ΡΥΠΟΓΟΝΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΣΤΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΠΟΤΟΞΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΤΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΝΤΑΙΛΙΑΝΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΤΡΑ 2014
ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΓΝΩΣΤΙΚΟΥ AΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ Α. ΚΥΡΙΑ ΕΙΔΗ ΡΥΠΟΓΟΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ B. ΕΙΣΟΔΟΣ ΡΥΠΟΓΟΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Γ. ΑΡΧΕΣ ΤΟΞΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΟΙΚΟΤΟΞΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑΣ. Δ. ΤΟΞΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΡΥΠΟΓΟΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ. Ε. ΒΙΟΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΤΩΝ ΡΥΠΩΝ- ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΡΥΠΩΝ. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΡΥΠΩΝ: ΣΤ. ΣΕ ΜΟΡΙΑΚΟ ΚΑΙ ΒΙΟΧΗΜΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ. Ζ. ΣΕ ΚΥΤΤΑΡΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ. Η. ΣΕ ΟΛΟΚΛΗΡΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ. Θ. ΣΤΗ ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ - ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΕ ΒΙΟΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ. Ι. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ (ECOLOGICAL RISK ASSESSMENT). K. ΧΡΗΣΗ ΒΙΟΜΑΡΤΥΡΩΝ ΚΑΙ ΒΙΟΕΝΔΕΙΚΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΤΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ. Λ. ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΒΙΟΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ. M. -ΒΑΣΙΚΕΣ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ.
Μηχανισμός με στόχο τη μείωση των παραγόμενων αερίων του θερμοκηπίου. Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις κλιματικές μεταβολές (UNFCCC, Νέα Υόρκη 1992): κράτη δεσμεύονται να θεσπίσουν εθνικά προγράμματα για τον περιορισμό των αερίων του θερμοκηπίου Θέσπιση και επικύρωση του Πρωτόκολλου του Κιότο: το πρωτόκολλο θέτει τους στόχους περιορισμού των αερίων του θερμοκηπίου και ορίζει τους μηχανισμούς επίτευξης των στόχων.
1. Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις κλιματικές μεταβολές (UNFCCC, Νέα Υόρκη 1992). Η σύμβαση ισχύει από το 1994. Βασικοί στόχοι της σύμβασης πλαίσιο: - μείωση των συγκεντρώσεων των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα μέσα σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα που θα επιτρέπει στα οικοσυστήματα να προσαρμοστούν φυσικά στην κλιματική αλλαγή. - Διασφάλιση της αειφόρου (βιώσιμης) οικονομικής ανάπτυξης. Όλα τα μέλη κράτη* που συνυπογράφουν τη σύμβαση αναλαμβάνουν την υποχρέωση να θεσπίσουν εθνικά προγράμματα για τον περιορισμό των αερίων του θερμοκηπίου και να υποβάλουν τακτικές εκθέσεις. Οι ανεπτυγμένες χώρες αναλαμβάνουν την (μη δεσμευτική) υποχρέωση να σταθεροποιήσουν τις εκπομπές τους στα επίπεδα του 1990, μέχρι το έτος 2000. *Τα μέλη κράτη χωρίζονται σε 2 μέρη (Παράρτημα Ι και ΙΙ)
1. Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις κλιματικές μεταβολές (UNFCCC, Νέα Υόρκη 1992). *Τα μέλη κράτη χωρίζονται σε 2 μέρη (Παράρτημα Ι και ΙΙ) Παράρτημα Ι: 40 ανεπτυγμένες χώρες (μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα) και έναν οργανισμό οικονομικής ανάπτυξης (ΕΟΚ/ΕΕ). Παράρτημα ΙΙ: Αποτελεί υποσύνολο της ομάδας του Παραρτήματος Ι. Βασικού στόχοι των μελών του Παραρτήματος ΙΙ. - Η παροχή οικονομικών πόρων στα αναπτυσσόμενα κράτη για την επίτευξη του στόχου μείωσης των εκπομπών τους - Μεταφορά τεχνολογίας και τεχνογνωσίας και συμμετοχή στο κόστος προσαρμογής των αναπτυσσόμενων κρατών μελών (άρθρο 4 της Σύμβασης). Μέλη εκτός του Παραρτήματος Ι: πρόκειται για 155 κυρίως αναπτυσσόμενες χώρες που δεν περιλαμβάνονται στο Παράρτημα Ι.
1. Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις κλιματικές μεταβολές (UNFCCC, Νέα Υόρκη 1992). Χώρες Παραρτήματος Ι (UNFCCC) α/α Κράτος μέλος α/α Κράτος μέλος α/α Κράτος μέλος α/α Κράτος μέλος 1 Αυστραλία 11 Η.Π.Α. 21 Λευκορωσία 31 Πολωνία 2 Αυστρία 12 Ηνωμένο Βασίλειο 22 Λιθουανία 32 Πορτογαλία 3 Βέλγιο 13 Ιαπωνία 23 Λιχτενστάιν 33 Ρουμανία 4 Βουλγαρία 14 Ιρλανδία 24 Λουξεμβούργο 34 Ρωσία 5 Γαλλία 15 Ισλανδία 25 Μονακό 35 Σλοβακία 6 Γερμανία 16 Ισπανία 26 Νέα Ζηλανδία 36 Σλοβενία 7 Δανία 17 Ιταλία 27 Νορβηγία 37 Σουηδία 8 Ελβετία 18 Καναδάς 28 Ολλανδία 38 Τουρκία 9 Ελλάδα 19 Κροατία 29 Ουγγαρία 39 Τσεχική Δημοκρατία 10 Εσθονία 20 Λετονία 30 Ουκρανία 40 Φινλανδία Στο Παράρτημα Ι περιλαμβάνεται και η Ευρωπαϊκή Ένωση
1. Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις κλιματικές μεταβολές (UNFCCC, Νέα Υόρκη 1992). Χώρες Παραρτήματος ΙΙ (UNFCCC) α/α Κράτος μέλος α/α Κράτος μέλος α/α Κράτος μέλος α/α Κράτος μέλος 1 Αυστραλία 11 Ελβετία 21 Ισλανδία 31 Νορβηγία 2 Αυστρία 12 Ελλάδα 22 Ισπανία 32 Ολλανδία 3 Βέλγιο 13 Η.Π.Α. 23 Ιταλία 33 Πορτογαλία 4 Γαλλία 14 Ηνωμένο Βασίλειο 24 Καναδάς 34 Σουηδία 5 Γερμανία 15 Ιαπωνία 25 Λουξεμβούργο 35 Φινλανδία 6 Δανία 16 Ιρλανδία 26 Νέα Ζηλανδία 36 Στο Παράρτημα ΙΙ περιλαμβάνεται και η Ευρωπαϊκή Ένωση
1. Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις κλιματικές μεταβολές (UNFCCC, Νέα Υόρκη 1992). Διάσκεψη των Συμβαλλομένων Μερών της Σύμβασης (Conference of the Parties - COP) Πραγματοποιείται κάθε χρόνο με τη συμμετοχή όλων των μελών της Σύμβασης Είναι υπεύθυνη για την υιοθέτηση αποφάσεων σχετικά με την εφαρμογή και την περαιτέρω εξέλιξή της Καταγράφει την πορεία εφαρμογής της σύμβασης, εξετάζει τις δεσμεύσεις των μελών και προβαίνει στην αναθεώρηση των εθνικών εκθέσεων και των απογραφών των εκπομπών που υποβάλλονται από τα Μέρη Αξιολογεί τα αποτελέσματα των μέτρων που λαμβάνονται από τα μέλη και την πρόοδο που σημειώθηκε στην επίτευξη του απώτερου στόχου της Σύμβασης Διάσκεψη COP17- CMP7 2011: Αποφασίστηκε η υιοθέτηση μιας παγκόσμιας συμφωνίας για την κλιματική αλλαγή το συντομότερο δυνατόν και νωρίτερα από το 2015.
