ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: «ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΜΗΤΡΙΚΟΥ ΘΗΛΑΣΜΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΙΚΟΙ ΓΙΑ ΠΡΩΙΜΗ ΔΙΑΚΟΠΗ ΤΟΥ»

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΣΕ ΣΥΜΠΡΑΞΗ ΜΕ ΤΟ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Α ΤΕΙ ΑΘΗΝΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: «ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΜΗΤΡΙΚΟΥ ΘΗΛΑΣΜΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΙΚΟΙ ΓΙΑ ΠΡΩΙΜΗ ΔΙΑΚΟΠΗ ΤΟΥ» ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΠΟΛΥΤΑΡΧΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΑΘΗΝΑ ΙΟΥΝΙΟΣ, 2013

ΠΡΑΚΤΙΚΟ ΚΡΙΣΕΩΣ ΤΗΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗΣ ΤΗΣ ΤΡΙΜΕΛΟΥΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Της Μεταπτυχιακής Φοιτήτριας Πολυτάρχου Αναστασίας Εξεταστική Επιτροπή Ελένη. Κυρίτση, Επιβλέπουσα Χρύσα. Μπακούλα Ελένη Ευαγγέλου H Tριμελής Εξεταστική Επιτροπή η οποία ορίσθηκε από την ΓΣΕΣ της Ιατρικής Σχολής του Παν. Αθηνών Συνεδρίαση της...για την αξιολόγηση και εξέταση της υποψηφίου κας Πολυτάρχου Αναστασίας, συνεδρίασε σήμερα.../.../... H Eπιτροπή διαπίστωσε ότι η Διπλωματική Εργασία της κας Πολυτάρχου Αναστασίας με τίτλο «Συχνότητα και διάρκεια μητρικού θηλασμού, παράγοντες προδιαθεσικοί για πρώιμη διακοπή του», είναι πρωτότυπη, επιστημονικά και τεχνικά άρτια και η βιβλιογραφική πληροφορία ολοκληρωμένη και εμπεριστατωμένη. Η εξεταστική επιτροπή αφού έλαβε υπ όψιν το περιεχόμενο της εργασίας και τη συμβολή της στην επιστήμη, με ψήφους... προτείνει την απονομή στην παραπάνω Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια του Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης (Μaster 's). Στην ψηφοφορία για την βαθμολογία η υποψήφια έλαβε για τον βαθμό «ΑΡΙΣΤΑ» ψήφους..., για τον βαθμό «ΛΙΑΝ ΚΑΛΩΣ» ψήφους..., και για τον βαθμό «ΚΑΛΩΣ» ψήφους... Κατά συνέπεια, απονέμεται ο βαθμός «...». Τα Μέλη της Εξεταστικής Επιτροπής Κυρίτση Ελένη, Επιβλέπουσα Μπακούλα Χρύσα. Ευαγγέλου Ελένη (Υπογραφή) (Υπογραφή) (Υπογραφή) 2

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Στους γονείς μου οφείλω το ζην και στον δάσκαλό μου το εύ ζην! (Μεγ. Αλέξανδρος) Θα ήθελα συνολικά να ευχαριστήσω τους επιστημονικά υπεύθυνους του Π.Μ.Σ. «Παιδιατρική Κλινική και Νοσηλευτική Έρευνα». Θεωρώ ότι οι πρώτες ευχαριστίες μου αρμόζει να αποδοθούν στην επιβλέπουσα κα Κυρίτση Ελ., Καθηγήτρια του τμήματος της Νοσηλευτικής Α του ΤΕΙ Αθήνας που καθ όλη τη διάρκεια της συνεργασίας μας χάρη στον υποδειγματικό επαγγελματισμό και την πολύχρονη εμπειρία της, με καθοδήγησε βήμα προς βήμα και επέδειξε πολύπλευρη μέριμνα για την ολοκλήρωση της εργασίας μου. Ενδιαφέρον για τη μελέτη μου με καίριες παρατηρήσεις και υποδείξεις έδειξε η κα Μπακούλα Χρ., Καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, την οποία επίσης ευχαριστώ θερμά. Ευχαριστίες οφείλω και στην κα Ευαγγέλου Ελ., Καθηγήτρια του Τμήματος της Νοσηλευτικής Α του ΤΕΙ Αθήνας. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τους συναδέλφους μου στο Γ.Ν Λαμίας για την πολύτιμη βοήθεια και την άριστη συνεργασία. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω τους γονείς μου, τα αδέρφια μου και το σύζυγό μου για την αμέριστη συμπαράσταση και υποστήριξη σε κάθε βήμα της μέχρι τώρα πορείας μου. 3

