áåé þñïò ÌÁÚÏÓ 2004 ÔÅÕ ÏÓ 1 ISSUE 1 ÔÏÌÏÓ 3 VOLUME 3

áåé þñïò ÊÅÉÌ ÅÍÁ ÐÏ ËÅÏÄÏÌÉÁÓ, ÙÑ ÏÔÁÎ ÉÁÓ Ê ÁÉ Á ÍÁÐÔÕÎ ÇÓ ÔÏÌÏÓ 3 VOLUME 3 ÔÅÕ ÏÓ 1 ISSUE 1 ÌÁÚÏÓ 2004 ÌÁY 2004

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚH ΕΠΙΤΡΟΠH - Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας ΚΟΚΚΩΣΗΣ ΧΑΡΗΣ ΜΠΕΡΙΑΤΟΣ ΗΛΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΗΜΗΤΡΗΣ ΠΕΤΡΑΚΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΟΥΣΙΟΣ ΗΜΗΤΡΗΣ ΕΦΝΕΡ ΑΛΕΞΗΣ ΨΥΧΑΡΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΥΜ ΒΟΥ ΛΟΙ ΣΥ ΝΤΑ ΞΗΣ Α ρα βα ντι νός Α θα νά σιος - Ε ΜΠ Αν δρι κό που λος Αν δρέ ας - Οι κο νο µι κό Πα νε πι στή µιο Α θη νών Βα σεν χό βεν Λου δο βί κος - Ε ΜΠ Γιαν να κού ρου Τζί να - Υ ΠΕ ΧΩ Ε Γιαν νιάς η µή τρης - Πα νε πι στή µιο Θεσ σα λί ας ελ λα δέ τσι µας Παύ λος - Χα ρο κό πειο Πα νε πι στή µιο ε µα θάς Ζα χα ρί ας - Πά ντει ο Πα νε πι στή µιο Ιω αν νί δης Γιάν νης - Tufts University, USA Κα λο γή ρου Νί κος - ΑΠ Θ Κα ρύ δης η µή τρης - Ε ΜΠ Κο σµό που λος Πά νος - ΠΘ Κου κλέ λη Ε λέ νη - University of California, USA Λα µπρια νί δης Λό ης - Πα νε πι στή µιο Μα κε δο νί ας Λου κά κης Παύ λος - Πά ντει ο Πα νε πι στή µιο Λου ρή Ε λέ νη - Οι κο νο µι κό Πα νε πι στή µιο Α θη νών Μα ντου βά λου Μα ρί α - Ε ΜΠ Με λα χροι νός Κώ στας - University of London, Queen Mary, UK Μο δι νός Μι χά λης - Εθν. Κέντρο Περιβ. και Αειφ. Ανάπτυξης (ΕΚΠΑΑ) Μπρια σού λη Ε λέ νη - Πα νε πι στή µι ο Αι γαί ου Πα πα θε ο δώ ρου Αν δρέ ας - University of Surrey, UK Πρε βε λά κης Γεώρ γιος-στυλ. - Universite de Paris I, France Φω τό που λος Γιώρ γος - Πα νε πι στή µι ο Πατρών Χα στά ο γλου Βίλ µα - ΑΠ Θ ιεύθυνση: Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Περιοδικό ΑΕΙΧΩΡΟΣ Πεδίον Άρεως, 38334 ΒΟΛΟΣ http://www.prd.uth.gr/aeihoros e-mail: aeihoros@prd.uth.gr τηλ.: 24210 74456 fax: 24210-74380

ÊÅÉÌÅÍÁ ÐÏËÅÏÄÏÌÉÁÓ ÙÑÏÔÁÎÉÁÓ ÊÁÉ ÁÍÁÐÔÕÎÇÓ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚ ΟΣΕΙΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ áεπιστηµονικό Περιοδικό áåé þñïò åé þñ ï ò

áåé þñïò åé þñ ï ò ÅðéìÝëåéá Ýêäïóçò : ííá Óáìáñßíá - Ðáíáãéþôçò ÐáíôáæÞò Layout : ÐáíåðéóôçìéáêÝò Åêäüóåéò Èåóóáëßáò Ó åäéáóìüò åîùöýëëïõ : Ãéþñãïò ÐáñáóêåõÜò Åêôýðùóç : ÁëÝêïò ÎïõñÜöáò ÊåíôñéêÞ äéüèåóç : ÐáíåðéóôçìéáêÝò Åêäüóåéò Èåóóáëßáò

ÊÅÉÌÅÍÁ ÐÏËÅÏÄÏÌÉÁÓ ÙÑÏÔÁÎÉÁÓ ÊÁÉ ÁÍÁÐÔÕÎÇÓ Ðåñéå üìåíá ÅéóáãùãÞ ÐåôñÜêïò Ã. ÐåñéöåñåéáêÝò áíéóüôçôåò êáé ðåñéöåñåéáêþ ðïëéôéêþ óôçí ÅëëÜäá Ïéêïíüìïõ Ä. Ç ðåñéöåñåéáêþ äéüóôáóç ôïõ Ã' Êïéíïôéêïý Ðëáéóßïõ ÓôÞñéîçò: Ðñþôåò åêôéìþóåéò Øõ Üñçò Ã. ÐåñéöåñåéáêÞ ðïëéôéêþ êáé ðåñéöåñåéáêü ðñïãñüììáôá ôùí Êïéíïôéêþí Ðëáéóßùí ÓôÞñéîçò ôçò ÅëëÜäáò: Áðïôßìçóç êáé ðñïïðôéêýò ÑïâïëÞò Á. Åßíáé "ÏéêïíïìéêÞ" ç ÏéêïíïìéêÞ ÁíÜëõóç ôïõ þñïõ; ÐåñéöåñåéáêÞ ÅðéóôÞìç, ÏéêïíïìéêÞ Ãåùãñáößá êáé "ÃåùãñáöéêÜ ÏéêïíïìéêÜ" ÊáñáãÜíçò Á. Ç åðßäñáóç ôïõ þñïõ óôçí áðïôåëåóìáôéêüôçôá ôçò ðáñáãùãéêþò äéáäéêáóßáò óôéò ìéêñïðåñéöýñåéåò ôçò åëëçíéêþò ïéêïíïìßáò ÈÅÌÁÔÁ ÐÏËÉÔÉÊÇÓ ÌáíùëÜò Ã., ÔñáãÜêç Á. Ç ÏéêïíïìéêÞ ÐïëéôéêÞ óôï þñï ôçò Åõñùæþíçò: ÈåóìéêÞ ÂÜóç, Öïñåßò ÄñÜóçò êáé Ðëáßóéï ÐïëéôéêÞò ÌðáëôÜò Å. Ç áíüëõóç ôùí õäáôéêþí äéáìåñéóìüôùí ôçò þñáò óôçí åöáñìïãþ ôçò ïäçãßáò ðëáßóéï ãéá ôá íåñü ÓÔÁÕÑÏÄÑÏÌÉÁ ÔÏÕ Ó ÅÄÉÁÓÌÏÕ Øõ Üñçò Ã. ERSA, Ðüñôï, 2004 ERSA, ìóôåñíôáì, 2005 ERSA, Âüëïò, 2006 (áíáããåëßá) ÊÑÉÔÉÊÅÓ ÐÁÑÏÕÓÉÁÓÅÉÓ Áíäñéêïðïýëïõ Å. Ã.ÐåôñÜêïò, Ã. Øõ Üñçò, ÐåñéöåñåéáêÞ ÁíÜðôõîç óôçí ÅëëÜäá Ïéêïíüìïõ Ä. Ãñ. ÊáõêáëÜò (åð.), ÆçôÞìáôá ùñéêþò ÁíÜðôõîçò. ÈåùñçôéêÝò ðñïóåããßóåéò êáé ðïëéôéêýò ÁÐÏØÅÉÓ ÓõíÝíôåõîç ìå ôïí Masahisa Fujita 4 6 32 56 80 102 130 158 182 184 186 188 194 198 200 3

áåé þñïò åé þñ ï ò Πε ρι φε ρεια κή πο λι τι κή και πε ρι φε ρεια κά προ γράµ µα τα των Κοι νο τι κών Πλαι σί ων Στή ρι ξης της Ελ λά δας: Α πο τί µη ση και προ ο πτι κές Γιάν νης Ψυ χά ρης Ε πί κου ρος Κα θη γη τής, Πα νε πι στή µιο Θεσ σα λί ας Πε ρί λη ψη Το άρ θρο αυ τό α να φέ ρε ται στα Πε ρι φε ρεια κά Ε πι χει ρη σια κά Προ γράµ µα τα των Κοι νο τι κών Πλαι σί ων Στή ρι ξης που υ λο ποι ή θη καν στη χώ ρα µας. Ει δι κό τε ρα στό χος αυ τού του άρ θρου εί ναι να συ σχε τί σει τα πε ρι φε ρεια κά προ γράµ µα τα µε τον πε ρι φε ρεια κό προ γραµ µα τι σµό και την πο λι τι κή πε ρι φε ρεια κής α νά πτυ ξης που α κο λού θη σε η χώ ρα µας κα τά τη διάρ κεια ε φαρ - µο γής αυ τών των προ γραµ µά των. Τα ε ρω τή µα τα που ε ξε τά ζο νται εί ναι κα τά συ νέ πεια τα εξής: Ποια εί ναι η δια χρο νι κή βα ρύ τη τα αυ τών των προ γραµ µά των στο σύ νο λο των ΚΠΣ και πώς αυ τή κρί νε ται; Ε ντάσ σο νται αυ τά τα προ γράµ µα τα σε έ ναν ευ ρύ τε ρο σχε δια σµό πε ρι φε - ρεια κής α νά πτυ ξης ή µή πως α πο τε λούν α πο σπα σµα τι κές δρά σεις που α πλά συ µπλη ρώ νουν άλ λες πο λι τι κές; Ποια εί ναι η έ κτα ση του α να δια νε µη τι κού χα ρα κτή ρα αυ τών των προ γραµ - µά των και πως αυ τή µε τα βάλ λε ται δια χρο νι κά; Μπο ρούν τα προ γράµ µα τα αυ τά να α πο τε - λέσουν µια πα ρα κα τα θή κη για το µέλ λον του πε ρι φε ρεια κού σχε δια σµού στην Ελ λά δα; Λέ ξεις κλει διά Πε ρι φε ρεια κή πο λι τι κή, πε ρι φε ρεια κός προ γραµ µα τι σµός, πε ρι φε ρεια κά προ γράµ µα τα, Κοινο τι κά Πλαί σια Στή ρι ξης. 56 αειχώρος, 3 (1): 56-79

