Ιστορική Αναδρομή Η ειδική εκπαίδευση στην Ελλάδα
Μοντέλο αναπηρίας Ιατρικό μοντέλο: Η αναπηρία κατανοείται από βιολογικής πλευράς και επομένως το άτομο με αναπηρία θεωρείται ότι έχει ανάγκη από ιατρική αντιμετώπιση για την αποκατάσταση του προβλήματος Κοινωνικό μοντέλο: Η αναπηρία εξετάζεται μέσα στο γενικότερο κοινωνικό πλαίσιο και δεν θεωρείται ως ιδιαίτερο ατομικό χαρακτηριστικό, αλλά ως ένας περιορισμός που επιβάλλεται από την κοινωνία
Περίοδοι σταθμοί για την ειδική αγωγή Το στάδιο της απόρριψης και της κακομεταχείρισης Το στάδιο του οίκτου, της περίθαλψης, της προστασίας και της ξεχωριστής εκπαίδευσης Το σημερινό στάδιο της διεκδίκησης ίσων ευκαιριών εκπαίδευσης, συνεκπαίδευσης και ισότιμης συμμετοχής των ανθρώπων με ειδικές ανάγκες στην κοινωνία
1960-1970 Η περίοδος της αμφισβήτησης και της κριτικής Μετά το 1960 Κοινωνικές αλλαγές: κινητοποιήσεις για τα ανθρώπινα & πολιτικά δικαιώματα Έντονη κριτική για την παρεχόμενη ξεχωριστή εκπαίδευση αιτήματα για εκπαιδευτική ισοτιμία και είσοδο παιδιών με ειδικές ανάγκες στα σχολεία γενικής εκπαίδευσης Εμφάνιση κινήματος για τα δικαιώματα του παιδιού συμπεριλαμβανομένου του παιδιού με ειδικές ανάγκες Ανάπτυξη αναπηρικού κινήματος Οργανώσεις γονέων Αμφισβήτηση του επικρατούντος ιατρικού- παθολογικού μοντέλου για την αναπηρία και την εκπαίδευση των παιδιών
Κυριαρχία ιατρικού μοντέλου 1960-1970 Ελλάδα: Περίοδος ηρεμίας Καμία δημόσια συζήτηση για ένταξη Φιλανθρωπικά και προνοιακά ιδρύματα & σχολεία «περιθάλπουν» παιδιά με ειδικές ανάγκες Όμως δημιουργούνται οργανώσεις αναπήρων και γονέων
1970-1980 Οι δεκαετίες των αλλαγών Νομοθετική κατοχύρωση της ένταξης μαθητών με ειδικές ανάγκες στα σχολεία γενικής εκπαίδευσης Εναλλακτικά μοντέλα και πλαίσια για όλους τους μαθητές ώστε να υπάρχει η δυνατότητα επιλογής Ατομικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα για κάθε παιδί Συμμετοχή γονέων: ενεργή, νομικά κατοχυρωμένη και απαραίτητη Ερευνητικά προγράμματα HELIOS Μεταπτυχιακή εκπαίδευση εκπαιδευτικών & επιμορφωτικά προγράμματα
Αλλαγές στην ορολογία Απο- ιατρικοποίηση της ειδικής αγωγής Απόρριψη ιατρικού μοντέλου Απόρριψη μοντέλου κοινωνικής παθολογίας Αναπηρία: Αναντιστοιχία μεταξύ του μαθησιακού περιβάλλοντος και των αναγκών των μαθητών Περιβαλλοντικό μοντέλο Εναλλακτικές διδακτικές μέθοδοι για κατάλληλη εκπαίδευση για όλους Κοινωνικό και Ανθρωπολογικό μοντέλο Αναπηριά ως κοινωνικά δομημένη έννοια Θετική αλληλεπίδραση (με) και αναγνώριση (στο σχολείο γενικής εκπαίδευσης) της ταυτότητας του αναπήρου
1970-1980 Ελλάδα: Περίοδος έντονης κινητικότητας 1975 Κατοχύρωση του δικαιώματος εκπαίδευσης των «προβληματικών ατόμων» Πρώτες συστηματικές προσπάθειες εκπαίδευσης δασκάλων στην Ειδική Αγωγή
Νόμος 1143/1981 Ο πρώτος νόμος για την Ειδική Αγωγή: «νόμος περί Ειδικής Αγωγής, επαγγελματικής εκπαιδεύσεως, απασχολήσεως και κοινωνικής μερίμνης των αποκλινόντων εκ του φυσιολογικού ατόμων» «Σκοπός του παρόντος νόμου είναι η παροχή ειδικής αγωγής και ειδικής επαγγελματικής εκπαιδεύσεως εις αποκλίνοντα εκ του φυσιολογικού άτομα, η λήψις μέτρων κοινωνικής μερίμνης και η αντίστοιχος προς τας δυνατότητάς των ένταξις αυτών εις την κοινωνικήν ζωήν κλπ.» Συντονιστικό και Γνωμοδοτικό Συμβούλιο Ειδικής Αγωγής
