6ο Γυµνάσιο Νέας Ιωνίας Τάξη:Α Τµήµα:2 Μάθηµα:Αρχαία Ιστορία ιδάσκουσα:ελ.σάρδη Η ΘΕΑ ΑΘΗΝΑ ΣΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΑΘΗΤΡΙΑΣ:ΣΕΒΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΪΟΣ 2015
Αφιερώνω αυτή τηνεργασία στην αγαπηµένη µου δασκάλα, κυρία Ειρήνη Καραγιάννη, που µας δίδαξε µε τόση αγάπη και χαρά όλα τα µαθήµατα της Γ και Τάξης του ηµοτικού. 2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 4 1.ΣΥΝΤΟΜΗ ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΗ ΘΕΑ ΑΘΗΝΑ... 5 2.Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ... 5 2.1.Το εξωτερικό του ναού... 5 2.2.Το εσωτερικό του ναού... 6 3.Η ΑΘΗΝΑ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ... 7 3.1. Το άγαλµα της Αθηνάς Παρθένου... 7 3.2.Το άγαλµα της Αθηνάς Νίκης... 7 3.3 Η Αθηνά σε παναθηναϊκό αµφορέα... 7 3.4.Η Αθηνά του Αγγελίτου... 8 3.5.Η Σκεπτόµενη Αθηνά... 8 3.6.Η Αθηνά Πρόµαχος... 8 3.7.Η Αθηνά της γιγαντοµαχίας... 9 3.8.Η Αθηνά του Ενδοίου... 9 3.9.Το παλλάδιο... 9 3.10.Η Αθηνά Πολιάδα... 10 3.11.Η Αθηνά Εργάνη... 10 3.12.Αθηνά και Ερεχθέας... 10 3.13.Η Αθηνά σε φιλονικία µε τον Ποσειδώνα... 11 3.14.Η γέννηση της θεάς Αθηνάς... 11 3.15.Αθηνά και Παναθήναια... 11 ΕΠΙΛΟΓΟΣ... 12 ΠΗΓΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΙΑ ΙΚΤΥΟ ΙΑ ΙΚΤΥΑΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ... 13 3
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε στ πλαίσιο του µαθήµατος της Αρχαίας Ιστορίας. Αφορµή για τη συγγραφή της στάθηκε η αναφορά στο µάθηµα της Αρχαίας ελληνικής Ιστορίας της τέχνης στην κλασική εποχή και ιδίως στα κτίσµατα της Ακρόπολης. Στην εργασία µου αυτή επιχείρησα να παρουσιάσω τον ναό της Αθηνάς στον Ιερό Βράχο, το άγαλµα της θεάς Αθηνάς, καθώς και εκθέµατα του µουσείου της Ακρόπολης που είναι αφιερωµένα στην πολιούχο θεά της Αθήνας. 4
1.ΣΥΝΤΟΜΗ ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΗ ΘΕΑ ΑΘΗΝΑ Η θεά Αθηνά, κατά την µυθολογία, ήταν η θεά της Σοφίας, της στρατηγικής και του πολέµου. Στα παλαιότερα χρόνια την θεά Αθηνά την έλεγαν Αθάνα και Αθήνη. Τα αγαπηµένα της σύµβολα ήταν η αιγίδα, το δόρυ, η κουκουβάγια και η ελιά. Η θεά Αθηνά δεν είχε µαντεία.από αυτήν ονοµάστηκε και η σηµερινή πόλη, η Αθήνα. 2.Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ 2.1.