Regional programes and regional policy in Greece: evaluation and prospects This article addresses Greece's Regional Operational Programmes. More precisely the paper analyses the relationship between the Regional Operational Programmes and the regional development strategy in Greece. The questions to be discussed are the following: Do regional programmes comprise part of a broader regional planning or are they isolated actions, which simply complement other policies? What is the relative share of these programmes through time within the whole of the CSFs and how can it be assessed? To what extent can these programmes be characterised as spatially redistributive and how does this change through time? What have we learned from them up to now and how this knowledge could be instructive for the future of regional planning in Greece? Keywords Regional policy, regional planning, regional programs, Greece's Community Support Framework. ÊÅÉ ÌÅ ÍÁ ÐÏ ËÅ Ï ÄÏ ÌÉÁÓ Ù ÑÏ ÔÁ ÎÉÁÓ ÊÁÉ Á ÍÁ ÐÔÕ ÎÇÓ ΕΙ ΣΑ ΓΩ ΓΗ Σκο πός αυ τού του άρ θρου εί ναι να κά νει µια πρώ τη α πο τί µη ση των πε ρι φε ρεια κών προ γραµ - µά των και της συµ βο λής τους στον πε ρι φε ρεια κό προ γραµ µα τι σµό και την πε ρι φε ρεια κή ανά πτυ ξη στην Ελ λά δα 1. Ό πως εί ναι γνω στό, µε τά την έ ντα ξη στην Ε ΟΚ, η ελ λη νι κή πε ρι φε - ρεια κή πο λι τι κή πέ ρα σε α πό µια πε ρί ο δο προ σαρ µο γής στο σύ στη µα προ γραµ µα τι σµού της Κοι νό τη τας, η ο ποί α ο ρι στι κο ποι ή θη κε το 1988 µε την έ ναρ ξη ε φαρ µο γής των Κοι νο τι κών Πλαι σί ων Στή ρι ξης (ΚΠΣ). Έ κτο τε, τα µό να προ γράµ µα τα οι κο νο µι κής α νά πτυ ξης που εκ πο - νού νται στην Ελ λά δα εί ναι αυ τά του ΚΠΣ 2. Τα ΚΠΣ α πο τε λού νται α πό δύ ο τµή µα τα ή αλ λιώς α πό δύ ο σκέ λη. Το ε θνι κό και το περι φε ρεια κό. Στο πρώ το α νή κουν τα Το µε α κά Ε πι χει ρη σια κά Προ γράµ µα τα, στο δεύ τε ρο ανή κουν τα Πε ρι φε ρεια κά Ε πι χει ρη σια κά Προ γράµ µα τα. Το έ να (Το µε α κά Ε πι χει ρη σια κά Προ γράµ µα τα) κα λύ πτει τις πα ρεµ βά σεις, οι ο ποί ες λό γω της εµ βέ λειάς τους (το µε α κές), πρέ πει να σχε δια στούν και να ε φαρ µο στούν σε ε θνι κό ε πί πε δο π.χ. Α γρο τι κή Α νά πτυ ξη, 1 Α πό το 1986 και την έ ναρ ξη της ε φαρ µο γής των Με σο γεια κών Ο λο κλη ρω µέ νων Προ γραµ µά των, µέ χρι το 2006 και τη λή ξη του Γ' ΚΠΣ, η Ευ ρω πα ϊ κή Έ νω ση και το Ελ λη νι κό η µό σιο θα έ χουν συ νο λι κά κα ταρ τί σει 45 προ γράµ - µα τα πε ρι φε ρεια κής α νά πτυ ξης (έ ξη στο πλαί σιο των ΜΟΠ και τριά ντα εν νέ α στο πλαί σιο των ΚΠΣ, συ νο λι κού κό - στους 7,7 τρι σε κα τοµ µυ ρί ων δρχ. (σε τι µές 1999). Οι πό ροι αυ τοί α ντι προ σω πεύ ουν τα τε λευ ταί α χρό νια πο σο στό που κυ µαί νε ται α πό 1,2% ως 5,9% του Α ΕΠ των ελ λη νι κών πε ρι φε ρειών πλην Ατ τι κής (Konsolas et al, 2002:4). Το άρ θρο αυ τό α να φέ ρε ται µό νο στα ΠΕΠ. 2 Το "Πρό γραµ µα Πε ρι φε ρεια κής Α νά πτυ ξης 1981-1985", εί ναι το πρώ το αυ το τε λές πρό γραµ µα πε ρι φε ρεια κής ανά πτυ ξης στην Ελ λά δα. Το "Πε ντα ε τές Πρό γραµ µα Οι κο νο µι κής και Κοι νω νι κής Α νά πτυ ξης 1983-1987" α πο τε λεί το τε λευ ταί ο ε θνι κό α να πτυ ξια κό πρό γραµ µα που ε φάρ µο σε η Ελ λά δα. Το "Πε ντα ε τές Πρό γραµ µα Οι κο νο µι κής και Κοι νω νι κής Α νά πτυ ξης 1988-1992" δεν προ ω θή θη κε τε λι κά για έ γκρι ση στη Βου λή των Ελ λή νων, αλ λά τρο πο ποι ή - θη κε και υ πο βλή θη κε στην Κοι νό τη τα ως Σχέ διο Πε ρι φε ρεια κής Α νά πτυ ξης (ΣΠΑ) 1989-1993, στη βά ση του ο ποί ου ε γκρί θη κε το Α' ΚΠΣ, που πε ρι λαµ βά νει και τα ΠΕΠ. 57

áåé þñïò åé þñ ï ò Περι βάλ λον, Ο δι κοί Ά ξο νες. Το δεύ τε ρο τµή µα (Πε ρι φε ρεια κά Ε πι χει ρη σια κά Προ γράµ µα - τα) κα λύ πτει ο λο κλη ρω µέ νες α να πτυ ξια κές δρά σεις στο ε πί πε δο κά θε µιας α πό τις 13 Πε ρι - φέ ρειες της χώ ρας. Η πε ρι φε ρεια κή α νά πτυ ξη ε πη ρε ά ζε ται και α πό τα δύ ο. Ό λες οι το µε α κές πο λι τι κές έ χουν χω ρι κές δια στά σεις. Και ό λα τα πε ρι φε ρεια κά προ γράµ µα τα υ λο ποιούν τοµε α κές πο λι τι κές. Ά ρα η συ νο χή και η συ µπλη ρω µα τι κό τη τα µε τα ξύ των προ γραµ µά των παί ζει κα θο ρι στι κό ρό λο στην ε πι τυ χί α της πε ρι φε ρεια κής πο λι τι κής. Το άρ θρο αυ τό θα α σχο λη θεί κυ ρί ως µε τα Πε ρι φε ρεια κά Ε πι χει ρη σια κά Προ γράµ - µατα. Τα προ γράµ µα τα αυ τά συν δέ ο νται µε έ ναν ει δι κό τρό πο µε την πε ρι φε ρεια κή α νά πτυ - ξη, ο ο ποί ος και τα κα θι στά αυ τό νο µο α ντι κεί µε νο µε λέ της. Κατ αρ χήν, προσ διο ρί ζουν µε µε γα λύ τε ρη σα φή νεια την πε ρι φε ρεια κή στρα τη γι κή, και προ σαρ µό ζο νται πε ρισ σό τε ρο στις α να πτυ ξια κές α παι τή σεις της κά θε πε ρι φέ ρειας. Ε πι πλέ ον, προ σφέ ρουν το κα τάλ λη λο πλαί - σιο ε ξει δί κευ σης και α ξιο λό γη σης και των το µε α κών πο λι τι κών. Πα ρό τι τα προ γράµ µα τα αυτά χρη µα το δο τούν συ νή θως έρ γα µι κρής κλί µα κας, έ χουν ε ξαι ρε τι κή ση µα σί α για την τοπι κή α νά πτυ ξη, και πα ρά γουν ση µα ντι κή το πι κή προ στι θέ µε νη α ξί α. Μά λι στα, µε γά λο µέρος των έρ γων αυ τών ε µπί πτει στην αρ µο διό τη τα της το πι κής αυ το διοί κη σης. Τέ λος, τα περι φε ρειακά προ γράµ µα τα α πο κα λύ πτουν τον βαθ µό διοι κη τι κής και δη µο σιο νο µι κής α πο - κέ ντρω σης του κρά τους, που εί ναι έ νας κρί σι µος πα ρά γο ντας για την α πο τε λε σµα τι κή ε φαρ - µο γή της σύγ χρο νης δη µό σιας πο λι τι κής. Τα ε ρω τή µα τα ε πο µέ νως που θα συ ζη τη θούν σε αυ τό το άρ θρο εί ναι τα ε ξής: Α πο τε - λούν τα πε ρι φε ρεια κά προ γράµ µα τα τµή µα τα ε νός ευ ρύ τε ρου πε ρι φε ρεια κού σχε δια σµού ή µή πως πρό κει ται για α πο σπα σµα τι κές δρά σεις που α πλά συ µπλη ρώ νουν άλ λες πο λι τι κές; Ποια εί ναι η δια χρο νι κή βα ρύ τη τα αυ τών των προ γραµ µά των στο σύ νο λο των ΚΠΣ και πώς αυ τή κρί νε ται; Ποια εί ναι η έ κτα ση του α να δια νε µη τι κού χα ρα κτή ρα αυ τών των προ γραµ - µάτων και πως αυ τή µε τα βάλ λε ται δια χρο νι κά; Μπο ρούν τα προ γράµ µα τα αυ τά να α πο τε λέ - σουν µια πα ρα κα τα θή κη για το µέλ λον του πε ρι φε ρεια κού σχε δια σµού στην Ελ λά δα; ΠΕ ΡΙ ΦΕ ΡΕΙΑ ΚΑ ΠΡΟ ΓΡΑΜ ΜΑ ΤΑ, ΠΕ ΡΙ ΦΕ ΡΕΙΑ ΚΟΣ ΣΧΕ ΙΑ ΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΕ ΡΙ ΦΕ ΡΕΙΑ ΚΗ Α ΝΑ ΠΤΥ ΞΗ ΣΤΗΝ ΕΛ ΛΑ Α Ό σο και αν α κου στεί πα ρά ξε να στρα τη γι κός πε ρι φε ρεια κός σχε δια σµός στην Ελ λά δα αυ τή τη στιγ µή ή δεν υ πάρ χει, ή εί ναι ε ξαι ρε τι κά α τε λής. Ο α ντί λο γος για αυ τό θα ή ταν ό τι "µα ό λο το ΚΠΣ για την πε ρι φε ρεια κή α νά πτυ ξη γί - νε ται". Η α λή θεια εί ναι ό τι ό λες οι ελ λη νι κές πε ρι φέ ρειες, ή ταν ε πι λέ ξι µες για κοι νο τι κή χρηµα το δό τη ση και στα τρί α ΚΠΣ α φού ό λες εί χαν ε ξαι ρε τι κά χα µη λό ε πί πε δο α νά πτυ ξης. Για αυ τό ε πι λέ ξι µη τε λι κά ή ταν ό λη η χώ ρα 3. Μό νο που στην πο ρεί α η σύ γκλι ση κι α νά πτυ ξη 3 Για το Στό χο 1, τα πε ρι φε ρεια κά προ γράµ µα τα µπο ρού σαν να πε ρι λαµ βά νουν το σύ νο λο της ε πι κρά τειας και να υ περ βαί νουν το πε ρι φε ρεια κό πλαί σιο υ πό τη στε νή έν νοια (Κα νο νι σµός 2052/88/Ε ΟΚ). Τα ΚΠΣ έ χουν τη µορ φή 58