Νόμος 1566/1985 Η ειδική αγωγή στη γενική εκπαίδευση Το «αποκλίνων άτομο» γίνεται «άτομο με ειδικές ανάγκες» «Στόχος του νόμου είναι η ένταξη στην παραγωγική διαδικασία και στην αλληλοαποδοχή τους από το κοινωνικό σύνολο» Ειδικές τάξεις σε σχολεία γενικής εκπαίδευσης, ειδικά νηπιαγωγεία και ειδικό προσωπικό Συμβούλιο Ειδικής Αγωγής Επιμόρφωση εκπαιδευτικών
Περίοδος μετά τον νόμο του 1985 Ανάπτυξη ειδικών τάξεων χωρίς επιστημονικό σχεδιασμό Ιδρυματικές συνθήκες στα ειδικά σχολεία Έντονη κινητικότητα του αναπηρικού και γονεϊκού κινήματος Ανάπτυξη του γνωστικού αντικειμένου της ειδικής αγωγής στο Πανεπιστήμιο
1990- σήμερα Η περίοδος της Συνεκπαίδευσης Ριζοσπαστικές αλλαγές σε κοινωνία και εκπαίδευση Πρόβλημα δεν είναι η αναπηρία αλλά η κοινωνική αντίδραση στην αναπηρία Σεβασμός στη διαφορετικότητα Επιχειρήματα από το κίνημα για ανθρώπινα δικαιώματα: παροχές όχι για ανικανότητα αλλά για κοινωνική συμμετοχή Συνεκπαίδευση και όχι ένταξη Αλλαγές στη γενική εκπαίδευση Ανάβαθμιση εκπαίδευσης εκπαιδευτικών Καλά σχεδιασμένα προγράμματα σπουδών για εκπαιδευτικούς και συνεχή επιμορφωτικά σεμινάρια
Η ιδέα της Συνεκπαίδευσης Εκπαίδευση παιδιών με πολλές διαφορετικότητες στην ίδια τάξη Θέματα εξέτασης και πρακτικής εφαρμογής Ενδυνάμωση εκπαιδευτικών Χρήση τεχνολογίας Εναλλακτικοί τρόποι αξιολόγησης Έντονη συζήτηση Ενθουσιασμός για την εφαρμογή της συνεκπαίδευσης Επιφυλάξεις εκπαιδευτικών γνωρίζοντας τις αδυναμίες του εκπαιδευτικού συστήματος να εξασφαλίσει τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την πλήρη ένταξη των μαθητών με ειδικές ανάγκες στα γενικά σχολεία
1990-2000 Ελλάδα: Καθυστερήσεις στην εξέλιξη της ειδικής αγωγής Απουσία διαλόγου για συνεκπαίδευση Παθολογικό μοντέλο αναπηρίας Ειδικά σχολεία & ειδικές τάξεις Ειδικά προπτυχιακά τμήματα «Αποστολή του Τμήματος είναι η κατάρτιση ειδικών επιστημόνων που θα ασχοληθούν με την εκπαίδευση των ατόμων με εκ γενετής ή επίκτητες, μόνιμες ή παροδικές σωματικές, αισθητηριακές και ψυχοπνευματικές αναπηρίες ή μαθησιακές δυσκολίες, που δεν τους επιτρέπουν να ακολουθήσουν το ρυθμό και τον τρόπο της σχολικής εκπαίδευσης των άλλων παιδιών»
Εκπαιδευτικά προβλήματα τη δεκαετία του 1990 Προβλήματα που οφείλονται στο ιστορικό της ξεχωριστής εκπαίδευσης Δημιουργία μοντέλου ειδικών και φροντιστηριακών τάξεων Μεμονωμένες προσπάθειες ένταξης αντιμετωπίστηκαν με προχειρότητα και βραχυπρόθεσμη προοπτική Ελλείψεις σε υποστηρικτικές δομές, παροχές, προσωπικό, υπηρεσίες και προγράμματα Προβλήματα στη γενική εκπαίδευση Ενιαίο και ανελαστικό αναλυτικό πρόγραμμα διδασκαλίας Διδακτική προσέγγιση μετωπικής διδασκαλίας Τρόπος αξιολόγησης μαθητών Ελλιπής εξοπλισμός Η/Υ των σχολείων Έλλειψη εποπτικών μέσων Χωροταξικές ελλείψεις Απροθυμία εκπαιδευτικών για αλλαγές Αρνητικές στάσεις απέναντι στους μαθητές με ειδικές ανάγκες Έλλειψη ειδικών γνώσεων
