Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2010-2011 Η «μικρή» επιχειρηματικότητα σε περίοδο κρίσης Σταύρος Ιωαννίδης Στελίνα Χατζηχρήστου 26 Ιανουαρίου 2012 Παγκόσμιο Παρατηρητήριο Επιχειρηματικότητας GEM Παρατηρητήριο Επιχειρηματικότητας Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών Με την υποστήριξη
Το μοναδικό πρόγραμμα που μετρά την επιχειρηματικότητα σε διαχρονική βάση παγκοσμίως (1999-...) Συντονισμός: London Business School & Babson College (ΗΠΑ) 54 χώρες το 2010 Η Ελλάδα συμμετέχει από το 2003 μέσω του ΙΟΒΕ Στόχοι έργου: Να μετρήσει το επίπεδο επιχειρηματικότητας σε μια χώρα και να εξηγήσει τις διαφορές που εμφανίζονται ανάμεσα στις εξεταζόμενες χώρες Να αποκαλύψει τους παράγοντες που οδηγούν σε ικανοποιητικά επίπεδα επιχειρηματικότητας σε μία χώρα Να προτείνει πολιτικές που μπορούν να ενισχύσουν τα επίπεδα επιχειρηματικότητας σε μια χώρα
Κάθε προσπάθεια για δημιουργία μιας νέας επιχείρησης ή νέας δραστηριότητας, όπως το ελεύθερο επάγγελμα, η δημιουργία ενός νέου επιχειρηματικού οργανισμού ή η επέκταση ήδη υπάρχουσας επιχείρησης, που γίνεται από έναν ιδιώτη, από ομάδες ιδιωτών ή από επιχειρήσεις που ήδη λειτουργούν.
Συνολική επιχειρηματικότητα αρχικών σταδίων (TEA index) Δυνητικός επιχειρηματίας: Γνώσεις & ικανότητες Επίδοξος επιχειρηματίας Βρίσκεται στην έναρξη του εγχειρήματος Νέος επιχειρηματίας (επιχείρηση < 3,5 ετών) Καθιερωμένος επιχειρηματίας (επιχείρηση > 3,5 ετών) Σύλληψη ιδέας Δημιουργία επιχείρησης Επιβίωση Ευρύ φάσμα «επιχειρηματικότητας»: Η επιχειρηματικότητα ξεκινά πολύ πριν ένα εγχείρημα γίνει λειτουργικό Μονάδα ανάλυσης: ο επιχειρηματίας
Επιχειρηματικότητα αρχικών σταδίων, 2010 (νέοι & επίδοξοι επιχειρηματίες) 25% % ενηλίκων μεταξύ 18-64 ετών 20% 15% 10% 5% 0% Χώρες Α Χώρες Β Ιταλία Ιαπωνία Βέλγιο Δανία Γερμανία Ισπανία Πορτογαλία Σλοβενία Σουηδία Ελβετία Ελλάδα Ισραήλ Φινλανδία Γαλλία Ην. Βασίλειο Κορέα Ιρλανδία Ολλανδία ΗΠΑ Νορβηγία Αυστραλία Ισλανδία Χώρες Γ Ελλάδα: 5,3% του πληθυσμού 18-64 ετών (~370.000 άτομα) σημαντική πτώση συγκριτικά με 2009, χαμηλότερη επίδοση την τελευταία 5ετία Χώρες Α: βασίζονται σε φτηνούς παραγωγικούς συντελεστές Χώρες Β: βασίζονται στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας Χώρες Γ: βασίζονται στην καινοτομία
