ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 10: Εμπόριο Πολυξένη Ράγκου
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εμπόριο
Περιεχόμενα ενότητας 1. Εμπόριο. 2. Κράτος και εμπόριο. 5
Σκοποί ενότητας Γνωριμία και εξοικείωση του εμπορίου και των ζητημάτων που αφορούν αυτό. Κατανόηση της σχέσης που αναπτύσσεται μεταξύ του κράτους και του εμπορίου, καθώς και των σχετικών με αυτή τη σχέση ζητημάτων. 6
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Εμπόριο
Εμπόριο Ο όρος «εμπόριο» αναφέρεται στην αγορά αγαθών προς μεταπώληση με μοναδικό σκοπό την επίτευξη κέρδους. Με τον όρο αγαθά ή οικονομικά αγαθά νοούνται τα υλικά αντικείμενα (τρόφιμα, ψυγεία, τηλεοράσεις κλπ) και οι υπηρεσίες (τραπεζικές, μεταφορές κλπ). 8
Εμπορεύματα Επισημαίνεται, όμως ότι συχνά ο όρος αγαθά χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει μόνο υλικά αντικείμενα οπότε σ' αυτή την περίπτωση γίνεται αναφορά σε εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών. Τα αγαθά που είναι αντικείμενα εμπορίου ονομάζονται και εμπορεύματα. 9
Εσωτερικό και εξωτερικό εμπόριο Εσωτερικό είναι το εμπόριο που διεξάγεται μέσα στα γεωγραφικά όρια μιας χώρας (κράτους). Εξωτερικό είναι το εμπόριο που διεξάγεται ανάμεσα σε μία χώρα και στις άλλες. Συχνά μια χώρα Α μπορεί να χρησιμεύει ως σημείο διέλευσης και προσωρινής αποθήκευσης (transit) εμπορευμάτων που κατευθύνονται σε μία άλλη χώρα.(διαμετακομιστικό εμπόριο). Οι εισαγωγές και οι εξαγωγές μιας χώρας συνιστούν το εξωτερικό ή με άλλη ονομασία το διεθνές εμπόριο της ενώ οι εισαγωγές και οι εξαγωγές όλων των χωρών που συναλλάσσονται μεταξύ τους συνιστούν το παγκόσμιο εμπόριο. 10
Τυποποιημένη Ταξινόμηση Διεθνούς Εμπορίου Για την ομοιόμορφη παρουσίαση των σχετικών πληροφοριών, τα αγαθά που είναι αντικείμενο διεθνούς εμπορίου ταξινομούνται σύμφωνα με συμφωνημένους, από όλα τα κράτη, τρόπους και κανόνες. Η ταξινόμηση αυτή είναι γνωστή ως SITC από τα αρχικά των αγγλικών λέξεων Standard International Trade Classification. Στις δημοσιεύσεις της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδος, η ταξινόμηση αυτή αναφέρεται ως Τυποποιημένη Ταξινόμηση Διεθνούς Εμπορίου (ΤΤΔΕ). 11
Αξία των εισαγωγών Στην αξία των εισαγωγών περιλαμβάνονται : οι δαπάνες μεταφοράς των εμπορευμάτων, τα ασφάλιστρα για τη μεταφορά τους. Οι εισαγωγές καταγράφονται σε τιμές CIF, από τα αρχικά των αγγλικών λέξεων Cost (κόστος), Insurance (ασφάλιστρα), Freight (μεταφορικά). 12
Αξία των εξαγωγών Για τις εξαγωγές, όμως, μιας χώρας αυτό που έχει σημασία είναι η τιμή πώλησης προς τις άλλες χώρες στην οποία δεν περιλαμβάνονται τα έξοδα μεταφοράς και τα ασφάλιστρα. Οι εξαγωγές καταγράφονται σε τιμές FOB από τα αρχικά των αγγλικών λέξεων που σχηματίζουν τη φράση Free On Board που σημαίνει «ελεύθερο επί του καταστρώματος». Με άλλα λόγια, το κόστος του εμπορεύματος μέχρι να φορτωθεί για τη μεταφορά στον προορισμό του (χώρα εισαγωγής). 13