των πε ρι φε ρειών ως θέ µα υ πο βαθ µί στη κε, ή θε ω ρή θη κε ό τι θα προ κύ ψει έµ µε σα, µέ σω της σύ γκλι σης και της α νά πτυ ξης της χώ ρας. Εί ναι χα ρα κτη ρι στι κό ό τι για ό λο το διά στη µα εφαρ µο γής των ΚΠΣ δεν ε τέ θη κα νέ νας συ γκε κρι µέ νος στό χος για την α νά πτυ ξη των πε ρι - φε ρειών 4. Οι ελ λεί ψεις στον το µέ α του πε ρι φε ρεια κού σχε δια σµού δεν ε ξα ντλού νται σε αυ τά. Εκτι µού µε ό τι, α νε ξάρ τη τα α πό τα κοι νο τι κά προ γράµ µα τα, η χώ ρα ό φει λε να έ χει έ να στρα - τη γι κό σχέ διο πε ρι φε ρεια κής α νά πτυ ξης, ε ντός του ο ποί ου θα υ λο ποιού νται και τα ΚΠΣ. Αυτό θα α πο τε λού σε ε πί σης κα τευ θυ ντή ριο ο δη γό και για τις ε κτός ΚΠΣ πο λι τι κές οι ο ποί ες πα ρό τι εί ναι µι κρό τε ρης έ κτα σης και βα ρύ τη τας, δεν έ χουν πά ψει να υ πάρ χουν. Πα ρά δειγ µα οι δη µό σιες ε πεν δύ σεις. Το 60% αυ τών υ λο ποιεί ται µέ σω των ΚΠΣ, το υ πό λοι πο ό µως 40% µέ σω ποί ου κα τευ θυ ντη ρί ου σχε δί ου κα τα νέ µε ται στη χώ ρα 5 ; Ε πο µέ νως ο σχε δια σµός των ΚΠΣ ό χι µό νο δεν α πέ κλειε ή ε µπό δι ζε τον ευ ρύ τε ρο περι - φε ρεια κό σχε δια σµό στην Ελ λά δα, αλ λά α ντί θε τα η κα λύ τε ρη α ξιο ποί η ση των πό ρων προ ϋ - πέ θε τε την ύ παρ ξη αυ τού του σχε δια σµού. Η έλ λει ψη στρα τη γι κού σχε δια σµού έ χει ε πα νει - ληµ µέ να ε πι ση µαν θεί ως η βα σι κό τε ρη α δυ να µί α της πε ρι φε ρεια κής πο λι τι κής στην Ελ λά δα, του λά χι στον µέ χρι το Β' ΚΠΣ. Η α να φο ρά του ΚΕ ΠΕ στην έκ θε ση για την α ξιο λό γη ση των ΠΕΠ του Β' ΚΠΣ εί ναι ε ξαι ρε τι κά κα τα το πι στι κή. "Πρό κει ται για την α που σί α ή ελ λι πή παρου σί α ο λο κλη ρω µέ νων και ευ ρύ τε ρης προ ο πτι κής α να πτυ ξια κών σχε δί ων στρα τη γι κού χα ρα κτή ρα, µε τα ο ποί α να εκ φρά ζε ται η δια πε ρι φε ρεια κή α να πτυ ξια κή στρα τη γι κή και βάσει των ο ποί ων δια µορ φώ νο νται οι κύ ριες το µε α κές πα ρεµ βά σεις και η δια πε ρι φε ρεια κή κα τα νο µή των πό ρων" (ΚΕ ΠΕ, 1997: 132). Ε πί σης, σε άλ λη έκ θε ση α ξιο λό γη σης του Β' ΚΠΣ για την Ελ λά δα α να φέ ρε ται ό τι 'τό σο στα ΠΕΠ ό σο και στα το µε α κά ε πι χει ρη σια κά προ γράµ - µα τα του ε θνι κού σκέ λους του Β' ΚΠΣ δεν δια κρί νε ται η δια πε ρι φε ρεια κή διά στα ση, που θα συ νι στού σε κα τευ θυ ντή ριο πλαί σιο άρ θρω σης της α να πτυ ξια κής στρα τη γι κής κά θε πε ρι φέ - ρειας και πα ράλ λη λα θα στή ρι ζε τη δια µόρ φω ση συ γκρο τη µέ νων δια πε ρι φε ρεια κής και στρα τη γι κής ση µα σί ας το µε α κών πα ρεµ βά σε ων σ' έ να ευ ρύ τε ρο των πε ρι φε ρειών πλαί σιο χω ρι κών ενο τή των (ΚΕ ΠΕ-REMACO, 1998: 3-33). Η διοι κη τι κή α πο κέ ντρω ση και η δη µο σιο νο µι κή α πο κέ ντρω ση, που θα συ νό δευαν τον προ γραµ µα τι σµό και τις α να πτυ ξια κές πο λι τι κές των ΠΕΠ ήρ θαν πο λύ κα θυ στε ρη µέ να. Οι ÊÅÉ ÌÅ ÍÁ ÐÏ ËÅ Ï ÄÏ ÌÉÁÓ Ù ÑÏ ÔÁ ÎÉÁÓ ÊÁÉ Á ÍÁ ÐÔÕ ÎÇÓ δε σµευ τι κής προ γραµ µα τι κής συµ φω νί ας α νά µε σα στο κρά τος µέ λος και την Ε πι τρο πή και εί ναι το α πο τέ λε σµα της σύ ζευ ξης της πε ρι φε ρεια κής πο λι τι κής της Κοι νό τη τας και ε κεί νης του κρά τους µέ λους. 4 Ο µό νος σα φής στό χος για την α νά πτυ ξη και σύ γκλι ση των πε ρι φε ρειών της χώ ρας ε τέ θη µό λις το 2003, στη 'Χάρ- τα Σύ γκλι σης 2004-2008', ό που ε πι διώ κε ται κα µί α ελ λη νι κή πε ρι φέ ρεια να µην έ χει ε πί πε δο α νά πτυ ξης κά νω α πό το 65% του κοι νο τι κού µέ σου ό ρου το 2008 (Υ ΠΕ ΘΟ, 2003: 13) Έ νας στό χος που δεν εί ναι και τό σο φι λό δο ξος µε - τά α πό τριά ντα χρό νια κοι νο τι κής πε ρι φε ρεια κής πο λι τι κής. Πά ντως, µε βά ση τα στοι χεί α του 2000 έ ξη πε ρι φέ ρειες έχουν ε πί πε δο α νά πτυ ξης κά τω α πό το 65% (Αν. Μα κε δο νί α και Θρά κη, Θεσ σα λί α, Ή πει ρος, Ιό νια Νη σιά, υ τι κή Ελ λά δα και Πε λο πόν νη σος). 5 Ε δώ µπαί νουν τα ο λυ µπια κά έρ γα, οι ε πι χο ρη γή σεις των ε πι χει ρή σε ων των α να πτυ ξια κών νό µων, τα έρ γα της το - πι κής αυ το διοί κη σης που χρη µα το δο τού νται α πό τους κε ντρι κούς αυ το τε λείς πό ρους κ.ά.. 59

áåé þñïò åé þñ ï ò πε ρι φέ ρειες θε σµο θε τή θη καν το 1986, αλ λά πό σους δια χει ρί στη καν µό λις το 1998 6. Αυ τό ση - µαί νει ό τι το συ γκε ντρω τι κό σύ στη µα διοί κη σης και δια χεί ρι σης των δη µο σί ων πό ρων έ παι - ξε και ε ξα κο λου θεί να παί ζει τον κυ ρί αρ χο ρό λο στις πε ρι φε ρεια κές υ πο θέ σεις ό λο αυ τό το διά στη µα. Σή µε ρα έ χουν δια µορ φω θεί κά ποιες δο µές και έ χει α πο κτη θεί ση µα ντι κή ε µπει ρία που α πο τε λεί έ να κε φά λαιο για τον πε ρι φε ρεια κό προ γραµ µα τι σµό. Οι πε ρι φέ ρειες συ νι - στούν πλέ ον το µο να δι κό βαθ µό διοι κη τι κής α πο κέ ντρω σης και α πό αυ τές γί νε ται η δια χεί - ριση των ΠΕΠ. Ε πο µέ νως µπο ρούν α πό κα λύ τε ρη θέ ση να α πο τε λέ σουν τον ε ταί ρο της κε - ντρι κής κυ βέρ νη σης και της κοι νό τη τας στην α να πτυ ξια κή προ σπά θεια. Ο πο λυ-ε πί πε δος και συµ µε το χι κός προ γραµ µα τι σµός άλ λω στε εί ναι έ να α πό τα στοι χεί α της ευ ρω πα ϊ κής δια κυ - βέρ νη σης, κά τι που η κυο φο ρού µε νη πε ρι φε ρεια κή και διοι κη τι κή α να συ γκρό τη ση της χώ ρας πρέ πει να λά βει υ πό ψη. Ε δώ ό µως χρειά ζε ται να γί νει µια ση µα ντι κή διευ κρί νι ση. Εί ναι άλ λο πράγ µα η πο λι - τική πε ρι φε ρεια κής α νά πτυ ξης και άλ λο πράγ µα ο βαθ µός διοι κη τι κής και δη µο σιο νο µι κής απο κέ ντρω σης. Θε ω ρη τι κά, πε ρι φε ρεια κή α νά πτυ ξη θα µπο ρού σε να γί νει και χω ρίς δη µο - σιο νο µι κή α πο κέ ντρω ση, µε πό ρους που θα κα τευ θύ νο νται στις πε ρι φέ ρειες α πό το κέ ντρο και µό νο α πό αυ τό. Ό µως, ό πως χα ρα κτη ρι στι κά α να φέ ρε ται, τό σο στην κλα σι κή και ό σο και στη σύγ χρο νη βι βλιο γρα φί α της δη µό σιας οι κο νο µι κής, ο ρι σµέ νοι στό χοι της κρα τι κής παρέµ βα σης στην οι κο νο µί α φαί νε ται να ε πι τυγ χά νο νται α πο τε λε σµα τι κό τε ρα α πό τις α πο - κε ντρω µέ νες βαθ µί δες διοί κη σης του κρά τους 7. Την ί δια α ντί λη ψη φαί νε ται να υ ιο θε τεί και η ΕΕ η ο ποί α ζη τά ει, την α πο κε ντρω µέ νη δια χεί ρι ση των προ γραµ µά των α πό την πρώ τη στιγµή της εµ φά νι σής τους, και µε ο λο έ να και πιο ε πι τα κτι κό τρό πο, µέ χρι σή µε ρα. Το τι ση µαί νει άρι στος βαθ µός διοι κη τι κής και δη µο σιο νο µι κής α πο κέ ντρω σης α πό χώ ρα σε χώ ρα, εί ναι σχε τι κό, κα θώς ε ξαρ τά ται α πό πολ λούς πα ρά γο ντες που ά πτο νται της διοι κη τι κής ορ γά νω - σης το κρά τους, της ι στο ρί ας του, του ρό λου που έ χουν δια δρα µα τί σει οι πε ρι φέ ρειες στην ιστο ρι κή δια δρο µή της δια µόρ φω σής του κ.λπ. (Keating, 1998). Στην Ελ λά δα, πα ρά τη ρη τή Συ νταγ µα τι κή ρή ση ό τι "η διοί κη ση του κρά τους ορ γα νώ νε ται σύµ φω να µε το α πο κε ντρω - τικό σύ στη µα" (άρ θρο 101), τό σο ο βαθ µός διοι κη τι κής α πο κέ ντρω σης, ό σο και ο βαθ µός δη - µο σιο νο µι κής α πο κέ ντρω σης εί ναι πο λύ µι κρός. Τα κοι νο τι κά προ γράµ µα τα, και πο λύ πε ρισ - 6 Ο θε σµός της Πε ρι φέ ρειας ει σά γε ται στο διοι κη τι κό σύ στη µα της χώ ρας µε το Ν. 1622/1986 "Το πι κή αυ το διοί - κηση-πε ρι φε ρεια κή α νά πτυ ξη και δη µο κρα τι κός προ γραµ µα τι σµός". Με βά ση το υπ' α ριθ µόν 51 Π.. της 6/3/1987, η χώ ρα διαι ρέ θη κε σε 13 Πε ρι φέ ρειες και ο ρί στη κε η χω ρι κή τους έ κτα ση, η έ δρα και ο τί τλος τους. Α πό το 1998 εκ - δί δο νται α πό το Υ ΠΟΙΟ Συλ λο γι κές Α πο φά σεις Έρ γων Πε ρι φέ ρειας (ΣΑ ΕΠ), δη λα δή κα ταρ τί ζε ται ξε χω ρι στό Πε ρι - φε ρεια κό Α να πτυ ξια κό Πρό γραµ µα για τα έρ γα που χρη µα το δο τού νται α πό την Πε ρι φέ ρεια, ως τµή µα του Π Ε, µε ξε χω ρι στό ό ριο πλη ρω µών. Κα τά το 1998, εκ δό θη καν ΣΑ ΕΠ/2 για τις Πε ρι φέ ρειες Κε ντρι κής Μα κε δο νί ας, Θεσ σα - λί ας, Πε λο πον νή σου και Κρή της. Κα τά το 1999, συ νε χί στη κε και ο λο κλη ρώ θη κε η δια δι κα σί α έκ δο σης των ΣΑ ΕΠ για ό λες τις Πε ρι φέ ρειες. 7 Κλα σι κές συ νει σφο ρές σε αυ τά τα θέ µα τα θε ω ρού νται τα έρ γα των Musgrave (1959), Oates (1972) και Tiebout (1956). Α πό τις πλέ ον πρό σφα τες εκ δό σεις ξε χω ρί ζουν αυ τές των Dafflon (2003) και Rodden et al (2003). Στην ελ - λη νι κή βι βλιο γρα φί α βλέ πε κυ ρί ως Γε ωρ γα κό που λος (1997: 636-662), Τά τσος (1999). 60

