Αρχαία Ελληνική Ιστορία

Αρχαία Ελληνική Ιστορία Ενότητα 8: Αθηναϊκές εορτές Αρχιδάμειος πόλεμος Αγγελική Σύρκου Τμήμα Φιλολογίας

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Πατρών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

Σκοποί ενότητας η κατανόηση του ρόλου των καθιερωμένων εορτών. η κατανόηση των αιτίων που οδήγησαν τις δύο ισχυρότερες πόλεις της Ελλάδας στην μοιραία σύγκρουση. 4

Περιεχόμενα ενότητας Η ενότητα παρουσιάζει αφενός τις μεγάλες αθηναϊκές εορτές (Παναθήναια, Μεγάλα και Μικρά Διονύσια, Ανθεστήρια, Θεσμοφόρια, Λήναια, Ελευσίνια Μυστήρια). Εξετάζει, επίσης, τα γεγονότα που οδήγησαν στον Πελοποννησιακό πόλεμο, καθώς και τα πρώτα γεγονότα του πολέμου (Αρχιδάμειος πόλεμος, ειρήνη του Νικία, αποστασία της Μήλου, προετοιμασία της Σικελικής εκστρατείας) 5

Η ζωή στην αρχαία Αθήνα Ιδιωτική και δημόσια ζωή

Οι Γιορτές Τα Παναθήναια, η λαμπρότερη που τελούνταν κάθε 4 χρόνια προς τιμή της Αθηνάς, τελούνταν το μήνα Εκατομβαιώνα (23 Ιουνίου -23 Ιουλίου) τα Μεγάλα ή Εν Άστει Διονύσια, γιορτή στην αρχαία Αθήνα, η οποία τελούνταν το μήνα Ελαφηβολιώνα (Μάρτιο/Απρίλιο) πολυήμερη γιορτή προς τιμή του Διονύσου τα Μικρά Διονύσια ή Κατ' Αγρούς Διονύσια, γιορτή στην αρχαία Αθήνα η οποία τελούνταν το μήνα Ποσειδεώνα (Δεκέμβριο) 7

Οι Γιορτές τα Ανθεστήρια, 3 μέρες, 11-13 Ανθεστηρίωνος (23 Δεκέμβρη 20 Ιανουάριο) τα Θεσμοφόρια, τελούνταν προς τιμή της θεάς Δήμητρας, για 3 μέρες τα Λήναια και τα Ελευσίνια Μυστήρια, που γιορτάζονταν στις αρχές του Οκτώβρη προς τιμή της Δήμητρας και της κόρης της Περσεφόνης. 8

Ενεπίγραφη στήλη των Παναθηναίων Ενεπίγραφη στήλη (βλ. προηγούμενη σελίδα), που αναφέρεται στη σημαντικότερη γιορτή της αρχαίας Αθήνας, τα Παναθήναια. Από το κείμενο σώζονται μόνο πέντε γραμμές. Είναι χαραγμένο κατακόρυφα και βουστροφηδόν. Σε αυτό γίνεται αναφορά στην καθιέρωση των αγώνων των Παναθηναίων το 566 π. Χ. και στη θέσπιση του αγώνα δρόμου, που ήταν ο σημαντικότερος αθλητικός αγώνας των εορτών. Η επιγραφή, αν και αποσπασματική, έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας δημόσιας, επίσημης αθηναϊκής επιγραφής των αρχαϊκών χρόνων. Ήταν ανάθημα στη θεά Αθηνά, και είχε προσφερθεί στο χώρο της Ακρόπολης, που ήταν άμεσα συνδεδεμένος με τη γιορτή και τους αγώνες. Επιγραφή: [ΤΟ]Ν ΔΡΟΜΟΝ [: ΕΠΟΙΕΣΑΝ :? ΗΙΕΡΟΠ]-[ΟΙΟΙ :? ΚΡ]ΑΤΕΣ [:? ΘΡΑΣ]ΥΚΛΕΣ : Α[Ρ]ΙΣ-ΤΟΔΙQΟΣ : ΒΡ[ΥΣΟΝ :] ΑΝΤΕ[ΝΟΡ? ][ΗΟΙ ΤΟΝ] ΑΓΟ[ΝΑ ΘΕΣ]ΑΝ ΠΡΟΤΟ[Ι] ΓΛ-ΑΥ[Q]ΟΠΙΔΙ : QOΡ[EI] [Το]ν δρόμο [έφτιαξαν? οι ιεροπ]-[οιοί? Κρ]άτης, [Θρασ]υκλής, Α[ρ]ιστόδικος, Βρ[ύσων], Αντή[νωρ? ][οι οποίοι τον] αγώ[να θέσ]πισαν πρώτοι για τη γλ-αυκομάτα κόρη 9