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Κράτος και εμπόριο
Εμποροκρατισμός ή μερκαντιλισμός (1/5) Το βασικό χαρακτηριστικό του εμποροκρατικού συστήματος ήταν η έμφαση που δόθηκε στη δύναμη του έθνους, η άποψη δηλ. ότι πρωταρχικός σκοπός της εθνικής πολιτικής είναι η αύξηση της δύναμης του έθνους, που θα πρέπει να επιδιώκεται με κάθε μέσο. Η εγωκεντρική αυτή άποψη ήταν συνέπεια της περιορισμένης και στατικής αντίληψης που είχαν οι εμποροκράτες για τον κόσμο και τις διαθέσιμες παραγωγικές πηγές. 15
Εμποροκρατισμός ή μερκαντιλισμός (2/5) Οι διαθέσιμοι παραγωγικοί πόροι είναι περιορισμένοι και η υπέρμετρη ανάπτυξη του έθνους μπορεί να γίνει σε βάρος άλλων εθνών. Η αύξηση, επομένως, της δύναμης του έθνους είχε πρωταρχική σημασία. Η δύναμη όμως του έθνους εξαρτάται από τον πλούτο του, που οι εμποροκράτες τον μετρούσαν με τα πολύτιμα μέταλλα, κυρίως χρυσό και άργυρο, που υπήρχαν στη χώρα. 16
Εμποροκρατισμός ή μερκαντιλισμός (3/5) Γι' αυτό και η απόκτηση πολύτιμων μετάλλων, και μάλιστα χρυσού, έγινε ο βασικός στόχος της οικονομικής πολιτικής των εμποροκρατών. Η επίτευξη αυτού του στόχου, δηλ. η συσσώρευση χρυσού και αργυρού, μπορούσε να γίνει με το διεθνές εμπόριο, που ήταν και ο μοναδικός τρόπος, αν η χώρα δε διέθετε πολύτιμα μέταλλα. 17
Εμποροκρατισμός ή μερκαντιλισμός (4/5) Η εισροή όμως χρυσού και αργυρού από το εξωτερικό ήταν δυνατή μόνο αν το ισοζύγιο του εξωτερικού εμπορίου ήταν ευνοϊκό, αν, με άλλα λόγια, η αξία των εξαγωγών ήταν μεγαλύτερη από την αξία των εισαγωγών. Τα οφέλη από το διεθνές εμπόριο ήταν ακριβώς το πλεόνασμα αυτό, εξαγωγές μείον εισαγωγές, που έπρεπε να πληρωθεί σε χρυσό ή άργυρο. 18
Εμποροκρατισμός ή μερκαντιλισμός (5/5) Η ανάγκη εξασφαλίσε ως πλεονασμάτων στο ισοζύγιο εξωτερικού εμπορίου είχε ως συνέπεια την εφαρμογή αυστηρών μέτρων και ελέγχου για τον περιορισμό των εισαγωγών και την ενθάρρυνση των εξαγωγών. 19
Διαφωτισμός (1/3) Στις ιδέες αυτές αντιτάχθηκε η αγγλική κλασική σχολή, η οποία μετέφερε στον οικονομικό τομέα το πνεύμα και τις ιδέες του Φιλελευθερισμού και του Διαφωτισμού. Το πνεύμα του ατομικισμού είχε ήδη αρχίσει να εκδηλώνεται και να επικρατεί πριν από τα μέσα του 18ου αιώνα, πριν δηλ., ο Adam Smith δημοσιεύσει τον «Πλούτο των Εθνών» το 1776. 20
Διαφωτισμός (2/3) Ο προστατευτισμός όμως και ο περιορισμός του διεθνούς εμπορίου γενικά εξακολουθούσαν να χαρακτηρίζουν την εμπορική πολιτική των περισσότερων ευρωπαϊκών χωρών, σχεδόν ως τα μέσα του 19ου αιώνα. Το τέλος του προστατευτισμού στην Αγγλία έφερε η κατάργηση το 1846 των προστατευτικών δασμών για τα σιτηρά, οι γνωστοί νόμοι «των σιτηρών» (Corn Laws), που αποτελούσαν το σύμβολο του προστατευτισμού στην Αγγλία. 21
