ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΜΠΣ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου - Αιτωλικού ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ: ΦΡΟΥΖΗ ΑΝΝΑ (Α.Μ. 145/200828) ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Ν.Σ. ΜΑΡΓΑΡΗΣ Καθηγητής, Τμήμα Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Αιγαίου ΜΥΤΙΛΗΝΗ, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2009
Δυμελής συμβουλευτική επιτροπή ΜΑΡΓΑΡΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΗΦΑΚΗΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ Μέλη της εξεταστικής επιτροπής ΜΑΡΓΑΡΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΔΑΝΑΛΑΤΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ - 2 -
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η παρούσα μεταπτυχιακή εργασία πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών Γεωργία και Περιβάλλον του τμήματος Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Για την συνεργασία του στην εργασία αυτή θέλω να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή μου κ. Μάργαρη Νικόλαο, καθηγητή του τμήματος Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Στη συνέχεια, θα ήθελα να σταθώ και να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον κ. Σηφάκη Αντώνιο Δρ. Νομικής και διδάσκων του Δικαίου Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, του οποίου η βοήθεια, οι παρατηρήσεις, η υποστήριξή και η υπομονή που απλόχειρα μου έδωσε τόσο καιρό αποτέλεσαν καταληκτικό παράγοντα για την ολοκλήρωση της εργασίας αυτής. Ευχαριστίες θέλω να εκφράσω στην κ. Ρούσση Σισία, Υπεύθυνη Λειτουργίας Κέντρου Πληροφόρησης του Φορέα Διαχείρισης της Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου Αιτωλικού η οποία δεν δίστασε να μοιραστεί μαζί μου τις γνώσεις της για την περιοχή μελέτης και να με εφοδιάσει με όλα εκείνα τα συγγράμματα των οποίων το περιεχόμενο κρίθηκε απαραίτητο κατά την συγγραφή αυτής της εργασίας. Θα αποτελούσε παράβλεψη εκ μέρους μου, αν δεν ευχαριστούσα τους γονείς μου, Μιχαήλ και Αικατερίνη, για τη συνεχή και αδιάκοπη στήριξη τους. Σ αυτούς, στα εφόδια και τα ερεθίσματα που μου παρείχαν και εξακολουθούν να μου παρέχουν οφείλω τη μέχρι σήμερα πορεία μου. Σε όλους εκείνους τους φίλους μου απ το μεταπτυχιακό, που η παράλληλη πορεία που διανύσαμε προς τον κοινό στόχο, οι ανησυχίες και τα όνειρα μας έφεραν κοντά κάνοντας μας τον κάθε έναν ακόμη πιο σπουδαίο και σοφό, σε όλους αυτούς που τερματίζουμε εδώ μαζί, αλλά και σ αυτούς που ακολουθούν λόγω δυσμενών συνθηκών λίγο παραπίσω, εκφράζω τις ειλικρινείς μου ευχαριστίες. Τέλος, θέλω να εκφράσω ένα μεγάλο ευχαριστώ στο σύζυγο μου Γιώργο, του οποίου η ύπαρξη σηματοδοτήθηκε με αυτό το μεταπτυχιακό. Για την ηθική στήριξη στα μεγάλα εκείνα βράδια, τη συμπαράσταση και την κατανόηση που έδειξε όλο αυτό το διάστημα, στον εμπνευστή αυτής της Διατριβής, αφιερώνω την παρούσα εργασία. - 3 -
Στο Γιώργο. - 4 -
και πίσω απ τις Βαράσοβες και πίσω απ τους Ζυγούς τα μάτια μου τετράψηλες κορφές τα μαγνητίζουν, και πέρα απ τα βαλτόνερα που με λαγοκοιμίζουν, τι πολιτείες, τι θάλασσες που δεν τις βάζει ο νούς Κωστής Παλαμάς - 5 -
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο : ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ & ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ.9 1.1 Ανθρωπογενές Περιβάλλον του Μεσολογγίου...9 1.1.1 Γενικά 9 1.1.2 Δημογραφικά στοιχεία 10 1.1.3 Οικιστική δομή 11 1.1.4 Χρήσεις γης. 11 1.2 Οικονομικές δραστηριότητες και οι τάσεις τους 12 1.2.1 Γενικά..12 1.2.2 Πρωτογενής τομέας παραγωγής.. 12 1.2.3 Δευτερογενής τομέας παραγωγής...14 1.2.4 Τριτογενής τομέας παραγωγής...15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο : ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ...16 2.1 Αβιοτικό Περιβάλλον.16 2.1.1 Γεωμορφολογία...16 2.1.2 Γεωλογία.18 2.1.3 Έδαφος....22 2.1.4 Μετεωρολογία. 23 2.1.5 Υδρολογία..24 2.2 Βιοτικό Περιβάλλον..26 2.2.1 Οικοτόποι...27 2.2.2 Χλωρίδα.. 28 2.2.3 Πανίδα.....29 2.2.4 Προστατευόμενα Απειλούμενα Σπάνια Είδη Χλωρίδας-Πανίδας....32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο : ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ...41 3.1 Περί Υγρότοπων. 41 3.2 Οι Υγρότοποι στον Ελλαδικό χώρο...41 3.3 Λειτουργίες Υγρότοπων. 44 3.4 Αξίες Υγρότοπων... 44 3.5 Κίνδυνοι των Υγρότοπων....45 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο : Η ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΚΑΙ Ο ΦΟΡΕΑΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ.48 4.1 Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου Αιτωλικού...48 4.1.1 Γενικά..48 4.1.2. Ο ρόλος των ποταμών στη διαμόρφωση της Λιμνοθάλασσας... 50 4.1.3 Διαχρονική εξέλιξη της Λιμνοθάλασσας....51 4.2 Φορέας Διαχείρισης Λιμνοθάλασσας.55 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο : ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ...59 5.1. Νομικό Πλαίσιο για Περιοχή Μελέτης και την Ευρύτερη Περιοχή.59 5.2. Συνθήκη Ramsar Ν.Δ.191/74, Ν1751/88 &Ν1950/91 (ΦΕΚ 350/Α/74, 26/Α/88 & 84/Α/91)....61-6 -
5.3. Οδηγία 79/409/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 2ας Απριλίου 1979 για τη Διατήρηση των Άγριων Πουλιών..63 5.4. 92/43//ΕΟΚ για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων και της άγριας πανίδας και χλωρίδας... 65 5.5. Υ.Α. 46399/1352 (ΦΕΚ 438/86) νομοθεσία για την ποιότητα των υδάτων...66 5.6. ΝΟΜΟΣ 998/1979, "Περί προστασίας των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων της Χώρας (Φ.Ε.Κ.289/29-12-1979/Τ.Α) 67 5.7. Νομοθεσία για την προστασία της αλιείας 68 5.8 ΚΥΑ 1319/93 Για την προστασία των υγροτόπων των λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου και Αιτωλικού... 70 5.9 Σύμβαση της Βαρκελώνης. 77 5.10 Η Οδηγία 2000/60/ΕΚ περί Υδάτων 78 5.11 Νόμος 3199/2003 «Προστασία και διαχείριση των υδάτων - Εναρμόνιση με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000». (ΦΕΚ Α 280/9.12.2003)..80 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο : ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΠΟΥ ΑΠΕΙΛΟΥΝ ΤΗΝ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ..81 6.1. Γενικά...81 6.2 Εκτροπή Αχελώου..82 6.3. Αυθαίρετη και Παράνομη Καταπάτηση Δημόσιας Γης (εντός της προστατευμένης από συνθήκη Ραμσάρ και δίκτυο φύση 2000 περιοχής).85 6.4. Τα Απόβλητα. 86 6.5. Οι Παράνομες Αμμοληψίες...87 6.6 Φυτοφάρμακα Λιπάσματα, Κίνδυνοι Για Ανθρώπινους Εδαφικούς Και Υδάτινους Πόρους...88 6.7 Δράσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων 89 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ο : ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΜΕΤΡΑ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΛΗΦΘΟΥΝ...97 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 102 ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ...105-7 -