Το εξωτερικό του ναού Ο ναός της Αθηνάς Νίκης, γνωστός και ως ναός της Απτέρου Νίκης, βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά του Ιερού Βράχου της Ακρόπολης. Σε αυτήν την θέση στα µυκηναϊκά χρόνια υπήρχε ο πύργος του τείχους, ο οποίος προστάτευε την είσοδο στην Ακρόπολη. Ο σηµερινός ναός χτίστηκε στην κορυφή του πύργου. Ο µυκηναϊκός πύργος επενδύθηκε µε τοιχώµατα τα οποία έκαναν το σχήµα µεγαλύτερο και πιο κανονικό. Ο ναός της Αθηνάς Νίκης είναι ιωνικού ρυθµού, τετρακίονος αµφιπρόστυλος, δηλαδή έχει προστάσεις από τέσσερις µονολιθικούς κίονες στην ανατολική και δυτική όψη. Ο ναός σχετιζόταν µε την λατρεία της Αθηνάς ωςσυµπαραστάτριας των Αθηναίων στους πολέµους. Τις πλευρές του πύργου γύρω από τον ναό της Αθηνάς Νίκης προστάτευε ένα θωράκιο από πεντελικό µάρµαρο µήκους 41,71µ. 5
2.2.Το εσωτερικό του ναού Ο ναός δεν έχει πρόναο, αλλά µόνο µικρό σηκό. Ο σηκός του είχε ένα άγαλµα της θεάς που στο ένα χέρι κρατούσε περικεφαλαία, σύµβολο του πολέµου, και στο άλλο χέρι ένα ρόδι, σύµβολο της ειρήνης. Κάθε πλάκα στο σηκό εικονίζει αυτοτελή σκηνή µε παρόµοια σύνθεση: φτερωτές Νίκες που οδηγούν ταύρους στη θυσία ή κρατούν όπλα και στολίζουν τρόπαια νίκης µε ελληνικό ή περσικό οπλισµό. Ανάµεσά τους κάθεται η θεά Αθηνά η οποία έχει αποθέσει τα όπλα της. Αναπαράσταση του εσωτερικού του ναού και του αγάλµατος της Αθηνάς Νίκης. 6
3.Η ΑΘΗΝΑ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ 3.1. Το άγαλµα της Αθηνάς Παρθένου Το ύψος του αγάλµατος είναι ύψους 1,57µ. ηµιουργήθηκε τον 2 ο αιώνα µ.χ Είναι µαρµάρινο και ρωµαϊκό αντίγραφο του χρυσελεφαντινού αγάλµατος της Αθηνάς που υπήρχε µέσα στον Παρθενώνα. Το άγαλµα δεν σώθηκε όλο. Το κεφάλι και τα χέρια του έχουν σπάσει. Η θεά φοράει πέπλο ζωσµένο στη µέση και αιγίδα στο στήθος. 3.2.Το άγαλµα της Αθηνάς Νίκης Το ύψος του αγάλµατος είναι 1,055µ. και δηµιουργήθηκε το 410 µ.χ. Η θεά σε αυτό το άγαλµα είναι καθισµένη σε βράχο και στηρίζεται µε το δεξί της χέρι στην ασπίδα της που βρίσκεται πίσω της. Φοράει χιτώνα και ιµάτιο. Στο κεφάλι της φοράει περικεφαλαία και στο στήθος αιγίδα µε τρύπες για την τοποθέτηση χάλκινων φιδιών. 3.3 Η Αθηνά σε παναθηναϊκό αµφορέα Όστρακο από Παναθηναϊκό αµφορέα χρονολογίας 500-450 π.χ. σε αυτό το όστρακο απεικονίζεται η θεά πάνοπλη, φορώντας αιγίδα και περικεφαλαία µε ψηλό λοφίο.στο δεξί της χέρι κρατάει την ασπίδα και στο δεξί της χέρι που είναι ανασηκωµένο κρατάει το δόρυ. 7
3.4.Η Αθηνά του Αγγελίτου Το ύψος του αγάλµατος ήταν 90 εκ και δηµιουργήθηκε το 480 π.χ.. Είναι ένα µαρµάρινο άγαλµα της Αθηνάς από το οποίο δεν σώθηκε το κεφάλι. Η θεά στέκεται όρθια και µε το δεξί της χέρι ανασηκωµένο κρατάει το δόρυ που έχει χαθεί και το άλλο χέρι της το έχει βάλλει στην µέση της. Φοράει πέπλο και από µέσα χιτώνα. Το στήθος της καλύπτεται από αιγίδα που είχε στις άκρες τρύπες ώστε να µπούνε µέσα στις τρύπες µεταλλικά φίδια. Φορούσε περικεφαλαία 3.5.