Οι γιορτές και ο ρόλος των γυναικών Ουσιαστική συμμετοχή είχαν στα Θεσμοφόρια, γιορτή προς τιμή της Δήμητρας που λάμβαναν χώρα κατά το φθινόπωρο. Τα Θεσμοφόρια τελούνταν προς τιμή της θεάς Δήμητρας. Συμμετείχαν αποκλειστικά γυναίκες, όχι οι παρθένες. Βασική αρχή των Θεσμοφορίων αποτελούσε ο αποκλεισμός του ανδρικού φύλου και η συγκρότηση μίας ένωσης γυναικών, μέσω της οποίας τονιζόταν ο ρόλος τους στη γονιμότητα και συμβολικά στην ευφορία της καλλιεργήσιμης γης. Ο εορτασμός τους διαρκούσε τρεις μέρες με συγκεκριμένη τελετουργία. Οι γυναίκες κατά τη διάρκεια της γιορτής συγκεντρώνονταν στο ιερό της Δήμητρας και έτσι είχαν την ευκαιρία να περάσουν κάποιες μέρες μακριά από το σπίτι τους, μαζί με τα παιδιά τους, εάν αυτά βρίσκονταν σε ηλικία που ακόμη τα θήλαζαν. Οι σύζυγοι ήταν υποχρεωμένοι όχι μόνο να δώσουν τη συγκατάθεσή τους για να παραστούν οι γυναίκες τους στη γιορτή, αλλά και να αναλάβουν τα προβλεπόμενα έξοδα. 10

Οι γιορτές και ο ρόλος των γυναικών Άλλη μία συμβολή των γυναικών στη δημόσια ζωή ήταν το ιερατικό αξίωμα που ασκούσαν στο πλαίσιο της λατρείας των γυναικείων θεοτήτων. Τα καθήκοντα τους ήταν να επιβλέπουν και να διευθύνουν τις λατρευτικές τελετές, όπως τις προσευχές και τις προσφορές και να προστατεύουν την ιερή περιουσία. Μόνο η εκάστοτε ιέρεια είχε δικαίωμα να μεταβεί στο άβατο του ναού και καμία τελετουργική πράξη δεν μπορούσε να εκτελεστεί χωρίς την παρουσία της. Το ιερατικό αξίωμα αποτελούσε κληρονομικό δικαίωμα για τις γυναίκες ιερείς. 11