σό τε ρο τα πε ρι φε ρεια κά προ γράµ µα τα, στο πλαί σιο της ε ται ρι κής σχέ σης, α νέ δει ξαν την πε - ρι φέ ρεια ως τυ πι κά ι σο δύ να µο ε ταί ρο στην πε ρι φε ρεια κή α νά πτυ ξη και ε πέ φε ραν µια σει ρά από αλ λα γές στον τρό πο λει τουρ γί ας της διοί κη σης που έ δι ναν έµ φα ση στην ι σχυ ρο ποί η ση των απο κε ντρω µέ νων δο µών του κρά τους. Η δια δι κα σί α αυ τή εί ναι µάλ λον στην αρ χή, η δυ - να µι κή της ε ξέ λι ξής της α να µέ νε ται να ο λο κλη ρω θεί και να ε ξει δι κευ τεί στο ά µε σο µέλ λον, ίσως και µε την κυο φο ρού µε νη πε ρι φε ρεια κή και διοι κη τι κή α να συ γκρό τη ση της χώ ρας. Η ΙΑ ΧΡΟ ΝΙ ΚΗ ΒΑ ΡΥ ΤΗ ΤΑ ΤΟΥ Α ΞΟ ΝΑ ΠΡΟ ΤΕ ΡΑΙΟ ΤΗ ΤΑΣ ΠΕ ΡΙ ΦΕ ΡΕΙΑ ΚΗ Α ΝΑ ΠΤΥ ΞΗ ΣΤΟ ΣΥ ΝΟ ΛΟ ΤΩΝ ΚΠΣ ÊÅÉ ÌÅ ÍÁ ÐÏ ËÅ Ï ÄÏ ÌÉÁÓ Ù ÑÏ ÔÁ ÎÉÁÓ ÊÁÉ Á ÍÁ ÐÔÕ ÎÇÓ Ο ά ξο νας προ τε ραιό τη τας πε ρι φε ρεια κή α νά πτυ ξη πε ρι λαµ βά νει τα ΠΕΠ. Η δια χεί ρι ση των πε ρι φε ρεια κών προ γραµ µά των των ΚΠΣ στα δια κά έ χει πε ρά σει στις πε ρι φέ ρειες. Κα τά συ - νέ πεια η σχε τι κή βα ρύ τη τα των προ γραµ µά των αυ τών στο σύ νο λο των ΚΠΣ α πο κα λύ πτει και τον βαθ µό διοι κη τι κής και δη µο σιο νο µι κής α πο κέ ντρω σης στην Ελ λά δα. Στους πί να κες 1,2,3 που α κο λου θούν α πο τυ πώ νε ται η κα τα νο µή των πό ρων των Α', Β' και Γ' ΚΠΣ κα τά ά ξο να προ τε ραιό τη τας. Για το Α' και Β' ΚΠΣ α πο τυ πώ νε ται ε πι πλέ ον η ει - κόνα της κα τα νο µής των πό ρων στην αρ χή και στο τέ λος κά θε προ γραµ µα τι κής πε ριό δου. Από τους πί να κες αυ τούς προ κύ πτουν ο ρι σµέ να πο λύ χρή σι µα συ µπε ρά σµα τα. Κα ταρ χήν, στο πε ντα ε τές Α' ΚΠΣ 1989-1993, έ χει έ ξη προ τε ραιό τη τες. Τα ΠΕΠ πε ρι - λαµ βά νο νται στον ά ξο να "α νά πτυ ξη του εγ χώ ριου δυ να µι κού των 13 πε ρι φε ρειών" 8. Την πε - ρί ο δο αυ τή το µι σό ΚΠΣ πή γε στα ΠΕΠ. Ε δώ ό µως υ πάρ χει το ε ξής πα ρά δο ξο. Ε νώ την πε ρί - ο δο αυ τή πα ρα τη ρού νται σο βα ρά κε νά τό σο ό σον α φο ρά στην ο λο κλή ρω ση και ε ξει δί κευ ση του θε σµι κού πλαι σί ου της πε ρι φε ρεια κής α πο κέ ντρω σης, ό σο και α που σί α α πο κε ντρω µέ νων δο µών δια χεί ρι σης των πό ρων, τα πε ρι φε ρεια κά προ γράµ µα τα εί ναι ε νι σχυ µέ να. Τι συµ βαί - νει; Α πλά στα προ γράµ µα τα αυ τά ε ντά χθη καν κυ ρί ως µι κρά έρ γα κε ντρι κών φο ρέ ων (Υ πουρ - γεί ων), πε ρι φε ρειών, νο µαρ χιών (Νο µαρ χια κά Προ γράµ µα τα) και δή µων και κοι νο τή των (ΕΑ ΠΤΑ ). Οι δε ε νι σχυ µέ νοι πό ροι δεν α φο ρού σαν σε προ τε ραιό τη τα τό σο στην πε ρι φε - ρειακή α νά πτυ ξη, ό σο στον κα τα κερ µα τι σµό των πό ρων σε το πι κής εµ βέ λειας µι κρά έρ γα. Αυ τό διευ κό λυ νε µεν την α πορ ρό φη ση πό ρων, δεν εί ναι ό µως κα θό λου βέ βαιο ό τι συ νέ βα λε στην πε ρι φε ρεια κή α νά πτυ ξη, ε νώ την ί δια στιγ µή εί ναι αµ φί βο λο αν ε ξυ πη ρε τού σε και την ε θνι κή α νά πτυ ξη (Economou, 1997 Georgiou, 1994 Τσού κα λης, 1998: 304). Έ τσι το 41% στην αρ χή του ΚΠΣ για τα ΠΕΠ, έ γι νε 50% στο τέ λος της προ γραµ µα τι κής πε ριό δου. Α πό πού ό µως προ κύ πτει το πλε ό να σµα πό ρων που πά ει στην πε ρι φε ρεια κή α νά πτυξη; Ε ξε τά ζο ντας τους άλ λους ά ξο νες προ τε ραιό τη τας δια πι στώ νε ται πα ρα δείγ µα τος χά ριν ότι 8 Συ γκε κρι µέ να, στο Α' ΚΠΣ, κα ταρ τί στη καν 12 το µε α κά και 13 πε ρι φε ρεια κά προ γράµ µα τα. Το συ νο λι κό κό στος των προ γραµ µά των (το µε α κών και πε ρι φε ρεια κών) α νήλ θε σε 15,5 δις ECU. Σε αυ τό το πο σό πε ρι λαµ βά νο νται οι πό - ροι α πό τον στό χο 1 κα θώς και αυ τοί α πό τα ΜΟΠ 1986-1992 (Ε Ε, 1990; EC, 1997:34). 61

áåé þñïò åé þñ ï ò στον ά ξο να προ τε ραιό τη τας 1 "βελ τί ω ση των βα σι κών υ πο δο µών", το προ γραµ µα τι σµέ νο αρ - χι κά 37,4% των πό ρων µειώ νε ται στο 28,8%. Ο ά ξο νας αυ τός που ε πρό κει το να κα λύ ψει έ να το µέ α µε µε γά λες υ στε ρή σεις για την ελ λη νι κή οι κο νο µί α, ε κεί που υ πήρ χε δη λα δή τε ρά στια α νά γκη να κα λυ φθεί το α να πτυ ξια κό και κοι νω νι κό κε νό, στον το µέ α των βα σι κών υ πο δο - µών, ε κεί εµ φα νί στη κε α δυ να µί α να γί νει έ γκαι ρη και σω στή α ξιο ποί η ση των πό ρων. Ðßíáêáò 1: Ïé Ýîç âáóéêýò ðñïôåñáéüôçôåò ôïõ Á' ÊÐÓ 1989-1993 1ç ðñïôåñáéüôçôá Âåëôßùóç ôùí âáóéêþí õðïäïìþí 2ç ðñïôåñáéüôçôá ÁíÜðôõîç ôïõ ðñùôïãåíïýò ôïìýá êáé áãñïôéêþ áíüðôõîç 3ç ðñïôåñáéüôçôá Âåëôßùóç ôçò áíôáãùíéóôéêüôçôáò ôùí åðé åéñþóåùí 4ç ðñïôåñáéüôçôá Éóüññïðç áíüðôõîç ôïõ ôïõñéóìïý 5ç ðñïôåñáéüôçôá ÁíÜðôõîç ôïõ áíèñþðéíïõ äõíáìéêïý 6ç ðñïôåñáéüôçôá ÁíÜðôõîç ôïõ åã þñéïõ äõíáìéêïý ôùí 13 ðåñéöåñåéþí ÓÕÍÏËÏ ÐçãÞ: ÅõñùðáúêÞ ÅðéôñïðÞ, 1994: 17-18 Ó ÅÔÉÊÏ ÌÅÑÉÄÉÏ ÓÔÇÍ ÁÑ Ç ÔÏÕ ÊÐÓ 37,4% 5,8% 7,0% 1,3% 7,5% 40,9% 100,0% Ó ÅÔÉÊÏ ÌÅÑÉÄÉÏ ÓÔÏ ÔÅËÏÓ ÔÏÕ ÊÐÓ 28,8% 6,1% 3,8% 0,8% 10,2% 50,3% 100,0% Οι υ πό λοι ποι τέσ σε ρις ά ξο νες έ χουν µι κρό τε ρη συµ µε το χή στο ΚΠΣ, µε γά λη ό µως σχε - τι κή ση µα σί α ως προς τον το µέ α πα ρέµ βα σής τους. Αν ε ξε τα στούν πιο α να λυ τι κά θα δια πι - στω θούν άλ λου τύ που α να κο λου θί ες και στρε βλώ σεις. Για πα ρά δειγ µα, υ περ βά σεις σε σχέ ση µε τον αρ χι κό προ γραµ µα τι σµό πα ρα τη ρού νται στον ά ξο να "α νά πτυ ξη του αν θρώ πι νου δυ να µι κού", που εί ναι ο τρί τος, α πό ά πο ψη σχε τι κής βα ρύ τη τας, ά ξο νας του ΚΠΣ (α πό το 7,5% στο 10,2%). ε δο µέ νου ό τι οι δη µό σιες ε πεν δύ σεις στο αν θρώ πι νο κε φά λαιο συµ βά λουν α να λο γι κά πε ρισ σό τε ρο στην α να πτυ ξια κή δια δι κα σί α, απ' ό τι αυ τές στο φυ σι κό κε φά λαιο (Tondl, 2001), εί ναι ι διαί τε ρα θε τι κό που αυ τές κα τα λαµ - βά νουν τό σο υ ψη λή θέ ση στην ιε ράρ χη ση των προ τε ραιο τή των της ελ λη νι κής οι κο νο µί ας. Πο λύ πε ρισ σό τε ρο που η ελ λη νι κή οι κο νο µί α α πό τα µέ σα της δε κα ε τί ας του '80 άρ χι σε να εµ φα νί ζει α νη συ χη τι κά υ ψη λή α νερ γί α. υ στυ χώς, ό µως, και αυ τή η ει κό να εί ναι ε πί σης παρα πλα νη τι κή. Η ε πέν δυ ση στο αν θρώ πι νο κε φά λαιο στην πρά ξη µε τα φρά στη κε σε πλή θος σε µι να ρί ων, συ χνά ά σχε των µε τις α νά γκες της α γο ράς ερ γα σί ας, α πό φο ρείς που δεν εί χαν ού τε την πι στο ποί η ση, ού τε τις κα τάλ λη λες προ ϋ πο θέ σεις για αυ τά. Το ζή τη µα της ε πέν δυ σης 62

