7.1. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 Επιτροπή αναθεώρησης Αναλυτικού Προγράμματος Αρχαίων Ελληνικών Αρχαία Ελληνικά Α Γυμνασίου Τεύχος Πρώτο Αντώνης Τσακμάκης Αντώνης Πετρίδης ΗΡΑΚΛΕΟΥΣ ΑΠΟ ΔΕΛΦΩΝ ΜΕΤΟΙΚΙΑ Eνότητα Ι (Δειγματική διδακτική ενότητα) Κείμενο: Αντώνης Τσακμάκης Σκίτσα: Φωτεινή Ευθυμίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΓΗ
ΗΡΑΚΛΕΟΥΣ ΑΠΟ ΔΕΛΦΩΝ ΜΕΤΟΙΚΙΑ ΜΕΡΟΣ Α : ΚΕΙΜΕΝΟ Ἕτερος πόνος οὗτος...... τρίτος και δέκατος. Ἐπώλησε γὰρ ἡ γυνὴ τὴν οἰκίαν ἡμῶν τὴν ἐν Δελφοῖς καὶ ἄγει ἡμᾶς εἰς ὄρος. 64
Καὶ κατὰ μὲν τοὺς πόνους ἐκείνους τοὺς παλαιοὺς Ἰόλαον εἶχον ἐπίκουρον ἀγαθόν,... νῦν δὲ αὐτὸς φέρω ἅπαντα τὰ τοῦ οἴκου: 65
τράπεζαν, θρανία, χύτραν, κρατῆρα, κύλικας, ἀμφορεῖς, οἰνοχόην, σκευάρια, χιτώνια, μανδύαν, πέπλον γυναικός, ἐμβάδας, στρόφιον, μίτραν, αὐλόν, λύραν, τῶν παίδων τὰ πινάκια,. Πάνυ καλὴ ἡ ἀγροικία, ὦ Μεγάρα. 66
Ἀλλὰ μακρὰ ἡ ὁδὸς ἡ ἀπὸ τῆς κώμης. Τίς ἡ αἰτία τῆς μετοικίσεως;. Ὅτι ὁ βίος ἐν Δελφοῖς οὐ πάνυ ῥᾴδιος ἦν. Πολλοὶ γὰρ ξένοι ἐπιδημοῦσι. Ἐξ ὅτου γὰρ ὁ ἀγὼν ἄγεται, καὶ θόρυβος πολὺς θεωρῶν ἐν τῇ ὁδῷ, καὶ ἔρις Συρακουσίων τε καὶ Ῥοδίων...ἐν τῇ παλαίστρᾳ περὶ τῆς νίκης 67
καὶ περὶ τῆς κρίσεως τῶν Ἀμφικτυόνων, καὶ εἰ ἡ νίκη τῶν ἁρματοδρόμων μείζων ἡ ἐνταῦθα ἢ ὁ κότινος ὁ ἐν Ὀλυμπίᾳ. Καὶ ὁ ἐμὸς Ἡρακλῆς οὐκ ἐν τῇ οἰκίᾳ παρέμενε, ἀλλ ὅπου ταραχή, καὶ μάχη, καὶ φιλονεικία, ἀεὶ ἐκεῖ πρῶτος ἦν. 68
Καὶ νυκτὸς εἰς τὰ συμπόσια ἐπορεύετο, καὶ μέχρις ὄρθρου ἐν τῷ κυβείῳ ἦν. - Φροντὶς οὖν ἐστι περὶ τῆς οὐσίας Καὶ φιλόσοφοι πολλοὶ ἐξ Ἀθηνῶν, καὶ ἐξ - Δικαίως, ὦ τάλαινα. Ἰωνίας καὶ ἐκ Σικελίας 69
φθείρουσι τοὺς νέους. Οὐ πέμπω ἔτι τὰ τέκνα εἰς ἀγοράν Ἤκουσας ὅτι νεανίας τις ἐξ Ἰωνίας, Ἀναξιμάνδρου Μιλησίου ἑταῖρος, ἔλεγεν ὡς ἡ γῆ μετέωρός ἐστι, ὑπὸ μηδενὸς κρατουμένη, τὸ δὲ σχῆμα αὐτῆς Καὶ ἕτερος ἐκ Σικελίας, Ξενοφάνους στρογγύλον, κίονι λίθῳ παραπλήσιον; γνώριμος, Ὅμηρον ψέγει, 70
ὅτι θεοὺς κλέπτας καὶ μοιχοὺς ἐποίησεν. Και νεανίσκος ἐξ Ἀθηνῶν αἰσχρός, γάστρων, Σωκράτης καλούμενος, περὶ καινοῦ τινος δαιμονίου ἐδίδασκε. Οἱ δὲ ἀπὸ Λέσβου κιθαρῳδοὶ μέλη βαρβαρικά, Φρύγιά τε καὶ Λύδια, ποιοῦσι. Καὶ τὸ πάντων δεινότατον, σοφισταί τινες ἐν ἀγορᾷ λέγουσι, ὡς Ἕλληνες καὶ βάρβαροι ἕν ἐστι, καὶ οὐ φύσει διακρίνονται. 71