Η Σκεπτόµενη Αθηνά Το άγαλµα αυτό έχει ύψος 54 εκ και δηµιουργήθηκε το 460π.Χ. Είναι ένα µαρµάρινο ανάγλυφο της Αθηνάς που φοράει πέπλο και περικεφαλαία. Η θεά στηρίζεται µε το αριστερό της χέρι στο αναποδογυρισµένο δόρυ και το δεξί της χέρι το ακουµπάει στην µέση της. Η θεά έχει κατεβάσει το κεφάλι της προς το δόρυ και συλλογισµένη κοιτάζει την στήλη που είναι κοντά της 3.6.Η Αθηνά Πρόµαχος Το ύψος του ειδωλίου είναι 29 εκ. και δηµιουργήθηκε το 500-475π.Χ. Η θεά πάνοπλη κινείται δυναµικά προς τα δεξιά. Λείπουν το δόρυ και η ασπίδα που θα κρατούσε κανονικά η θεά. Η Αθηνά φοράει χιτώνα κάτω από το πέπλο, και στο στήθος αιγίδα. Επίσης φοράει και περικεφαλαία µε ψηλό λοφίο. 8
3.7.Η Αθηνά της γιγαντοµαχίας Το µαρµάρινο άγαλµα της γιγαντοµαχίας έχει ύψος 2µ. και δηµιουργήθηκε το 525-510π.Χ. Σε αυτό το άγαλµα η θεά Αθηνά απεικονίζεται καθώς ορµάει προς τον γίγαντα Εγκέλαδο µε το δόρυ της. Το ένα πόδι του αγάλµατος έχει καταστραφεί και µε το άλλο της χέρι η θεά Αθηνά κρατάει πολλά φίδια τα οποία είναι απλωµένα πάνω στην αιγίδα της. 3.8.Η Αθηνά του Ενδοίου Μαρµάρινο άγαλµα της Αθηνάς το οποίο έχει ύψος 1,47µ. και δηµιουργήθηκε το 525π.Χ. Σε αυτό το άγαλµα δεν σώθηκαν το κεφάλι και το κάτω τµήµα των χεριών. Η θεά είναι καθιστή σε δίφρο µε µαξιλαράκι. Φοράει χιτώνα ζωσµένο στην µέση και αιγίδα στην οποία υπάρχουν τρύπες για τα µεταλλικά φίδια. 3.9.Το παλλάδιο Αυτό το χάλκινο ειδώλιο έχει ύψος 22,7εκ. και δηµιουργήθηκε το 575-550π.Χ. Σε αυτό το ειδώλιο η θεά είναι πάνοπλη και στέκεται µετωπικά µε τα πόδια ενωµένα. Φοράει πέπλο και περικεφαλαία µε ψιλό λοφίο. Με το δεξί τηε χέρι κρατούσε µάλλον δόρυ και µε το αριστερό της χέρι κρατούσε ασπίδα. 9
3.10.Η Αθηνά Πολιάδα Αυτό το πήλινο ειδώλιο έχει ύψος 22εκ. και δηµιουργήθηκε το 520-180π.Χ. Αυτό το ειδώλιο απεικονίζει µια γυναικεία µορφή καθισµένη σε θρόνο. Φοράει στο κεφάλι περικεφαλαία µε πολύ ψιλό λοφίο. Τα χρώµατα διατηρούνται στο πρόσωπο, στα κοσµήµατα, στον χιτώνα και στα µαλλιά. 3.11.Η Αθηνά Εργάνη Αυτό το πήλινο πλακίδιο έχει ύψος 18,7εκ. και δηµιουργήθηκε το 490-480π.Χ.Ανάγλυφο πήλινο πλακίδιο που παριστάνει µια γυναίκα που κάθεται και γνέθει. Φοράει έναν απλό χιτώνα και τα µαλλιά της είναι µαζεµένα κότσο ψιλά. Λείπουν τα χέρια της που κρατάει το αδράχτι για να γνέθει το µαλλί. Πιστεύεται ότι απεικονίζει την Αθηνά Εργάνη. 3.12.Αθηνά και Ερεχθέας Είναι µια ανεπίγραφη στήλη που έχει ύψος 23εκ. και δηµιουργήθηκε το 397-396π.Χ. Στο επάνω µέρος της στήλης αυτής είναι η Αθηνά µε τον Ερεχθέα. Η θεά φοράει περικεφαλαία και στο δεξί της χέρι κρατάει δόρυ και στο αριστερό της χέρι κρατάει τον Ερεχθέα ο οποίος στηρίζεται µε το χέρι του σε ένα ψηλό ραβδί. 10