στην γνώ ση και το αν θρώ πι νο κε φά λαιο εµ φα νί ζε ται τε λι κά αµ φι σβη τού µε νης α πο τε λε σµα - τι κό τη τας µε βά ση τον τρό πο υ λο ποί η σής του α πό το Α' ΚΠΣ. Α ντί θε τα, στον ά ξο να προ τε ραιό τη τας "βελ τί ω ση της α ντα γω νι στι κό τη τας", στον οποίο ε πρό κει το να κα τα νε µη θεί το 7% των πό ρων, τε λι κά κα τα νε µή θη κε σχε δόν µό λις το 3,8%. υ στυ χώς, η ελ λη νι κή πο λι τεί α α δυ να τεί να κα τευ θύ νει πό ρους και να α ξιο ποι ή σει κον - δύ λια που θα ε νι σχύ σουν την α ντα γω νι στι κό τη τα, που εί ναι η µο να δι κή θω ρά κι ση της οι κο - νο µί ας, α πέ να ντι στον διε θνή α ντα γω νι σµό, ο ο ποί ος γί νε ται α κό µη πιο έ ντο νος σε µια δια δι - κα σί α ολο κλή ρω σης της α γο ράς. Κά ποια έµ φα ση δί νε ται ε πί σης στην α νά πτυ ξη του "α γρο τι κού το µέ α", ό που α κό µη και αν α φο ρά σε µι κρά έρ γα, κρί νε ται χρή σι µη, τό σο µε βά ση τη ση µα σί α αυ τού του το µέ α για την ελ λη νι κή οι κο νο µί α, ό σο και για τις έ ντο νες πιέ σεις που έ χει δε χτεί µε τά την έ ντα ξη της χώ ρας στην Κοι νό τη τα. εν πα ρα τη ρεί ται ό µως το ί διο και στον του ρι σµό, κα θώς και ε κεί που η χώ ρα έ χει φυσι κό συ γκρι τι κό πλε ο νέ κτη µα, α δυ να τεί να κα τευ θύ νει ε πεν δύ σεις για να ι σχυ ρο ποι ή σει και να α να δεί ξει σω στά το ο λο έ να και πιο α ντα γω νι στι κό "προ ϊ όν" της. Πα ρά δε την α να φο - ρά 'ισόρ ρο πη' α νά πτυ ξη του του ρι σµού εί ναι αµ φί βο λο κα τά πό σον οι νέ ες ε πεν δύ σεις κα τευ - θύν θη καν σε άλ λες πε ριο χές και ό χι σε ή δη του ρι στι κά κο ρε σµέ νες. Συ νο πτι κά, την πε ρί ο δο 1989-1993 το µι σό α πό το ΚΠΣ κα τα νέ µε ται στα ΠΕΠ. Αυ τό ό µως φαί νε ται ό τι υ πα γο ρεύ ε ται πε ρισ σό τε ρο α πό ευ και ρια κές α νά γκες, που ε ξυ πη ρε τούν την µε γα λύ τε ρη α πορ ρό φη ση των πό ρων, πα ρά α πό τη ύ παρ ξη ε νός συ νε κτι κού σχε δί ου οικο νο µι κής και πε ρι φε ρεια κής α νά πτυ ξης, ε ντός του ο ποί ου ε πι µε ρί ζο νται και συ ναρ θρώ - νονται οι ο ρι ζό ντιες πο λι τι κές, µε την πο λι τι κή πε ρι φε ρεια κής α νά πτυ ξης. Πα ρα τη ρεί ται επίσης έµ φα ση στις υ πο δο µές, ό µως εί ναι τρα ντα χτές οι δυ σκο λί ες α ξιο ποί η σης των πό ρων σε αυ τό τον το µέ α. Η στρα τη γι κή πα ρα γω γι κής α να συ γκρό τη σης εί ναι α τε λής, η έλ λει ψη συνέ πειας µε τον προ γραµ µα τι σµό σχε δόν συ νε χής, ε νώ µε γά λη εί ναι και η α νε πάρ κεια σε θε σµούς απο κε ντρω µέ νης διοί κη σης. Μέ σα α πό µια διαρ κή µε τα τό πι ση πό ρων και προ τε ραιο τή των σε έρ γα αµ φί βο λής α πο - τε λε σµα τι κό τη τας, χω ρίς ευ ρύ τε ρο σχέ διο και θε σµούς διοί κη σης και ορ γά νω σης σε κε ντρικό και πε ρι φε ρεια κό ε πί πε δο, και µε α δυ να µί α α πορ ρό φη σης των πό ρων δεν εί ναι κα θό λου ανε - ξή γη το για τί εί ναι αµ φι σβη τού µε νη η α να πτυ ξια κή ε πί δρα ση του Α' ΚΠΣ στην ελ λη νι κή οι κο - νο µί α και για την πε ρι φε ρεια κή α νά πτυ ξη 9. ÊÅÉ ÌÅ ÍÁ ÐÏ ËÅ Ï ÄÏ ÌÉÁÓ Ù ÑÏ ÔÁ ÎÉÁÓ ÊÁÉ Á ÍÁ ÐÔÕ ÎÇÓ 9 Την πε ρί ο δο 1989-93 ο µέ σος ε τή σιος ρυθ µός α νά πτυ ξης ή ταν της τά ξης του 1,2% για την Ελ λά δα, 2,0% για την Ι σπα νί α, 4,4% για την Ιρ λαν δί α και 2,6% για την Πορ το γα λί α. Αυ τό εί χε σαν α πο τέ λε σµα η Ελ λά δα α πό το 58 να φτά σει στο 64, η Ι σπα νί α α πό το 73 στο 78, η Ιρ λαν δί α α πό το 64 στο 83 και η Πορ το γα λί α α πό το 59 στο 68 του Κοι νο τι κού µέ σου ό ρου (Ευ ρω πα ϊ κή Ε πι τρο πή 1999: 199). Μέ ρος αυ τής της α νά πτυ ξης ο φεί λε ται στα ΚΠΣ. Το Α' ΚΠΣ συ νέ βα λε κα τά 0,8 µο νά δες ε τη σί ως στο ρυθ µό οι κο νο µι κής α νά πτυ ξης στην Ελ λά δα, 0,25 στην Ι σπα νί α, 0,5-1,0 στην Πορ το γα λί α και 2,6 στην Ιρ λαν δί α (EC, 1997). Αυ τό δεί χνει πό σο πο λύ ε ξαρ τη µέ νη εί ναι η α νά πτυ ξη στην Ελ λά δα α πό τα ΚΠΣ. Ση µα ντι κό ό µως εί ναι ε πί σης ό τι δεν έ χει γί νει µέ χρι σή µε ρα πο σο τι κή α ξιο λό γη ση της συµ βο - λής των προ γραµ µά των αυ τών στην πε ρι φε ρεια κή α νά πτυ ξη. Τα πρώ τα ε ρευ νη τι κά ευ ρή µα τα σε αυ τόν τον το µέ α 63

áåé þñïò åé þñ ï ò Οι προ α να φε ρό µε νες α νε πάρ κειες δι καιο λο γού νται ί σως και α πό την α νά γκη προ σαρ - µο γής του ελ λη νι κού διοι κη τι κού συ στή µα τος στις α παι τή σεις του κοι νο τι κού κα νο νι στι κού πλαι σί ου. εν παύ ει ό µως αυ τό να έ χει ε πη ρε ά σει της α νά πτυ ξη και σύ γκλι ση της ελ λη νι κής οι κο νο µί ας, και να έ χει ο δη γή σει σε έ να φτω χό α να πτυ ξια κό α πο τέ λε σµα του Α' ΚΠΣ για την ελ λη νι κή οι κο νο µί α. Προ χω ρώ ντας θα ε ξε τα στούν πιο συ νο πτι κά τα α ντί στοι χα δε δο µέ να για το Β' ΚΠΣ, κα τά την έ ναρ ξη, και κα τά τη λή ξη, της πε ριό δου ε φαρ µο γής του 1994-1999 10. Οι δια δι κα σίες πλέ ον έ χουν γί νει πιο αυ στη ρές, και η δυ να τό τη τα µε τα τό πι σης πό ρων α πό ά ξο να σε ά ξονα και α πό το έ να ε πι χει ρη σια κό πρό γραµ µα στο άλ λο, εί τε εί ναι α πα γο ρευ τι κή, εί τε ε ξαι ρε τι κά δύ σκο λη. Ε πι πλέ ον έ χουν αρ χί σει να δη µιουρ γού νται νέ ες µορ φές δια χεί ρι σης Μο νά δα Ορ - γά νω σης της ια χεί ρι σης του ΚΠΣ (ΜΟ ) και τε χνο κρα τι κής στή ρι ξης Μι κτή Ε πι τρο πή Κα θο δή γη σης (ΜΕΚ), ε νώ οι πε ρι φέ ρειες α να λαµ βά νουν πιο ε νερ γό ρό λο στις δια δι κα σί ες των ΠΕΠ. Μέ σω των ΠΕΠ του Β' ΚΠΣ, συ νε χί στη καν να υ λο ποιού νται έρ γα των κε ντρι κών φο ρέ ων, των πε ρι φε ρειών, των νο µαρ χιών (Νο µαρ χια κά προ γράµ µα τα) και έρ γα των δή µων και κοι νο τή των (Ε Α ΠΤΑ 2). Η ει κό να του Β' ΚΠΣ, ό πως α πο τυ πώ νε ται στον πί να κα 2, έ χει πολ λές ο µοιό τη τες, αλ λά και ση µα ντι κές δια φο ρές σε σχέ ση µε τα προ η γού µε να. Ðßíáêáò 2: Ïé ðýíôå áíáðôõîéáêïß Üîïíåò êáé ìïñöýò ðáñýìâáóçò ôïõ Â' ÊÐÓ 1994-1999 îïíáò 1 Ìåßùóç ôïõ âáèìïý ðåñéöåñåéáêüôçôáò êáé ðñïþèçóç ôçò åóùôåñéêþò óõíï Þò ìýóù ôçò áíüðôõîçò ôùí ìåãüëùí äéêôýùí õðïäïìþò îïíáò 2 Âåëôßùóç ôùí óõíèçêþí äéáâßùóçò îïíáò 3 ÁíÜðôõîç êáé áíôáãùíéóôéêüôçôá ôïõ ïéêïíïìéêïý éóôïý îïíáò 4 ÁíÜðôõîç ôïõ áíèñþðéíïõ äõíáìéêïý êáé ðñïþèçóç ôçò åñãáóßáò îïíáò 5 Ìåßùóç ôùí ðåñéöåñåéáêþí áíéóïôþôùí êáé Üñóç ôçò áðïìüíùóçò ôùí íçóéùôéêþí ðåñéï þí Ôå íéêþ ÂïÞèåéá ÓÕÍÏËÏ ÐçãÞ: ÅõñùðáúêÞ ÅðéôñïðÞ, 1994:126-129, ÕÐÅÈÏ, 1999:118 Ó ÅÔÉÊÏ ÌÅÑÉÄÉÏ ÓÔÇÍ ÁÑ Ç ÔÏÕ ÊÐÓ 27,8% 9,05% 25,3% 12,5% 25,0% 0,33% 100,0% Ó ÅÔÉÊÏ ÌÅÑÉÄÉÏ ÌÅ ÑÉ ÔÉÓ 30/06/1999 22,3% 11,7% 21,9% 15,4 28,5% 0,2% 100,0% δεί χνουν ό τι τα προ γράµ µα τα αυ τά έ χουν δια φο ρε τι κή ε πί πτω ση στην ε θνι κή απ' ό τι στην πε ρι φε ρεια κή α νά πτυ ξη στην Ελ λά δα (Λα µπρι νί δης κ.ά., 2001 Λώ λος, 2001). 10 Το Β' Κοι νο τι κό Πλαί σιο Στή ρι ξης συ νο δεύ τη κε α πό ε πι πλέ ον αύ ξη ση των χο ρη γού µε νων πό ρων και α πό ε πι µή - κυν ση της προ γραµ µα τι κής πε ριό δου (ε ξα ε τής διάρ κεια). Στο Β' ΚΠΣ, κα ταρ τί στη καν 17 το µε α κά και 13 πε ρι φε - ρειακά προ γράµ µα τα. Οι συ νο λι κοί πό ροι που δια τέ θη καν ή ταν 29,72 δις ECU, α πό τα ο ποί α τα 7,4 δις ECU α φο - ρού σαν στα ΠΕΠ. Αν συ νυ πο λο γι στεί και το Τα µεί ο Συ νο χής οι συ νο λι κοί διαρ θρω τι κοί πό ροι για την Ελ λά δα κα τά την πε ρί ο δο αυ τή α νήλ θαν σε 32,78 δις ECU. 64