ΜΕΡΟΣ Β : ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ: ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1: Το κείμενό μας αντιμετώπισε κάπως ελεύθερα το μύθο του Ηρακλή και της Μεγάρας! Χωριστείτε σε δύο ομάδες και αναζητήστε στο διαδίκτυο ή σε έντυπες πηγές την πραγματική αλήθεια! Πώς συνδέονται οι γνωστοί δώδεκα άθλοι του Ηρακλή με τη Μεγάρα; Ποια ήταν η σχέση του Ηρακλή με τους Δελφούς σύμφωνα με τη μυθολογία; ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 2: Εντοπίστε στο διαδίκτυο ή σε άλλες πηγές στοιχεία σχετικά με: α) Την πόλη των Δελφών και τη δραστηριότητα γύρω από το μαντείο. β) Τη φιλοσοφία του Αναξιμάνδρου γ) Τη φιλοσοφική ποίηση του Ξενοφάνη δ) Το Σωκράτη και τα «καινά» του «δαιμόνια» Παρουσιάστε τα στοιχεία σε μορφή πόστερ ή σε παρουσίαση PowerPoint. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 3: Διερευνήστε την έννοια ἀγών στην αρχαία Ελλάδα. Πόσες διαφορετικές σημασίες μπορούμε να εντοπίσουμε για τη λέξη ἀγών; Τι εννοούμε όταν λέμε ότι ο αρχαίος ελληνικός ήταν ένας «αγωνιστικός» πολιτισμός; ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 4: Οι μαθητές καλούνται να ασχοληθούν ιδιαίτερα με την έννοια του βαρβάρου στην αρχαία Ελλάδα. Πόσο ξενόφοβοι ήταν οι αρχαίοι Έλληνες; Πόσο δίκαιο είναι να τους κρίνουμε με τα σύγχρονα μέτρα; 72
ΜΕΡΟΣ Γ : ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΜΠΕΔΩΣΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΩΝ ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ ΑΣΚΗΣΗ 1: Συμπληρώστε την κατάλληλη λέξη (α) Τι νομίζετε ότι σημαίνει η καθεμιά από αυτές τις μικρές λεξούλες, που ονομάζονται προθέσεις; - ἄγει ἡμᾶς ὄρος - Καὶ νυκτὸς τὰ συμπόσια ἐπορεύετο καὶ μέχρις ὄρθρου τῷ κυβείῳ ἦν. - ἐπώλησεν ἡ γυνὴ τὴν οἰκίαν ἡμῶν τὴν Δελφοῖς - ἐρίζουσι... τῆς νίκης τῇ παλαίστρᾳ - ἡ γῆ μετέωρός ἐστι μηδενὸς κρατουμένη -. ὅτου γὰρ ὁ ἀγὼν ἄγεται, καὶ θόρυβος πολὺς θεωρῶν τῇ ὀδῷ. - Οἱ δὲ.. Λέσβου κιθαρῳδοὶ μέλη βαρβαρικά ποιοῦσι. Καὶ φιλόσοφοι πολλοὶ Ἀθηνῶν, καὶ Ἰωνίας καὶ Σικελίας φθείρουσι τοὺς νέους. ΑΣΚΗΣΗ 2: Οι αντωνυμίες Συμπληρώστε την κατάλληλη αντωνυμία: - Ἕτερος πόνος, ιγ. - ἐπωλήσαμεν τὴν οἰκίαν - ἡ γυνὴ ἄγει εἰς ὄρος - κατὰ τοὺς πόνους. τοὺς παλαιοὺς ἐπίκουρον εἶχον τὸν Ἰόλαον - ὁ Ἡρακλῆς οὐκ ἐν τῇ οἰκίᾳ παρέμενεν. - Ἡρακλῆς ἄγει εἰς ὄρος - ἡ γῆ μετέωρός ἐστι, τὸ δὲ σχῆμα στρογγύλον - οὐκ ἔχω ἐπίκουρον, ἀλλὰ πάντα φέρω 73