Διαφωτισμός (3/3) Αυτό όμως ήταν δυνατό μόνο όταν, ως συνέπεια της βιομηχανικής επανάστασης, η δύναμη των εμπόρων και των βιομηχάνων στο κοινοβούλιο αυξήθηκε σε βάρος της δύναμης των γαιοκτημόνων, που τα συμφέροντα τους προστάτευαν οι νόμοι των σιτηρών. 22
Η Αρχή του Πλεονεκτήματος Με το εμπόριο δίνεται η δυνατότητα σε κάθε άτομο, περιοχή ή χώρα να εξειδικευθεί στην παραγωγή αυτών των αγαθών στα οποία έχει κάποιο πλεονέκτημα και να προμηθεύεται αγαθά στα οποία μειονεκτεί. Υπάρχουν δύο ειδών πλεονεκτήματα : α) Απόλυτο Πλεονέκτημα β) Συγκριτικό Πλεονέκτημα 23
Δασμοί (1/3) Οι δασμοί ήταν το κυριότερο μέσο ελέγχου και περιορισμού των εισαγωγών. Δασμός είναι ο φόρος ή η χρηματική επιβάρυνση που επιβάλλεται στα εισαγόμενα ή εξαγόμενα προϊόντα. 24
Δασμοί (2/3) Τα μέσα, που μια χώρα μπορεί να χρησιμοποιήσει για να επηρεάσει τις εισαγωγές και τις εξαγωγές και γενικά το διεθνές εμπόριο της, είναι πολλά. Μπορούμε όμως να κάνουμε διάκριση ανάμεσα στους δασμούς και σε μέτρα που περιορίζουν άμεσα το εμπόριο, κυρίως τις εισαγωγές. 25
Δασμοί (3/3) Η χρησιμοποίηση των δασμών, αντίθετα με τους άμεσους ελέγχους του εμπορίου, είναι τόσο παλιά όσο και το εμπόριο. Οι δασμοί είναι μέτρο άσκησης προστατευτικής πολιτικής, δηλ. χρησιμοποιούνται κυρίως για την προστασία της εγχώριας βιομηχανίας και παραγωγής γενικά από τον ξένο ανταγωνισμό. Οι άμεσοι έλεγχοι του εμπορίου χρησιμοποιούνται περισσότερο για την αντιμετώπιση προβλημάτων του ισοζυγίου πληρωμών. 26
Τρία είδη δασμών 1. Δασμός επί της αξίας του προϊόντος. 2. Προκαθορισμένος ή ειδικός δασμός, είναι ένα σταθερό ποσό κατά μονάδα του αγαθού, πχ Χ ευρώ για κάθε ραδιόφωνο ή κατά μονάδα μέτρησης. 3. Σύνθετος δασμός, είναι συνδυασμός του δασμού επί της αξίας του προϊόντος και του ειδικού. Για παράδειγμα, 10% επί της αξίας των ραδιοφώνων και Χ ευρώ κατά ραδιόφωνο. 27
Κυριότερες επιδράσεις από την επιβολή ενός δασμού 1. Επιδράσεις στην τιμή, τις εισαγωγές και στην εγχώρια παραγωγή. 2. Επιδράσεις στην κατανάλωση και στα δημόσια έσοδα. 28
Άλλα μέσα παρέμβασης στην ελεύθερη διακίνηση των αγαθών Ποσοστώσεις Διαφορισμός φορολογίας υπέρ της εγχώριας παραγωγής Επιδοτήσεις Απαγόρευση εισαγωγών Έλεγχος συναλλάγματος Άλλα μη δασμολογικά εμπόδια 29
Ποσοστώσεις (1/2) Οι ποσοστώσεις είναι περιορισμοί στην ποσότητα ή στην συνολική αξία των εισαγωγών ενός συγκεκριμένου προϊόντος ή και ομάδας προϊόντων. πχ Χ αριθμός αυτοκινήτων ή Υ αξία υφαντουργικών προϊόντων. Πρόσφατα, μια συνήθης μορφή ποσόστωσης, είναι ο λεγόμενος εκούσιος περιορισμός των εξαγωγών. 30
