Ευπαθείς Κοινωνικές Ομάδες Δικαιώματα - Υποχρεώσεις ΤΟΜΕΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Δράση 4: Καμπάνια ενημέρωσης σχετικά με τα δικαιώματα των φτωχών και κοινωνικά αποκλεισμένων ομάδων στην υγεία, την παιδεία και την εργασία.
Περιεχόμενα Πρόλογος... 3 Πρόσφυγες... 4 Δικαιώματα Προσφύγων στον τομέα Εργασίας... 7 Μετανάστες... 9 Δικαιώματα Μεταναστών στον τομέα Εργασίας... 9 Άνεργοι Δικαιώματα Ανέργων... 11 Γυναίκες Δικαιώματα Γυναικών στην Εργασία... 13 Παιδιά Δικαιώματα Παιδιών στην Εργασία... 15 Επιστημονική επιμέλεια: Μάντζιου Ιωάννα, Κοινωνική Λειτουργός Ρετινιώτη Αθανασία, Κοινωνική Λειτουργός Γιατροί του Κόσμου Ελληνική Αντιπροσωπεία Σαπφούς 12, 105 53, Αθήνα Τηλ: 210.32.13.150, Fax: 210.32.13.850 e-mail: info@mdmgreece.gr 2010 Athens Greece 2 Ευπαθείς Κοινωνικές Ομάδες Δικαιώματα - Υποχρεώσεις ΤΟΜΕΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Πρόλογος Σύμφωνα με το άρθρο 23, της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου «καθένας έχει το δικαίωμα να εργάζεται και να επιλέγει το επάγγελμά του, να έχει δίκαιες και ικανοποιητικές συνθήκες εργασίας και να προστατεύεται από την ανεργία. Όλοι, χωρίς καμιά διάκριση, έχουν δικαίωμα ίσης αμοιβής για ίση εργασία και κάθε εργαζόμενος έχει δικαίωμα δίκαιης και ικανοποιητικής αμοιβής, που να εξασφαλίζει σε αυτόν και την οικογένειά του συνθήκες ζωής, άξιες στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Η αμοιβή της εργασίας, αν υπάρχει, πρέπει να συμπληρώνεται με άλλα μέσα κοινωνικής προστασίας.» Το δικαίωμα στην εργασία, ένα από τα πλέον θεμελιώδη οικονομικά δικαιώματα, είναι καίριας σημασίας για όλες τις ευπαθείς κοινωνικές ομάδες, προκειμένου να αισθάνονται αυτάρκεις σε ατομικό και οικογενειακό επίπεδο. Στη χώρα μας μεγάλη πλειοψηφία των κοινωνικά ευπαθών ατόμων, όπως είναι οι μετανάστες, οι πρόσφυγες, οι τοξικοεξαρτημένοι αλλά και οι άστεγοι στερούνται το δικαίωμα στην απασχόληση και συχνά βιώνουν συνθήκες κοινωνικού αποκλεισμού. Η οικονομική κρίση, η φτώχεια και η ανεργία είναι κάποιοι από τους αιτιολογικούς παράγοντες του κοινωνικού αποκλεισμού που υφίστανται τα άτομα αυτά. Ευγενία Θάνου Γενική Διευθύντρια Ευπαθείς Κοινωνικές Ομάδες Δικαιώματα - Υποχρεώσεις ΤΟΜΕΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 3
Πρόσφυγες Πρόσφυγας είναι «κάθε πρόσωπο, το οποίο, επειδή έχει δικαιολογημένο φόβο δίωξης λόγω φυλής, θρησκείας, εθνικής προέλευσης, πολιτικών πεποιθήσεων ή συμμετοχής σε ορισμένη κοινωνική ομάδα, βρίσκεται έξω από τη χώρα της υπηκοότητάς του και δεν μπορεί, ή εξαιτίας αυτού του φόβου, δεν θέλει να προσφύγει στην προστασία της χώρας αυτής» (Σύμβαση Γενεύης, 1951). Πηγή: Εύχρηστος Οδηγός, Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας, (Λώρα Παππά, Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, 2008) 4 Ευπαθείς Κοινωνικές Ομάδες Δικαιώματα - Υποχρεώσεις ΤΟΜΕΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Αιτών Άσυλο είναι ο υπήκοος τρίτης χώρας ή ο ανιθαγενής ο οποίος έχει υποβάλει αίτηση ασύλου στη χώρα μας επί της οποίας δεν έχει ληφθεί ακόμη τελεσίδικη απόφαση, είτε θετική είτε απορριπτική επί του αιτήματος ασύλου. Πηγή: Εύχρηστος Οδηγός, Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας, (Λώρα Παππά, Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, 2008) Διαμένων στην Ελλάδα υπό το καθεστώς επικουρικής προστασίας είναι ο υπήκοος τρίτης χώρας