Οι γιορτές και ο ρόλος των γυναικών Στο κοινωνικό πεδίο οι Αθηναίες συμμετείχαν στις κυριότερες θρησκευτικές γιορτές της πόλης. Στα Λήναια και στα Ανθεστήρια προς τιμήν του Διονύσου. Στα Ανθεστήρια υποδέχονταν τη γιορτή του ερχομού της ανοίξεως, των πρώτων λουλουδιών και του νέου κρασιού. Κρατούσαν τρεις ημέρες. Συμμετείχαν επίσης στην μεγάλη πομπή των Παναθηναίων που ήταν η επισημότερη γιορτή των αρχαίων Αθηνών προς τιμήν της πολιούχου της πόλεως θεάς Αθηνάς. Όλο το χρόνο, τέσσερις κοπέλες από καλές οικογένειες της Αθήνας, ύφαιναν το ιερό πέπλο. Το πέπλο αυτό ήταν κίτρινο και κεντημένο με σκηνές από τη Γιγαντομαχία. Έπειτα, το πέπλο μεταφερόταν γύρω-γύρω στην πόλη πάνω σε τροχήλατο όχημα με μορφή καραβιού, την οποία ακολουθούσε μια μεγαλοπρεπής, εορταστική πομπή. Στην πομπή, βάσει των απεικονίσεων της ανατολικής ζωφόρου του Παρθενώνα, οι κοπέλες κουβαλούν κάνιστρα, τα οποία θα παραδώσουν στον υπεύθυνο της τελετής. 12

Η πορεία της πομπής των Παναθηναίων Κεραμικός Αγορά Ναός της θεάς Δήμητρας Ναός του θεού Απόλλωνα στην Πνύκα Ακρόπολη 13

Η αξία των Παναθηναίων Ένωνε τους κατοίκους της πόλης και ξένους από όλο τον ελλαδικό χώρο. Ένδειξη σεβασμού προς την πολιούχο Αθηνά. Επίδειξη της υπεροχής και της δόξας της Αθήνας. Κάθε συμμαχική πόλη ήταν αναγκασμένη να συνεισφέρει στα Παναθήναια. 14

Η αξία των Παναθηναίων Δημοκρατικότητα: Καθένας μπορούσε να συμμετάσχει στα αγωνίσματα. Η δύναμη της φυλής ενισχυόταν μέσω του θεσμού. Σημασία στην τέχνη. Υψηλά βραβεία. 15

Ο Πελοποννησιακός πόλεμος 431-404 π. Χ.

Τα αίτια του Πελοποννησιακού Θουκυδίδης: πολέμου o «αληθινή αιτία» η μεγάλη δύναμη τις Αθήνας που προξενούσε φόβο στους Πελοποννήσιους. o τα διάφορα επεισόδια ανάμεσα στους Αθηναίους και τους συμμάχους της Σπάρτης. Άλλοι σύγχρονοι ιστορικοί καταφεύγουν στην «οικονομική αιτία», στον ανταγωνισμό μεταξύ Κορίνθου και Αθήνας. Θουκυδίδης : ήταν μέχρι θανάτου μια μονομαχία Σπάρτης και Αθήνας. Να θυμόμαστε ότι ο Θουκυδίδης έγραψε ένα μέρος του έργου του μετά το τέλος του και ότι οι γενικές παρατηρήσεις του από τον πόλεμο τοποθετούνται στην αρχή του πολέμου. 17

Η υπόθεση της Κέρκυρας Η Κέρκυρα αποικία των Κορινθίων με δικές της αποικίες, όπως η Επίδαμνος, η οποία για να αντιμετωπίσει τις εσωτερικές της συγκρούσεις ζήτησε τη βοήθεια της μητρόπολής της Κέρκυρας. Η Κέρκυρα αρνήθηκε να την βοηθήσει και έτσι η Επίδαμνος στράφηκε στην Κόρινθο. Οι Κορίνθιοι έστειλαν στρατιωτικές δυνάμεις που κατατροπώθηκαν από τους Κερκυραίους. Μετά από αυτό η Κόρινθος ετοιμαζόταν να εκδικηθεί την Κέρκυρα η οποία κάλεσε για βοήθεια την Αθήνα. Οι Αθηναίοι μετά από συζήτηση στην εκκλησία του δήμου κάλεσαν την Κέρκυρα να ενταχθεί στη συμμαχία τους και έστειλαν βοήθεια, η οποία όμως δεν κατόρθωσε να αποτρέψει την βαριά ήττα των Κερκυραίων από τους Κορινθίους (433 π. Χ. στα Σύβοτα). Οι Κορίνθιοι δεν επεδίωξαν άλλα οφέλη αλλά κατηγόρησαν την Αθήνα για παραβίαση της ειρήνης των Τριακονταετών σπονδών. 18