2. Πρωτόκολλο του Κιότο (Kyoto Protocol to the United Nations Framework Convention on Climate Change) Αποτελεί συνέχεια της Σύμβασης-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών 1 η Διάσκεψη (COP1 - Βερολίνο, Μάρτιος 1995): τα κράτη-μέλη αποφάσισαν να διαπραγματευθούν ένα Πρωτόκολλο που να περιλαμβάνει μέτρα μείωσης των εκπομπών για τη περίοδο μετά το 2000 Απαριθμεί 192 κράτη μέλη και της Ευρωπαϊκή Ένωση Οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής έχουν υπογράψει το πρωτόκολλο, αλλά δεν το έχουν επικυρώσει Η Κίνα, αν και μέλος, δεν δεσμεύεται από το πρωτόκολλο Θέσπιση πρωτοκόλλου (11 Δεκεμβρίου 1997, Κιότο, Ιαπωνία): το πρωτόκολλο επικυρώθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση με την απόφαση 2002/358/ΕΚ του Συμβουλίου της 25ης Απριλίου 2002 και τέθηκε σε ισχύ στις 16 Φεβρουαρίου 2005. 1990 = έτος βάσης
2. Πρωτόκολλο του Κιότο (Kyoto Protocol to the United Nations Framework Convention on Climate Change) Τα μέλη του Παραρτήματος Ι υποχρεούνται να εξασφαλίσουν ότι οι συνολικές εκπομπές των αερίων του δεν θα υπερβαίνουν τις ποσότητες που έχουν οριστεί για αυτές, με στόχο τη μείωση τουλάχιστον κατά 5% των συνολικών εκπομπών σε σχέση με το έτος 1990, κατά τη περίοδο 2008-2012. Τα κράτη μέλη της ΕΕ οφείλουν να μειώσουν τις εκπομπές ρύπων κατά 8% (εξαίρεση αποτελεί η Πολωνία και η Ουγγαρία, καθώς και την Μάλτα και την Κύπρο). Κατανομή των υποχρεώσεων μείωσης εκπομπών στα κράτη μέλη της Ε.Ε Λουξεμβούργο -28% Γαλλία, Φιλανδία 0% Γερμανία, Δανία -21% Σουηδία 4% Αυστρία -13% Ιρλανδία 13% Βρετανία -12,50% Ισπανία 15% Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Σλοβακία, Σλοβενία, Τσεχία -8% Ελλάδα 25% Βέλγιο -7,50% Πορτογαλία 27% Ιταλία -6,50% Ουγγαρία, Πολωνία, Ολλανδία -6%
2. Πρωτόκολλο και εμπορία ρύπων Δυνατότητα ορισμένων μελών να συμμετάσχουν στην εμπορία δικαιωμάτων ρύπων προκειμένου να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις που ανέλαβαν για μείωση των εκπομπών ρύπων. Μηχανισμοί υλοποίησης. Μηχανισμός Κοινής Εφαρμογής (Joint Implementation -JI): - Κοινά προγράμματα μείωσης των αερίων μεταξύ κρατών μελών (Παράρτημα Ι) - Η χώρα που χρηματοδοτεί το έργο επωφελείται από τη μείωση των εκπομπών που θα προκύψει από την πραγματοποίηση αυτού, εφόσον το έργο επιφέρει μείωση εκπομπών στην χώρα εφαρμογής που δεν θα πραγματοποιούταν χωρίς το έργο (αρχή της προσθετικότητας- Additionality). Μηχανισμός "Καθαρής" Ανάπτυξης (Clean Development Mechanism - CDM): - Υλοποίηση έργων από ανεπτυγμένες χώρες (Παράρτημα Ι) σε αναπτυσσόμενες χώρες, με απώτερο στόχο της αξιοποίηση των πιστοποιημένων μειωμένων εκπομπών ρύπων που προκύπτουν από τα έργα. - Οι αναπτυσσόμενες χώρες επωφελούνται από τα έργα προς επίτευξη έτσι ώστε να επιτύχουν αειφόρο ανάπτυξη. Βασικές προϋποθέσεις: εθελοντική συμμετοχή, παραγωγή πραγματικών, μετρήσιμων και μακροπρόθεσμων ωφελειών όσον αφορά τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, πιστοποίηση μειώσεων εκπομπών επιπρόσθετων αυτών που θα λάμβαναν χώρα εφόσον δεν είχε πραγματοποιηθεί το έργο (αρχή προσθετικότητας).