Οι ά ξο νες προ τε ραιό τη τας εί ναι πέ ντε, και ο ά ξο νας 5 α φο ρά στο πε ρι φε ρεια κό σκέλος, δη λα δή στα πε ρι φε ρεια κά προ γράµ µα τα του Β' ΚΠΣ. Η πρώ τη και ση µα ντι κό τε ρη δια πί στω ση εί ναι ό τι ο ά ξο νας αυ τός έ χει υ πο χω ρή σει αι σθη τά σε σχέ ση µε το Α' ΚΠΣ, α πό το 41%, στο 25%. η µιουρ γεί ται µά λι στα α ντί στρο φη σχέ ση α νά µε σα στην εν δυ νά µω ση των απο κε ντρω µέ νων δο µών διοί κη σης και στην α πο κέ ντρω ση των πό ρων. η λα δή, ε νώ τώ ρα υπάρ χουν κα λύ τε ρες δο µές δια χεί ρι σης και σε πε ρι φε ρεια κό ε πί πε δο, οι πό ροι που διο χε τεύ - ο νται στα πε ρι φε ρεια κά προ γράµ µα τα µειώ νο νται. η λα δή, η δη µο σιο νο µι κή α πο κέ ντρω ση δεν συµ βα δί ζει µε την διοι κη τι κή α πο κέ ντρω ση. Η κε ντρι κή ε ξου σί α αρ γεί να εκ χω ρή σει εξου σί α και -κυ ρί ως- πό ρους στις άλ λες βαθ µί δες διοί κη σης. Η µε τα τό πι ση των πό ρων µε τα ξύ των α ξό νων δεν εί ναι πλέ ον εύ κο λη και για αυ τό το ει δι κό βά ρος του ά ξο να πε ρι φε ρεια κή α νά πτυ ξη µε τα το πί ζε ται µεν, αλ λά ό χι ό σο έ γι νε στο Α' ΚΠΣ (α πό το 25% στο 28,5%). Α να φο ρι κά µε τους υ πό λοι πους τέσ σε ρις ά ξο νες προ τε ραιό τη τας δια πι στώ νε ται ό τι και σε αυ τό το ΚΠΣ η έµ φα ση δί νε ται κυ ρί ως στον το µέ α των βα σι κών υ πο δο µών, µέ σω της α νά - πτυ ξης των µε γά λων έρ γων. Στο ά ξο να αυ τό κα τα νέ µε ται το 28% των πό ρων. Ό µως, α ντί θετα µε ό τι προ γραµ µα τί ζε ται, η συµ µε το χή αυ τού του ά ξο να στο τέ λος του ΚΠΣ δια µορ φώ νε ται πο λύ χα µη λό τε ρα, στο 22%. Η α δυ να µί α α πορ ρό φη σης των πό ρων για µε γά λα έρ γα, σε συν - δυα σµό µε την προ ώ θη ση ε πι πλέ ον µι κρών έρ γων στο πε ρι φε ρεια κό σκέ λος, κα θι στά τα περι - φε ρεια κά προ γράµ µα τα κυ ρί αρ χα και σε αυ τό το ΚΠΣ, ό µως πο λύ κά τω α πό τη θέ ση που κατεί χαν στο Α' ΚΠΣ. Η "α νά πτυ ξη και α ντα γω νι στι κό τη τα του οι κο νο µι κού ι στού", εί ναι ε πί σης ά ξο νας κρί - σι µης ση µα σί ας, φα νε ρά ε νι σχυ µέ νος, που ε νώ ξε κι νά ει α πό το 25% στην αρ χή του ΚΠΣ δια - µορ φώ νε ται στο 22% στο τέ λος του ΚΠΣ. Στους ά ξο νες "α νά πτυ ξη του αν θρώ πι νου δυ να µι κού και προ ώ θη ση της ερ γα σί ας" και "βελ τί ω ση των συν θη κών δια βί ω σης'', δια τί θε νται σχε τι κά λι γό τε ροι πό ροι (12,5% και 9% αντί στοι χα), µε µι κρή µε τα τό πι ση προς τα πά νω στο τέ λος του ΚΠΣ. Συ νο πτι κά θα λέ γα µε ό τι οι ση µα ντι κό τε ρες δια πι στώ σεις για το Β' σε σχέ ση µε το Α' ΚΠΣ εί ναι η µεί ω ση των πό ρων του ά ξο να πε ρι φε ρεια κή α νά πτυ ξη, ο ο ποί ος πα ρα µέ νει µεν κυ ρί αρ χος, χά νει ό µως ση µα ντι κό α πό το ει δι κό βά ρος που εί χε στο Α' ΚΠΣ. Ε πα να λαµ βά - νεται ως βα σι κή προ τε ραιό τη τα ο ά ξο νας των βα σι κών υ πο δο µών. Πα ρα τη ρού νται µε τα το πί - σεις των πό ρων σε σχέ ση µε τον αρ χι κό σχε δια σµό, γε γο νός που α πο κα λύ πτει την εγ γε νή αδυ να µί α σω στού προ γραµ µα τι σµού και α πο τε λε σµα τι κής δια χεί ρι σης και α ξιο ποί η σης των δια τι θέ µε νων πό ρων, ό µως η έ ντα ση του φαι νο µέ νου δια χρο νι κά µειώ νε ται. Η τε χνο κρα τι κή στή ρι ξη των έρ γων και των προ γραµ µά των γί νε ται πιο ε πι τα κτι κή, τα Τε χνι κά ελ τί α Έρ γων σχε διά στη καν και ε φαρ µό στη καν για πρώ τη φο ρά στην διάρ κεια του ΚΠΣ 1994-99 11. Πα ρά ÊÅÉ ÌÅ ÍÁ ÐÏ ËÅ Ï ÄÏ ÌÉÁÓ Ù ÑÏ ÔÁ ÎÉÁÓ ÊÁÉ Á ÍÁ ÐÔÕ ÎÇÓ 11 Στην ε γκύ κλιο για την κα τάρ τι ση του Π Ε του έ τους 1996 ε ντο πί στη κε και η πρώ τη α να φο ρά στα Τ Ε, σε ε πί - πε δο κα νο νι στι κής ρύθ µι σης. Συ γκε κρι µέ να, α να φε ρό ταν ό τι "... προ ϋ πό θε ση για την εγ γρα φή έρ γου σε Συλ λο γι κή 65

áåé þñïò åé þñ ï ò τις ελ λεί ψεις και α νε πάρ κειες, εί ναι ση µα ντι κό το ό τι, κα τά την διάρ κεια του Β' ΚΠΣ, άρ χι σε µια σο βα ρή προ σπά θεια ο µο γε νο ποί η σης και θέ σπι σης α ντι κει µε νι κών δια δι κα σιών έ ντα ξης έρ γων στα Ε πι χει ρη σια κά Προ γράµ µα τα. Τα Τ Ε α πο τε λούν σο βα ρό ερ γα λεί ο κα θώς συµ - βάλ λουν και στον συ ντο νι σµό των Ε πι χει ρη σια κών Προ γραµ µά των, µέ σω της κα λύ τε ρης πα - ρα κο λού θη σης των έρ γων που χρη µα το δο τού νται α πό το µε α κά κι ε κεί νων που χρη µα το δο - τού νται α πό πε ρι φε ρεια κά προ γράµ µα τα (Χρι στο φό ρου-χρι στο φο ρί δη, 2003:53), πα ρό τι όπως ε πι ση µαί νε ται α πό εκ θέ σεις και ει δι κούς ε πι στή µο νες, η σύν δε ση αυ τή ε ξα κο λου θεί να α πο τε λεί ζη τού µε νο και συ νι στά µια βα σι κή έλ λει ψη στο σχε δια σµό των ΠΕΠ (ΚΕ ΠΕ, 1997 ΚΕ ΠΕ-REMACO, 1999 Πα πα δα σκα λό που λος, 2000: 60-61). Τα α πο τε λέ σµα τα του Β' ΚΠΣ εί ναι σχε τι κά βελ τιω µέ να συ γκρι τι κά µε το Α' ΚΠΣ 12. Το Γ' ΚΠΣ 2000-2006, που έ χει ε πτα ε τή διάρ κεια, α πο τε λεί ται α πό ε πτά ά ξο νες προ - τε ραιό τη τας 13. Ε δώ πλέ ον το ευ ρω πα ϊ κό κα νο νι στι κό πλαί σιο γί νε ται α κό µη πιο δε σµευ τι κό (Καν.1260/1999). Οι νέ οι κα νο νι σµοί των διαρ θρω τι κών Τα µεί ων δια µορ φώ νουν έ να νέ ο πλαί σιο ε ται ρι κής σχέ σης µε τα ξύ Ελ λά δας και Ε πι τρο πής, τα ση µα ντι κό τε ρα ση µεί α του οποί ου εί ναι η α πο στα σιο ποί η ση της Ε Ε (σε α ντί θε ση µε ό τι συ νέ βη στο Α' και Β' ΚΠΣ) α πό τις δια δι κα σί ες προ γραµ µα τι σµού και ε πι λο γής έρ γων, η ε νί σχυ ση του ε λε γκτι κού της ρό λου και η δυ να τό τη τα ε πι βο λής αυ στη ρών ποι νών, η µε τα φο ρά της ευ θύ νης στο κρά τος µέ λος και υ πο χρέ ω ση του να τη ρεί συ γκε κρι µέ νες δια κρι τές δια χει ρι στι κές και ε λε γκτι κές δια δι κα σί ες µε θε σµο θε τη µέ νες ευ θύ νες των αρ µο δί ων αρ χών, και τέ λος, τον υ παρ κτό τον κίν δυ νο ο ρι στι - κής α πώ λειας πό ρων (µε την ε φαρ µο γή του κα νό να ν+2) σε πε ρί πτω ση κα θυ στε ρή σε ων στη χρή ση των κον δυ λί ων που έ χουν ε γκρι θεί (ό πως προ κύ πτει και α πό τις πα ρα γρά φους 22 & 23 του νέ ου κα νο νι σµού 1260/99). Η α πο κε ντρω µέ νη δια χεί ρι ση γί νε ται πιο ε πι τα κτι κή, και οι έ λεγ χοι πιο αυ στη ροί και ει σά γε ται νέ ο πλαί σιο για τη δια χεί ρι ση, ε φαρ µο γή και έ λεγ χο του ΚΠΣ (Ν.2860/2000). Τό σο κα τά την προ ε τοι µα σί α του Σχε δί ου Α νά πτυ ξης 14, ό σο και κα τά την εφαρ µο γή, έ χει λη φθεί ι διαί τε ρη µέ ρι µνα για τον συ ντο νι σµό των το µε α κών µε τα πε ρι - φε ρεια κά προ γράµ µα τα. Α πό φα ση συγ χρη µα το δο τού µε νων έρ γων [ΣΑΜ/2, ΣΑ Ε/2, ΣΑ ΝΤ/2] α πο τε λεί η ύ παρ ξη ε γκε κρι µέ νου Τ Ε Α Φά - σης''. 12 Η µέ ση ε τή σια µε τα βο λή του Α ΕΠ στις χώ ρες συ νο χής την πε ρί ο δο 1993-1998 ή ταν για την Ελ λά δα 2,7%, για την Ι σπα νί α 3,1%, την Πορ το γα λί α 3,6% και την Ιρ λαν δί α 8,7%. Αυ τό εί χε σαν α πο τέ λε σµα α νά µε σα στο 1993 και 1999 η Ελ λά δα α πό το 64 να φτά σει στο 68, η Ι σπα νί α α πό το 78 στο 82, η Ιρ λαν δί α α πό το 83 στο 112 και η Πορ το - γα λί α α πό το 68 στο 72 του Κοι νο τι κού µέ σου ό ρου, και να εί ναι η τε λευ ταί α στην Ε Ε. (Ε Ε, 1999: 199). Το 0,9 του ετή σιου ρυθ µού ο φεί λε ται στην συ νο λι κή διαρ θρω τι κή δα πά νη (κοι νο τι κοί, ε θνι κοί και ι διω τι κοί πό ροι). 13 Το Γ' ΚΠΣ πε ρι λαµ βά νει 24 Ε πι χει ρη σια κά Προ γράµ µα τα, εκ των ο ποί ων τα 11 α φο ρούν ε θνι κές-το µε α κές πολι - τι κές (ΤΕΠ) και τα 13 πε ρι φε ρεια κές (ΠΕΠ). To πρό γραµ µα, ύ ψους 52,4 δις ευ ρώ, εί ναι το µε γα λύ τε ρο που ε φαρ µό - στη κε πο τέ στην Ελ λά δα. Οι κοι νο τι κοί πό ροι α ντι προ σω πεύ ουν το 2,19% του Α ΕΠ, η δη µό σια δα πά νη α νέρ χε ται στο 3,27%, ε νώ αν συ νυ πο λο γι στεί και η συµ µε το χή του ι διω τι κού το µέ α η πα ρέµ βα ση α νέρ χε ται στο 4,35% (Ε Ε, 2003:9). 14 Μά λι στα κα τά την προ ε τοι µα σί α του Γ' ΚΠΣ, η Ελ λά δα υ πέ βαλ λε στην κοι νό τη τα Σχέ διο Α νά πτυ ξης 2000-2006, πα ρα λεί πο ντας το 'Πε ρι φε ρεια κής', το ο ποί ο υ πήρ χε στα δύ ο προ η γού µε να (Κόν σο λας, 2000). 66