Η υπόθεση της Ποτίδαιας Η Ποτίδαια αποικία των Κορινθίων ανήκε στη Αθηναϊκή Συμμαχία στην οποία έπρεπε να καταβάλλει φόρο. Το θέμα ξεκίνησε από μια αύξηση στο ποσό του φόρου. Γιατί όμως αύξηση; Το φθινόπωρο του 433 π. Χ. η Αθήνα πήρε μια σειρά από μέτρα που σκοπό είχαν να περιορίσουν τη στρατιωτική δύναμη της Ποτίδαιας και να χαλαρώσουν τους δεσμούς της με τη μητρόπολή της την Κόρινθο. Η Ποτίδαια αρνήθηκε και η Αθήνα έστειλε εκστρατευτικό σώμα για να την υποχρεώσει να υποχωρήσει. Η Αθήνα πολιορκεί την πόλη και έρχεται από την Κόρινθο βοήθεια προς την Ποτίδαια. Έτσι βρίσκονται πάλι αντιμέτωπες Αθήνα - Κόρινθος. Δεν αποκλείουμε την αντιζηλία για την κυριαρχία στην αγορά ανάμεσα στην Αθήνα και την Κόρινθο. 19

To μεγαρικό ψήφισμα Θουκυδίδης: δίνει λιγότερη σημασία στο μεγαρικό ψήφισμα. Αριστοφάνης: το αναγάγει σε αποκλειστική αιτία του πολέμου (έξυπνος τρόπος για να κατηγορηθεί ο Περικλής;). Με πρωτοβουλία του Περικλή εκδόθηκε ψήφισμα που απαγόρευε στους Μεγαρείς την πρόσβαση στα αθηναϊκά λιμάνια και αυτά των συμμαχικών πόλεων (λόγος: οι Μεγαρείς πρόσφεραν άσυλο στους φυγάδες δούλους, κάτι που μπορεί να τεκμηριωθεί από πολλές πηγές). Αίτια επιβολής ενός τέτοιου ψηφίσματος; o Συμμετοχή Μεγαρέων στο πλευρό της Κορίνθου στα Κερκυραϊκά; o Υπολογισμένη κίνηση του Περικλή για να ξεκινήσει έναν σύντομο και ίσως εύκολο πόλεμο με την Σπάρτη; o Εμπορική αντιζηλία με τα Μέγαρα; 20

Τα Μέγαρα «καταφύγιο» Αθηναίων Στα Μέγαρα κατέφευγαν πολίτες γειτονικών πόλεων, όταν αντιμετώπιζαν σοβαρά προβλήματα στην πατρίδα τους. Ο Θουκυδίδης (Ι, 139,2) αναφέρει ως μία από τις αιτίες του μεγαρικού ψηφίσματος του 432 π. Χ τὴν ἀπό τοὺς Μεγαρείς ἀνδραπόδων ὑποδοχήν τῶν ἀφισταμένων. 21

Τα Μέγαρα «καταφύγιο» Αθηναίων Πολλοί ήταν οι Αθηναίοι που σε κάθε περίοδο στις δύσκολες στιγμές κατέφευγαν στα Μέγαρα για να προστατευτούν: o οι αναμειγμένοι στην περικοπή των Ερμών (Ανδοκίδης, Περί των Μυστηρίων, 15, 34, 35), o ένα μέρος των αιχμαλώτων Συρακουσίων, που απέδρασε το 409 π. Χ. από τα λατομεία του Πειραιά (Ξενοφώντος, Ελληνικά, Ι, 2, 14) και o οι φυγάδες Αθηναίοι στην εποχή των Τριάκοντα, (404 π. Χ.), (Ξενοφώντος, ΙΙ,4,1) ἐνέπλησαν καὶ τὰ Μέγαρα καὶ τὰς Θήβας. o Επίσης ο ίδιος ο Λυσίας, μέτοικος στην Αθήνα, μιλά για την απόδραση του στα Μέγαρα που μαζί με τη Θήβα συνέχιζαν να είναι το καταφύγιο των φυγάδων, (Λυσίας, Κατά Ερατοσθένους, ΧΙΙ, 17). 22