3.13.Η Αθηνά σε φιλονικία µε τον Ποσειδώνα Το άγαλµα αυτό έχει ύψος 3µ. και 30εκ. και δηµιουργήθηκε το 438-432π.Χ.Στο δυτικό αέτωµα του Παρθενώνα εικονιζόταν η διαµάχη της Αθηνάς µε τον Ποσειδώνα για την διεκδίκηση της αττικής Γης. Στη µέση αυτών των δύο φαίνονται οι δύο θεοί µε τα δώρα τους, η Αθηνά µε την ελιά και ο Ποσειδώνας µε το αλµυρό νερό. Η Αθηνά κρατούσε δόρυ και ασπίδα. Φορούσε αιγίδα µε τρύπες στις άκρες για να τοποθετούν εκεί µεταλλικά φίδια. Επίσης φορούσε περικεφαλαία και όπως φαίνεται από την µία πλευρά του κεφαλιού της φορούσε και σκουλαρίκια. 3.14.Η γέννηση της θεάς Αθηνάς Στο ανατολικό αέτωµα του Παρθενώνα, επάνω από την είσοδο του ναού, απεικονιζόταν η γέννηση της θεάς Αθηνάς. Τα κεντρικά αγάλµατα έχουν χαθεί. Πιστεύεται πως η Αθηνά είχε ύψος περίπου 3µ. και φορούσε πέπλο µε αιγίδα και περικεφαλαία στο κεφάλι και κρατούσε δόρυ και ασπίδα. 3.15.Αθηνά και Παναθήναια Πάνω σε αυτήν την πλάκα απεικονίζεται η παράδοση του πέπλου της Αθηνάς. Αριστερά και δεξιά απεικονίζονται οι δώδεκα θεοί του Ολύµπου. Η θεά σε αυτές τις εικόνες χωρίς περικεφαλαία και ασπίδα, φοράει πέπλο, κρατάει µε το δεξί της χέρι το δόρυ και στα γόνατα τις έχει την αιγίδα. 11
ΕΠΙΛΟΓΟΣ Στην εργασία αυτή προσπάθησα να επικεντρωθώ στην προβολή των πολλών και διαφορετικών αναπαραστάσεων της θεάς Αθηνάς σε διάφορα αγάλµατα και άλλα έργα τέχνης στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης. Πράγµατι οι Αθηναίοι περιέβαλλαν µε πολλή αγάπη τη θεά που τους προστάτευε και την τιµούσαν σε κάθε ευκαιρία που τους δινόταν είτε χτίζοντας προς τιµή της ναούς είτε φιλοτεχνώντας έργα τέχνης αφιερωµένα σε αυτήν. 12
ΠΗΓΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΙΑ ΙΚΤΥΟ ΙΑ ΙΚΤΥΑΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ Πηγές από το διαδίκτυο Βενιέρη, Ι. (χ.χ.) Ναός της Αθηνάς Νίκης. ιαθέσιµο στο: http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=982(τελευταία πρόσβαση, 10/05/2015). (χ.σ.), (χ.χ.). Θεά Αθηνά. ιαθέσιµο στο: http://www.hellinon.net/athensgod.htm#(τελευταία πρόσβαση, 10/05/2015). (χ.σ.), (χ.χ.). Ο Ναός της Θεάς Νίκης. ιαθέσιµο στο: http://www.theacropolismuseum.gr/el/content/o-naos-tis-athinas-nikis(τελευταία πρόσβαση, 10/05/2015). ιαδικτυακή εφαρµογή (χ.δ.), 2010. ΑΘΗΝΑ, Η ΘΕΑ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ. ιαθέσιµη στην ιστοσελίδα του Μουσείου της Ακρόπολης: http://www.acropolis-athena.gr/(τελευταία πρόσβαση, 10/05/2015). 13