.Δ (ΦΕΚ 886Δ/ ). Για την συγκεκριμένη συνοικία έγινε συνολική μελέτη των κτισμάτων της (στα πλαίσια της ΕΠΑ το 1987) με βάση την οποία τα παλαιότερα κτίσματα χρονολογήθηκαν από το 1800 ως το 1900 και για 55 από αυτά προτάθηκε ο χαρακτηρισμός τους ως διατηρητέων με «απόλυτη προστασία» ή «προστασία όψεως» η «προστασία κελύφους» Για το σύνολο των κτισμάτων αυτών δεν προχώρησε κήρυξή τους από το ΥΠΕΧΩΔΕ ενώ μεμονωμένα κτίσματα έχουν κηρυχθεί από το ΥΠΠΟ (με παλαιότερες κηρύξεις το 1965) η κηρύσσονται και σήμερα σε όσες περιπτώσεις αιτείται άδεια κατεδάφισης τους. 24

25 25

26 26

27 27

28 28

29 29

30 Ως αποτέλεσμα της έλλειψης νομοθετημένης προστασίας των κτισμάτων στο Βαρούσι, πολλά σημαντικής ιστορικής και αρχιτεκτονικής αξίας κτίσματα απειλούνται με κατεδάφιση από τους ιδιοκτήτες τους παρότι η περιοχή έχει χαρακτηρισθεί «παραδοσιακό τμήμα» από το ΥΠΕΧΩΔΕ και επιπλέον κάθε πράξη δόμησης ή κατεδάφισης ελέγχεται από την εφορία νεωτέρων μνημείων του ΥΠΠΟ, σύμφωνα και με το νέο αρχαιολογικό νόμο. 30

31 31

32 ΟΙ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΣΤΟ ΒΑΡΟΥΣΙ Το Βαρούσι βρίσκεται στη ΒΑ πλευρά της πόλης και εκτείνεται στις κατωφέρειες δύο λόφων, του Φρουρίου και του Προφήτη Ηλία. Ένα ισχυρό σημείο αναφοράς που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διάρθρωση και τη ζωή του είναι οι εκκλησίες, στο έδαφος των οποίων κρύβονται πανάρχαια μυστικά,επτά μέσα στον οικισμό και δύο στα άκρα του. Οι εκκλησίες αυτές χτίστηκαν γύρω στα 1600 αλλά οι περισσότερες ανοικοδομήθηκαν το 19ο αιώνα. Οι παλιότερες εκκλησίες έχουν μικρότερο μέγεθος και φτωχή εμφάνιση. Είναι ενταγμένες μέσα στον οικισμό χωρίς κανένα διακριτικό στοιχείο, πράγμα που υπαγορευόταν από τις δύσκολες συνθήκες που αντιμετώπιζε η ελληνική κοινότητα στους πρώτους αιώνες της τουρκικής κατοχής. Αντίθετα, το 19ο αιώνα, με τη μεγαλύτερη ανοχή των Τούρκων, την ευρύτερη οικονομική δυνατότητα και ανάπτυξη της ελληνικής κοινότητας, υπήρχε η άνεση οι εκκλησίες να γίνουν μεγαλύτερες, πλουσιότερες, να αναδεικνύονται σαφώς μέσα στον οικισμό. Έτσι πολλές εκκλησίες ανοικοδομούνται στα πρότυπα της μεγάλης τρίκλιτης βασιλικής που εξαπλώνεται από το 18ο αιώνα και μετά, σε πανελλήνια σχεδόν κλίμακα, αντικαθιστώντας τους παλιούς μονόκλιτους ναούς. Οι σωζόμενοι σήμερα παλαιοί και νέοι ναοί αυτής της παραδοσιακής συνοικίας, κατά χρονολογική σειρά, είναι: 32