Η στάση Αθήνας και Σπάρτης Θουκυδίδης διαπραγματεύσεις διάρκειας ενός χρόνου δίνει τους λόγους που εκφωνήθηκαν το φθινόπωρο του 432 π. Χ. στη Σπάρτη: ο βασιλιάς Αρχίδαμος ήταν αντίθετος με τον πόλεμο, ενώ ο έφορος Σθενελαϊδας επιθυμούσε άμεση δράση. Στην Αθήνα: ο Θουκυδίδης τους ονομάζει Αθηναίους σαν να μιλάνε με μία φωνή, όμως ο ίδιος αναφέρει ότι κάποιοι ήλπιζαν ότι θα αρθεί το μεγαρικό ψήφισμα και ως εκ τούτου θα αποφευχθεί ο πόλεμος. Η ευγλωττία του Περικλή έπεισε την εκκλησία του δήμου που απέρριψε τους όρους των Σπαρτιατών. Θουκυδίδης δεν αποκρύπτει την ευθύνη του Περικλή ούτε την καχυποψία του απέναντι στους Σπαρτιάτες (οι νεότεροι έκαναν σενάρια, βάσει των οποίων ο Περικλής επιθυμεί να ανακτήσει το δήθεν χαμένο του κύρος). 23

Πελοποννησιακός πόλεμος Χάρτης του Πελοποννησιακού Πολέμου. Απεικονίζονται οι συμμαχίες και οι στρατιωτικές επιχειρήσεις του πολέμου. (http://commons.wikimedia.org/wiki/file:peloponnesian_w ar_-_it.png) 24

Αρχιδάμειος πόλεμος (431-421 π. Χ.) Κατά τον Θουκυδίδη: δυνάμεις Αθήνας 300 τριήρεις (+αυτές της Χίου, Λέσβου και Κέρκυρας), 13.000 οπλίτες και άλλους 16.000 που υπηρετούσαν σε διάφορες φρουρές της Αττικής και 1.200 ιππείς. Εισοδήματα στο ταμείο 6.000 τάλαντα. δυνάμεις Σπάρτης: 40,000 οπλίτες τουλάχιστον και στόλο των Κορινθίων και Βοιωτών. 25

Αρχιδάμειος πόλεμος (431-421 π. Χ.) Ο Περικλής πίστευε ότι η διπλή υπεροχή της Αθήνας θα την έσωζε: η στρατηγική του ήταν να μετατραπεί η Αθήνα σε νησί, αφήνοντας την υπεράσπιση των εδαφών τους, δηλαδή να κλειστούν όλοι στα τείχη και ο στόλος θα εξασφάλιζε τον επισιτισμό των Αθηναίων. Αποτυχία σχεδίου Περικλή: εισβολή Πελοποννησίων στην Αττική 431 π. Χ. καταστρέφει ό, τι άφησαν πίσω τους οι αγρότες Αθηναίοι, ενώ οι επιδρομές του αθηναϊκού και κερκυραϊκού στόλου στην Πελοπόννησο δεν προκάλεσαν ιδιαίτερα σοβαρά προβλήματα Νέα εισβολή Πελοποννησίων στην Αττική τον επόμενο χρόνο (430 π. Χ.) ξέσπασμα λοιμού που έκαμψε πολύ και το ηθικό των Αθηναίων, δυσαρέσκεια του δήμου, δίκη και καταδίκη υπευθύνου, Περικλή, που πέθανε από το λοιμό το 429 π. Χ. Αποδιοργάνωση στρατιωτικών επιχειρήσεων (αν και αμέσως μετά το θάνατο του Περικλή ο Φορμίων νίκησε στα ανοιχτά της Ναυπάκτου τους Πελοποννήσιους), ενώ οι εχθροί δεν εισέβαλαν λόγω του φόβου του λοιμού και αντιπαλότητα στο δήμο. 26