ή ο ανιθαγενής που δεν πληρεί τις προϋποθέσεις για να του αναγνωρισθεί η ιδιότητα του πρόσφυγα αλλά στο πρόσωπό του συντρέχουν ουσιώδεις λόγοι από τους οποίους προκύπτει ότι αν επιστρέψει στη χώρα της καταγωγής του ή, στην περίπτωση ανιθαγενούς, στη χώρα της προηγούμενης συνήθους διαμονής του, κινδυνεύει να υποστεί σοβαρή βλάβη που δεν μπορεί ή λόγω του κινδύνου αυτού δεν επιθυμεί να θέσει τον εαυτό του υπό την προστασία της εν λόγω χώρας. Πιο συγκεκριμένα: Επικουρική προστασία δικαιούνται τα πρόσωπα τα οποία έχουν υποστεί ή κινδυνεύουν να υποστούν σοβαρή βλάβη. Η σοβαρή βλάβη συνίσταται σε: θανατική ποινή ή εκτέλεση βασανιστήρια ή απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία του αιτούντος στη χώρα καταγωγής του σοβαρή προσωπική απειλή κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας αμάχου λόγω βίας ασκούμενης αδιακρίτως σε καταστάσεις διεθνούς ή εσωτερικής ένοπλης σύρραξης. Ευπαθείς Κοινωνικές Ομάδες Δικαιώματα - Υποχρεώσεις ΤΟΜΕΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 5
Διαμένων για ανθρωπιστικούς λόγους είναι το πρόσωπο, υπήκοος τρίτης χώρας ο οποίος έχει υποβάλλει αίτηση ασύλου στη χώρα, το αίτημα του απορρίφθηκε οριστικά, δηλαδή δεν του χορηγήθηκε η προσφυγική ιδιότητα αλλά η παραμονή του εγκρίθηκε για ανθρωπιστικούς λόγους, λαμβάνοντας υπόψη ιδίως την αντικειμενική αδυναμία απομάκρυνσης ή επιστροφής του αλλοδαπού στη χώρα καταγωγής ή συνήθους διαμονής του για λόγους ανωτέρας βίας (πχ σοβαροί λόγοι υγείας του ιδίου ή μέλους της οικογένειας του). Πηγή: Εύχρηστος Οδηγός, Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας, (Λώρα Παππά, Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, 2008) 6 Ευπαθείς Κοινωνικές Ομάδες Δικαιώματα - Υποχρεώσεις ΤΟΜΕΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Σύμφωνα με τα άρθρο 24 της Σύμβασης της Γενεύης του 1951, Οι πρόσφυγες απολαμβάνουν ίσης μεταχείρισης με τους υπηκόους της χώρας υποδοχής σε θέματα συνδρομής και πρόνοιας από το Δημόσιο, αλλά και σε θέματα εργατικής και κοινωνικής ασφάλισης. Οι πρόσφυγες έχουν τα ίδια εργατικά δικαιώματα με τους έλληνες πολίτες. Σύμφωνα με το Π.Δ. 220/2007, άρθρο 10, σχετικά με την απασχόληση, Οι αιτούντες άσυλο μπορούν να έχουν άμεση πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Στους αιτούντες που επιθυμούν να εργαστούν χορηγείται προσωρινή άδεια εργασίας. Σε περίπτωση έναρξης εργασίας ενώ διαμένουν σε Κέντρα Φιλοξενίας, οι αιτούντες οφείλουν να ανακοινώσουν το γεγονός αυτό στον Διευθυντή του Κέντρου. Η δυνατότητα πρόσβασης στην αγορά εργασίας δεν ανακαλείται κατά τη διάρκεια της εξέτασης τυχόν προσφυγής του αιτούντος και έως ότου επιδοθεί απορριπτική επ αυτής απόφαση. Σύμφωνα με το Π.Δ 220/2007, άρθρο 11, σχετικά με την επαγγελματική κατάρτιση Οι αιτούντες έχουν πρόσβαση στα προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης που πραγματοποιούν δημόσιοι ή ιδιωτικοί φορείς με τους ίδιους όρους και προϋποθέσεις που προβλέπονται για τους Έλληνες πολίτες. Δικαίωμα στην άσκηση μισθωτής και μη μισθωτής εργασίας. Δικαίωμα στην άσκηση ελεύθερου επαγγέλματος έχουν μόνο οι αναγνωρισμένοι πρόσφυγες Οι πρόσφυγες έχουν την ίδια μεταχείριση με τους έλληνες πολίτες, όσον αφορά τα εργατικά δικαιώματα (αμοιβές, υπερωρίες κα) και την κοινωνική ασφάλιση (ασθένεια, ανεργία, μητρότητα, αναπηρία κα) Δικαίωμα έκδοσης άδειας εργασίας. Η άδεια εργασίας και για τις τρεις κατηγορίες χορηγείται για όσο διάστημα ισχύει η άδεια παραμονής τους με δικαίωμα ανανέωσης (για τους αιτούντες άσυλο 6 μήνες, για τους πρόσφυγες 5 έτη και για όσους υπόκεινται στο καθεστώς της επικουρικής προστασίας 1 έτος). Αρμόδια αρχή για την έκδοση της άδειας εργασίας είναι η Νομαρχία του τόπου κατοικίας τους. Όλες οι παραπάνω κατηγορίες δικαιούνται απόδοση αριθμού φορολογικού μητρώου (Α.