33 1) Του Αγίου Δημητρίου. Πρόκειται για έναν μικρό ναό με νεότερες προσθήκες, ο οποίος βρίσκεται στην συνοικία Βαρούσι, επί της οδού Αγίων Αναργύρων. Η ανέγερσή του τοποθετείται, όχι με βεβαιότητα, πριν από το Έχει τοιχογραφίες του 17ου αιώνα, ενώ το τέμπλο του ανακαινίστηκε το ) Των Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού. Βρίσκεται και αυτός στην συνοικία Βαρούσι, ΝΑ του φρουρίου, επί της οδού Αγίων Αναργύρων. Έχει παλιές και ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες. Είναι άγνωστο πότε ανεγέρθηκε. Εκ βάθρων ανακαίνιση και ιστόρηση (αγιογράφηση) έγινε το Λέγεται ότι κάτω από την εκκλησία των Αγίων Αναργύρων βρίσκεται το Ασκληπιείο Τρίκκης, διόλου ανυπόστατη θέση, αν σκεφτεί κανείς ότι οι χριστιανικοί ναοί θεμελιώνονταν πάνω σε αρχαία ιερά. Στον ναό των Αγίων Αναργύρων υπάρχουν δύο παρεκκλήσια, του Αγίου Ευθυμίου και του Αγίου Σπυρίδωνος. 3) Του Αγίου Ιωάννου του Ελεήμονος και Αγίου Παντελεήμονος. Στην συνοικία Βαρούσι, πίσω από τον μεγάλο ναό της Παναγίας Φανερωμένης και μπροστά ακριβώς από τις σκάλες, από τις οποίες ανεβαίνουμε στο φρούριο, υπάρχει ο μικρός μονόκλιτος καμαροσκέπαστος ναός του Αγίου Ιωάννου του Ελεήμονος και Αγίου Παντελεήμονος. Έχει και αυτός ωραίες τοιχογραφίες. Για την χρονολόγησή του δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία, πιθανόν να είναι σύγχρονος του ναού των Αγίων Αναργύρων (τέλος 16ου με αρχές 17ου αι.). 33

34 4) Του Ιωάννου του Προδρόμου. Μονόκλιτος καμαροσκέπαστος ναός. Βρίσκεται δυτικά κοντά στο ναό του Αγ. Νικολάου, του οποίου αποτελεί παρεκκλήσιο. Ανεγέρθηκε και ιστορήθηκε (ολοκληρώθηκε με αγιογραφίες) το Έχει παλιές και καλής τέχνης εικόνες στο τέμπλο, το οποίο έγινε την ίδια εποχή. 5) Της Αγίας Μαρίνας. Βρίσκεται στον αυχένα του λόφου του φρουρίου και του λόφου του προφήτη Ηλία. Είναι μονόκλιτη βασιλική. Ο σημερινός ναός έχει ανακαινισθεί το Τότε προκλήθηκαν σοβαρές αλλαγές στον παλιό ναό. Ο αρχικός ναός, κατά τον Ν. Γιαννόπουλο, κτίστηκε το 1766 και ιστορήθηκε το ) Της Αγίας Παρασκευής. Πρόκειται για μια μεγάλη τρίκλιτη βασιλική, η οποία βρίσκεται στην καρδιά του Βαρουσίου. Κτίστηκε το1843. Το 1932 έγιναν στο ναό σημαντικές μεταρρυθμίσεις. Έχει ωραιότατο ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1845, άμβωνα και θρόνο, ενώ φυλάσσονται σ' αυτόν αρκετές παλιές εικόνες προερχόμενες από τον ναό του Αγίου Δημητρίου. Εντός του ναού υπάρχει παρεκκλήσιο του Αγίου Γρηγορίου Νεοκαισαρείας του Θαυματουργού του οποίου λείψανα φυλάσσονται σ' αυτό. 34