Αρχιδάμειος πόλεμος (431-421 π. Χ.) Δύο χρόνια δύσκολα για τους Αθηναίους 428 π. Χ.: πολιορκείται η πόλη των Πλαταιών, σταθερή σύμμαχος της Αθήνας, και καταστρέφεται. 428 π. Χ.: αποστασία Μυτιλήνης και κυριότερων πόλεων της Λέσβου (αντί φόρου προσέφερε πλοία στη συμμαχία) πολιορκία Μυτιλήνης και συνθηκολόγηση 427 π. Χ. αρχική απόφαση εκκλησίας δήμου να φονευτούν όσοι άνδρες μπορούσαν να φέρουν όπλα και οι γυναίκες και τα παιδιά να πουληθούν ως δούλοι, ύστερη απόφαση επικράτηση γνώμης του Διοδώτου και όχι του Κλέωνα για να φονευθούν μόνον οι αιχμάλωτοι που βρίσκονταν στην Αθήνα. Επίσης, γκρεμίστηκαν τα τείχη της Μυτιλήνης, ο στόλος κατασχέθηκε από τους Αθηναίους και μια κληρουχία από 2700 άνδρες εγκαταστάθηκε στην πόλη. 27

Αρχιδάμειος πόλεμος (431-421 π. Χ.) Ο Κλέων δημαγωγός που οδήγησε την πόλη στην καταστροφή: οι πηγές είναι εχθρικές παρουσιάζοντάς τον ως σκαιό, βίαιο και πρόθυμο κόλακα του δήμου. Λιγότερο γοητευτικός από τον Περικλή ενεργητικός όμως στην πολιτική, χρειάστηκε να επιβληθεί πρώτη φορά πολεμικός φόρος (εισφορά) βαρύς για τους πλούσιους που τώρα ήθελαν την ειρήνη μη μπορώντας να αντέξουν άλλο (Θουκυδίδης & Αριστοφάνης). Έκκληση από Ρήγιο και Λεοντίνους προς Αθηναίους λόγω βλέψεων των Συρακουσών 1 η αποστολή 30 πλοίων 28

Αρχιδάμειος πόλεμος (431-421 π. Χ.) Ταραχές στην Κέρκυρα ανάμεσα σε ολιγαρχικούς δημοκρατικούς. 425 π. Χ.: 2 η αποστολή για να ενισχύσει την πρώτη εγκατάσταση φρουράς στην Πύλο (με αρχηγό το Δημοσθένη) φόβος Σπαρτιατών για ενδεχόμενο ξεσηκωμό των ειλώτων της Μεσσηνίας εισβολή Πελοποννησίων στην Αττική και αντίστοιχα εγκλωβισμός 420 Σπαρτιατών στην Σφακτηρία εγκατάλειψη πρακτικής ετήσιων επιδρομών στην Αττική (η εγκατάσταση της φρουράς στην Πύλο μόνιμη απειλή) 29

Αρχιδάμειος πόλεμος (431-421 π. Χ.) άδειο ταμείο της Αθήνας 425/4 π. Χ. Αθήνα ζητά από τους συμμάχους πρόσθετες εισφορές - τριπλασιασμό εισφορών βαρύτατες συνέπειες μια και πολλές πόλεις θα αποσπασθούν 424 π. Χ.: εκστρατεία Αθηναίων στη Βοιωτία ήττα στο Δήλιο υποχώρηση Αθηναίων, απώλεια 1000 ανδρών (Πλάτωνος, Συμπόσιο) 424/3 π. Χ.: ο Βρασίδας πολιορκεί τις θρακικές ακτές την Αμφίπολη (βασικό έρεισμα των Αθηναίων στην περιοχή) η οποία πέφτει στα χέρια της Σπάρτης [Ο στρατός της Σπάρτης αποτελείτο σε αυτή την εκστρατεία και από μισθοφόρους και είλωτες που είχαν ελευθερωθεί υπέφερε από λειψανδρία και οι όμοιοι απεχθάνονταν τις μακρινές εκστρατείες]. η Σπάρτη είχε ανάγκη χρημάτων που θα τα ζητούσε από τον Μεγάλο Βασιλιά. 30