Νόμος 2817/2000 Νόμος περί «εκπαίδευσης των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες» Προβλέπεται η ίδρυση νέων εκπαιδευτικών μονάδων Ειδικά γυμνάσια και λύκεια, πολυδύναμα κέντρα ειδικής αγωγής, εργαστήρια ειδικής επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, τεχνικά επαγγελματικά εργαστήρια ειδικής αγωγής, ειδικοί βρεφοσυμβουλευτικοί σταθμοί Εισαγωγή της 2οβάθμιας εκπαίδευσης στην ειδική αγωγή Κέντρα Διάγνωσης Αξιολόγησης και Υποστήριξης (Κ.Δ.Α.Υ.) Η έμφαση παραμένει στην ένταξη Όχι «ειδική τάξη» αλλά «τμήμα ένταξης»
Προβλήματα Νόμου 2817/2000 Αιτία χρονικής καθυστέρησης ο τρόπος που σχεδιάζονται, μεθοδεύονται και αποφασίζονται οι νομοθετικές αλλαγές Απούσια επιστημόνων του χώρου Απουσία μακροπρόσθεσμων στόχων Έλλειψη συμμετοχής γονέων και οργανώσεων των αναπήρων
Θετικά σημεία του Νόμου 2817/2000 Δημιουργία κέντρων διάγνωσης, αξιολόγησης, και υποστήριξης (Κ.Δ.Α.Υ.) Γενικότερη ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης Ίδρυση μεταπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών Διάθεση οικονομικών πόρων για την υλοποίηση ερευνητικών προγραμμάτων (και από την Ευρωπαϊκή Ένωση)
Σύμβαση ΟΗΕ για ΑμεΑ 2006: υιοθετείται η σύμβαση του ΟΗΕ για τα άτομα με αναπηρία Σκοπός η θέσπιση των δικαιωμάτων των ΑμεΑ Πολιτική συνεργασίας με τα ΑμεΑ Η αναπηρία προσεγγίσζεται από τη σκοπιά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και όχι της «ιατρο- κοινωνικής φροντίδας» Αναγνωρίζει την εκπαίδευση ως βασικό ανθρώπινο δικαίωμα Έχει την κινητήριο δύναμη να ασκήσει πιέσεις ώστε όλα τα έθνη να αναθεωρήσουν τις νομοθεσίες τους περί ειδικής αγωγής και να συμμορφωθούν με το όραμα της ενταξιακής εκπαίδευσης όπως το ορίζει ο ΟΗΕ
Άρθρα για την εκπαίδευση από τη σύμβαση του ΟΗΕ για τα ΑμεΑ Άρθρο 3: θέτει βασικές αρχές της Σύμβασης, όπως η ισότητα ευκαιριών, η προσβασιμότητα, η μη διάκριση, ο σεβασμός του ατόμου και της διαφορετικότητας, το δικαίωμα στην ελευθερία επιλογών, στην ανεξαρτησία και αξιοπρέπεια των ΑμεΑ. Άρθρο 7: αφορά στα παιδιά με αναπηρία και προϋποθέτει την ίση μεταχείριση τους από το κράτος και την εξασφάλιση όλων των δικαιωμάτων και των ελευθεριών που δικαιούνται. Άρθρο 8: θίγει την ευαισθητοποίηση που οφείλουν όλοι οι κρατικοί φορείς να επιδεικνύουν και να προωθούν με σκοπό την καταπολέμηση στερεοτύπων και προκαταλήψεων. Έτσι, προάγεται ο σεβασμός και η αποδοχή των ικανοτήτων των ΑμεΑ. Μάλιστα η ευαισθητοποίηση πρέπει να ενισχύεται απ τη νεαρή ηλικία, στο σχολικό περιβάλλον. Άρθρο 9: μιλά για την προσβασιμότητα των ΑμεΑ, εξασφαλίζοντας την ανεξαρτητοποίηση και πρόσβασή τους σε κτιριακές εγκαταστάσεις, μέσα μεταφοράς, ταμπέλες σήμανσης (π.χ σε μορφή Μπράιλ), τεχνολογίες και συστήματα πληροφορίας. Σημαντική κρίνεται η παροχή «ζωντανής» βοήθειας, όπως διερμηνείς νοηματικής γλώσσας, αλλά και τεχνολογικών μέσων διευκόλυνσης, αν όχι δωρεάν, σε ελάχιστο κόστος.