Βασικοί δείκτες επιχειρηματικότητας, Ελλάδα 2010 (% πληθυσμού ηλικίας 18-64 ετών) Επίδοξη επι/κότητα Νέα Επι/κότητα Επι/κότητα αρχικών σταδίων Καθιερωμένη επι/κότητα Συνολική Επι/κότητα Πρόθεση έναρξης επι/τικής δραστηριότητας 2006 5,6 2,3 7,9 8,2 16,2 14,1 2007 4,6 1,1 5,7 13,3 18,7 13,7 2008 5,3 4,6 9,9 12,6 22,0 16,6 2009 4,5 4,7 8,8 15,1 23,6 17,2 2010 2,0 3,5 5,3 14,2 18,8 14,4 Μ.Ο. 4,4 3,2 7,5 12,7 19,9 15,2 Συρρίκνωση όλων των δεικτών Συνολική επιχειρηματικότητα: υψηλότερη ανάμεσα σε χώρες καινοτομίας Κυριότερη αιτία αναστολής επιχειρηματικής δραστηριότητας: μειωμένη κερδοφορία (71,9% vs. 45,7%)
Επιχειρηματικότητα ανάγκης: 27,4% επιχ. αρχικών σταδίων (26% το 2009) Χαμηλότερο του αναμενόμενου + πτώση για το σύνολο του πληθυσμού εντονότερο κίνητρο η ανάγκη στην Ελλάδα: μ.ο. Χωρών Καινοτομίας 20% Μετακίνηση του ορίου μεταξύ «ανάγκης» και «ευκαιρίας»; Επιχειρηματικότητα ευκαιρίας (με στόχο αύξηση εισοδήματος ή/και μεγαλύτερη ανεξαρτησία): 38,6% (47% το 2009) Για πρώτη φορά, επιθυμία για μεγαλύτερη εργασιακή ανεξαρτησία (20,2%)> αύξηση εισοδήματος (18,6%) Αντίδοτο στην αβεβαιότητα;
Κλαδική διάσταση των εγχώριων επιχειρήσεων αρχικών σταδίων, 2010 1,9 Πρωτογενής τομέας 46,3 23,7 Βιομηχανική δραστηριότητα Υπηρεσίες προς επιχειρήσεις 28,1 Προϊόντα/υπηρεσίες προς καταναλωτές Προϊόντα/ υπηρεσίες προς καταναλωτές: στα ίδια επίπεδα με το 2009 Συρρίκνωση στη μεταποίηση/ βιομηχανική δραστηριότητα (36,5% το 2009) Στροφή σε υπηρεσίες προς επιχειρήσεις Υψηλότερο ποσοστό πενταετίας για τον πρωτογενή τομέα: επιστροφή στη φύση;
προοπτικές δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας (την επόμενη 5ετία) 13,3%: 5 έως 19 και 4,4%: τουλάχιστον 20% Μέσος όρος 2008-2010: πλέον ισχνές προβλέψεις για απασχόληση Πολύ μικρές επιχειρήσεις=> αδυναμία δημιουργίας πολλών θέσεων εργασίας, ακόμα και σε περιόδους οικονομικής ευμάρειας καινοτομία προϊόντος: μόλις 13% εντελώς καινοτόμο προϊόν (ίδια επίπεδα με το 2009) ένταση ανταγωνισμού: μόλις το 10% δημιουργεί μια νέα αγορά άνοδος από το 2009, αλλά 3 η χαμηλότερη επίδοση ανάμεσα στις χώρες καινοτομίας επίπεδο της τεχνολογίας: εντυπωσιακή βελτίωση 34,7% εντελώς νέες τεχνολογίες (>1 έτους) vs. 10,3% το 2009 σχεδόν 55% παλαιές τεχνολογίες
Προφίλ του μέσου επιχειρηματία αρχικών σταδίων στην Ελλάδα το 2010 Αλλαγές στο προφίλ λόγω κρίσης; Άντρας, 41 ετών Μεγαλύτερης ηλικίας, υψηλότερου μορφωτικού επιπέδου, όλα τα εισοδηματικά κλιμάκια Γυναικεία επιχειρηματικότητα: 3,7% vs. 6% πέρυσι 8ο υψηλότερο % ανάμεσα στις χώρες καινοτομίας (4 ο το 2009) Αλλά 35% των επιχειρηματιών αρχικών σταδίων είναι γυναίκες (όπως και το 2009) 34% των γυναικών επ. αρχικών σταδίων είχε κίνητρο την ανάγκη 2 η υψηλότερη επίδοση, μετά την Ιαπωνία - Υψηλή ανάγκη γυναικών και σε χώρες εκτός κρίσης (Νορβηγία)