Φ.Μ) από τις αρμόδιες Δ.Ο.Υ. Στις παραπάνω κατηγορίες, εφόσον είναι άνεργοι, δικαιούνται να βγάλουν κάρτα ανεργίας από τον ΟΑΕΔ της περιοχής τους. Επίσης δικαιούνται να συμμετέχουν σε επιδοτούμενα προγράμματα του ΟΑΕΔ στα πλαίσια της επαγγελματικής τους κατάρτισης και προώθησης στην αγορά εργασίας. Πηγή: Εύχρηστος Οδηγός, Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας, (Λώρα Παππά, Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, 2008) Ευπαθείς Κοινωνικές Ομάδες Δικαιώματα - Υποχρεώσεις ΤΟΜΕΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 7
8 Ευπαθείς Κοινωνικές Ομάδες Δικαιώματα - Υποχρεώσεις ΤΟΜΕΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Μετανάστες Μετανάστης είναι: O ξένος υπήκοος που ζει και εργάζεται στην Ελλάδα και έχει άδεια παραμονής και εργασίας (Μετανάστης με τα απαραίτητα έγγραφα) O ξένος υπήκοος που ζει και εργάζεται στην Ελλάδα παράνομα, χωρίς άδεια παραμονής ή εργασίας σε ισχύ (Μετανάστης χωρίς τα απαραίτητα έγγραφα ή «παράτυποι» μετανάστες). Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται άνθρωποι που βρίσκονται στην Ελλάδα πολλά χρόνια και δεν έχουν κατορθώσει να εκδώσουν ή να ανανεώσουν την άδεια παραμονής τους. Άνθρωποι που επιδιώκουν να μεταβούν σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες και βρίσκονται στην Ελλάδα προσωρινά. Και όσοι από τους αιτούντες άσυλο απορρίφτηκαν αλλά δεν εγκατέλειψαν τη χώρα, παρ όλο που είναι νομικά υποχρεωμένοι να το πράξουν. Παλιννοστών ομογενής είναι ο υπήκοος των νέων ανεξάρτητων κρατών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, ελληνικής καταγωγής, και μπορεί να αποκτήσει την ελληνική υπηκοότητα, αν το επιθυμεί. Ομογενής είναι ο Έλληνας ή Ελληνίδα που έχει εγκατασταθεί για πολλά χρόνια ή έχει γεννηθεί στο εξωτερικό ο οποίος έχει τη δυνατότητα ειδικής άδειας παραμονής και εργασίας τρίχρονης διάρκειας. Δικαιώματα Μεταναστών στον Τομέα της Εργασίας Μετανάστες με τα απαραίτητα έγγραφα Για τους κατόχους άδειας παραμονής για εργασιακούς λόγους, εξασφαλίζεται το δικαίωμα στην εργασία και την κοινωνική ασφάλιση για όσο ισχύει η άδεια παραμονής, με δικαίωμα ανανέωσης Για αυτούς που υπόκεινται στο καθεστώς των επί μακρόν διαμενόντων έχουν δικαίωμα πρόσβασης σε μισθωτή εργασία και μη μισθωτή δραστηριότητα καθώς και τις συνθήκες απασχόλησης που απολαμβάνουν οι έλληνες πολίτες Μετανάστες χωρίς τα απαραίτητα έγγραφα Δεν έχουν δικαίωμα νόμιμης άσκησης επαγγέλματος και συνεπώς κοινωνικής ασφάλισης Ευπαθείς Κοινωνικές Ομάδες Δικαιώματα - Υποχρεώσεις ΤΟΜΕΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 9
