Βασίλειος Ρήγας Α Μέρος Ερωτήσεις προς τους συνηγόρους: «Διετυπώθησαν ήδη πολλές σκέψεις και απόψεις επί των ζητημάτων της κατηγορίας. Μερικά κρίσιμα σημεία όμως, είτε ουδόλως ετέθησαν, είτε χρήζουν κρείσσονος κατά τη γνώμη μου επεξεργασίας. Παρακαλούνται συνεπώς αμφότερες οι πτέρυγες, κατηγορίας και υπερασπίσεως, να εκθέσουν τις απόψεις των ή να παράσχουν διευκρινίσεις αντιστοίχως επί των ακολούθων ζητημάτων: *Ζήτημα πρώτο: Η αξιοπιστία και η τυχόν συνδρομή νόμιμης περιπτώσεως εξαιρέσεως του κατηγόρου Ανύτου, φερομένου ως στερουμένου της απαιτουμένης αμεροληψίας, συνεπεία της κατά του Σωκράτη εχθρότητάς του, ως εκ της προσκολλήσεως του υιού του Ανθεμίωνος στον κύκλο των μαθητών του κατηγορουμένου και της εκείθεν παραμελήσεως των καθηκόντων του περί τη διαχείριση του οικογενειακού βυρσοδεψείου. *Ζήτημα δεύτερο: Η νομιμότητα της επί ασεβεία κατηγορίας, ένεκα της εκ μέρους της υπερασπίσεως αμφισβητήσεως της προβλέψεως του αξιοποίνου για την εν λόγω πράξη, παρά το αντίθετο περιεχόμενο του
Ψηφίσματος Διοπείθους και περαιτέρω, η διερεύνηση της ισχύος αυτού, ως εκ της τυχόν αντιθέσεώς του προς υπερνομοθετικούς κανόνες του φυσικού δικαίου. *Ζήτημα τρίτο: Η σωκρατική θεολογία, όπως προκύπτει εκ του διαλόγου που είχε ο Ευθύφρων με τον κατηγορούμενο επί των θεμάτων της ευσεβείας, της οσιότητας και της θρησκεύσεως. *Ζήτημα τέταρτο: Η σχέση της διδασκαλίας του Σωκράτη προς το ιδεολογικό περιεχόμενο της κοσμοθεωρίας των τριάκοντα, εφόσον του αποδίδεται ευθύνη, επειδή ορισμένοι εξ αυτών υπήρξαν μαθητές του. *Ζήτημα πέμπτο: Ο Σωκράτης ως στρατιώτης, ως φίλος του Περικλή και ως χαρακτηρισθείς υπό του Μαντείου των Δελφών ως ο σοφότερος των ανθρώπων. Β Μέρος Αιτιολογία της απαλλακτικής γνώμης: Εκ της γενομένης διαδικασίας δεν απεδείχθη η ενοχή του κατηγορουμένου. Αντιθέτως, εν σχέσει προς τα σημεία της κατηγορίας και κατά διαίρεση της δράσεως του κατηγορουμένου σε τομείς, απεδείχθησαν ειδικότερα τα ακόλουθα: *Ο Σωκράτης ως πολίτης
Ο κατηγορούμενος δεν επολιτεύετο εν στενή εννοία. Υπήρξε ελεύθερο κριτικό πνεύμα, που στους δημοκρατικούς καιρούς απεστρέφετο τους λαοπλάνους δημαγωγούς, ενώ υπό το καθεστώς των τριάκοντα επανειλημμένως ήλθε σε ρήξη προς τους τυράννους. Εστηλίτευε τις αμετροέπειες και κενολογίες των ρητόρων, οι οποίοι εκολάκευαν τα πλήθη, αποσκοπούντες στην κατάκτηση και ιδιοτελή νομή της εξουσίας, χωρίς να φροντίζουν για την εκπαίδευση στρατηγών, πολιτικών, διπλωματών κλπ για τη διαχείριση των κοινών υποθέσεων. Περαιτέρω, ουδόλως συνέπλευσε προς το καθεστώς των τριάκοντα τυράννων, αφού παρήκουσε την εντολή των να μεταβεί στη Σαλαμίνα και να αξιώσει την έκδοση του αυτοεξορίστου εκεί δημοκρατικού Λέοντος του Σαλαμινίου, επροστάτευσε το Θηραμένη, ενώ κατεδιώκετο από τους στρατιώτες του Κριτία εντός της Θόλου παρά το βωμόν της Εστίας και τέλος εξεδήλωσε απείθεια προς την εντολή του Κριτία και του Χαρικλή να μη συνομιλεί εφεξής με τους νέους. Ουδεμία σχέση άλλωστε υφίσταται μεταξύ της διδασκαλίας του Σωκράτη και του ιδεολογικού περιεχομένου του καθεστώτος των τριάκοντα. Η ιδιότητά του εντεύθεν ως διδασκάλου ορισμένων εκ των τριάκοντα δεν επαρκεί προς θεμελίωση ευθύνης για τις πράξεις τούτων.