35 7) Της Παναγίας Φανερωμένης ή του Γενεσίου της Θεοτόκου. Είναι και αυτή μεγάλη τρίκλιτη βασιλική και βρίσκεται στο Βαρούσι, νότια του Φρουρίου, στο τέρμα της οδού 25ης Μαρτίου. Η ανοικοδόμηση της άρχισε το 1849 και τελείωσε το Έχει ωραίο ξυλόγλυπτο «επιχρυσωμένο» τέμπλο του Ξυλόγλυπτοι επίσης είναι ο δεσποτικός θρόνος και ο άμβωνας. Στον εξωνάρθηκα του ναού βρίσκεται το παρεκκλήσιo του Αγίου Φανουρίου. 8) Της Αγίας Επισκέψεως. Είναι ο μεγαλύτερος, μετά τον ναό του Αγίου Νικολάου, ναός των Τρικάλων. Είναι τρίκλιτη βασιλική και βρίσκεται στο Βαρούσι, ΝΑ του φρουρίου. Η ανέγερσή της άρχισε το 1863 και τελείωσε το 1877.Κτίστηκε από μαστόρους Ζουπανιώτες (από τον Πεντάλοφο Κοζάνης). Εορτάζει στις 21 Νοεμβρίου, εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου. Ήταν για πολλά χρόνια ο μητροπολιτικός ναός των Τρικάλων και σ' αυτόν έγινε η δοξολογία στις 25 Αυγούστου 1881 κατά την απελευθέρωση της πόλης από τους Τούρκους, κατά την οποία απήγγειλε το ποίημά του «Στ' αδέλφια μας» ο ποιητής Χρήστος Χρηστοβασίλης. Εντός του ναού υπάρχει το παρεκκλήσιο του Αγίου Στυλιανού. Στην θέση του σημερινού ναού πιθανόν υπήρχε άλλος παλαιότερος ναός της Αγίας Επισκέψεως, στον οποίο μαρτυρείται η λειτουργία σχολείου της «εγκυκλίου παιδεύσεως» στα ) Του Αγίου Νικολάου. Από το 1967 είναι ο μητροπολιτικός ναός των Τρικάλων και βρίσκεται βόρεια της οδού Στρατηγού Σαράφη), δίπλα από τον αρχαιολογικό χώρο και στη νότια άκρη του Βαρουσίου. Είναι ο μεγαλύτερος ναός της πόλης. Θεμελιώθηκε τον Οκτώβριο του 1948 και η πρώτη Θεία Λειτουργία σ 'αυτόν έγινε την Κυριακή των Βαΐων του 1960.Το σχέδιο του ναού έκανε ο Αθηναίος Στ. Νομικός. Στην θέση του σημερινού υπήρχε άλλος ναός (του 1870), ο οποίος όμως βομβαρδίστηκε από γερμανικά αεροπλάνα στις 15 Απριλίου 1941, Μεγάλη Τρίτη, και καταστράφηκε εντελώς. 35

36 36

37 37

38 38

39 39

40 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ- πηγές: 1.Ν. Κατσόγιαννου, Τα Τρίκαλα και οι συνοικισμοί τους, Πολιτιστικός Οργανισμός του Δήμου Τρικκαίων. 2.Τσαπάλα-Βαρδούλη Φανή, «Τρίκαλα-Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική», Εκδοτικός Οίκος Μέλισσα. 3.Περιοδικό «Τρικαλινά» του συνδέσμου ΦΙΛΟΣ 4.Τάκης Τλούπας, Μαρούλα Κλιάφα, Φανή Τσαπάλα-Βαρδούλη: «Στο Βαρούσι». Εκδόσεις Γνώση. Αθήνα Αικατερίνη Κωστοπούλου-Μπαλαμώτη: «Η Συνοικία Βαρούσι από τον 17ο αιώνα μέχρι σήμερα». Έκδοση του Πολιτιστικού Συλλόγου Τρικάλων «Το Βαρούσι», Αθήνα ΠΗΓΗ : CE%B1%CE%BB%CE%B1 8. Θεόδωρου Νημά : ΤΡΙΚΑΛΑ ΚΑΛΑΜΠΑΚΑ ΜΕΤΕΩΡΑ - ΠΙΝΔΟΣ ΧΑΣΙΑ (εκδ. ΑΦΩΝ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1987) Σωτήριος Γοργογέτας, συγγραφέας, Βικιπαίδεια, Ιστοσελίδα Μύλου Ματσόπουλου και Μύλου των Ξωτικών. 40