2. Πρωτόκολλο και εμπορία ρύπων Δικαίωμα: δικαίωμα εκπομπών ενός τόνου ισοδύναμου διοξειδίου του άνθρακα κατά τη διάρκεια καθορισμένης περιόδου, το οποίο μπορεί να μεταβιβάζεται. Άδεια εκπομπών αερίων θερμοκηπίου: υποχρεωτική άδεια για κάθε δραστηριότητα του φορέα εκμετάλλευσης με την υποχρέωση παρακολούθησης των εκπομπών ρύπων και υποβολή έκθεσης. Τόνος ισοδύναμου διοξειδίου του άνθρακα: ένας μετρικός τόνος διοξειδίου του άνθρακα (CO 2 ), ή ποσότητα οποιουδήποτε άλλου αερίου του θερμοκηπίου που αντιστοιχεί με ένα ισοδύναμο δυναμικό θέρμανσης του πλανήτη. Μονάδα μείωσης των εκπομπών (Emissionn Reduction Unit ERU): μονάδα που εκχωρείται κατά το άρθρο 6 του πρωτοκόλλου του Κιότο (Μηχανισμός κοινής εφαρμογής - JI) και των αποφάσεων που λαμβάνονται βάσει της UNFCCC και του πρωτοκόλλου του Κιότο. Πιστοποιημένη μείωση των εκπομπών (Certified Emission Reduction CER): μονάδα που εκχωρείται κατά το άρθρο 12 του πρωτοκόλλου του Κιότο (Μηχανισμός "καθαρής" ανάπτυξης CDM) και των αποφάσεων που λαμβάνονται βάσει της UNFCCC και του πρωτοκόλλου του Κιότο.
2. Πρωτόκολλο και εμπορία ρύπων-περιοδική κατανομή δικαιωμάτων και αδειών Πρώτη περίοδος (2005-2007) - Διανομή 95% των δικαιωμάτων δωρεάν, με βάση τις πιστοποιημένες μειώσεις εκπομπών (CER) και χωρίς δημοπράτηση. Δεύτερη περίοδος (2008-2012) - Διανομή 90% των δικαιωμάτων δωρεάν, με βάση τις πιστοποιημένες μειώσεις εκπομπών (CER) και τις μονάδες μείωσης των εκπομπών (ERU), με χρήση του δικαιώματος δημοπράτησης. - Τα δικαιώματα εκπομπών αντιστοιχούν σε περίπου 6,5% χαμηλότερες εκπομπές σε σχέση με το έτος 2005. Τρίτη περίοδος (2013-2020) - Απουσία εθνικών σχεδίων δικαιωμάτων (καθορισμός δικαιωμάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο). - Σταδιακή μείωση των εκχωρηθέντων δικαιωμάτων (-1,47% κάθε χρόνο, με βάση τον μέσο όρο της περιόδου 2008 έως 2012). - Δικαίωμα δημοπράτησης των δικαιωμάτων από τα κράτη μέλη της ΕΕ (το δικαίωμα εκπομπής ρύπων για την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος δεν θα διανέμονται δωρεάν).