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ''Περικαλλεα λίμνη'' την ονόμαζε ο Όμηρος. Xιλιοτραγουδισμένη στη δημοτική ποίηση, ονομαστή για την ομορφιά της και τους φυσικούς της πόρους, η μεγάλη λιμνοθάλασσα Mεσολογγίου-Aιτωλικού αποτελεί μαζί με το Δέλτα των ποταμών Aχελώου και Eύηνου έναν από τους μεγαλύτερους και σημαντικότερους υγροβιότοπους της Mεσογείου με εξαιρετικά μεγάλη οικολογική σημασία. Είναι η μεγαλύτερη αβαθής λιμνοθαλάσσα της Ελλάδας και έχει υπαχθεί στις προστατευόμενες από την σύμβαση του Ραμσάρ περιοχές. Ο πανέμορφος αυτός τόπος, που έχει κηρυχθεί Εθνικό Πάρκο, είναι ένα σύμπλεγμα υδροβιότοπων όπου οι γλυκόβαλτοι εναλλάσσονται με αλμυρόβαλτους, λασποτόπια, υδροχαρή δάση, αμμοθίνες λουρονησίδες και αλμυρολίβαδα. Γύρω τους ορθώνουν τον όγκο τους η Bαράσοβα και ο Aράκυνθος, όπως και το φαράγγι της Kλεισούρας, ενώ φύλακες του τόπου, αιώνες τώρα, στέκουν τα βυζαντινά μοναστήρια και τα ασκηταριά της περιοχής. Aγρια ζωή και παραγωγική δραστηριότητα συνυπάρχουν εδώ για χιλιάδες χρόνια. Η λιμνοθάλασσα είναι πηγή πλούτου για τους ανθρώπους της, με τα πλούσια αλιεύματα και το αλάτι της. Oι βάλτοι, τα λασποτόπια και οι αλυκές είναι τόποι ιδανικοί για τα μεταναστευτικά υδρόβια και παρυδάτια πουλιά, ενώ στα παρόχθια μέρη φυτρώνουν σπάνια φυτά. Η παρούσα εργασία παρουσιάζει την υφιστάμενη κατάσταση της Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου Αιτωλικού. Εξετάζονται οι απειλές που αντιμετωπίζει, το καθεστώς προστασίας που τη διέπει και αναλύονται η ύπαρξη και η αποτελεσματικότητα των όποιων διαχειριστικών μέτρων λαμβάνονται για την προστασία της. Η εργασία καταλήγει σε συμπεράσματα σχετικά με την κατάσταση των υγροτόπων, τέλος, καταθέτονται μια σειρά προτάσεων που στόχο έχουν την ενίσχυση της προστασίας του μοναδικού αυτού οικοσυστημάτος. Απώτερος στόχος της παρούσας εργασίας είναι τα αποτελέσματα και οι διαπιστώσεις που προκύπτουν να συμβάλουν στη βελτίωση του συστήματος ολοκληρωμένης προστασίας και διαχείρισης των υγροτόπων Ραμσάρ της Ελλάδας και κατ επέκταση των προστατευόμενων περιοχών της χώρας αλλά και των υπολοίπων σημαντικών υγροτόπων της. - 8 -
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο : ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ & ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1.1 Ανθρωπογενές Περιβάλλον του Μεσολογγίου Στο ανθρωπογενές περιβάλλον συμπεριλαμβάνονται ανθρώπινες παραγωγικές δραστηριότητες όπως η γεωργία, η κτηνοτροφία, η οίκηση, η βιομηχανία, η εξόρυξη, οι οποίες εκφράζονται στο χώρο με τις αντίστοιχες χρήσεις γης. Το ανθρωπογενές περιβάλλον είναι αρκετά εκτεταμένο στην περιοχή του Μεσολογγίου και είναι αποτέλεσμα των ανθρωπογενών επεμβάσεων που καταγράφηκαν από παλιά στην περιοχή και συνεχίζονται έως σήμερα 1. 1.1.1. Γενικά Το Μεσολόγγι είναι πρωτεύουσα του Νομού Αιτωλοακαρνανίας. Βρίσκεται στο Νότιο τμήμα του Νομού, σε απόσταση περίπου 35 χιλιομέτρων από το Αγρίνιο και 37 χιλιομέτρων από το Αντίρριο. 2 (http://www.epimetol.gr/aitniaimages/map2_f25399.jpg) 1 ΕΙΔΙΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΥΜΠΛΕΓΜΑΤΟΣ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ - ΑΙΤΩΛΙΚΟΥ, Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος, Διεύθυνση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, Τμήμα Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος 2 Βικιπαίδεια, (ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια) http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%9c%ce%b5%cf%83%ce%bf%ce%bb%cf%8c%ce%b3%ce%b 3%CE%B9-9 -
Κτισμένο στην είσοδο του Πατραϊκού κόλπου, ανάμεσα στις εκβολές των ποταμών Ευήνου και Αχελώου, πλάι στη λιμνοθάλασσα αποτελεί σημαντικό υγροβιότοπο, με σπάνια χλωρίδα και πανίδα, ιχθυοπαραγωγικό κέντρο και κέντρο παραγωγής αλατιού. Αποτελεί ιστορικό Δήμο καθώς στην πόλη έλαβαν χώρα μερικές απ' τις πιο δραματικές στιγμές της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, οι δύο Πολιορκίες και η Έξοδος του Μεσολογγίου και γι αυτό είναι ο μοναδικός Δήμος της χώρας που φέρει τον τιμητικό τίτλο «Δήμος Ιεράς Πόλεως Μεσολογγίου». Υπάρχουν πολλές εκδοχές για την ονομασία του Μεσολογγίου με επικρατέστερη εκδοχή του δικηγόρου Τηλέμαχου Κωστάκη, που υποστηρίζει ότι προέρχεται από το ιταλικό "mezzo-laghi" που σημαίνει αυτό που είναι ανάμεσα σε λίμνες. Και πράγματι το Μεσολόγγι ήταν χτισμένο πάνω σε τρεις νησίδες που η επικοινωνία μεταξύ τους γινόταν με πλοιάρια και μονόξυλα και γι' αυτό άλλωστε το 1650 το ονόμαζαν μικρή Βενετία. 1.1.2. Δημογραφικά στοιχεία Στην περιοχή της Λιμνοθάλασσας δεν υπάρχουν οικισμοί ώστε να δίνονται δημογραφικά στοιχεία. Δεδομένου όμως ότι ο δήμος Ι. Π. Μεσολογγίου και ο δήμος Αιτωλικού συνορεύουν με τον υγροβιότοπο κρίθηκε σκόπιμο ο πληθυσμός τους, σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του έτους 2001, να απεικονισθεί στον επόμενο πίνακα. 3 ΑΝΔΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΥΝΟΛΟ ΔΗΜΟΣ Ι.Π. ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ 8,817 8,780 17,897 ΔΗΜΟΣ ΑΙΤΩΛΙΚΟΥ 3,660 3,619 7,279 (Στοιχεία ΕΣΥΕ) Λόγω της θέσης και της γειτνίασής της περιοχής μελέτης, τόσο με άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εσωτερικά σύνορα) όσο και με τρίτες χώρες (εξωτερικά σύνορα), υπάρχει έντονο στοιχείο μεταναστών και παλιννοστούντων. 3 Από στοιχεία της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος. http://www.ditikiellada.gov.gr/contents.asp?id=229-10 -
Να σημειωθεί ότι ιδιαίτερα στην Ι.Π. Μεσολογγίου δραστηριοποιείται σημαντικός αριθμός τσιγγάνων. 1.1.3. Οικιστική δομή Στην ευρύτερη περιοχή της Λιμνοθάλασσας υπάρχουν τρία μεγάλα αστικά κέντρα, το Μεσολόγγι, που είναι η πρωτεύουσα του Νομού Αιτωλοακαρνανίας, το Αγρίνιο που είναι αστικό κέντρο 1ου επίπεδου και το Αιτωλικό, που αποτελεί ενισχυμένο αστικό κέντρο 4ου επίπεδου. Όλοι οι υπόλοιποι οικισμοί είναι μικροί και διάσπαρτοι, αποτελώντας οικιστικούς θύλακες μέσα στη γεωργική γη. Αραιή διάσπαρτη δόμηση παρατηρείται μετά το φαράγγι της Κλεισούρας αριστερά μέχρι τη λίμνη Λυσιμαχεία, μεταξύ λίμνης έως το Αγρίνιο επί της εθνικής οδού, καθώς επίσης και μετά τη γέφυρα του φράγματος μέχρι τη διασταύρωση για Λεπενού. Εγκεκριμένο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο (ΓΠΣ) έχουν οι Δήμοι Μεσολογγίου και Αιτωλικού, Αγρινίου, Δοκιμίου και Νεαπόλεως 4. 