Αρχιδάμειος πόλεμος (431-421 π. Χ.) Η ήττα στο Δήλιο η πτώση της Αμφίπολης και η προσχώρηση αρκετών θρακικών πόλεων στη Σπάρτη συνθηκολόγηση 423 π. Χ. Σπάρτη ανησυχία για την κατάσταση στη Μεσσήνη και για τη δράση του Βρασίδα. Αθήνα εμφάνιση Νικία (πλούσιου που νέμονταν τα μεταλλεία του Λαυρίου), υποστηρικτή της ειρήνης που τον επιθυμούσε η κοινή γνώμη. Όμως η συνθηκολόγηση παραβιάστηκε από τη δράση του Βρασίδα και του Κλέωνα που σκοτώθηκαν στη μάχη της Αμφίπολης εξαφάνιση κύριου εμποδίου για την ειρήνη 421 π. Χ. «ειρήνη του Νικία». 31

Η ειρήνη του Νικία (421 π. Χ.) Η ειρήνη δέσμευε στην πράξη μόνο Αθήνα και Σπάρτη, γιατί οι Βοιωτοί, Κορίνθιοι και Μεγαρείς δεν επικύρωσαν την ειρήνη επικαλούμενοι διάφορα προσχήματα απειλή της ειρήνης και της εφαρμογής των όρων. Οι όροι ήταν: o εκατέρωθεν ανταλλαγή αιχμαλώτων, o ελευθερία κυκλοφορίας και πρόσβασης στα διάφορα ιερά o και διαδικασίες διαιτησίας σε περίπτωση δυσκολιών (η ανταλλαγή αιχμαλώτων έγινε αλλά οι Αθηναίοι δεν πήραν πίσω την Αμφίπολη) 32

Η ειρήνη του Νικία (421 π. Χ.) Αξίζει να σημειωθεί ότι η συμφωνία της ειρήνης ήταν και συμφωνία συμμαχίας με μια ενδιαφέρουσα ρήτρα: οι Αθηναίοι αναλαμβάνουν να υποστηρίξουν τους Λακεδαιμονίους, αν ξεσηκωθούν οι υπόδουλοι (είλωτες), που φανερώνει τη μόνιμη απειλή της επανάστασης των ειλώτων και μάλιστα της Μεσσηνίας. Την ίδια χρονιά ο Αριστοφάνης διαγωνίστηκε στα Διονύσια με το έργο του Ειρήνη. 33

Μεσοπόλεμο διάστημα Οι Αθηναίοι δεν πήραν πίσω την Αμφίπολη και ως εκ τούτου διατήρησαν τη φρουρά στην Πύλο. Εμφάνιση Αλκιβιάδη στην πολιτική σκηνή (νέος, εντυπωσιακός, από αριστοκρατική οικογένεια συγγενή των Αλκμεωνιδών, με προστάτη τον Περικλή) και είχε μεγάλη επιρροή στο δήμο. Πολιτικοί αντίπαλοι: Νικίας - Υπέρβολος (που πήρε τη θέση του Κλέωνα). Ο Αλκιβιάδης με τις ριψοκίνδυνες ενέργειές του αντιμέτωποι Αθηναίοι Σπαρτιάτες στη μάχη της Μαντινείας 418 π. Χ.. Οι Αθηναίοι ήταν στο πλευρό των Αργείων, ενώ οι Σπαρτιάτες στο πλευρό της Επιδαύρου. 417 π. Χ. εξοστρακισμός Υπέρβολου (τελευταία εφαρμογή του μέτρου) Νικίας Αλκιβιάδης πηγές: Πλούταρχος, Βίος του Νικία και του Αλκιβιάδη 34