2. Πρωτόκολλο και εμπορία ρύπων-δικαίωμα εκπομπών ρύπων Τα δικαιώματα μπορούν να μεταβιβάζονται μεταξύ προσώπων εντός της ΕΕ και μεταξύ προσώπων της ΕΕ και προσώπων τρίτων χωρών. Ο φορέας εκμετάλλευσης είναι υποχρεωμένος να παραδίδει τον αριθμό δικαιωμάτων που αντιστοιχεί στις συνολικές εκπομπές που πραγματοποίησε κατά τη διάρκεια του προηγουμένου έτους, προς ακύρωση. Κάθε φορέας εκμετάλλευσης υποχρεούται κάθε χρόνο να υποβάλει στην αρμόδια αρχή έκθεση για τις εκπομπές από την εκμετάλλευση. Η υπέρβαση των δικαιωμάτων τιμωρείται με πρόστιμο για υπέρβαση εκπομπών.
2. Πρωτόκολλο και εμπορία ρύπων-εκτίμηση παραγόμενων ρύπων Πρότυπα υπολογισμού του αποτυπώματος άνθρακα (Greenhouse Gas Protocol/ GHG, ISO 14064 : 2006, Gold Standard for VERs, Plan Vivo, VER+ Standard) GHG Protocol: - Άμεσες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (εκπομπές από πηγές που ανήκουν ή ελέγχονται από το φορέα). - Έμμεσες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (εκπομπές που είναι συνέπεια των δραστηριοτήτων του φορέα, αλλά συμβαίνουν σε πηγές που ανήκουν ή ελέγχονται από άλλον φορέα). - Scope 1: Το σύνολο των άμεσων εκπομπών. - Scope 2: Το σύνολο των έμμεσων εκπομπών που προέρχονται από την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας, θερμότητας ή ατμού που έχει αγορασθεί από τον φορέα. - Scope 3: Άλλες έμμεσες εκπομπές, όπως η εξόρυξη και η παραγωγή των αγορασθέντων πρώτων υλών και καυσίμων, οι μεταφορές που σχετίζονται με δραστηριότητες με οχήματα που δεν ανήκουν ή ελέγχονται από το φορέα, τη διάθεση των αποβλήτων, κλπ.
2. Πρωτόκολλο και εμπορία ρύπων- Αγορά Ρύπων Υποχρεωτική (mandatory) - Οι υπόχρεοι φορείς εκμετάλλευσης έχουν δικαίωμα να εκπέμπουν συγκεκριμένη ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα, με δικαίωμα αγοράς επιπλέον δικαιωμάτων εκπομπής, στην περίπτωση υπέρβασης των ορίων εκπομπής, από άλλο φορέα (χρηματιστήριο ρύπων, σύστημα cap and trade). - Ευρωπαϊκό Σύστημα Εμπορίας Ρύπων (EU Emissions Trading System / EU-ETS). Εθελοντική (voluntary) - Βασίζεται αποκλειστικά στην διάθεση επιχειρήσεων, φορέων αλλά και ιδιωτών να συμμετέχουν εθελοντικά σε προγράμματα μείωσης εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (συστήματα αντιστάθμισης ρύπων/offsetting).
2. Πρωτόκολλο και εμπορία ρύπων- Η κατάσταση στην Ελλάδα Επικύρωση σύμβασης (Ν. 2205/1994, ΦΕΚ 60/Α/15-04-1994). Επικύρωση πρωτοκόλλου (Ν. 3017/2002, ΦΕΚ 117/Α/30-5-2002). Ενσωμάτωση οδηγίας 2003/87/ΕΚ για το σύστημα εμπορίας ρύπων στο Εθνικό Δίκαιο (ΚΥΑ 54409/2632/2004, ΦΕΚ 1931/Β/27-12-2004). ΥΠΕΚΑ = αρμόδια αρχή εφαρμογής του συστήματος (Γραφείο Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών /ΓΕΔΕ). Εθνικό Σχέδιο Κατανομής Δικαιωμάτων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου για την περίοδο 2005-2007 (ΚΥΑ 36028/1604/2006, ΦΕΚ 1216/Β/01-09-2006) και για την περίοδο 2008-2012 (ΚΥΑ 52115/2970/Ε103/2008,ΦΕΚ 2575Β/19-12-2008). Δέσμευση περιορισμού της αύξησης των εκπομπών κατά 25% (2008-2012) σε σχέση με το έτος βάσης (1995).
Τέλος διάλεξης