1.1.4 Χρήσεις γης Η ευρύτερη περιοχή της Λιμνοθάλασσας χωρίζεται σε δυο τμήματα. Το ανατολικό τμήμα περιλαμβάνει όλη τη λεκάνη απορροής του Ευήνου ποταμού (φυσικά όρια), η οποία καταλαμβάνει μια μεγάλη περιοχή του Ν. Αιτωλοακαρνανίας και συνεχίζεται στους 13 νομούς Ευρυτανίας, Φωκίδας και Φθιώτιδας. Το δυτικό τμήμα (τεχνικά όρια) περικλείεται μεταξύ της Εθνικής οδού Αντίρριου - Ιωαννίνων μέχρι τη διασταύρωση με Κουβαρά και μεταξύ του δρόμου που οδηγεί προς Μαχαίρα, Παλιομάνινα, μέχρι το δάσος Φράξος στο Λεσίνι. Το τμήμα της ευρύτερης περιοχής που γειτνιάζει με την περιοχή μελέτης περιβάλλεται από λόφους και χαμηλά σχετικά βουνά που αποτελούν τις νότιες απολήξεις και τους πρόποδες του όρους Αράκυνθος. Αναλυτικά, το μέτωπο αυτό των λόφων από ανατολικά προς δυτικά αποτελείται από τη Βαράσοβα με υψόμετρο 1000μ., βορειότερα συνεχίζεται από το Ζυγό, που αποτελεί το νότιο τμήμα του Αράκυνθου, με υψόμετρο 760μ., δυτικότερα από τα Ελληνικά, φτάνοντας μέχρι το φαράγγι της Κλεισούρας, με δυτικότερο άκρο το λόφο Ψηλή Παναγία. Στο σημείο αυτό η συνέχεια των λόφων διακόπτεται και συνεχίζεται προς 4 ΕΙΔΙΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΥΜΠΛΕΓΜΑΤΟΣ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ - ΑΙΤΩΛΙΚΟΥ, Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος, Διεύθυνση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, Τμήμα Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος - 11 -
τα Ν.Δ. με χαμηλότερους λόφους, όπως τον Αη Λια 213μ., και Κούντουρο 207μ., και τμήμα της Καληχίτσας. Οι πεδινές καλλιεργήσιμες εκτάσεις αποτελούνται από δυο τύπους εδαφών. Από εδάφη με πολύ μικρή κλίση, τα οποία συναντώνται σε πεδιάδες που έχουν δημιουργηθεί από προσχώσεις των ποταμών Ευήνου και Αχελώου, όπως οι πεδιάδες Ευηνοχωρίου, Γαλατά, Νεοχωρίου, Κατοχής και Λεσινίου και από εδάφη με μεγαλύτερη κλίση που εκτείνονται στους πρόποδες των διάφορων λόφων, όπως Πεντάλοφος, Αη Λιας και Σταμνά στους πρόποδες του λόφου του Αη Λια, Χρυσοβέρι, Κεφαλόβρυσο, Αγριλιά, Άγιος Θωμάς κ.α. στους πρόποδες του λόφου του Ζυγού 5. 1.2. Οικονομικές δραστηριότητες και οι τάσεις τους 1.2.1. Γενικά Η Αιτωλοακαρνανία, είναι από τους πλουσιότερους νομούς, από πλευράς φυσικού περιβάλλοντος, με υδάτινο δυναμικό οκτώ λιμνών, οι πέντε από αυτές είναι φυσικές: Τριχωνίδα, Λυσιμαχία, Οζερός, Αμβρακία, Βουλκαρία και τρεις τεχνητές: φράγματα Κρεμαστών, Καστρακίου, Στράτου - δύο λιμνοθαλασσών: λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου και Αιτωλικού και τριών ποταμών: Αχελώος, Έυηνος και Μόρνος και τους μοναδικούς υδροβιότοπους: λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου-Αιτωλικού και Αμβρακικός κόλπος 6. 1.2.2. Πρωτογενής τομέας παραγωγής. Ο πρωτογενής τομέας συμμετέχει με 35% στο ΑΕΠ του Νομού, και συγκεκριμένα: α. Γεωργία: Ο δήμος της Ι.Π. Μεσολογγίου είναι κατ εξοχήν αγροτικός με μεγάλες κατά το πλείστον αρδευόμενες καλλιεργήσιμες εκτάσεις στις πεδιάδες και στις εκβολές των ποταμών. Τα προϊόντα που καλλιεργούνται είναι κυρίως ελιές, καλαμπόκι, τριφύλλια, βαμβάκι, εσπεριδοειδή και κηπευτικά. Ο καπνός που ήταν η παραδοσιακή καλλιέργεια του Νομού 5 ΕΙΔΙΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΥΜΠΛΕΓΜΑΤΟΣ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ - ΑΙΤΩΛΙΚΟΥ, Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος, Διεύθυνση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, Τμήμα Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος 6 Από Επιμελητήριο Αιτωλοακαρνανίας (http://www.epimetol.gr/aitnia/tourism/articles/article.jsp?categoryid=201&context=1504&globalid=9819&a rticleid=2796) - 12 -
και από τις αρχές του 20ου αιώνα αποτέλεσε το προϊόν στο οποίο στηρίχθηκε η τοπική οικονομία, δεν καλλιεργείται πλέον 7. β. Κτηνοτροφία: Προνομιούχο θέση έχει επίσης η κτηνοτροφική παραγωγή. Οι βοσκότοποι καταλαμβάνουν μεγάλο ποσοστό των εκτάσεων. Κυριαρχεί η παραδοσιακής μορφής μικρή οικογενειακή εκμετάλλευση. Οι μεγάλες εκτάσεις βοσκοτόπων, το ήπιο γενικά κλίμα και η ντόπια παραγωγή ζωοτροφών δίνουν σημαντική θέση σε ό,τι αφορά την εκτροφή αιγοπροβάτων και βοοειδών. Σπουδαία είναι η παρουσία οργανωμένων χοιροτροφικών μονάδων καθώς και ακμαζουσών τυροκομικών μονάδων 8. γ. Αλιεία Ο αλιευτικός στόλος αποτελείται κυρίως από μικρά σκάφη παράκτιας αλιείας με κυριότερα αλιευτικά κέντρα το Μεσολόγγι, το Αιτωλικό, τον Αστακό, το Μύτικα και τη Ναύπακτο. Αντίθετα πολύ μεγάλο δυναμισμό παρουσιάζει η ανάπτυξη των ιχθυοκαλλιεργειών. Οι εκτεταμένες υδατικές εκτάσεις: λιμνοθάλασσες, λίμνες και προφυλαγμένοι κόλποι ευνοούν την ανάπτυξη όλων των μορφών υδατοκαλλιέργειας από τις παραδοσιακές εκτατικές, μέχρι τις πλέον σύγχρονες εντατικές. Ψάρια των γλυκών νερών πέστροφες, κυπρίνοι, ψάρια θαλασσινά, πέστροφες, τσιπούρες και λαυράκια, αλλά και χέλια και μύδια, αποτελούν τυπικό μέρος της παραγωγής. Σ αυτή πρέπει να προστεθεί το φημισμένο αυγοτάραχο Μεσολογγίου- Αιτωλικού 9. δ. Δασοκομία. Η περιοχή καλύπτεται σε μεγάλο ποσοστό από δάση γι αυτό και η δασική παραγωγή είναι αρκετά σημαντική όπως και η παραγωγή σε κάρβουνο 10. 7 Από Επιμελητήριο Αιτωλοακαρνανίας (http://www.epimetol.gr/aitnia/tourism/articles/article.jsp?categoryid=611&context=1504&globalid=9796&a rticleid=2773) 8 Από Επιμελητήριο Αιτωλοακαρνανίας (http://www.epimetol.gr/aitnia/tourism/articles/article.jsp?categoryid=612&context=1504&globalid=9797&a rticleid=2774) 9 Από Επιμελητήριο Αιτωλοακαρνανίας (http://www.epimetol.gr/aitnia/tourism/articles/article.jsp?categoryid=613&context=1504&globalid=9798&a rticleid=2775) - 13 -
1.2.3. Δευτερογενής τομέας παραγωγής. Ο Δευτερογενής τομέας παραγωγής συμμετέχει με 20% στο ΑΕΠ, παρουσιάζοντας συρρίκνωση ακόμη και αυτής της υπάρχουσας κατάστασης, ωστόσο: α. Μέταλλα-Ορυκτά Πιστεύεται ότι το υπέδαφος κρύβει πολλά μέταλλα και ορυκτά. Ένδειξη γι αυτό αποτελούν οι πολλές ιαματικές πηγές, η ύπαρξη γύψου στην περιοχή Αιτωλικού και Ξηρομέρου (όπου και υπάρχουν εγκαταστάσεις αντίστοιχων βιομηχανιών), τα πλούσια και ποικίλα εδάφη που ευνοούν την κεραμοποιία. β. Αλάτι Πλούτο αποτελεί και το αλάτι που βρίσκεται στις λιμνοθάλασσες Μεσολογγίου Αιτωλικού και Κλείσοβας (οι μεγαλύτερες αλυκές στην Ελλάδα) 11. (http://fanospress.files.wordpress.com/2009/04/2.jpg) 10 Από Επιμελητήριο Αιτωλοακαρνανίας (http://www.epimetol.gr/aitnia/tourism/articles/article.jsp?categoryid=614&context=1504&globalid=9799&a rticleid=2776) 11 Από Επιμελητήριο Αιτωλοακαρνανίας (http://www.epimetol.gr/aitnia/tourism/articles/article.jsp?categoryid=615&context=1504&globalid=9800&a rticleid=2777) - 14 -
γ. Μεταποίηση Η μεταποιητική δραστηριότητα δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη. Κυριαρχούν οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, κυρίως ειδών διατροφής, ζωοτροφών, ειδών συσκευασίας κ.λ.π. οι οποίες είναι συγκεντρωμένες κυρίως στην περιοχή του Αγρινίου και στον άξονα Ναυπάκτου Μεσολογγίου Αγρινίου Αμφιλοχίας 12. 1.2.4. Τριτογενής τομέας παραγωγής. Ο τριτογενής τομέας συμμετέχει με 45% στο ΑΕΠ και οι κυριότεροι κλάδοι είναι: Ο κλάδος Εμπορίας Ο κλάδος Υπηρεσιών Ο κλάδος Τουρισμού 13. 12 Από Επιμελητήριο Αιτωλοακαρνανίας (http://www.epimetol.gr/aitnia/tourism/articles/article.jsp?categoryid=616&context=1504&globalid=9801&a rticleid=2778) 13 (http://www.trihonida.gr/userspace/file/aitol-2-oikonomika.pdf) - 15 -