Αποστασία της Μήλου 416 π. Χ.: η Μήλος, που ήταν ουδέτερη, κουρασμένη από τις αθηναϊκές επιδρομές, πλησιάζει την Σπάρτη. Η Αθήνα στέλνει εκστρατευτικό σώμα στο νησί, η Μήλος αρνείται να υποχωρήσει και τότε η Αθήνα κατέλαβε την πόλη, θανάτωσε τους άντρες, οδήγησε στη σκλαβιά τα γυναικόπαιδα, ενώ το έδαφος της Μήλου δόθηκε σε 500 κληρούχους. Θουκυδίδης, V, 84-116: οι Αθηναίοι εκφράζουν την αυτοκρατορική βούληση σε βάρος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. 35

Οι βλέψεις της Αθήνας στη Δύση Μετά το θάνατο του τυράννου Θρασύβουλου στις Συρακούσες εγκαθιδρύθηκε δημοκρατία. Θουκυδίδης (μέσα από τα λόγια του Αλκιβιάδη): οι πόλεις της Σικελίας δεν ήταν σταθερές λόγω της ανομοιογένειας του πληθυσμού τους. Οι Συρακούσες είχαν 60 χρόνια δημοκρατία και το σύνταγμά τους θύμιζε το αθηναϊκό εκκλησία δήμου, βουλή, συμβούλιο 15 στρατηγών, πεταλισμό = οστρακισμό. Αφορμή δόθηκε από τις συγκρούσεις στη δυτική Σικελία μεταξύ Σελινούντα και Έγεστας. Τον Σελινούντα υποστήριξαν οι Συρακούσες, ενώ η Έγεστα ζήτησε τη βοήθεια της Αθήνας. 36

Ποιο ήταν το πραγματικό κίνητρο του Αλκιβιάδη; 1. Η ιδέα της κατάκτησης ολόκληρου του νησιού με τη δόξα και τα λάφυρα για την Αθήνα ή 2. μια επιχείρηση εκφοβισμού, ώστε να αποφύγει την υποστήριξη των Συρακουσών από την Πελοποννησιακή συμμαχία; Ο δήμος ψήφισε υπέρ της εκστρατείας και ανέθεσε την αρχηγία στους Νικία, Αλκιβιάδη και Λάμαχο. 37

Τα πριν την εκστρατεία συμβάντα Ακρωτηριασμός Ερμών (φαλλοφόρα πέτρινα ορόσημα με την κεφαλή του Ερμή). Κατηγορήθηκε ως ένας από τους υπαιτίους ο Αλκιβιάδης (δούλος που βασανίστηκε ανέφερε το όνομά του). Η εκστρατεία ξεκίνησε και, όταν είχε φτάσει στην Κατάνη, ζητήθηκε από τον Αλκιβιάδη να επιστρέψει στην Αθήνα για να απαντήσει στην κατηγορία. Ο Αλκιβιάδης δραπετεύει στην Ιταλία και μετά στη Σπάρτη όπου παρακινεί τους Σπαρτιάτες: 1. να ανταποκριθούν στο αίτημα των Συρακουσών για βοήθεια και 2. να καταλάβουν το φρούριο της Δεκέλειας στην Αττική. 38

Βιβλιογραφία Mosse, Cl. An. Schnapp Gourbeillon, Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας (2000-31 π. Χ.), Μτφρ. Λ. Στεφάνου. Αθήνα, εκδ. Παπαδήμα 2010. Ανδοκίδης, Περί των Μυστηρίων Θουκυδίδης, Ιστορίαι Α, Β & Δ Λυσίας, Κατά Ερατοσθένους Ξενοφών, Ελληνικά Ι 39

Τέλος Ενότητας