Άρθρα για την εκπαίδευση από τη σύμβαση του ΟΗΕ για τα ΑμεΑ Άρθρο 24: της εκπαίδευσης, ορίζει πώς όλα τα ΑμεΑ οφείλουν να έχουν πρόσβαση στη γενική υποχρεωτική εκπαίδευση, δίχως διακρίσεις, στο περιβάλλον που είναι πιο κατάλληλο για την επίτευξη της ακαδημαϊκής και κοινωνικής ανάπτυξης, στοχεύοντας στην πλήρη ένταξη. Το προσωπικό όλων των βαθμίδων και ειδικοτήτων οφείλει να είναι εκπαιδευμένο ώστε να μπορεί να προσαρμόσει τη διδασκαλία του στις απαιτήσεις του ανάπηρου παιδιού, με τα κατάλληλα υλικοτεχνικά μέσα. Άρθρο 27: καθορίζει ίση και ασφαλή πρόσβαση των ΑμεΑ σε εργασία και απασχόληση. Άρθρο 32: αφορά στη διεθνή συνεργασία μεταξύ των συμβαλλόμενων κρατών, με σκοπό την ανταλλαγή πληροφοριών για τη βελτίωση των τεχνικών και την ισχυροποίηση των δικαιωμάτων των ΑμεΑ σε διεθνές επίπεδο. Άρθρο 33: θίγει το ζήτημα της εθνικής εφαρμογής και παρακολούθησης, όπου το κράτος οφείλει να θεσπίσει έναν οργανισμό που θα ελέγχει τη σωστή εφαρμογή των όσων ορίζει η Σύμβαση, ενώ θα εντάξει στη διαδικασία τα ΑμεΑ και τις αντιπροσωπευτικές οργανώσεις τους.
Νόμος 3699/2008 Νόμος για την «ειδική αγωγή και εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες» Σύμφωνος με το κοινωνικό μοντέλο περί αναπηρίας Επιρροές από τη Σύμβαση του ΟΗΕ Βαρύτητα στην υποχρεωτικότητα της εκπαίδευσης Έμφαση στη διαφοροδιάγνωση Εστίαση στην εφαρμογή αρχών του «σχεδιασμού για όλους» Παιδαγωγικός ρόλος των φορέων Ορίζονται τα διαφορετικά εκπαιδευτικά πλαίσια (κανονική τάξη, τμήμα ένταξης, ξεχωριστή τάξη, ειδικό σχολείο, οικοτροφείο, πρόγραμμα στο σπίτι)
Νόμος 4115/2013 Νόμος για την «Οργάνωση και λειτουργία Ιδρύματος Νεολαίας και Δια Βίου Μάθησης και Εθνικού Οργανισμού Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού και άλλες διατάξεις» Επανακαθορισμός αρμοδιοτήτων των Επιτροπών Διαγνωστικής Εκπαιδευτικής Αξιολόγησης και Υποστήριξης (Ε.Δ.Ε.Α.Υ.) και των Σχολικών Δικτύων Εκπαίδευσης και Υποστήριξης (Σ.Δ.Ε.Υ.) Μέσα σε κάθε σχολείο γενικής εκπαίδευσης που ανήκει σε ΣΔΕΥ θα συντάσσεται Επιτροπή Διαγνωστικής Εκπαιδευτικής Αξιολόγησης και Υποστήριξης (ΕΔΕΑΥ), κατόπιν απόφασης του διευθυντή εκπαίδευσης και του διευθυντή του Κέντρου ΣΔΕΥ που ανήκει το συγκεκριμένο σχολείο για την διάγνωση και αντιμετώπιση πιθανών δυσκολιών του παιδιού. Διαπίστωση δυσκολιών του μαθητή εντός σχολικού περιβάλλοντος Μείωση του ρόλου των Κ.Ε.Δ.Δ.Υ.
Αξιολόγηση νόμων 3699/2008 & 4115/2013 Κενά στην επεξήγηση υπηρεσιών της Ειδικής Αγωγής Έλλειψη ορισμού μεθόδων και εργαλείων των ειδικών παιδαγωγών Έλλειψη περιγραφής της δομής του σχολείου Έλλειμα ως προς τη διάγνωση και τη διαφοροδιάγνωση Μεγάλες ελλείψεις στην πρακτική εφαρμογή των νόμων: Έλλειψη υπηρεσιών και προγραμμάτων που εφαρμόζονται στα σχολεία Ελλειπής μέριμνα για τριτοβάθμια και μετέπειτα εξέλιξη μαθητών με αναπηρία Απουσία μαθητών με γλωσσικές ιδιαιτερότητες (μετανάστες) από τον ορισμό μαθητών με αναπηρία Ουδεμία εφαρμογή της μέριμνας για τα χαρισματικά παιδιά Φυσικά ελλείψεις στις δομές και υπηρεσίες εξάρτηση από χρηματοοικονομική κατάσταση γονέων