ÊÅÉ ÌÅ ÍÁ ÐÏ ËÅ Ï ÄÏ ÌÉÁÓ Ù ÑÏ ÔÁ ÎÉÁÓ ÊÁÉ Á ÍÁ ÐÔÕ ÎÇÓ Ðßíáêáò 3: Ïé áíáðôõîéáêïß Üîïíåò êáé ìïñöýò ðáñýìâáóçò ôïõ Ã' ÊÐÓ 2000-2006 ÁÎÏÍÅÓ ÐÑÏÔÅÑÁÉÏÔÇÔÁÓ îïíáò ðñïôåñáéüôçôáò 1 ÁíÜðôõîç ôïõ áíèñþðéíïõ äõíáìéêïý êáé ðñïþèçóç ôçò áðáó üëçóçò îïíáò ðñïôåñáéüôçôáò 2 Âåëôßùóç ôçò áíôáãùíéóôéêüôçôáò ãéá âéþóéìç áíüðôõîç îïíáò ðñïôåñáéüôçôáò 3 ÌåôáöïñÝò îïíáò ðñïôåñáéüôçôáò 4 ÁãñïôéêÞ áíüðôõîç êáé áëéåßá îïíáò ðñïôåñáéüôçôáò 5 Ðïéüôçôá æùþò îïíáò ðñïôåñáéüôçôáò 6 Êïéíùíßá ôçò ðëçñïöïñßáò îïíáò ðñïôåñáéüôçôáò 7 ÐåñéöåñåéáêÞ áíüðôõîç Ôå íéêþ âïþèåéá ÓÕÍÏËÏ Ó ÅÔÉÊÏ ÌÅÑÉÄÉÏ 10,7% 14,5% 28,8% 9,0% 4,3% 6,8% 25,8% 0,2% 100,0% ÐçãÞ: ÅõñùðáúêÞ ÅðéôñïðÞ, 2001á Στο Γ' ΚΠΣ ο ά ξο νας προ τε ραιό τη τας 7 µε τί τλο "πε ρι φε ρεια κή α νά πτυ ξη", πε ρι λαµ βά - νει τα ΠΕΠ. Ο ά ξο νας αυ τός στα θε ρο ποιεί ται γύ ρω στο 25%, ό πως και κα τά την προ η γού µε - νη πε ρί ο δο. υ νη τι κοί τε λι κοί δι καιού χοι για την έ ντα ξη έρ γων στα ΠΕΠ εί ναι οι κε ντρι κοί φο ρείς, η συ γκε κρι µέ νη κά θε φο ρά Πε ρι φέ ρεια (αρ µό διες /νσεις) και οι Ο ΤΑ Α' και Β βαθ - µού. Ει δι κά για τους Ο ΤΑ δεν υ πάρ χουν πλέ ον ε ξα σφα λι σµέ νοι πό ροι που θα δια τε θούν υ πο - χρε ω τι κά για αυ τούς. Για την διεκ δί κη ση πό ρων α πό τα κοι νο τι κά προ γράµ µα τα, ε κτός α πό την τε χνο κρα τι κή κά λυ ψη, ει σά γε ται πλέ ον και η α ντα γω νι στι κό τη τα. Κα τά τα λοι πά τα ΠΕΠ έ χουν τους ί διους µη χα νι σµούς δια χεί ρι σης µε ό λα τα άλ λα ε πι χει ρη σια κά προ γράµ µα τα. Ως προς τους άλ λους έ ξη ά ξο νες έ χουν να πα ρα τη ρη θούν τα ε ξής. Η κα θα ρή έµ φα ση εί ναι πλέ ον στις "Με τα φο ρές" (28%) ά ξο νας που έ χει την πρω το κα θε δρί α στο µε ρί διο του Γ' ΚΠΣ. Στην τρί τη θέ ση βρί σκε ται η "βελ τί ω ση της α ντα γω νι στι κό τη τας", ε νώ στην τέ ταρ τη η "α νά πτυ ξη του αν θρώ πι νου δυ να µι κού και η προ ώ θη ση της α πα σχό λη σης". Η "α γρο τι κή ανά πτυ ξη και α λιεί α" βρί σκο νται στην πέ µπτη θέ ση. Για πρώ τη φο ρά εµ φα νί ζο νται ά ξο νες προ τε ραιό τη τας για την "ποιό τη τα ζω ής" και "κοι νω νί α της πλη ρο φο ρί ας". Πα ρό τι υ πάρ χουν ο ρι σµέ να νε ο τε ρι κά στοι χεί α, η κα τά στα ση ως προς τους βα σι κούς ά ξο νες δεί χνει να εί ναι πλέ ον πα γιω µέ νη. Οι µε τα φο ρές, δη λα δή οι βα σι κές υ πο δο µές, α πο τε λούν στα θε ρά την πρώ τη προ τε - ραιό τη τα και στο Γ' ΚΠΣ. Κα τά την διάρ κεια του Γ' ΚΠΣ οι ρυθ µοί α νά πτυ ξης της ελ λη νι κής οι κο νο µί ας εί ναι και προ βλέ πε ται να πα ρα µεί νουν πά νω α πό το µέ σο κοι νο τι κό ό ρο. Αυ τό έ χει σαν α πο - 67

áåé þñïò åé þñ ï ò τέλε σµα την σύ γκλι ση της χώ ρας, ό χι ό µως α πα ραί τη τα και την σύ γκλι ση των πε ρι φε ρειών (Ε Ε, 2003: 10o Ψυ χά ρης, 2000: 380) 15. Ο Α ΝΑ ΙΑ ΝΕ ΜΗ ΤΙ ΚΟΣ ΧΑ ΡΑ ΚΤΗ ΡΑΣ ΤΩΝ ΠΕΠ Έ να ζή τη µα που συ νή θως διε ρευ νά ται κα τά την υ λο ποί η ση των α να πτυ ξια κών προ γραµ µά - των εί ναι και ο έ λεγ χος του βαθ µού α να δια νο µής των πό ρων. Αυ τό ε ξε τά ζε ται στη συ νέ χεια για τα ΠΕΠ των τριών ΚΠΣ. Στον πί να κα που α κο λου θεί πα ρου σιά ζε ται αρ χι κά η πε ρι φε ρεια κή κα τα νο µή των ΠΕΠ του Α' ΚΠΣ. ε δο µέ νου ό τι οι πε ρι φέ ρειες δεν συ νι στούν ο µο ει δή σύ νο λα, δεν εί ναι δυ - να τόν, να γί νουν α σφα λείς συ γκρί σεις α πό την κα τα νο µή του α πο λύ του ύ ψους των πό ρων σε αυ τές. ια µορ φώ νε ται ω στό σο µια πρώ τη αί σθη ση του χω ρι κού προ ο ρι σµού των πό ρων, ε νώ πα ρέ χε ται η δυ να τό τη τα για δια χρο νι κές συ γκρί σεις, ό ταν αρ γό τε ρα θα µε λε τη θεί η χω ρι κή κα τα νο µή των πό ρων των άλ λων ΚΠΣ. Σε α πό λυ τα µε γέ θη, ό πως ί σως (;) εί ναι α να µε νό µε νο, το µε γα λύ τε ρο µε ρί διο των ΠΕΠ κα τέ χουν η Ατ τι κή και η Κε ντρι κή Μα κε δο νί α (16,8% και 14,6%). Στις δύ ο αυ τές πε ρι φέ ρεις κα τα νέ µε ται το 31% των πό ρων. Στην τρί τη θέ ση, βρί σκε ται η Αν. Μα κε δο νί α και Θρά κη (13,6%). Σε αυ τές τις πε ρι φέ ρειες κα τα νέ µε ται το 45% των πό ρων, και οι άλ λες α κο λου θούν µε πο σο στά πο λύ µι κρό τε ρα, της τά ξης µε τα ξύ 3,8% και 8,4%. Εί ναι φα νε ρό ό τι η µε γα λύ τερη χω ρι κή συ γκέ ντρω ση των πό ρων α φο ρά στις πε ρι φέ ρειες που φι λο ξε νούν τα δύ ο µε γα λύ τερα µη τρο πο λι τι κά συ γκρο τή µα τα της χώ ρας, και στις ο ποί ες πα ρά γε ται το 53% του Α ΕΠ της χώ - ρας, ε νώ η τρί τη α πο τε λεί µια ει δι κή πε ρί πτω ση συ νο ρια κής πε ρι φέ ρειας µε χα µη λό ε πί πε δο α νά πτυ ξης, ό που συ ντρέ χουν ε πι πλέ ον και λό γοι ε θνι κής ση µα σί ας. Α πό τα πα ρα πά νω µπο ρεί κα νείς να δια τυ πώ σει κά ποιες υ πο θέ σεις για την πε ρι φε - ρεια κή στρα τη γι κή της Ελ λά δος. Φαί νε ται λοι πόν πως αυ τή βα σί ζε ται στη θε ω ρί α των πό λων α νά πτυ ξης, που προ σπα θεί να τους εν δυ να µώ σει πε ραι τέ ρω, στη ρί ζο ντας σε αυ τούς τις προσ δο κί ες της για διά χυ ση της α νά πτυ ξης. Πα ράλ λη λα η πε ρι φε ρεια κή πο λι τι κή φαί νε ται να υ ιο θε τεί στό χους της ε θνι κής πο λι τι κής ά µυ νας και α σφά λειας, τους ο ποί ους και συν δρά - µει. Πά ντως ού τε το πρό τυ πο της ε θνι κής στρα τη γι κής πε ρι φε ρεια κής α νά πτυ ξης µπο ρεί να γί νει µό νο µε προ σφυ γή στα α πό λυ τα πο σά, ού τε πο λύ πε ρισ σό τε ρο ό ταν αυ τό βα σί ζε ται µόνο στα ΠΕΠ. Στον πί να κα 4 σταθ µί ζε ται η συ νο λι κή δα πά νη των ΠΕΠ µε τον πλη θυ σµό της κά θε περι φέ ρειας, δη µιουρ γώ ντας το δεί κτη ΠΕΠ/κά τοι κο. Με τη χρή ση αυ τού του δεί κτη προσ - διο ρί ζε ται το πο σό της δα πά νης (για ό λη τη διάρ κεια του προ γράµ µα τος) που α ντι στοι χεί σε 15 Σύµ φω να µε ε κτι µή σεις (Ε Ε, 2003: 68), ο µέ σος ρυθ µός α νά πτυ ξης στην Ελ λά δα την πε ρί ο δο 2000-2006 α να - µέ νε ται να εί ναι 4,5%, πά νω α πό τον µέ σο κοι νο τι κό (2,6%) και α πό τους υ ψη λό τε ρους στην Ε Ε. Το 0,3 του ε τή σιου ρυθ µού ο φεί λε ται στους κοι νο τι κούς πό ρους, το 0,5 στην δη µό σια δα πά νη (κοι νο τι κοί και ε θνι κοί) και το 0,6 στην συ νο λι κή δα πά νη (κοι νο τι κοί, ε θνι κοί και ι διω τι κοί). 68