41 11. Συλλογή Εκπαιδευτικού υλικού στο πλαίσιο του ανωτέρω καινοτόμου εκπαιδευτικού προγράμματος: Στοιχεία τοπικής ιστορίας: τα μνημεία του πολιτισμού στην πόλη των Τρικάλων ή ένα γοητευτικό και επιμορφωτικό ταξίδι: Ιστοσελίδα του Σχολείου μας 3ου Γυμνασίου Τρικάλων: 12) Θεόδωρου Νημά : ΤΡΙΚΑΛΑ ΚΑΛΑΜΠΑΚΑ ΜΕΤΕΩΡΑ - ΠΙΝΔΟΣ ΧΑΣΙΑ (εκδ. ΑΦΩΝ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1987) 13) 14), φιλόλογος-ιστορικός, Δ/ντρια 3ου Γυμνασίου Τρικάλων, Η περιήγηση ως μέσο μάθησης: Τοπία φύσης και πολιτισμού της πόλης των Τρικάλων, Καινοτόμο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και Πολιτισμικής αυτοσυνειδησίας που εκπονήθηκε στο 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων κατά το σχολικό έτος

42 thess.pde.sch.gr/jm/index.php/ /.../10? ), φιλόλογος-ιστορικός, Δ/ντρια 3ου Γυμνασίου Τρικάλων Εικόνες αστικής καθημερινότητας στην πόλη των Τρικάλων

43 43

44 44

45 45

46 46

47 Η μόλυνση του περιβάλλοντος είναι ένα θέμα επείγον που αφορά και επηρεάζει όλους μας. Υποθηκεύει τη ζωή και το μέλλον μας στον πλανήτη και είμαστε όλοι υπεύθυνοι γι` αυτό. Αυτό που πρέπει να κάνουμε τώρα λοιπόν είναι να ενημερωνόμαστε και να βρίσκουμε όσο το δυνατόν περισσότερο αποτελεσματικές λύσεις. Ο Πλανήτης δεν αντέχει άλλο Ζούμε σένα κόσμο που σιγά- σιγά βουλιάζει μέσα στο καυσαέριο, στη μόλυνση της ατμόσφαιρας και του αέρα που αναπνέουμε. Ο πλανήτης μας, μας «φωνάζει» και οι κλιματικές αλλαγές είναι έμπρακτη απόδειξη. Σύμφωνα με έρευνες επίσης, οι μεγαλύτερες ποσότητες ενέργειας αναλώνονται για να ζεστάνουμε, να δροσίσουμε και να φωτίσουμε τους χώρους στους οποίους ζούμε. Κι αυτό, επειδή το 80% του χρόνου μας το περνάμε σε εσωτερικούς χώρους, είτε στο σπίτι είτε στη δουλειά. Δεν θα ήταν υπέροχο λοιπόν, αν μπορούσαμε να αλλάξουμε ριζικά τη σύγχρονη οικοδόμηση που περιορίζεται στα σύγχρονα υλικά και να καταφύγουμε στο παραδοσιακό οικοδομείν δηλαδή στην εκμετάλλευση του ήλιου, του αέρα, του νερού και της γης. Με αυτό τον τρόπο θα περιορίζαμε κατά ένα μεγάλο ποσοστό τη μόλυνση του περιβάλλοντος. Αυτό το πρόβλημα καλείται να λύσει λοιπόν το βιοκλιματικό σπίτι. Προσφέρει εξοικονόμηση ενέργειας και θερμική /οπτική άνεση, μείωση καυσίμων και κόστους ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων θέρμανσης-ψύξης-αερισμούφωτισμού, μείωση ρύπων και άρα περιορισμό του φαινομένου του θερμοκηπίου και μία γενικότερη βελτίωση της ποιότητας ζωής. 47