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο : ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 2.1. Αβιοτικό Περιβάλλον Αβιοτικό περιβάλλον είναι το σύνολο των μη ζώντων συστατικών του φυσικού περιβάλλοντος (νερό, έδαφος, ανόργανες ουσίες, υγρασία, φως, θερμοκρασία, κ.ά.), ενώ Αβιοτικοί παράγοντες: είναι τα άψυχα συστατικά ή οι αβιοτικοί παράγοντες που συνθέτουν κάθε οικοσύστημα. Δηλαδή, η ηλιακή ακτινοβολία, η γεωλογική σύσταση του εδάφους, η χημική σύσταση του εδάφους, του νερού και του αέρα, οι κλιματικοί παράγοντες, οι ρυπαντές, οι χημικές ενώσεις, η θερμοκρασία, η υγρασία, το οξυγόνο κ.ά. 14. 2.1.1. Γεωμορφολογία Στην περιοχή μελέτης διακρίνουμε τα εξής Κύρια Μορφολογικά Χαρακτηριστικά: i. Πεδινή περιοχή. Το πεδινό τμήμα της περιοχής είναι προσχωσιγενές που δημιουργήθηκε κατά το Μειόκαινο και Πλειόκαινο από τις αποθέσεις των ποταμών Ευήνου και Αχελώου με τη σχετική συμβολή των χειμάρρων που αποστράγγιζαν τον ορεινό όγκο του Αρακύνθου. Οι κλίσεις είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Περιλαμβάνει κυρίως καλλιεργούμενες εκτάσεις και σε συγκεκριμένες περιοχές, περιφερειακά της λιμνοθάλασσας και στις εκβολές των ποταμών διακρίνονται βάλτοι, λασποτόπια και αλατούχα εδάφη. Σημαντικό τμήμα των καλλιεργούμενων εδαφών και το σύνολο των αλατούχων έχουν προέλθει από αποξήρανση βαλτωδών και λιμνοθαλάσσιων εκτάσεων. Στο μέτωπο των λιμνοθαλασσών με την ανοικτή θάλασσα διακρίνονται αμμώδεις νησίδες οι οποίες αποτελούν ιδιαίτερα ευαίσθητο μορφολογικό στοιχείο μεγάλης σπουδαιότητας για την προστασία του λιμνοθαλάσσιου συστήματος. ii. Ορεινή περιοχή Το ορεινό τμήμα της ευρύτερης περιοχής της μελέτης αποτελείται από το Όρος Αράκυνθος (σύμφωνα με όσα προαναφέραμε) με μέγιστο υψόμετρο τα 937 μ., τη λεκάνη απορροής του ποταμού Ευήνου καθώς και τους ορεινούς όγκους που βρίσκονται δυτικά της λιμνοθάλασσας του Αιτωλικού και εκτείνονται μέχρι το Ιόνιο πέλαγος. Σε αυτή συμπεριλαμβάνονται και οι Εχινάδες νήσοι, που τόσο από μορφολογικής όσο και από γεωλογικής και τεκτονικής πλευράς αποτελούν προέκτασή τους. 14 Δρ. Θ. Κουσουρής - Περιβαλλοντικό Γλωσσάρι (http://www.sciencenews.gr/docs/glossari.pdf) - 16 -
Και οι τρεις ορεινοί όγκοι ανήκουν στο νότιο τμήμα της οροσειράς της Πίνδου. Το όρος Αράκυνθος αποτελεί ένα κλασσικό τεκτονικό κέρας που έχει αποκοπεί μέσω των πολυποίκιλων τεκτονικών διεργασιών από την υπόλοιπη Πινδική μάζα. Η δομή του από τους στεγανούς σχηματισμούς του φλύσχη έχει επιτρέψει την ανάπτυξη ενός πολυσχιδούς υδρογραφικού δικτύου στο οποίο διοχετεύεται η μεγάλη επιφανειακή απορροή τόσο προς νότο και δυτικά προς τις λιμνοθάλασσες, όσο και προς βορρά, στις λίμνες Τριχωνίδας και Λυσιμαχίας. Η νότια απόληξη της οροσειράς της Πίνδου, την οποία στο νοτιότερο μέρος της διασχίζει στο ανατολικό τμήμα της ο Αχελώος, έχει διεύθυνση ΒΔ -ΝΑ και διασπάται σε μικρότερα τμήματα, το ενδιάμεσο των οποίων έχει προσχώσει ο Αχελώος και έχει δημιουργήσει κοιλάδες με ημιανεξάρτητα μικρά υδρογραφικά δίκτυα σε κάθε μια. Οι Εχινάδες νήσοι αποτελούν βραχώδεις, τοπικά φυτοκαλυμμένες νησίδες, τεκτονικά αποκκομένες από τις ορεινές απολήξεις της Πίνδου, με σχεδόν ανύπαρκτο υδρογραφικό δίκτυο. Γεωλογικοί σχηματισμοί. Το ημιορεινό τμήμα που καταλαμβάνει μικρότερη έκταση στην ευρύτερη περιοχή μελέτης, αντιπροσωπεύεται από σχηματισμούς ανθρακικούς και νεογενείς σε μια επιμήκη ανάπτυξη βόρεια και κατά ένα μέρος δυτικά της λιμνοθάλασσας του Αιτωλικού. Κατά την νοτιότερη απόληξή του το τμήμα είναι πολυκερματισμένο σε μικρούς λόφους κυρίως νεογενών ιζημάτων και λιγότερο ανθρακικών με νοτιότερο αυτόν του λόφου Κάτσα. Γεωμορφολογία Δελταϊκής Περιοχής Το χαρακτηριστικό γνώρισμα του Δέλτα του Αχελώου είναι ότι αναπτύσσεται σε μια καρστική περιοχή, με προεξέχοντες απότομους ασβεστολιθικούς λόφους και ενδιάμεσα καρστικά βυθίσματα. Ο Αχελώος με την είσοδό του στο χώρο του βυθισμένου καρστ, προκαλούσε συχνά και έντονα πλημμυρικά φαινόμενα. Μεγάλες ποσότητες γλυκού νερού και φερτών υλικών κατέκλυζαν τα ρηχά βυθίσματα, έτσι ώστε να προχωράει ταχύτατα η πρόσχωση της περιοχής και να δημιουργούνται έλη και λιμνοθάλασσες (Ψιλοβίκος, 1995). Η κύρια μαιανδρική κοίτη του Αχελώου ακολούθησε κατ αρχήν νότια πορεία, από το ύψος του Πεντάλοφου προς το Νεοχώρι και στην συνέχεια στράφηκε προς τα νοτιοδυτικά, - 17 -
προς το θαλάσσιο χώρο των Εχινάδων νήσων. Πολλοί κλάδοι διασποράς κατευθύνονται δυτικά, προς την περιοχή της αρχαίας λίμνης Μελίτης, άλλοι ανατολικά προς τη λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού και άλλοι νότια προς την λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου. Σε παλιότερες γεωλογικές περιόδους, η εκβολή του ποταμού ήταν στην περιοχή της σημερινής λιμνοθάλασσας του Μεσολογγίου. Έτσι, δημιουργήθηκε ο χώρος της δελταϊκής πλατφόρμας του Αχελώου, με λοβοειδή μορφή. Είναι χαρακτηριστική η εικόνα των εγκαταλελειμμένων κοιτών που βλέπει κανείς παρατηρώντας αεροφωτογραφίες παλιών ετών (π.χ. του 1945) Στον περιθωριακό χώρο του Δέλτα, μέσα στις ρηχές θάλασσες του Β. Πατραϊκού και των Ν. Εχινάδων νήσων, οι φερτές ύλες, επίχωσαν μεγάλο μέρος από τα τμήματα που καταβυθίστηκαν από τα γεωλογικά ρήγματα, στα Πλειοκαινικά και παλαιότερα πετρώματα της περιοχής και έχουν κατεύθυνση ΒΒΔ-ΝΝΑ. Έτσι με την συσσώρευση των φερτών υλών, δημιουργήθηκε η εξωτερική τοξοειδής μορφή του δελταϊκού μετώπου, στο οποίο σχηματίστηκαν οι λιμνοθάλασσες που περιβάλουν το Δέλτα. Συγκεκριμένα, το υλικό που μεταφέρει ο Αχελώος, διασκορπίζεται προς δύο κύριες κατευθύνσεις: μια προς βορρά, όπου και δημιουργήθηκε η αβαθής περιοχή και το Tombolo, η αμμώδης λωρίδα που υπό μορφή μηνίσκου, ενώνει μια νησίδα με την ξηρά και μια προς ανατολή. Η προς ανατολάς μεταφορά του ιζήματος έχει συντελέσει στη δημιουργία αμμωδών νησίδων και τόξων, όπως ο Λούρος, η Θολή, ο Αγ. Ιωάννης. Οι παραπάνω σχηματισμοί δημιουργήθηκαν κατά την περίοδο όπου μια από τις εκβολές του Αχελώου βρισκόταν ανατολικότερα σε σχέση με την σημερινή. Από τα παραπάνω προκύπτει το συμπέρασμα ότι το Δέλτα του Αχελώου αναπτύχθηκε ταχύτατα ως μια σύνθετη μορφή λοβοειδής και τοξοειδής. Αυτό βέβαια δείχνει ότι στο χώρο της δελταϊκής πλατφόρμας κυριαρχούσε η δράση του ποταμού, ενώ στο χώρο του δελταϊκού μετώπου κυριαρχούσε η δράση των κυμάτων και των παράκτιων ρευμάτων 15. 2.1.2. Γεωλογία Η λεκάνη απορροής της υπό μελέτης περιοχής ανήκει στις Εξωτερικές Ελληνίδες και δομείται από ένα μεγάλο αριθμό γεωλογικών σχηματισμών. Οι σχηματισμοί αυτοί μπορούν να διακριθούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τους Αλπικούς και τους Μεταλπικούς που υπέρκεινται των πρώτων, καλύπτοντάς τους ασύμφωνα. Οι Αλπικοί σχηματισμοί ανήκουν σε τρεις ενότητες: στην ενότητα Πίνδου, στην ενότητα Γαβρόβου 15 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΦΟΡΕΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑΣ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ, ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008-18 -