κά θε κά τοι κο των 13 πε ρι φε ρειών. Έ τσι θα ε ξα κρι βω θεί πό σο 'δί καιο' εί ναι το σύ στη µα διανο µής των πό ρων αυ τών. Ðßíáêáò 4: Ç ðåñéöåñåéáêþ êáôáíïìþ êáé ï áíáäéáíåìçôéêüò áñáêôþñáò ôùí ÐÅÐ ôïõ Á' ÊÐÓ 1989-1993 ÊÅÉ ÌÅ ÍÁ ÐÏ ËÅ Ï ÄÏ ÌÉÁÓ Ù ÑÏ ÔÁ ÎÉÁÓ ÊÁÉ Á ÍÁ ÐÔÕ ÎÇÓ ÃåùãñáöéêÞ Åíüôçôá ÐåñéöÝñåéåò (NUTS II) ÅëëÜäá 1 ÁíáôïëéêÞ Ìáêåäïíßá, ÈñÜêç 2 Âüñåéï Áéãáßï 3 Éüíéá ÍçóéÜ 5 ¹ðåéñïò 4 ÄõôéêÞ Ìáêåäïíßá 6 Íüôéï Áéãáßï 7 ÓôåñåÜ ÅëëÜäá 8 ÊñÞôç 9 Èåóóáëßá 10 Ðåëïðüííçóïò 11 ÊåíôñéêÞ Ìáêåäïíßá 12 ÄõôéêÞ ÅëëÜäá 13 ÁôôéêÞ ÐåñéöåñåéáêÜ Åðé åéñçóéáêü ÐñïãñÜììáôá (ÐÅÐ) ÁíÜ êüôïéêï1989, ùñéêþ ÅëëÜäá=100 êáôáíïìþ (%) 1989-1993 1989-1993 100 100,0 245 1 13,6 3 196 2 3,8 11 195 3 3,7 13 158 4 5,2 9 155 5 4,4 10 151 6 3,8 12 136 7 7,7 5 124 8 6,6 6 118 9 8,4 4 97 10 5,7 7 87 11 14,6 2 82 12 5,7 8 49 13 16,8 1 ÁêáèÜñéóôï Åã þñéï Ðñïúüí (ÁÅÐ) ÊáôÜ êåöáëþí, ùñéêþ ÅëëÜäá=100 êáôáíïìþ (%) 1989-1993 1989-1993 100 100,0 90 10 5,0 8 69 13 1,3 13 91 9 1,7 12 71 12 2,3 11 106 4 3,0 9 113 2 2,8 10 122 1 6,7 4 108 3 5,6 6 96 7 6,9 3 96 8 5,6 7 99 6 16,4 2 84 11 5,8 5 106 5 36,8 1 ÐçãÞ: Ôï ÊÐÓ 1989-1993, Eurostat, åðåîåñãáóßåò äéêýò ìáò Ε δώ η ει κό να εί ναι πο λύ δια φο ρε - τική σε σύ γκρι ση µε αυ τή που προ έ κυ ψε από την κατα νο µή των α πο λύ των µε γε - θών. Α πό την πρώ τη στή λη του πί να κα 4 δια πι στώ νε ται ό τι σε κά θε κά τοι κο της Αττι κής α ντι στοι χούν πό ροι που εί ναι ί σοι µε το µι σό του ε θνι κού µέ σου όρου, ε νώ σε κά θε κά τοι κο της Αν. Μα κε δο νί ας και Θρά - κης, α ντι στοι χούν πό ροι 2,5 φο ρές περισ σό - τε ροι σε σχέ ση µε τον ε θνι κό µέ σο ό ρο, στο Βό ρειο Αι γαί ο και στα Ιό νια Νη σιά, δι πλά - σιοι, ε νώ στη Ή πει ρο, µιά µι ση φο ρά πά νω α πό τον ε θνι κό µέ σο ό ρο. Ε πο µέ νως στις νη σιω τι κές και πα ρα µε θό ριες πε ριο χές µε χα µη λό τε ρο ε πί πε δο α νά πτυ ξης φαί νε ται ό τι κα τευ θύ νο νται ανα λο γι κά πε ρισ σό τε ροι πό ροι των ΠΕΠ, απ' ό τι στην Ατ τι κή και την Κε ντρι κή Μα κε δο νί α. Για να µε λε τη θούν α κό µη πιο συ στη µα τι κά ο α να δια νε µη τι κός χα ρα κτή ρας των ΠΕΠ, δη λα δή η σύ γκρι ση του ε πι πέ δου α νά πτυ ξης των πε ρι φε ρειών, µε το βαθ µό συµ µε το χής τους 69

áåé þñïò åé þñ ï ò στην κα τα νο µή των ΠΕΠ, σταθ µί ζο νται η α νά κά τοι κο δα πά νη των ΠΕΠ κα τά πε ρι φέ ρεια, σε σχέ ση µε τον ε θνι κό µέ σο ό ρο, και το ε πί πε δο α νά πτυ ξης των πε ρι φε ρειών της χώ ρας, σε σχέ - ση µε τον ε θνι κό µέ σο ό ρο α ντί στοι χα. Η σχέ ση τους α πο τυ πώ νε ται σε έ να διά γραµ µα δια - σπο ράς, α πό το ο ποί ο προ κύ πτουν τα ε ξής συ µπε ρά σµα τα. Ðßíáêáò 5: Ç ðåñéöåñåéáêþ êáôáíïìþ êáé ï áíáäéáíåìçôéêüò áñáêôþñáò ôùí ÐÅÐ ôïõ Â' ÊÐÓ 1994-1999 ÃåùãñáöéêÞ Åíüôçôá ÐåñéöÝñåéåò (NUTS II) ÅëëÜäá 1 Âüñåéï Áéãáßï 2 Íüôéï Áéãáßï 3 ÁíáôïëéêÞ Ìáêåäïíßá, ÈñÜêç 4 Éüíéá ÍçóéÜ 5 ÄõôéêÞ Ìáêåäïíßá 6 ¹ðåéñïò 7 ÊñÞôç 8 ÓôåñåÜ ÅëëÜäá 9 Èåóóáëßá 10 ÄõôéêÞ ÅëëÜäá 11 Ðåëïðüííçóïò 12 ÊåíôñéêÞ Ìáêåäïíßá 13 ÁôôéêÞ ÐåñéöåñåéáêÜ Åðé åéñçóéáêü ÐñïãñÜììáôá (ÐÅÐ) ÁíÜ êüôïéêï 1994, ùñéêþ ÅëëÜäá=100 êáôáíïìþ (%) 1994-1999 1994-1999 100 100,0 281 1 4,9 11 226 2 5,8 9 207 3 11,1 3 194 4 3,7 13 163 5 4,7 12 144 6 5,1 10 141 7 7,5 6 133 8 8,4 4 116 9 8,2 5 97 10 6,8 7 92 11 5,9 8 78 12 13,2 2 45 13 14,8 1 ÁêáèÜñéóôï Åã þñéï Ðñïúüí (ÁÅÐ) ÊáôÜ êåöáëþí, ùñéêþ ÅëëÜäá=100 êáôáíïìþ (%) 1994-1999 1994-1999 100 100,0 75 12 1,3 13 113 1 2,9 9 90 9 4,8 8 92 7 1,7 12 91 8 2,6 10 66 13 2,3 11 108 3 5,7 6 100 5 6,1 4 92 6 6,6 3 86 11 6,0 5 88 10 5,5 7 100 4 16,9 2 112 2 37,4 1 ÐçãÞ: ÊÐÓ 1994-1999, Eurostat, åðåîåñãáóßåò äéêýò ìáò Πρώ τον, µε βά ση την κλί ση της κα - µπύ λης υ πάρ χει αρ νη τι κή σχέ ση α νά µε σα στο ε πί πε δο α νά πτυ ξης των πε ρι φε ρειών και στο βαθ µό συµ µε το χής τους στους πό ρους των ΠΕΠ. Ά ρα γε νι κά τα ΠΕΠ έχουν α να δια νε µη τι κό χα ρα κτή ρα. η λα - δή οι πε ρι φέ ρειες µε χα µη λό επί πε δο ανά πτυ ξης τεί νουν να έ χουν α να λο γι κά µε γα λύ τε ρη συµ µε το χή στην κα τα νο µή των πό ρων α πό τα ΠΕΠ. Ό µως α πό αυ τόν τον γε νι κό κα νό να υ πάρ χουν ο ρι σµέ νες εξαι ρέ σεις. Υ πάρ χουν για πα ρά δειγ µα πε ρι φέ - ρειες που έ χουν ταυ τό χρο να και ε πί πε δο α νά πτυ ξης και συµ µε το χή στα ΠΕΠ, πά νω α πό το µέ σο ό ρο, δη λα δή κα τά κά ποιο τρό πο χρη µα το δο τού νται α να λο γι κά πε ρισ σό τε ρο, µε βά ση το ε πί πε δο α νά πτυ ξής τους. Οι πε ρι φέ ρειες αυ τές εί ναι: υ τι κή Μα κε δο νί α, Νό τιο Αι γαί ο, Στε - 70