Ποσοστώσεις (2/2) Αυτή είναι η περίπτωση που μια χώρα, πχ Ιαπωνία, αναγκάζεται από μόνη της να περιορίσει τις εξαγωγές της προς μια άλλη χώρα, πχ ΗΠΑ, προκειμένου να αποφύγει τη λήψη άλλων μέτρων λιγότερων επιθυμητών, όπως οι δασμοί που έχουν μονιμότερο χαρακτήρα. 31
Διαφορισμός φορολογίας υπέρ της εγχώριας παραγωγής Είναι η περίπτωση που οι έμμεσοι φόροι, όπως πχ ένας φόρος κατανάλωσης, επιβαρύνουν λιγότερο ή και καθόλου την εγχώρια παραγωγή. Είναι φανερό ότι οι επιπτώσεις θα είναι παρόμοιες με αυτές από την επιβολή ενός δασμού. 32
Επιδοτήσεις Οι επιδοτήσεις αφορούν την εγχώρια παραγωγή ή μόνο τις εξαγωγές και έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση του κόστους παραγωγής και επομένως τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της εγχώριας παραγωγής. Δηλ., οι επιδοτήσεις ευνοούν τους εγχώριους παραγωγούς και μπορούν να θεωρηθούν ως «θετικός διαφορισμός» σε αντίθεση με τους δασμούς που επιβαρύνουν τους ξένους και μπορούν να θεωρηθούν ως «αρνητικός διαφορισμός». 33
Απαγόρευση εισαγωγών (1/2) Η απαγόρευση των εισαγωγών, όπως είναι φανερό, συνεπάγεται άμεση και πλήρη προστασία της εγχώριας παραγωγής αφού ισοδυναμείς με εξάλειψη του ξένου ανταγωνισμού. Αν και η ολοσχερής απαγόρευση των εισαγωγών είναι ακραίο μέτρο παρέμβασης, εντούτοις, δεν είναι ασυνήθης η χρησιμοποίηση του προκειμένου περί εισαγωγών μεμονωμένων προϊόντων. 34
Απαγόρευση εισαγωγών (2/2) Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, υπήρχε απαγόρευση εισαγωγής μπανάνας για μια περίοδο ετών χωρίς, όμως, να επιτευχθεί το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, δηλ. η δημιουργία ικανοποιητικής εγχώριας παραγωγής. 35
Έλεγχος συναλλάγματος Αναφέρεται στον περιορισμό της διαθέσιμης ποσότητας συναλλάγματος είτε για εισαγωγές γενικώς είτε για εισαγωγές συγκεκριμένων προϊόντων. Δηλ., είναι ένας έμμεσος τρόπος περιορισμού της ποσότητας των εισαγομένων αγαθών, που έχει επιπτώσεις στην τιμή τους. Όπως είναι φανερό, οι τιμές των εισαγόμενων προϊόντων αυξάνουν και συνεπώς ευνοείται η εγχώρια παραγωγή των ανταγωνιστικών προς αυτά προϊόντων. 36
Άλλα μη δασμολογικά εμπόδια Στην ελεύθερη διακίνηση των αγαθών παρεμβάλλονται πολλά εμπόδια, που χαρακτηρίζονται ως διοικητικά και γραφειοκρατικά. Τέτοια είναι, πχ, οι τεχνικές προδιαγραφές των προϊόντων, οι κανόνες υγιεινής για προϊόντα φυτικής και ζωικής προέλευσης, οι κρατικές προμήθειες, κλπ. 37
Επιχειρήματα υπέρ της δασμολογικής προστασίας Ο δασμός είναι απαραίτητος για να εξισωθεί το κόστος παραγωγής. Ο δασμός είναι πηγή δημόσιων εσόδων. Ο δασμός βοηθάει στην καταπολέμηση της ανεργίας. Προστασία της «νηπιακής βιομηχανίας». 38