48 Τι είναι το βιοκλιματικό σπίτι Βιοκλιματικό σπίτι είναι η πρακτική αύξησης της αποδοτικότητας με την οποία τα κτίρια χρησιμοποιούν τους φυσικούς πόρους ενέργεια, νερό και υλικά μειώνοντας παράλληλα τον κτιριακό αντίκτυπο στην ανθρώπινη υγεία και στο περιβάλλον, κατά τη διάρκεια του βιολογικού κύκλου του κτιρίου, χρησιμοποιώντας καλύτερο σχεδιασμό, κατασκευή, συντήρηση, συστήματα και βασικά αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας. Τέτοια σπίτια χρησιμοποιούν λοιπόν το μικροκλίμα της περιοχής τους για να εξοικονομηθεί τμήμα της ενέργειας που χρειάζεται για τη λειτουργία τους, χωρίς να επιβαρύνουν το περιβάλλον. Βασικά στοιχεία που πρέπει να γνωρίζουμε για τα βιοκλιματικά σπίτια Έμφαση στην εκμετάλλευση των ανανεώσιμων πόρων. Υψηλά αποδοτικά παράθυρα και μόνωση στους τοίχους, στα ταβάνια και στο πάτωμα. Βασική αρχή του σωστού προσανατολισμού των ανοιγμάτων του σπιτιού, δηλαδή μεγάλα ανοίγματα στο Νότο και μικρά παράθυρα στο Βορρά. Για να αποφύγουμε όσο το δυνατόν περισσότερες θερμικές απώλειες χρησιμοποιούμε διπλά τζάμια. Για να αποφύγουμε αντίθετα την υπερβολική ζέστη την καλοκαιρινή περίοδο τοποθετούμε τέντες, πέργκολες και φυλλοβόλα δέντρα. Είναι απαραίτητο επίσης για το κτίριο να υπάρχει ένα σύστημα εναλλαγής αέρα κατά τη διάρκεια της νύχτας. Σωστά τοποθετημένα παράθυρα προμηθεύουν περισσότερο φυσικό φως και μειώνουν έτσι την ανάγκη ηλεκτρικού φωτός κατά τη διάρκεια της ημέρας. Η χρησιμοποίηση της ηλιακής ενέργειας για τη θέρμανση του νερού μειώνει επίσης σημαντικά τα ενεργειακά φορτία. Χρησιμοποιούνται λοιπόν παθητικά συστήματα ψύξης και θέρμανσης. Για το δροσισμό του κτιρίου έχει εξασφαλιστεί ο διαμπερής αερισμός με παράθυρα σε νευραλγικά σημεία του ισογείου και της οροφής. 48

49 Το χρώμα στο βιοκλιματικό σπίτι Πολύ σημαντικό για ένα βιοκλιματικό σπίτι είναι το χρώμα του. Το σωστό είναι να χρησιμοποιούμε ανοιχτά χρώματα στο εξωτερικό, τα οποία αντανακλούν το μεγαλύτερο μέρος της ηλιακής ακτινοβολίας πίσω στο περιβάλλον και βοηθούν έτσι στην αποφυγή υπερθέρμανσης του κτιρίου. Πλεονεκτήματα βιοκλιματικών κατασκευών Εξοικονόμηση ενέργειας Φυσικός φωτισμός Δροσερό περιβάλλον Φυσικός κλιματισμός Μείωση αστικών θερμοκρασιών Περαιτέρω εξοικονόμηση ενέργειας (δροσισμός) Τα περιβαλλοντικά οφέλη των φυτεμένων δωμάτων και όψεων Η βιοποικιλότητα που προσφέρουν ειδικά στην τοπική χλωρίδα. Η μείωση των αερίων ρύπων από την κατανάλωσή τους από τα φυτά Η παραγωγή οξυγόνου Η μείωση της ηχορύπανσης Η επανασύνδεση του ανθρώπου της πόλης με το πράσινο. Η βελτίωση της υγείας και της ποιότητας ζωής των κατοίκων των πόλεων. 49

50 Οικονομικά πλεονεκτήματα Τα οικονομικά πλεονεκτήματα γίνονται αντιληπτά όταν κάποιος έχει ζήσει σε ένα συμβατικό σπίτι και μετακομίσει σε ένα βιοκλιματικό. Αυτό δείχνει η εξής δήλωση κατοίκου βιοκλιματικού σπιτιού: «Κάποια στιγμή καταλάβαμε ότι παρόλο που μένουμε σε ένα σπίτι 200 τ.μ. πληρώνουμε τους ίδιους λογαριασμούς με το προηγούμενο που ήταν 120 τ.μ.» Το κόστος του βιοκλιματικού σπιτιού είναι όσο και ενός συμβατικού. Το κόστος κατασκευής ενός τέτοιου σπιτιού αποτελεί μύθο και είναι στην ευχέρεια του καθένα μας αν θα διαθέσει περισσότερα ή λιγότερα από όσα θα διέθετε για ένα συμβατικό σπίτι. Η μορφή του βιοκλιματικού σπιτιού Εξωτερικά μία βιοκλιματική κατασκευή μπορεί να μοιάζει εντελώς συμβατική. Εσωτερικά ο χώρος διαμορφώνεται σύμφωνα με την κίνηση του θερμού και του ψυχρού αέρα. Το βιοκλιματικό σπίτι χαρακτηρίζεται από: Υψηλούς χώρους Εσωτερικά μπαλκόνια Χαμηλούς τοίχους Μεγάλο φωτεινό χώρο Αίσθηση της οπτικής άνεσης 50