Ποσοστό επιχειρηματιών αρχικών σταδίων ανά ηλικιακή ομάδα, Ελλάδα 18-24 25-34 35-44 45-54 55-64 ΣΥΝΟΛΟ 2007 12,7 23,6 24,0 21,4 18,3 100 2008 9,3 41,2 21,6 17,0 10,8 100 2009 12,5 35,2 30,7 13,1 8,5 100 2010 6,7 22,9 26,7 35,2 8,6 100 Πηγή: GEM, Επεξεργασία στοιχείων ΙΟΒΕ
% Άνδρες Γυναίκες 2008 35,0 39,1 2009 23,5 34,0 2010 24,6 33,7 Οι επιπτώσεις της κρίσης, κυρίως στην απασχόληση, ελαστικοποίησαν το πώς ιδώθηκαν οι επιχειρηματικές επιλογές;
Υψηλή Αυτοπεποίθηση για τις επιχειρηματικές γνώσεις και ικανότητες για έναρξη επιχείρησης: 52% του πληθυσμού, 77% των επιχειρηματιών αρχ. σταδίων 58% και 90% το 2009: όξυνση δυσχερειών -> χαμηλότερο ηθικό; Αλλά και σταθερά στις πρώτες θέσεις παγκοσμίως στο φόβο της αποτυχίας: 55% επιχ. αρχικών σταδίων ενώ 30% το 2009 23,3% πιστεύει στην ύπαρξη καλών επιχειρηματικών ευκαιριών βραχυπρόθεσμα (33,8% το 2009) Μέχρι και το 2008, αντιστρόφως ανάλογη στο επίπεδο ανάπτυξης μιας χώρας Κρίση: οικονομική κατάσταση 16% του πληθυσμού (28% το 2009): χαμηλότερη επίδοση στην Ευρώπη Ομοίως Ισπανία, Πορτογαλία, Ιταλία
Βαθμός δυσκολίας σχετικά με την ίδρυση και την ανάπτυξη μιας επιχείρησης το 2010 έναντι του 2009 Επίπτωση της κρίσης στον αριθμό των επιχειρηματικών ευκαιριών ίδρυση μιας νέας επιχείρησης: σαφής επιδείνωση κλίματος Καθιερωμένοι πιο απαισιόδοξοι για 2 η χρονιά (και σε όλα τα ερωτήματα) Γυναίκες πιο απαισιόδοξες από άνδρες Επιχειρηματίες αρχικών σταδίων: 75,6% τουλάχιστον σχετικά πιο δύσκολη (69% το 2009) Οι πιο απαισιόδοξοι στις χώρες καινοτομίας, αλλά και σε όλες τις χώρες του GEM! Με μικρή διαφορά ακολουθεί η Ισπανία Βελτίωση του δείκτη για άλλες χώρες -> επιστροφή στην ανάπτυξη;
Ανάπτυξη ήδη υφιστάμενων επιχειρήσεων 3/5 επ. αρχικών σταδίων: εντονότερες δυσκολίες το 2010 vs. 2009. καθιερωμένοι επιχειρηματίες πιο συγκρατημένοι και τα δύο έτη, αύξηση απαισιοδοξίας το 2010 γυναίκες επιχειρηματίες καταγράφουν εντονότερη απαισιοδοξία από τους άνδρες ο δείκτης αφορά όλες τις λειτουργούσες επιχειρήσεις άμεση & αρνητική επίπτωση στην απασχόληση και γενικότερα στις προοπτικές για το μέλλον καθιερωμένοι επιχειρηματίες: πλέον αρνητικές εκτιμήσεις σε όλο το GEM Μόνο Ελλάδα και Ιταλία: δυσμενέστερα αποτελέσματα το 2010