ΑΣΚΗΣΗ 3: Σύνδεσμοι και μόρια Οι λέξεις που λείπουν από δω ανήκουν στην κατηγορία των συνδέσμων. Συμπληρώστε την κατάλληλη λέξη και σχολιάστε τη λειτουργία τους. - ἐρίζουσι ἡ νίκη τῶν ἁρματοδρόμων μείζων ἡ ἐνταῦθα ἢ ὁ κότινος ὁ ἐν Ὀλυμπίᾳ. - αἰτία τῆς μετοικίσεως ἦν ὁ βίος ἐν Δελφοῖς οὐ πάνυ ῥᾴδιος ἦν. - ἔρις Συρακουσίων καὶ Ῥοδίων - τότε μὲν Ἰόλαον εἶχον ἐπίκουρον ἀγαθόν, νῦν αὐτὸς φέρω ἅπαντα τὰ τοῦ οἴκου - πάνυ καλὴ ἡ ἀγροικία, ἡ ὁδὸς μακρὰ ἡ ἀπὸ τῆς κώμης. - ἡ γῆ μετέωρός ἐστι, τὸ σχῆμα αὐτῆς στρογγύλον. - Λέσβιοι κιθαρῳδοὶ μέλη βαρβαρικὰ, Φρύγιά τε Λύδια, ποιοῦσι ΑΣΚΗΣΗ 4: Ουσιαστικά Συμπληρώστε την πρόταση με τον ορθό τύπο της λέξης που βρίσκεται σε παρένθεση. - τινες ἐν ἀγορᾷ λέγουσι (σοφιστής) - Ἐπώλησε γὰρ ἡ γυνὴ τὴν οἰκίαν ἡμῶν τὴν ἐν. (οἱ Δελφοί). - Καὶ κατὰ μὲν τοὺς (πόνος) ἐκείνους τοὺς παλαιοὺς Ἰόλαον εἶχον. (ἐπίκουρος) ἀγαθόν. - νῦν δὲ αὐτὸς φέρω ἅπαντα τὰ τοῦ. (οἶκος). - θόρυβος πολὺς. (θεωρός) ἐν τῇ ὁδῷ. - ὁ Ἡρακλῆς μέχρις. (ὄρθρος) ἐν τῷ κυβείῳ ἦν. - Καἰ (φιλόσοφος) πολλοὶ ἐπιδημοῦσιν ἐξ Ἀθηνῶν. - Ἀναξίμανδρος ἐλεγεν ὅτι τὸ τῆς.. (γῆ) σχῆμα στρογγύλον ἦν, κίονι. (λίθος) παραπλήσιον. ΑΣΚΗΣΗ 5: Σύνταξη των προθέσεων (α) Επιλέξτε την ορθή συνέχεια της φράσης: κιθαρωδοί φιλόσοφοι α) ἀπὸ Λέσβον β) ἀπὸ Λέσβου γ) ἀπὸ Λέσβῳ δ) ἀπὸ Λέσβος α) ἐκ Σικελίας β) ἐκ Σικελία 74
γ) ἐκ Σικελίαν δ) ἐκ Σικελίᾳ ἡ ὁδὸς μακρὰ ἡ ἀπὸ α) τῆς κώμης β) τὴν κώμην γ) τῇ κώμῃ δ) ἡ κώμη (β) Η πρόθεση περί συντάσσεται με γενική. Συμπληρώστε τα κενά κατά τους τύπους του κειμένου Συμπληρώστε κατά το: περὶ τῆς νίκπερὶ τῆς (ἡ κώμη): περὶ τῆς (ἡ οἰνοχόη): περὶ τῆς (ἡ φίλη): ης Συμπληρώστε κατά το περὶ τῆς οὐσί-ας: Περὶ τῆς (ἡ αγροικία): Περὶ τῆς (ἡ ἁμαρτία): Περὶ τῆς (ἡ χύτρα): Περὶ τῆς (ἡ λύρα): (γ) Η πρόθεση ἐκ/ἐξ συντάσσεται με γενική. Συμπληρώστε τα κενά κατά τους τύπους του κειμένου Συμπληρώστε κατά το: ἐξ Ἀθην-ῶν ἐκ (αἱ Θῆβαι): ἐκ (αἱ Συρακοῦσαι): ἐξ (αἱ Ἀργινοῦσαι): ἐκ (οἱ Δελφοί): ἐκ (οἱ Λοκροί): (γ) Η πρόθεση ἐν συντάσσεται με γενική. Συμπληρώστε τα κενά κατά τους τύπους του κειμένου 75
Συμπληρώστε κατά το: ἐν τῇ κώμ-ῃ ἐν τῇ (ἡ οἰνοχόη): ἐν τῇ (ἡ θάλασσα): ἐν τῇ (ἡ νίκη): Συμπληρώστε κατά το: ἐν τῇ ἀγροικί-ᾳ: ἐν τῇ (ἡ χύτρα): ἐν τῇ (ἡ πολιτεία): ἐν τῇ (ἡ χορεία): ἐν τῇ (ἡ ἁμαρτία): 76