51 51

52 52

53 53

54 54

55 Εφαρμογές της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής στο μεσογειακό κλίμα Το κλίμα της Ελλάδας παρουσιάζει πολλές εναλλαγές που υπαγορεύουν ανάλογες αρχιτεκτονικές λύσεις. Υπάρχει το πρόβλημα της υπερθέρμανσης το καλοκαίρι, πρόβλημα κρύου το χειμώνα αλλά και το πρόβλημα μεγάλων εναλλαγών της θερμοκρασίας κατά τη διάρκεια μέρας και νύχτας. Οι παράγοντες που ρυθμίζουν τελικά την εσωτερική θερμοκρασία του κτιρίου είναι πολλοί. Αφορούν τους τρόπους μετάδοσης και αποθήκευσης της θερμότητας, τις ιδιότητες των υλικών κτλ. Ο πιο ευνοϊκός προσανατολισμός είναι ο νότιος. Γενικά οι κύριοι χώροι (καθιστικό, υπνοδωμάτια κτλ) χωροθετούνται στο Νότο ενώ οι βοηθητικοί (αποθήκες, διάδρομοι, κουζίνα) στο Βορρά, λειτουργώντας ως προστατευτική ζώνη. Η σκίαση των ανοιγμάτων στο Νότο γίνεται με οριζόντια στοιχεία, πχ. πέργκολες, ενώ στην Ανατολή και τη Δύση με κατακόρυφα πχ. κατακόρυφες περσίδες. Σε κάθε περίπτωση η εξωτερική σκίαση όπως και η εξωτερική θερμομόνωση του κελύφους είναι προτιμότερη. 55

56 Καλοκαίρι Για την προστασία από την υπερθέρμανση φροντίζουμε για την εξωτερική σκίαση των ανοιγμάτων και την επαρκή θερμομόνωση. Οι συσσωρευμένη θερμότητα στους τοίχους του κτιρίου πρέπει να αποβάλλεται μέσω του σωστού αερισμού: διαμπερότητα και δυνατότητα νυχτερινού αερισμού. 56

57 57

58 Χειμώνας Σε αντίθεση με το καλοκαίρι που ο ήλιος είναι επιθυμητός. Για το λόγο αυτό φροντίζουμε να έχουμε μεγάλα παράθυρα κυρίως προς το Νότο. Όταν το κτίριο έχει μεγάλη μάζα, η θερμότητα αποθηκεύεται και αποδίδεται στο χώρο αργά το απόγευμα ή το βράδυ οπότε και χρειάζεται περισσότερο σε κτίρια συνεχούς χρήσης, όπως είναι οι κατοικίες. Θα πρέπει στο σημείο αυτό να τονιστεί και ο ρόλος του πρασίνου: η παρουσία του εξασφαλίζει σκίαση και δροσιά κατά τους θερινούς μήνες, ενώ μπορεί να αποτελέσει στοιχείο προστασίας από τους ψυχρούς ανέμους κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Μπροστά στις περιβαλλοντικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε κα δεδομένης της νέας ενεργειακής κρίσης που φαίνεται ότι ξεκινά, επιβάλλεται η αλλαγή του τρόπου ζωής όλων μας. Η βιοκλιματική αρχιτεκτονική δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να μας επιβάλει την αλλαγή του τρόπου ζωής μας, ωστόσο θα μας δείξει τη σωστή κατεύθυνση. Γι αυτό και ο βιοκλιματικός σχεδιασμός των κτιρίων μας προβάλλει σήμερα σαν μονόδρομος. 58

59 59

60 60

61 61

64 64

65 65

66 66

67 67

68 68

69 69

70 70

71 71

72 72