*Ο Σωκράτης ως θεολόγος Αλλά και έναντι των θείων δεν επέδειξε ασέβεια ο κατηγορούμενος. Ο Σωκράτης ανεζήτει απλώς τους διαύλους προσεγγίσεως του θείου διά της ιδίας ψυχής, της αυτογνωσίας. Αντελαμβάνετο την οσιότητα ως στοιχείο του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου και όχι ως περιεχόμενο συναλλακτικών σχέσεων αυτού προς τους θεούς. Τούτο όμως δεν αποτελεί καταφρόνηση του θείου, αλλά πρόταση εξυγιάνσεως της προς αυτό σχέσεως του ανθρώπου, κατά συμπλήρωση της αντιανθρωπομορφικής περί θείου αντιλήψεως του Ξενοφάνη. Η θεωρία του Σωκράτη εξάλλου δεν εμπεριέχει οιαδήποτε διάκριση μεταξύ θεών των Αθηνών και θεών άλλων πόλεων. *Ο Σωκράτης ως διδάσκαλος Μέθοδος του Σωκράτη ήταν η απορητική. Σπανίως εξέφραζε ρητώς προσωπικές γνώμες, διακηρύσσων συνήθως την άγνοιά του. Με τη διατύπωση της απορίας (ειρωνία) αφύπνιζε τις πνευματικές δυνάμεις του συνομιλητή του και με την υποβολή των καταλλήλων ερωτήσεων (μαιευτική) επετύγχανε τη δημιουργική δράση του πνεύματος του ερωτωμένου. Σκοπός του εξάλλου ήταν η διερεύνηση των ζητημάτων της ηθικής πράξεως και η χάριν της αθηναϊκής πολιτείας αξιοκρατική ανάθεση στους αρίστους της ασκήσεως
των διαφόρων επαγγελματικών, πολιτικών, κοινωνικών κλπ δραστηριοτήτων, την εποχή μάλιστα που οι αθηναίοι εστηρίζοντο για την παροχή παιδείας στους νέους των στους σοφιστές, οι οποίοι εσεμνύνοντο για την ικανότητά των να διαστρεβλώνουν τα πράγματα και να «ποιούν τον ήττονα λόγον κρείττονα και τον κρείττονα ήττονα». Παρώθηση των συνομιλητών του Σωκράτη προς την απειθαρχία έναντι της πολιτείας, των πρεσβυτέρων ή των παραδόσεων, ουδόλως απαντά στη διδασκαλία του. *Ο Σωκράτης ως στρατιώτης τέλος έλαβε μέρος κατά τον πελοποννησιακό πόλεμο στις μάχες της Ποτιδαίας, του Δηλίου και της Αμφιπόλεως, καίτοι ευρίσκετο σε σχετικώς προχωρημένη ηλικία, επιδείξας μάλιστα απαράμιλλο στρατιωτικό ήθος. Είναι ανεπέρειστη κατά συνέπειαν η απόδοση στο Σωκράτη της κατηγορίας του φίλου της Σπάρτης ή του υπονομευτή της αθηναϊκής πολιτείας. Εν συμπεράσματι: Ο Σωκράτης επεδίωξε τη στροφή του ανθρωπίνου πνεύματος προς εαυτό και την ηθική ανάπλαση της πόλεως των Αθηνών. Εκ της διδασκαλίας του προκύπτουν τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του, η τάση προς αυτογνωσία, η προσήλωση στον ορθό λόγο, η κριτική οξύνοια, η θρησκευτική πίστη. Η διδασκαλία και η μέθοδός του
εξάλλου προσέφεραν την πρώτη ύλη στους ακολούθως διαπλασθέντες κλάδους της ηθικής φιλοσοφίας (συμπεριλαμβανούσης και την αξιολογία), της γνωσιολογίας και της λογικής. Ο σωκρατικός λόγος παρήγαψε το σπέρμα των εν συνεχεία σταδιακώς διαμορφωθεισών εννοιών της αρετής, της αξίας, του αγαθού και της ευδαιμονίας, της γνώσεως και της λογικής στοιχειολογίας (έννοια, κρίση, συλλογισμός, μέθοδος, ορισμός, επαγωγή). Ενόψει τούτων, η καταδίκη του θα ενεφανίζετο ως ασύμβατη και προς την καθολικώς αναγνωριζομένη a posteriori συμβολή του στη διαμόρφωση της φιλοσοφίας. Διά της καταδίκης του θα απεδοκιμάζετο η συμπεριφορά του, η οποία όντως εθεμελίωσε τον ορθό θεωρητικό και πρακτικό λόγο, ανέδειξε το μαθητή του Πλάτωνα και προκάλεσε τη δημιουργία των ελασσόνων σωκρατικών σχολών (Κυνικής, Κυρηναϊκής, Μεγαρικής) και περαιτέρω την Ακαδημία, το Λύκειο, τον Κήπο και τη Στοά.