Ο δασμός είναι απαραίτητος για να εξισωθεί το κόστος παραγωγής (1/2) Σύμφωνα με το επιχείρημα αυτό, που είναι γνωστό και ως «επιστημονικός δασμός», οι δασμοί πρέπει να επιβάλλονται για να εξισώνεται το εγχώριο κόστος παραγωγής με το κόστος παραγωγής στο εξωτερικό. Είναι φανερό ότι το επιχείρημα αυτό δεν είναι ιδιαίτερα σοβαρό. Όπως είδαμε, τα οφέλη από το εμπόριο βασίζονται ακριβώς στις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στο εγχώριο και στο ξένο κόστος παραγωγής. 39
Ο δασμός είναι απαραίτητος για να εξισωθεί το κόστος παραγωγής (2/2) Επιπλέον, αν ήταν να εφαρμοσθεί ο «επιστημονικός δασμός» σ' όλα τα εμπορεύσιμα αγαθά, στο τέλος αυτό θα οδηγούσε ενδεχομένως στην πλήρη έλλειψη διεθνούς εμπορίου. 40
Ο δασμός είναι πηγή δημόσιων εσόδων Είδαμε προηγουμένως πως, όταν ο δασμός δεν είναι απαγορευτικός, μία από τις επιδράσεις του είναι η αύξηση των δημόσιων εσόδων. Το Κράτος, όμως, μπορεί να εξασφαλίσει έσοδα με άλλους τρόπους, χωρίς τις δυσάρεστες επιπτώσεις του δασμού. Από αυτή την άποψη, επομένως, το πιο πάνω επιχείρημα δεν μπορεί να θεωρηθεί σοβαρό, τουλάχιστον στη σημερινή εποχή. 41
Ο δασμός βοηθάει στην καταπολέμηση της ανεργίας (1/2) Το επιχείρημα αυτό προβάλλεται περισσότερο έντονα σε περιόδους κρίσης και σοβαρής ανεργίας. Αύξηση των εξαγωγών συνεπάγεται αύξηση της παραγωγής, του εισοδήματος και της απασχόλησης. Αντίθετα, η αύξηση των εισαγωγών οδηγεί σε μείωση της παραγωγής, του εισοδήματος και της απασχόλησης. Εφόσον, λοιπόν, ο δασμός μειώνει τις εισαγωγές, θα έχει ευεργετικά αποτελέσματα στην απασχόληση. 42
Ο δασμός βοηθάει στην καταπολέμηση της ανεργίας (2/2) Το επιχείρημα είναι σωστό, αλλά θα πρέπει να λάβουμε υπόψη, ότι και οι άλλες χώρες μπορεί να κάνουν το ίδιο, οπότε η μείωση στις εξαγωγές είναι δυνατό να αντισταθμίσει τα ευεργετικά αποτελέσματα της μείωσης των εισαγωγών. Επιπλέον, όπως είδαμε σε προηγούμενα κεφάλαια, υπάρχουν άλλοι τρόποι για την αύξηση των ευκαιριών απασχόλησης, όπως είναι η χρησιμοποίηση της δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής. 43
Προστασία της «νηπιακής βιομηχανίας» Το μόνο επιχείρημα υπέρ της δασμολογικής προστασίας, που γίνεται γενικά αποδεκτό, αναφέρεται στην προστασία βιομηχανιών, οι οποίες δεν έχουν ακόμα αναπτυχθεί, βρίσκονται δηλ. σε «νηπιακή» κατάσταση. Το επιχείρημα βασίζεται στην υπόθεση, ότι οι βιομηχανίες αυτές μπορούν να αναπτυχθούν και να ανταγωνισθούν τις αντίστοιχες του εξωτερικού, αν προστατευθούν στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης τους. 44
Προστασία της «νηπιακής βιομηχανίας» Όπως ξέρουμε, αν μια βιομηχανία έχει δυνατότητες μαζικής παραγωγής, το κόστος στην αρχή θα είναι υψηλό, αλλά θα μειώνεται, όσο θα αυξάνεται η παραγωγή. Κατά συνέπεια, αν οι βιομηχανίες αυτές προστατευθούν στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης τους, θα μπορέσουν να αναπτυχθούν αρκετά, ώστε να ανταγωνισθούν τις ήδη αναπτυγμένες και με χαμηλότερο κόστος βιομηχανίες του εξωτερικού. 45