Καθιερωμένοι επιχειρηματίες Επιχειρηματίες αρχικών σταδίων 2009 2010 2009 2010 Περισσότερες επιχειρηματικές 3,9 3,5 3,0 12,6 ευκαιρίες Σχετικά περισσότερες επιχειρηματικές 6,7 3,9 6,9 11,3 ευκαιρίες Περίπου ίσες επιχειρηματικές 19,3 11,2 33,9 12,7 ευκαιρίες Σχετικά λιγότερες επιχειρηματικές 21,3 18,0 16,5 27,0 ευκαιρίες Λιγότερες επιχειρηματικές 48,9 63,3 39,8 36,4 ευκαιρίες ΣΥΝΟΛΟ 100 100 100 100 Πηγή: ΙΟΒΕ, Επεξεργασία στοιχείων GEM
TEA (% πληθυσμού) 12 10 8 6 4 2 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 TEA (% πληθυσμού) Πηγή: ΙΟΒΕ, Επεξεργασία στοιχείων GEM
Πηγή: ΙΟΒΕ, Επεξεργασία στοιχείων GEM
η κρίση έχει μεταβάλει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο οι ίδιοι οι νέοι επιχειρηματίες αντιλαμβάνονται τις έννοιες της επιχειρηματικότητας ανάγκης και της επιχειρηματικότητας ευκαιρίας
% Καμία εκπαίδευση Μερική δευτεροβάθμια Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Μεταδευτεροβάθμια εκπαίδεση Μεταπτυχιακός τίτλος 2008 0,0 8,5 70,1 21,1 0,0 2009 0,0 10,7 59,3 30,0 0,0 2010 18,4 10,4 15,3 50,1 5,8 Πηγή: ΙΟΒΕ, Επεξεργασία στοιχείων GEM
18-24 25-34 35-44 45-54 55-64 ΣΥΝΟΛΟ 2007 12,7 23,6 24,0 21,4 18,3 100 2008 9,3 41,2 21,6 17,0 10,8 100 2009 12,5 35,2 30,7 13,1 8,5 100 2010 6,7 22,9 26,7 35,2 8,6 100 Πηγή: ΙΟΒΕ, Επεξεργασία στοιχείων GEM
Πριν την κρίση: υψηλότατο % επιχειρήσεων προϊόντων/υπηρεσιών προς τελικό καταναλωτή. Τελευταίος κρίκος της αλυσίδας αξίας στην οικονομία-> μείωση αναπτυξιακών επιπτώσεων Ανατροπή λόγω κρίσης: συρρίκνωση μαγαζιών, αλλά ενδυνάμωση μεταποίησης (2009) και κλάδου υπηρεσιών προς επιχειρήσεις (2010) Επιχειρηματικότητα σε όλη την αλυσίδα αξίας, από άτομα με ανώτερα εκπαιδευτικά προσόντα και με μεγαλύτερη επαγγελματική εμπειρία σε σύγκριση με το παρελθόν αυξάνει τις πιθανότητες επιτυχίας αυτών των εγχειρημάτων, αλλά και τις αναπτυξιακές τους προοπτικές.
Παραδοσιακά, «άτυποι επενδυτές» προέρχονται από οικογένεια ή/και φίλοι/γείτονες: προσωπικές σχέσεις, δεν προσδοκάται κέρδος Έλλειψη venture capitals, νοοτροπία χρηματοδότησης υψηλού ρίσκου (νέα εγχειρήματα) Κρίση: μεγάλοι περιορισμοί στον τραπεζικό δανεισμό, σημαντική η ύπαρξη της δυνατότητας χρηματοδότησης από την οικογένεια από ποιοτικά αρνητικό χαρακτηριστικό -> σημαντικό παράγοντα για την επανεκκίνηση της ανάκαμψης.
Πληροφορίες για το GEM: www.gemconsortium.org Η έκθεση του ΙΟΒΕ είναι προσβάσιμη στο: www.iobe.gr
Ευχαριστούμε για την προσοχή σας Σταύρος Ιωαννίδης ioannides@iobe.gr Στελίνα Χατζηχρήστου chatzichristou@iobe.gr