και στην Ιόνια ενότητα. Οι Μεταλπικοί σχηματισμοί παρουσιάζουν μια αρκετά σημαντική πολυπλοκότητα ως προς την ανάπτυξή τους, τόσο ως προς την οριζόντια όσο και προς την κατακόρυφη έννοια. Κυρίαρχο ρόλο στην πολυπλοκότητα αυτή, έπαιξε η νεοτεκτονική παραμόρφωση που εκφράζεται με την εκδήλωση πολλών και μεγάλων ρηγμάτων, τόσο κατά τη διάρκεια της απόθεσής τους, όσο και μετά την απόθεσή τους. Οι Αλπικοί σχηματισμοί εμφανίζονται σε ένα μεγάλο τμήμα της έκτασης της υδρολογικής λεκάνης του Εύηνου και κυρίως στις μορφολογικές εξάρσεις της Πίνδου, της Βαράσοβας, των Ακαρνανικών Ορέων, κλπ. Αντίθετα, οι Μεταλπικοί σχηματισμοί καταλαμβάνουν χαμηλότερες μορφολογικές περιοχές, που αντιστοιχούν κυρίως σε περιοχές τεκτονικών βυθισμάτων, όπως οι εκβολές του Εύηνου ποταμού. Όλοι οι σχηματισμοί που μετέχουν στην ευρύτερη περιοχή της λεκάνης απορροής του Εύηνου, επιδρούν στη διαμόρφωση της κοίτης και των εκβολών,του τύπου και των χαρακτηριστικών τους 16. Αναλυτικότερα, οι τρεις ζώνες που σχηματίστηκαν κατά τις Αλπικές προσχώσεις είναι: Ζώνη Ωλονού Πίνδου Στην ευρύτερη περιοχή μελέτης συναντάται το δυτικό όριο της ζώνης αυτής και η επαφή της με τη ζώνη Γαβρόβου-Τριπόλεως μεταξύ της νότιας πλευράς της λίμνης Κρεμαστών και των βορείων ακτών της λίμνης Τριχωνίδας (Παραβόλα) ενώ συνεχίζεται στις ΝΑ ακτές της Τριχωνίδας μεταξύ Μακρυνούς και Ναυπάκτου. Η λιθοστρωματική στήλη περιλαμβάνει ιζήματα του Μεσοζωικού και του Κάτω Καινοζωικού αιώνα 17. Διακρίνονται από τα κατώτερα προς τα ανώτερα μέλη: Δολομίτες και ασβεστόλιθοι του Μέσου Άνω Τριαδικού Κερατόλιθοι, ραδιολαρίτες, άργιλοι, πελαγικοί ασβεστόλιθοι και ιάσπιδες του Ιουρασικού (σχιστοκερατολιθική διάπλαση) Φλύσχης του Κάτω Κρητιδικού και πελαγικοί πλακώδεις ασβεστόλιθοι του Κρητιδικού Φλύσχης του Ηωκαίνου-Κάτω Ολιγόκαινου Τα στρώματα της ζώνης της Πίνδου έχουν πτυχωθεί και λεπιωθεί, ενώ έχουν επωθηθεί προς τα δυτικά επάνω στη ζώνη Γαβρόβου Τριπόλεως. 16 Λέκκας, Ε., Παπανικολάου, Δ., Βασιλάκης, Ε. & Παπανικολάου, Ι., (1997). Εκπόνηση Νεοτεκτονικού Χάρτη της Ελλάδας, Νομός "ΑΙΤΩΛΙΑΣ- ΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ" (κλίμακα 1:100.000). Εφαρμοσμένο Ερευνητικό Πρόγραμμα. Τομέας Δυναμικής, Τεκτονικής και Εφαρμοσμένης Γεωλογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 148σ., Αθήνα. 17 Mουντράκης, Δ.Μ., (1985) Γεωλογία της Ελλάδας, University Studio Press, Θεσσαλονίκη. - 19 -
Ζώνη Γαβρόβου-Τριπόλεως Βρίσκεται δυτικά της ζώνης Πίνδου και προεκτείνεται με διεύθυνση ΒΒΔ-ΝΝΑ από την Ήπειρο προς την Πελοπόννησο. Το πλάτος της ζώνης στην περιοχή της Στερεάς Ελλάδας φθάνει τα 10 Km, λόγω της επώθησης της ζώνης της Πίνδου επάνω σε αυτή. Σύμφωνα με τις νεώτερες απόψεις της παγκόσμιας τεκτονικής, η ζώνη Γαβρόβου- Τριπόλεως θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει μια παλαιό, αλπική ηπειρωτική πλατφόρμα με νηρητική ανθρακική ιζηματογένεση. Σε ό,τι αφορά την περιοχή μελέτης, η ζώνη διακρίνεται μεταξύ της λίμνης Κρεμαστών και της λίμνης Καστρακίου με διεύθυνση Ν-ΝΑ μέχρι τη γραμμή Παραβόλας-Αγρινίου όπου διακόπτεται από το βύθισμα της λεκάνης Αγρινίου, εμφανίζεται πάλι στα νότια της λεκάνης Αγρινίου μεταξύ Γραμματικούς και Μακρινούς διεύθυνση προς νότο (Γαλατάς- Ναύπακτος) και βυθίζεται εκ νέου στον Πατραϊκό Κόλπο. Η Λιθοστρωματική στήλη 18 αποτελείται από ανθρακικά πετρώματα (δολομίτες, ασβεστόλιθοι) ρηχής θάλασσας με αφθονία απολιθωμάτων (πάχος 1800-4000m). Η στήλη κλείνει με μαργαϊκούς αργιλλοψαμμιτικούς σχηματισμούς πάχους έως 2000m (φλύσχης Άνω Ηώκαινου-Ολιγόκαινου). Η ζώνη Γαβρόβου-Τριπόλεως θεωρείται ως «σχετικά αυτόχθονη» ή «παρααυτόχθονη». Εμφανίζεται επωθημένη επάνω στην Ιόνιο ζώνη δυτικά. Τα στρώματα εμφανίζουν ανοιχτές πτυχές με άξονες γενικής διεύθυνσης Β-Ν, που προέκυψαν ως αποτέλεσμα συμπιεστικής τεκτονικής του Ολιγοκαίνου. Κατά τη διάρκεια του Πλειοτεταρτογενούς, υπό την επίδραση εφελκισμών αναπτύχθηκαν ομάδες ρηγμάτων διεύθυνσης Β-Ν και κατά συνέπεια τεμαχισμός των στρωμάτων της ζώνης. Η Ιόνιος ζώνη ξεκινά από Κέρκυρα-Δ. Ήπειρο, διασχίζει την Ακαρνανία, τμήμα της Δ. Πελοποννήσου και το ανατολικό τμήμα των Ιονίων νήσων. Θεωρείται ως αυτόχθονη ζώνη, επί της οποίας επωθήθηκαν οι ζώνες Γαβρόβου και Πίνδου και χαρακτηρίζεται ως ηπειρωτική λεκάνη με ημιπελαγική-πελαγική ιζηματογένεση. Κυριαρχούν τα ανθρακικά πετρώματα, ενώ στη βάση υπάρχουν γύψοι (Τριαδικό) και στην κορυφή φλύσχης (Ολιγόκαινο-Μειόκαινο). 18 Mουντράκης, Δ.Μ., (1985) Γεωλογία της Ελλάδας, University Studio Press, Θεσσαλονίκη. - 20 -
Στη διάρκεια του Κ. Μειόκαινου τα πετρώματα πτυχώθηκαν και υπέστησαν λεπίωση ενώ η παρουσία στρωμάτων γύψου διευκόλυνε της εσωτερικές ολισθήσεις.. Σχηματίστηκαν μεγάλα σύγκλινα και αντίκλινα τα οποία τεμαχίστηκαν από ομάδες ρηγμάτων. Ως συνέπεια του τεμαχισμού και της κατακόρυφης κίνησης των τεμαχών ήταν τα μεγάλα βυθίσματα του Πατραϊκού κόλπου, του Αγρινίου Μεσολογγίου και του Αμβρακικού κόλπου. Στην περιοχή μελέτης ο φλύσχης της ζώνης αυτής παρατηρείται νότια των λιμνών Λυσιμαχείας Τριχωνίδας στο Μεσολόγγι και Εύηνο. Στα δυτικά και μέχρι τις ακτές του Ιονίου υπάρχουν ασβεστόλιθοι οι οποίοι εμφανίζουν σημαντική καρστικοποίηση. Μεταλπικοί σχηματισμοί Οι μεταλπικοί σχηματισμοί περιλαμβάνουν ιζήματα κυρίως γλυκών υδάτων (Πλειόκαινο) και χερσοποτάμιες, ποταμολιμναίες, ποταμοδελταϊκές, ποταμοθαλάσσιες (Τεταρτογενές). Οι Πλειοκαινικές αποθέσεις αποτελούνται από: Κατώτερα κροκαλοπαγή, πάχους περίπου 100m που επίκεινται του φλύσχη και των ασβεστολίθων. Μάργες με λιγνιτικές αποθέσεις και λιμναίους ασβεστολίθους, πάχους περίπου 100m με εναλλαγές ψαμμιτών και αργιλλοϊλύων. Ανώτερα κροκαλοπαγή και άμμοι με αργιλλικές παρεμβολές. Η ανάπτυξη των αποθέσεων αυτών παρατηρείται μεταξύ της περιοχής Αιτωλικού Οζερού και Αμβρακίας. Οι αποθέσεις αυτές πιστοποιούν ότι κατά το Πλειόκαινο υπήρχαν στην περιοχή βυθίσματα τα οποία είχαν πληρωθεί με γλυκό νερό στα οποία αποτίθονταν φερτά υλικά από τη γύρω περιοχή. Η παρουσία δε λιγνιτικών στρωμάτων παραπέμπει στην ύπαρξη τελμάτων. Οι Τεταρτογενείς αποθέσεις που απαντώνται κυρίως στο εσωτερικό βύθισμα του Αγρινίου αποτελούνται από: αποθέσεις κροκαλών και άμμων ποτάμιας και χειμάρρειας προέλευσης αποθέσεις κροκαλών, άμμων, υλύων και αργίλλων ποταμολιμναίας και λιμναίας προέλευσης Οι Τεταρτογενείς αποθέσεις που απαντώνται κυρίως στο εξωτερικό βύθισμα του Μεσολογγίου και στα δέλτα των ποταμών Ευήνου και Αχελώου αποτελούνται από: αποθέσεις ιλύων, αργίλλων και τύρφης δελταϊκές αποθέσεις σε υφάλμυρο ή θαλάσσιο περιβάλλον, αμμοϊλύων, και αργιλλοϊλύων. - 21 -