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ πόνος < ὁ πόνος Η ταλαιπωρία οἰκίαν < ἡ οἰκία Κατοικία ἄγει < ἄγω Οδηγώ ὄρος < τὸ ὄρος Το βουνό ἐπίκουρον < ὁ ἐπίκουρος Βοηθός, συμπαραστάτης θρανία < τὸ θρανίον Πάγκος χύτραν < ἡ χύτρα Κατσαρόλα κρατῆρα < ὁ κρατήρ-ῆρος Μεγάλο αγγείο για ανάμειξη κρασιού με νερό (κρᾶσις) κύλικας < ὁ κύλιξ-ικος Αγγείο για πόση κυρίως κρασιού ἀμφορεῖς < ὁ ἀμφορεύς-έως Μεγάλο αγγείο για μεταφορά και φύλαξη κρασιού οἰνοχόην < ἡ οἰνοχόη Αγγείο σε σερβίρισμα κρασιού σκευάρια < τὸ σκευάριον Μικρά οικιακά σκεύη χιτώνια < τὸ χιτώνιον Είδος ανδρικού ενδύματος πέπλον < τὸ πέπλον Είδος γυναικείου ενδύματος ἐμβάδας < ἡ ἐμβάς-άδος Είδος υποδήματος στρόφιον < τὸ στρόφιον Γυναικεία ζώνη μίτραν < ἡ μίτρα Άλλο είδος γυναικείας ζώνης ή αλλού κορδέλα για τα μαλλιά πινάκια < τὸ πινάκιον Πινακίδα για γραφή ἀγροικία < ἡ ἀγροικία Αγροτόσπιτο ὁδὸς < ἡ ὁδός Δρόμος κώμης < ἡ κώμη Χωριό μετοικίσεως < ἡ μετοίκισις-εως Το αποτέλεσμα του μετοικίζω: μεταφέρω κάποιον από το χώρο όπου κατοικεί σε κάποιον άλλο χώρο. ἐπιδημοῦσι < ἐπιδημέω-ῶ Βρίσκομαι σε ένα μέρος ἀγὼν < ὁ ἀγών-ῶνος Διαγωνισμός, αναμέτρηση ἄγεται < ἄγω ἀγῶνα Διεξάγω αναμέτρηση θεωρῶν < ὁ θεωρός Προσκυνητής ἔρις < ἡ ἔρις-ιδος Καυγάς, διαμάχη μείζων < μεγάλη-μείζωνμεγίστη Μεγαλύτερη ἐνταῦθα < Εδώ 77
κότινος < ὁ κότινος Στεφάνι από ελιά, που διδόταν ως βραβείο στους Ολυμπιακούς αγώνες φιλονεικία < ἡ φιλονεικία Καυγάς, διαμάχη, ἔρις ἐπορεύετο < πορεύομαι Πηγαίνω ὄρθρου < ὁ ὄρθρος Το πρώτο ξημέρωμα κυβείῳ < τὸ κυβεῖον Λέσχη όπου παίζονται τυχερά παιγνίδια Φροντὶς < ἡ φροντίς Φροντίδα, επιμέλεια οὐσίας < ἡ οὐσία περιουσία φθείρουσι < φθείρω Διαφθείρω, καταστρέφω πέμπω < πέμπω Στέλνω τέκνα < τὸ τέκνον Το παιδί ἑταῖρος < ὁ ἑταῖρος Σύντροφος, ακόλουθος, φίλος μετέωρός < μετέωρος-η-ον Που δεν στηρίζεται πουθενά κίονι < ὁ κίων-ονος Στύλος γνώριμος < γνώριμος-η-ον Γνωστός ἕτερος < ἕτερος-α-ον Άλλος μοιχοὺς < ὁ μοιχός Αυτός που απατά τη γυναίκα του, μη πιστός σύζυγος αἰσχρός < αἰσχρός-ά-όν: Άσχημος σωματικά γάστρων < ὁ γάστρων-ωνος Κοιλαράς καινοῦ < καινός-ή-όν Καινούριος, πρωτοφανής δαιμονίου < τὸ δαιμόνιον Θεότητα κιθαρῳδοὶ < ὁ κιθαρῳδός Μουσικός που παίζει κιθάρα και τραγουδά μέλη < τὸ μέλος Μελωδία δεινότατον < δεινός-δεινή-όν Φοβερός σοφισταί < ὁ σοφιστής Είδος φιλοσόφου φύσει < ἡ φύσις-εως φύση 78