Η απελευθέρωση του Διεθνούς Εμπορίου Στόχος είναι η απελευθέρωση του Διεθνούς Εμπορίου, δηλ. άρση των περιορισμών στην ελεύθερη διακίνηση των αγαθών, εμπορευμάτων και υπηρεσιών. Το όχημα για την επίτευξη του στόχου αυτού ήταν η Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου, η γνωστή ως GATT (General Agreement on Tariffs and Trade). Ίσχυσε ως την 1.1.1995 που ιδρύθηκε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (World Trade Organization) ή WTO στα πλαίσια των Ηνωμένων Εθνών. 46
Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ), που ιδρύθηκε το 1995 και που αποτελεί μετεξέλιξη της GATT είναι ο διεθνής οργανισμός που ρυθμίζει θέματα σχετικά με το εμπόριο εμπορευμάτων, υπηρεσιών και πνευματικών δικαιωμάτων. Στον ΠΟΕ συμμετέχουν 132 κράτη-μέλη και λειτουργεί στη βάση δύο αρχών : στην «ρήτρα» του μάλλον ευνοούμενου κράτους, στην αρχή του ανταγωνιστικού εμπορίου. 47
Βασικές αρχές του ΠΟΕ (1/2) Είναι ακριβώς οι αρχές της GATT «ρήτρα του πλέον ευνοούμενου κράτους», η αρχή του ανταγωνιστικού εμπορίου. Σύμφωνα με τη ρήτρα του πλέον ευνοούμενου κράτους, ένα προνόμιο, πχ μείωση δασμού σε ένα προϊόν, που παραχωρείται σ' ένα κράτος, πρέπει να παραχωρείται σ' όλα τα κράτη-μέλη του ΠΟΕ. 48
Βασικές αρχές του ΠΟΕ (2/2) Σύμφωνα με την αρχή του ανταγωνιστικού εμπορίου, δεν επιτρέπεται το dumping, δηλ. η πώληση προϊόντων στο εξωτερικό σε τιμή χαμηλότερη από το εσωτερικό. Με την ίδια λογική δεν πρέπει να επιδοτούνται οι εξαγωγές που έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση της τιμής των προϊόντων που εξάγονται. 49
Το ανώτατο όργανο διοίκησης του ΠΟΕ Είναι η Υπουργική Διάσκεψη των κρατώνμελών. Το όργανο αυτό συνεδριάζει τουλάχιστον μια φορά κάθε δύο χρόνια και όλες οι αποφάσεις επιδιώκεται να λαμβάνονται συναινετικά, δηλ. σύμφωνα με την αρχή της συναίνεσης (consensus). 50
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Τέλος Ενότητας Επεξεργασία: Παπανικολάου Αναστάσιος Θεσσαλονίκη, 30/ 6/ 2015
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Σημειώματα
Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.
Σημείωμα Αναφοράς Copyright, Πολυξένη Ράγκου. «Περιβαλλοντική Οικονομία. Εμπόριο». Έκδοση: 1.0. Θεσσαλονίκη 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: http://eclass.auth.gr/courses/ocrs441/
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά - Παρόμοια Διανομή [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. [1] http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/