Επίσης, αποθέσεις του τεταρτογενούς είναι και αυτές των αναβαθμίδων του Αχελώου στις κοιλάδες Παλαιομάνινων-Σταμνάς-Πενταλόφου-Γουριάς-Κατοχής 19. 2.1.3. Έδαφος Τα εδάφη της ευρύτερης περιοχής μελέτης διακρίνονται συνοπτικά στις παρακάτω τέσσερις κατηγορίες 20 : Ι) Βαθιά, βαριάς έως ελαφριάς μηχανικής σύστασης, με υψηλή στάθμη του υπεδάφιου νερού. Oι κύριοι εδαφικοί τύποι που απαντώνται είναι άργιλοι (C) και αμμώδεις πηλοί (SL). Τα εδάφη αυτά έχουν αλκαλική δράση, μικρή διηθητικότητα και ενδείκνυνται για καλλιέργεια αφού βελτιωθούν με προσθήκη γύψου(από 1500 μέχρι 4000 kg ανά στρέμμα). ΙΙ) Βαθιά, με μέση μηχανική σύσταση, μέτρια έως καλά στραγγιζόμενα. Οι κύριοι εδαφικοί τύποι είναι οι πηλοί (L) και οι άργιλοι (C). Έχουν αλκαλική αντίδραση και μικρή διηθητικότητα. III) Βαθιά, με μέση προς βαριά μηχανική σύσταση, καλώς στραγγιζόμενα που περιλαμβάνουν τους εδαφικούς τύπους: αργιλοπηλοί (CL), αμμώδεις αργιλοπηλοί (SCL) και ιλυώδεις αργιλοπηλοί (SiCL). Τα εδάφη αυτά είναι αλκαλικής αντίδρασης και μέσης διηθητικότητας. IV) Βαριάς μηχανικής σύστασης, που ανήκουν στους εδαφικούς τύπους αργίλου (C) και αργιλοπηλού (CL). Είναι αλκαλικής αντίδρασης με μέτρια διηθητικότητα. Πιο συγκεκριμένα στην περιοχή του κάτω τμήματος του Εύηνου ποταμού συμπεριλαμβανομένου και του δέλτα, επικρατέστερα είναι τα αλλουβιακά εδάφη που ταξινομούνται σύμφωνα με εδαφολογική μελέτη του Υπουργείο Γεωργίας στις παρακάτω εδαφοσειρές 21 : Εδαφοσειρά (2) ερυθρορφυών, αβαθών οξίνων εδαφών, καλής στράγγισης, μικρού βάθους και παραγωγικότητας σχετικά χαμηλής. 19 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΦΟΡΕΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑΣ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ, ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008 20 Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε, (1999). "Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Συμπλέγματος Υγροτόπων Μεσολογγίου- Αιτωλικού", Αθήνα. 21 Υπουργείο Γεωργίας, (ΥΕΒ, 1972) Υ.ΓΕ./ΥΕΒ, Εδαφολογική Μελέτη Περιοχής Γαλατά. - 22 -
Εδαφοσειρά (4) κιτρινοορφυών, ορφυοκίτρινων και ωχροκίτρινων, μεγάλου βάθους, ελαφρά αλκαλικά ως αλκαλικά, ασβεστομιγή και κανονικής περατότητας. Εδάφοσειρά (8) ορφυών, πρασινορφυών και ορφυοφαιών εδαφών, μεγάλου βάθους, ικανοποιητικής έως μέτριας περατότητας, με υψηλή στάθμη υπεδάφιου νερού. Βρίσκονται στο ΝΔ τμήμα της περιοχής Γαλατά, στερoύνται υδατοδιαλυτών αλάτων και είναι επιδεκτικά βελτίωσης και αξιοποίησης. Εδαφοσειρά (9) κιτρινορφυών, ωχρορφυών και ορφυοκίτρινων αλκαλικών εδαφών, μεγάλου βάθους, χωρίς περίσσεια υδατοδιαλυτών αλάτων, κανονικής περατότητας, επιδεκτικά βελτίωσης και αξιοποίησης. Εδαφοσειρά (13) αλμυρωδών διαπερατών εδαφών. Περιέχουν σημαντικά ποσά υδατοδιαλυτών αλάτων και χαρακτηρίζονται ως αλμυροαλκαλιωμένα ασβεστομιγή ελώδη ή λιμναία. Βρίσκονται κοντά στον συνοικισμό Γαλατά και κατά μήκος του Εύηνου στην περιοχή Ευηνοχωρίου, χρήζουν απόπλυσης και βελτίωσης. Εδαφοσειρά (14) αλμυροαλκαλιωμένων διαπερατών εδαφών. Περιέχουν υψηλή ποσότητα υδατοδιαλυτών αλάτων και έχουν υψηλό βαθμό αλκαλίωσης, είναι καλής περατότητας και χρήζουν απόπλυση ς και βελτίωσης. Εδαφοσειρά (17), περιλαμβάνει σκελετικούς σχηματισμούς σε περιοχές με σημαντικές κλίσεις, με πέτρες, χαλίκια και είναι μικρού βάθους. Εδαφοσειρά (18) θινών και χονδροαμμωδών αποθεμάτων. Εμφανίζονται σε όλο το μήκος της κοίτης του ποταμού Εύηνου. Περιέχουν, σε μεγάλα ποσοστά αδρομερή υλικά (άμμο- χαλίκια- πέτρες), έχουν μεγάλη περατότητα και ελάχιστη έως μηδαμινή γονιμότητα. 2.1.4. Μετεωρολογία Βροχοπτώσεις. Το Μέσο μηνιαίο και ετήσιο βροχομετρικό ύψος στη λεκάνη απορροής του κάτω Αχελώου, δίνεται στον πίνακα που ακολουθεί 22 ΜΗΝΑΣ Μέσο Βροχομετρικό ύψος (mm) Ιανουάριος 135,87 Φεβρουάριος 120,23 22 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΦΟΡΕΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑΣ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ, ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008-23 -
Θερμοκρασίες. Μάρτιος 86,13 Απρίλιος 64,54 Μάϊος 47,56 Ιούνιος 22,11 Ιούλιος 13,30 Αύγουστος 13,85 Σεπτέμβριος 42,84 Οκτώβριος 103,84 Νοέμβριος 166,74 Δεκέμβριος 164,10 Έτος (σύνολο) 981,11 Μέσο Έτος 980,02 Μήνας Μέση Θερμοκρασία (OC) Ιανουάριος 9.9 Φεβρουάριος 10.6 Μάρτιος 12.8 Απρίλιος 16.2 Μάιος 20.2 Ιούνιος 24.1 Ιούλιος 26.9 Αύγουστος 26.9 Σεπτέμβριος 24.1 Οκτώβριος 19.5 Νοέμβριος 14.9 Δεκέμβριος 11.5 Κλίμα Στην περιοχή μελέτης το κλίμα είναι Μεσογειακό, χαρακτηριζόμενο από υψηλή σχετική υγρασία ατμόσφαιρας, ετήσιο βροχομετρικό ύψος 700-900mm, και σπάνια παρατηρούνται παγετοί. Οι επικρατέστεροι άνεμοι είναι δυτικών διευθύνσεων, ενώ σε ό,τι αφορά την ένταση μικρό ποσοστό ξεπερνά τα 3 beaufort 23. 2.1.5. Υδρολογία Ο Εύηνος πηγάζει από τα δυτικά Βαρδούσια όρη (κορυφές Κόρακα και Τσεκούρι) του Νομού Φωκίδας και τα υψώματα του Κρίκελου του Νομού της Ευρυτανίας και εκβάλλει 23 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΦΟΡΕΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑΣ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ, ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008-24 -
στον Πατραϊκό Κόλπο δυτικά της Βαράσοβας. Η ορεινή κοίτη του είναι δικτυωτού τύπου και μετατρέπεται σε μαιανδρικού στη χαμηλότερα τοπογραφικά περιοχή του δέλτα. Έχει μήκος 113 km και πλούσια επιφανειακή υδροφορία που παρουσιάζει έντονες εποχιακές διακυμάνσεις, με μέση ετήσια παροχή ανάντη της γέφυρας Ευηνοχωρίου 30 m3/sec, που μειώνεται σε 3 m3/sec περίπου την περίοδο Αύγουστου-Σεπτεμβρίου 24. Υδρολογική λεκάνη Εύηνου ποταμού (www.titan.chi.civil.ntua.gr) Όπως παρατηρείται στο προηγούμενο σχήμα η λεκάνη απορροής του οροθετείται βόρεια και βορειοδυτικά από το Παναιτωλικό όρος, βορειοανατολικά και ανατολικά από τα Βαρδούσια όρη, νοτιοανατολικά από τα όρη της Ναυπακτίας και δυτικά από το όρος του Αράκυνθου. Συνορεύει ΒΑ με τη λεκάνη του Σπερχειού, ανατολικά με του Μόρνου, βόρεια με τη λεκάνη του Καρπενησιώτη (παραποτάμου Αχελώου) και τη λεκάνη της λίμνης Τριχωνίδας και άλλες υπολεκάνες του Αχελώου προς τα δυτικά. Έχει έκταση 1129 km2 και μέσο υψόμετρο 856 m. Σε ένα μεγάλο μέρος της αποτελείται από σχηματισμούς του φλύσχη της ζώνης Γαβρόβου-Τρίπολης, γεγονός που συμβάλλει στη έντονη επιφανειακή απορροή, καθώς και ασβεστόλιθους της ζώνης Πίνδου. Είναι ορεινής φύσης με έντονο τοπογραφικό ανάγλυφο και μεγάλη ταχύτητα ροής. 24 Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε, (1992). "Προμελέτη Ενίσχυσης του Υδατικού Δυναμικού του Ταμιευτήρα Μόρνου από τη Λεκάνη του Ποταμού Ευήνου, Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων", Αθήνα. - 25 -