10 Ευπαθείς Κοινωνικές Ομάδες Δικαιώματα - Υποχρεώσεις ΤΟΜΕΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Άνεργοι Δικαιώματα Ανέργων Μισθωτοί, των οποίων καταγγέλθηκε από τον εργοδότη ή έληξε η σύμβαση εργασίας και που έχουν ασφαλισθεί στον κλάδο ανεργίας του ΟΑΕΔ και επομένως καταβάλλουν τις αντίστοιχες εισφορές υπέρ του κλάδου ανεργίας, μπορούν εφόσον υπάρχουν ορισμένες προϋποθέσεις να εισπράξουν από τον Ο.Α.Ε.Δ. επίδομα ανεργίας. Η διάρκεια της επιδότησης τους εξαρτάται από τον αριθμό των ημερομισθίων που πραγματοποίησαν. Οι μακροχρόνια άνεργοι λαμβάνουν «επίδομα μακροχρονίως ανέργων», η χορήγηση του οποίου περιορίζεται σε 12 μήνες με δυνατότητα ανανέωσης. Όμως δεν αφορά όλους τους μακροχρόνια άνεργους αλλά όσους πληρούν μια σειρά προϋποθέσεων. Ευπαθείς Κοινωνικές Ομάδες Δικαιώματα - Υποχρεώσεις ΤΟΜΕΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 11
12 Ευπαθείς Κοινωνικές Ομάδες Δικαιώματα - Υποχρεώσεις ΤΟΜΕΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Γυναίκες Δικαιώματα Γυναικών στην Εργασία Σύμφωνα με το νόμο 1414/84(ΦΕΚ 25/Α/2-2-1984) για την εφαρμογή της Ισότητας των δύο φύλων στον τομέα των εργασιακών σχέσεων και σε εναρμόνιση με τις οδηγίες 75/117 και 76/207 της ΕΟΚ, στον οποίο μεταξύ άλλων προβλέπονται: Η διασφάλιση της απαγόρευσης κάθε μορφής διακρίσεων άμεσων ή έμμεσων στις εργασιακές σχέσεις, που βασίζονται στο φύλο. Η ίση αμοιβή για ίσης αξίας εργασία. Η δυνατότητα πρόσβασης στην απασχόληση με ίδιες προϋποθέσεις για άνδρες και γυναίκες. Ίδιος επαγγελματικός προσανατολισμός. Απαγόρευση καταγγελίας της σχέσης εργασίας για λόγους που αναφέρονται στο φύλο. Σύμφωνα με το νόμο 1483/1984(ΦΕΚ 153/Α/8-10-1984), όπως συμπληρώθηκε και επεκτάθηκε με Π.Δ. 193/1998(ΦΕΚ 84/Α/6-5-1988) καθώς και ο Ν. 2639/1998(ΦΕΚ 205/Α/2-9-1998) για την προστασία και διευκόλυνση των εργαζομένων με οικογενειακές υποχρεώσεις, μεταξύ άλλων, προβλέπει: Χορήγηση γονικής άδειας σε κάθε γονέα. Χορήγηση άδειας για ασθένεια παιδιών ή άλλων μελών της οικογένειας. Χορήγηση άδειας για παρακολούθηση σχολικής επίδοσης παιδιών. Απαγόρευση απόλυσης εγκύου κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και ένα χρόνο μετά τον τοκετό. Ευπαθείς Κοινωνικές Ομάδες Δικαιώματα - Υποχρεώσεις ΤΟΜΕΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 13
14 Ευπαθείς Κοινωνικές Ομάδες Δικαιώματα - Υποχρεώσεις ΤΟΜΕΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Παιδιά Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία ανήλικος θεωρείται όποιος δεν έχει συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας του. Επιπλέον η νομοθεσία διακρίνει τους ανήλικους σε «παιδιά», εάν δεν έχουν συμπληρώσει το 15ο έτος της ηλικίας και «έφηβους» εάν έχουν συμπληρώσει το 15ο έτος αλλά όχι το 18ο. Δικαιώματα παιδιών στην εργασία Το όριο ηλικίας για τη σύναψη σύμβασης εργασίας είναι τα 15 έτη, τα οποία συμπίπτουν και με τη λήξη της 9χρονης υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Συνεπώς τα παιδιά απαγορεύεται να εργασθούν σε οποιαδήποτε εργασία, εκτός αν πρόκειται για μικρής διάρκειας ελαφριές εργασίες οικογενειακού χαρακτήρα. Επίσης απαγορεύεται η απασχόληση ανηλίκων σε επικίνδυνες, βαριές ή ανθυγιεινές εργασίες και σε εργασίες που βλάπτουν την ψυχική του υγεία (ορυχεία, μεταλλεία, βαριά βιομηχανία και άλλες). Προϋπόθεση για την απασχόληση ανηλίκου είναι να κατέχει βιβλιάριο εργασίας. Το βιβλιάριο εργασίας εκδίδεται από την οικεία Επιθεώρηση Εργασίας μετά από αίτηση του ανηλίκου, αφού πρώτα έχει υποβληθεί σε ιατρικές εξετάσεις για να κριθεί κατάλληλος για εργασία και αφού έχει παρακολουθήσει πρόγραμμα εξωσχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού στον ΟΑΕΔ. Ευπαθείς Κοινωνικές Ομάδες Δικαιώματα - Υποχρεώσεις ΤΟΜΕΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 15