Ο κάτω ρους του ποταμού που οριοθετείται από την ορεινή διάβαση μεταξύ των ορεινών όγκων Καλιακούδα και Στρογγυλοβούνι, αντιστοιχεί στο 1/10 του συνολικού ρου και το μήκος του δεν ξεπερνά τα 10 km. Χαρακτηρίζεται από ηπιότερες κλίσεις της τάξης του 5% και ομαλότερο ανάγλυφο 25. Γενικότερα στην έκταση της υδρολογικής λεκάνης του Εύηνου εκτός από τον ποταμό αναπτύσσεται ένα πολυσύνθετο υδρογραφικό δίκτυο τόσο από φυσικά όσο και από τεχνητά στοιχεία. Φυσικά στοιχεία αποτελούν οι, ρυακοχείμαροι και η λιμνοθάλασσα της Κλείσοβας Στα τεχνητά στοιχεία συγκαταλέγονται: (i) η Ευηνολίμνη, τεχνητή λίμνη 3.5 χιλιάδων στρεμμάτων, που προέκυψε από το φράγμα του Αγίου Δημητρίου για την υδροδότηση της Αττικής και (ii) τα αποστραγγιστικά κανάλια, που κατασκευάστηκαν στις πεδινές εκτάσεις κυρίως κατάντη της γέφυρας της εθνικής οδού και οδηγούν τα αποστραγγιζόμενα νερά σε αντλιοστάσιο που βρίσκεται στο δίαυλο Κλείσοβας. (iii) Το αρδευτικό δίκτυο αγωγών με το οποίο αρδεύονται οι κάμποι του Ευηνοχωρίου και Γαλατά. (iv) Το κεντρικό αρδευτικό κανάλι το οποίο φθάνει μέχρι τον ποταμό Εύηνο όπου και έχει υπερχειλιστή. Τους θερινούς μήνες, εφ όσον η άρδευση δεν υπερβαίνει την παροχετευτικότητα αυτού του καναλιού, το νερό υπερχειλίζει και χύνεται σε μεγάλες ποσότητες στον Εύηνο, σε σημείο που βρίσκεται περίπου στο μέσον της απόστασης γέφυρας εθνικής οδού. 2.2. Βιοτικό Περιβάλλον Βιοτικό περιβάλλον είναι το σύνολο των βιοτικών παραγόντων του φυσικού περιβάλλοντος (φυτά -ζώα) 26. 25 Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε, (1992). "Προμελέτη Ενίσχυσης του Υδατικού Δυναμικού του Ταμιευτήρα Μόρνου από τη Λεκάνη του Ποταμού Ευήνου, Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων", Αθήνα. 26 Δρ. Θ. Κουσουρής - Περιβαλλοντικό Γλωσσάρι (http://www.sciencenews.gr/docs/glossari.pdf) - 26 -
2.2.1. Οικοτόποι Υπάρχουν διάφοροι ορισμοί του οικοτόπου. Στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας χρησιμοποιείται ο ορισμός που δίνεται στην Οδηγία 92/43/ΕΟΚ, καθώς η προστατευόμενη περιοχή της Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου - Αιτωλικού αποτελεί περιοχή του Δικτύου NATURA 2000 και οι υποχρεώσεις της χώρας έναντι της Οδηγίας αφορούν στην προστασία των φυσικών οικοτόπων κοινοτικού ενδιαφέροντος. Φυσικοί οικότοποι είναι οι χερσαίες περιοχές ή υγρότοποι που διακρίνονται χάριν στα βιολογικά και μη βιολογικά γεωγραφικά χαρακτηριστικά τους, είτε είναι εξ ολοκλήρου φυσικές είτε ημιφυσικές. Φυσικοί οικότοποι κοινοτικού ενδιαφέροντος είναι οι οικότοποι, οι οποίοι στο ευρωπαικό έδαφος των κρατών μελών όπου εφαρμόζεται η συνθήκη: α. διατρέχουν κίνδυνο να εξαφανιστούν από την περιοχή της φυσικής τους κατανομής ή β. έχουν περιορισμένη περιοχή φυσικής κατανομής λόγω της μείωσης της ή λόγω του ότι η περιοχή τους είναι εκ της φύσεως της περιορισμένη, ή γ. αποτελούν σπουδαία δείγματα τυπικών γνωρισμάτων μιας από τις ακόλουθες βιογεωγραφικές περιοχές: αλπική, ατλαντική, ηπειρωτική, μακαρονησιωτική και μεσογειακή. Οι τύποι οικοτόπων που κινδυνεύουν με εξαφάνιση θεωρούνται ως οικότοποι προτεραιότητας. Οικότοπος ενός είδους είναι το περιβάλλον οριζόμενο από βιολογικούς και μη βιολογικούς χαρακτηριστικούς παράγοντες, όπου ζει το είδος σε ένα από τα στάδια του βιολογικού του κύκλου. Ο οικότοπος ενός είδους είναι δυνατό να ταυτίζεται με έναν ή περισσότερους τύπους οικοτόπων ή να περιορίζεται σε μια φάση ή όψη ενός οικοτόπου 27. Οι παρόχθιοι οικότοποι είναι από τους πλέον σημαντικούς οικολογικά και κοινωικοοικονομικά οικοτόπους καθώς: αν και καλύπτουν σχετικά μικρή έκταση υποστηρίζουν πολύ υψηλή ποικιλότητα ειδών χλωρίδας και πανίδας (ψάρια, πουλιά, αμφίβια, ερπετά, ασπόνδυλα) αποτελούν σημαντικούς τόπους αναπαραγωγής ψαριών και γενικά της άγριας πανίδας και «διαδρόμους» μετακίνησης της άγριας πανίδας παρέχουν σημαντικές υπηρεσίες/αξίες για τον άνθρωπο (αντιπλημμυρική προστασία, καθαρισμός των νερών, αναψυχή, σταθεροποίηση των πρανών, επιστημονική έρευνα, 27 Ντάφης, Σ., Παπαστεργιάδου, Ε., Λαζαρίδου, Ε., Τσιαφούλη, Μ., (2001) Τεχνικός Οδηγός Αναγνώρισης, Περιγραφής και Χαρτογράφησης Τύπων Οικοτόπων της Ελλάδας., Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων (ΕΚΒΥ). - 27 -
αλιευτική αξία, αισθητική αξία) 28. (Οικολογικός χάρτης Νομού Αιτωλοακαρνανίας. http://medlab.cs.uoi.gr/env/oikolog.htm ) 2.2.2. Χλωρίδα H χλωρίδα στην περιοχή του Μεσολογγίου είναι πολύ σημαντική. Eδώ φύεται το ενδημικό φυτό της Eλλάδας Centaurea aetolica. Eπίσης από το Mάρτη, με τον ερχομό της άνοιξης, μέχρι το Σεπτέμβρη, Oκτώβρη, στην περιοχή φυτρώνουν (στα λιβάδια, στα δάση, στα φρύγανα, στη μακία, στους ελαιώνες, στα υγρολίβαδα) πλήθος από σπάνιες ορχιδέες όπως: Ophys lutea, Ophrys oestrifera, Ophrys apifera, Ophys speculum, Limodorum abortivum, Anacaptis pyramidalis, Barlia robertiana, Orchis italica, Orchis mascula, Orchis palustris κ.ά. Άλλο ενδιαφέρον φυτό της περιοχής είναι το σπάνιο Oρχεοειδές Ophrys argolica, που υπάρχει επίσης και σ' άλλες τοποθεσίες της K. Eλλάδας, στην Πελοπόννησο, στην Kρήτη, στη Pόδο και στη Λέσβο. Άλλα σπάνια φυτά στην περιοχή είναι η Φριτιλάρια (Fritillaria 28 (http://www.nath.gr/limnes/index.files/page1103.htm) - 28 -
graeca) και ο Λευκός Kρίνος (Lillium candidum). Kοντά στο νερό φυτρώνουν οι όμορφες κίτρινες Ίριδες των Bάλτων (Iris pseudacorus), ενώ στα λιβάδια μπορεί να συναντήσει κανείς Ίριδες (Iris cretica, Iris germanica), Γλαδιόλες (Gladiolus illyricus), καθώς επίσης και Aνεμώνες με κόκκινα, μωβ ή λευκά χρώματα (Anemone coronaria, Anemone pavonina). Σε σκιερές τοποθεσίες, συνήθως κάτω από τα μεγάλα δέντρα φυτρώνουν τα όμορφα κυκλάμινα (Cyclamen graecum και Cyclamen persicum). Στα λιβάδια υπάρχουν επίσης οι Aγριονεραγκούλες Ranunculus sp., τα Alium, τα Geranium, τα Convolvulus, οι Kαμπανούλες (Campanula sp.), ενώ μέσα στη μακία βλάστηση φυτρώνουν οι Aγριοτριανταφυλλιές (Rosa sp.), οι Aσφάκες (Phlomis sp.), και οι Έρικες (Erica sp.). Στο Μεσολόγγι φύονται επίσης τα ενδημικά φυτά της Eλλάδας, όπως: Abies cephalonica, Silene ionica, Silene ungeri, Stachys parolinii, Teucrium halacsyanum, Heliotropium halacsyi, Campanula garganica subs, acarnanica, Centaurea subcilaris κ.ά. 29 2.2.3. Πανίδα Το Μεσολόγγι χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλία στην πανίδα του (πουλιά, θηλαστικά, αμφίβια, ψάρια). Aυτό οφείλεται στα φυσικά χαρακτηριστικά της περιοχής, τη μορφολογία του εδάφους, τα άφθονα νερά, το κλίμα, που ευνοούν την ανάπτυξη της βλάστησης και της πανίδας στην περιοχή. Η ύπαρξη λοιπόν εκτεταμένων υγροτόπων, όπως οι Λιμνοθάλασσες Mεσολογγίου, Aιτωλικού, Kλείσοβας, οι εκβολές των ποταμών Aχελώου και Eύηνου, ο Aμβρακικός Kόλπος, ο μεγάλος αριθμός των λιμνών και η εναλλαγή τους με τους ορεινούς όγκους αποτελούν ιδανικές τοποθεσίες, με ιδανικές οικολογικές συνθήκες, για την ανάπτυξη μιας μεγάλης ποικιλίας φυτικών και ζωικών ειδών. Oρνιθοπανίδα. Σπάνια και μεγάλη σε ποικιλία είναι η ορνιθοπανίδα. Πάνω από 280 είδη πουλιών έχουν παρατηρηθεί στη λιμνοθάλασσα του Mεσολογγίου και πάνω από 200 είδη στη λίμνη Tριχωνίδα, στις διάφορες εποχές του έτους. Πολλά απ' αυτά ανήκουν στα απειλούμενα με εξαφάνιση είδη και γι' αυτό είναι προστατευόμενα από την Kοινοτική νομοθεσία. 29 Από Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αιτωλοακαρνανίας (http://www.aitnia.gr/default.aspx?id=265) - 29 -
Στην αλοφυτική βλάστηση (σαλικόρνιες) της λιμνοθάλασσας του Mεσολογγίου φωλιάζουν Nεροχελίδονα (Glareola pratincola), ο Kοκκινοσκέλης (Tringa totanus), ο Kαλαμοκανάς (Himantopus himantopus) κ.ά. Για το ξεχειμώνιασμα των υδρόβιων πουλιών η λιμνοθάλασσα του Mεσολογγίου και το Δέλτα του ποταμού Aχελώου θεωρούνται από τις σημαντικότερες περιοχές. Oι Σκαλίδρες (Calidris sp.), οι Tρύγγες, τα Tουρλιά βρίσκουν καταφύγιο στις λασπώδεις περιοχές γύρω από τη λιμνοθάλασσα και τις εγκαταλελειμμένες αλυκές. Eπίσης η Φαλαρίδα (Fulica atra), το Kιρκίρι (Anas crecca), το Σφυριχτάρι (Anas penelope), η Βαρβάρα (Tadorna tadorna), η Kυνηγόπαπια (Aythya ferina), η Πρασινοκεφαλόπαπια (Anas platyrhynchos), ο Aργυροτσικνιάς (Egretta alba), ο Kρυπτοτσικνιάς (Ardeola ralloides), οι Aργυροπελεκάνοι (Pelecanus crispus) είναι είδη που παρατηρούνται σε αυτές τις τοποθεσίες 30. Να προστεθεί σε αυτό το σημείο ότι, η λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου-Αιτωλικού είναι ο δεύτερος σε αριθμό ατόμων υγρότοπος. Ο μέγιστος αριθμός (περίπου 80.100 άτομα) καταγράφηκε τον Ιανουάριο 2007. Η πλειονότητα των ατόμων σε αυτή τη λιμνοθάλασσα ήταν Φαλαρίδες (Fulica atra) και ακολουθούσαν τα Κιρκίρια (Anas crecca) 31. Φαλαρίδες στη λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου Tο ορεινό ανάγλυφο του νομού ευνοεί το φώλιασμα και την παρουσία αρπακτικών πουλιών. Έτσι, ο Φιδαετός (Circaetus gallicus), ο Xρυσαετός (Aquila chrysaetos), ο Πετρίτης (Falco peregrinus), το Bραχοκιρκίνεζο (Falco tinnunculus) που βλέπουμε δίπλα στην εικόνα, 30 Από Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αιτωλοακαρνανίας (http://www.aitnia.gr/default.aspx?id=265) 31 Η έρευνα για τα υδρόβια πουλιά στους ελληνικούς υγρότοπους. Δρ Σάββας Καζαντζίδης Εντεταλμένος Ερευνητής, Μαρία Νοΐδου, MSc, Δασολόγος, Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών. - 30 -
το Διπλοσάινο (Accipiter gentilis), το Ξεφτέρι (Accipiter nisus), τα Όρνια (Gyps fulvus) είναι από τα αρπακτικά που έχουν παρατηρηθεί στους ορεινούς όγκους που αγκαλιάζουν τη λιμνοθάλασσα του Mεσολογγίου (Aράκυνθος, Πετρωτά, Kουτσιλάρης, Bαράσοβα), στην Kλεισούρα (όπου εκτός από τα Όρνια ζει κι η Tυτώ (Tyto alba gutata)), στις λίμνες Bουλκαριά και Oζερό, στην Oξυά, στο Παναιτωλικό όρος, αλλά και στους ορεινους όγκους της Nαυπακτίας. H Aσπροκωλίνα (Oenanthe hispanica), ο Γαλαζοκότσυφας (Monticola solitarius), ο Bραχοτσοπανάκος (Sitta neumayer), η Kάργια (Corvus monedula), το Kοράκι (Corvus corax), ο Mαυροτσιροβάκος (Sylvia melanocephala), οι Παπαδίτσες (Parus Major) και άλλα στρουθιόμορφα έχουν καταγραφεί στο Παναιτωλικό, στο δάσος του Φράξου, καθώς και στη χαμηλή βλάστηση που βρίσκεται στη λιμνοθάλασσα του Mεσολογγίου. Θηλαστικά Είδη που συναντώνται στο νομό Aιτωλοακαρνανίας είναι το Aγριογούρουνο (Sus scrofa), το Zαρκάδι (Capreolus capreolus) στην ορεινή Nαυπακτία, ο Aγριόγατος (Felis silvestris) στην ορεινή Nαυπακτία και στο Παναιτωλικό, ο Σκίουρος (Sciurus vulgaris) στα ορεινά δάση του νομού, ο Σκαντζόχοιρος (erinaceus europaeus), αλλά και ο Λαγός (lepus europaeus), ο Aσβός (Meles meles), η Aλεπού (Vulpes vulpes), το Kουνάβι (Martes martes) και η Nυφίτσα (Mustela nivalis). Συχνά ο Λύκος (Canis lupus), το Aγριογούρουνο, το Zαρκάδι, ο Aγριόγατος, η Aλεπού, ο Σκίουρος, το Kουνάβι, η Nυφίτσα κ.ά. βρίσκουν και αυτά καταφύγιο στους "παραδείσους" των ορεινών όγκων του νομού. Kι ακόμα τα Δελφίνια (Delphinus capensis), που βρίσκονται στον Aμβρακικό Kόλπο, στο Iόνιο Πέλαγος και στον Πατραϊκό Kόλπο. Aμφίβια και Eρπετά H περιοχή της Aιτωλοακαρνανίας είναι μια από τις πιο πλούσιες της Eλλάδας σε αμφίβια και ερπετά. Eδώ υπάρχουν ο Δενδροβάτραχος (Hyla arborea) και άλλα είδη βατράχων όπως η Rana graeca, Rana ridibunda, Rana dalmatina. Eπίσης υπάρχουν ο Φρύνος (Bufo bufo) και ο Πρασινόφρυνος (Bufo viridis). Aπό τα ερπετά, εδώ έχουν βρει ιδανικούς βιοτόπους για διατροφή και αναπαραγωγή οι δύο Nεροχελώνες (Emys orbicularis και Mauremys caspica), όπως και τα Nερόφιδα (Natrix natrix και Natrix tesselata). Άλλα ερπετά που βρίσκονται στην περιοχή είναι οι Xερσοχελώνες (Testudo hermanni και Testudo marginata). - 31 -
Tα είδη φιδιών είναι η Oχιά (Vipera ammodytes), ο Σαπίτης (Malpolon monspesulanus), η Σαΐτα (Coluber najadum), το Γιατρόφιδο (Elaphe longissima), ο Λαφίτης (Elaphe quatuorlineata) και ο Tυφλίτης (Typhlops vermicularis). Στην περιοχή υπάρχει επίσης σημαντικός αριθμός από Σαύρες, όπως η Lacerta viridis, Lacerta trilineata, Podarcis muralis, Podarcis taurica, Anguis fragilis, Ophisaurus apodus, Algiroides nigropunctata, Ablepharus kitaibelii, Cytrodactylus kotschyi. Έντομα Σπάνιες κατηγορίες, όπως ορθόπτερα, κολεόπτερα, λεπιδόπτερα και υμενόπτερα μπορεί να παρατηρήσει ο εντομολόγος στις περιοχές του Λούρου, στις εκβολές του Aχελώου, στις λίμνες και στα φαράγγια του νομού. H Aιτωλοακαρνανία είναι πλούσια σε Πεταλούδες, μερικές από τις οποίες είναι οι: Iphiclides podalirius, Papilon machaon, Pieris brassicae, Pieris rapae, Colias crocea, Aporia crateagi, Vanessa cardui, Vanessa atalada, Inarchis Iο. Στην κοιλάδα της Aγίας Σοφίας (Mόκιστα, περιοχή Tριχωνίδας) έχει παρατηρηθεί και η Πεταλούδα της Pόδου (Panaxia quadripunctaria). Ψάρια Σπάνια είδη ψαριών του γλυκού νερού, όπως η Γουρνάρα (Tropidophoxinellus hellenicus), η Tσερούκλα (Scardinius acarnanicus), το Στρωσίδι (Barbus albanicus), η Tριχωνοβελονίτσα (Cobitis trichonica), το Γλανίδι (Silurus aristotelis), ο Nανογωβιός (Economidychtthys trichonis), κ.ά. έχουν καταγραφεί στα υδάτινα συγκροτήματα του νομού. Στη λιμνοθάλασσα του Mεσολογγίου έχουν παρατηρηθεί 40 είδη ψαριών και αλιεύονται Kεφαλοειδή 50%, Tσιπούρες 20%, Λαυράκια 10%, Xέλια 10% και διάφορα άλλα όπως Γοβιοί, Γλώσσες, Mπαρμπούνια 10% κ.λπ. 32 2.2.4. Προστατευόμενα Απειλούμενα Σπάνια Είδη. Τόσο η γεωγραφική θέση της περιοχής όσο η έκταση και η μορφολογία της συντείνουν στην προσέλκυση αφενός μεγάλου αριθμού πουλιών, αφετέρου μεγάλου αριθμού ειδών, κυρίως υδρόβιων και παρυδάτιων κατά τη μετανάστευση, την αναπαραγωγή ή τη 32 Από Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αιτωλοακαρνανίας (http://www.aitnia.gr/default.aspx?id=266) - 32 -