Αφιερώνεται στους γονείς μου και στο σύζυγό μου Θωμά 4

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 7 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ... 10 ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ... 11 ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ... 14 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ... 16 ΣΥΣΤΑΣΗ ΜΗΤΡΙΚΟΥ ΓΑΛΑΚΤΟΣ... 22 Πρωτεϊνες... 22 Λίπη... 23 Υδατάνθρακες... 24 Μέταλλα και Ιχνοστοιχεία... 25 Βιταμίνες... 25 ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΜΗΤΡΙΚΟΥ ΘΗΛΑΣΜΟΥ... 28 ΑΝΤΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΜΗΤΡΙΚΟΥ ΘΗΛΑΣΜΟΥ... 31 Λόγοι που σχετίζονται με τη μητέρα... 31 Λόγοι που σχετίζονται με το βρέφος... 32 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΜΗΤΡΙΚΟΥ ΘΗΛΑΣΜΟΥ... 33 ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ... 35 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 36 ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ... 36 ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ... 36 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ... 37 ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ... 37 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ... 38 Περιγραφικά αποτελέσματα... 38 Στατιστικά αποτελέσματα... 40 ΠΙΝΑΚΕΣ... 44 ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ... 60 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ... 65 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 66 ΑΓΓΛΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 68 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 70 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 73 5

6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ O μητρικός θηλασμός αποτελεί το κλειδί για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους και ήταν αποδεκτός ως η φυσιολογική συμπεριφορά πριν τον ερχομό των υποκατάστατων του μητρικού γάλακτος. Μέχρι τις αρχές του 20 ου αιώνα, ο θηλασμός αποτελούσε τον αποκλειστικό σχεδόν τρόπο διατροφής για τον πρώτο χρόνο ζωής. Μετά τη μαζική παραγωγή του βιομηχανοποιημένου γάλακτος αγελάδος, κατά τα τελευταία 60 χρόνια, ο θηλασμός βαθμιαία παρεκτοπίστηκε με αποτέλεσμα κατά την δεκαετία του 70, τα περισσότερα βρέφη να διατρέφονται με γάλα αγελάδος, ενώ άλλες στερεές τροφές χορηγούνταν ήδη μετά το 2 ο μήνα της ζωής. Μετά από έρευνες που έδειξαν ότι ο θηλασμός υπερέχει της διατροφής από αυτόν με γάλα αγελάδος, άρχισε οργανωμένη εκστρατεία για την καθιέρωση του μητρικού θηλασμού ως αποκλειστικού τρόπου διατροφής για τους πρώτους 4-6 μήνες της ζωής. Το μητρικό γάλα αποτελεί πλήρη τροφή και περιέχει όλα τα απαραίτητα συστατικά στις κατάλληλες αναλογίες και στη σωστή σύνθεση για την ανάπτυξη και την προστασία ενός παιδιού. Το πρωτόγαλα, το μητρικό γάλα των πρώτων πέντε ημερών μετά τη γέννηση του παιδιού, παρότι είναι μικρής ποσότητας, είναι πλούσιο σε πρωτεΐνες, αντισώματα και λακτοφερίνες. Μετά την πάροδο των πρώτων πέντε ημερών, το μητρικό γάλα περιέχει στη σωστή αναλογία, λακτόζη, λιπαρά, βιταμίνες ιχνοστοιχεία και άλλα διατροφικά στοιχεία, όπως επίσης και νερό. 1 Τα οφέλη που προσφέρει ο μητρικός θηλασμός τόσο στη μητέρα όσο και στο βρέφος είναι πολλαπλά. Το μητρικό γάλα αποτελεί το μοναδικό γάλα που είναι ειδικά σχεδιασμένο για τον άνθρωπο, αποτελεί την πιο πλήρη διατροφή, είναι εύπεπτο και πλούσιο σε αντισώματα και άλλους παράγοντες (όπως ζωντανά κύτταρα του ανοσοποιητικού, ορμόνες, αυξητικούς παράγοντες, αντιμικροβιακές και αντιφλεγμονώδεις ουσίες) που προστατεύουν από σοβαρές λοιμώξεις (ωτίτιδες, λοιμώξεις αναπνευστικού, γαστρεντερίτιδες, μηνιγγίτιδες κ.λ.π.). 2,3,4 Τα παιδιά που θηλάζουν έχουν επιπλέον μικρότερη πιθανότητα ανάπτυξης αλλεργιών, καρκίνου, σακχαρώδη διαβήτη, παχυσαρκίας, φλεγμονωδών νοσημάτων εντέρου, τερηδόνας και ορθοδοντικών ανωμαλιών στην παιδική και ενήλικο ζωή. Επίσης αναφέρεται προστατευτική δράση για το σύνδρομο αιφνιδίου βρεφικού θανάτου. Τα οφέλη είναι πολλαπλά και για τη μητέρα καθώς μπορεί να χάσει τα κιλά της εγκυμοσύνης πιο εύκολα, έχει μικρότερη απώλεια αίματος και 7

ταχύτερη ανάρρωση από τον τοκετό, μικρότερο κίνδυνο ανάπτυξης οστεοπόρωσης, καρκίνου μαστού και ωοθηκών. Ο μητρικός θηλασμός αποτελεί το θεμέλιο της ψυχικής υγείας του παιδιού καθώς κατά τη διάρκειά του, δημιουργείται ένας μοναδικός και ισχυρός δεσμός ανάμεσα στη μητέρα και το παιδί, το οποίο πέρα από τη θρέψη του, δέχεται και πάρα πολλά ερεθίσματα. Εκτός όμως, από τα άμεσα οφέλη στην υγεία των παιδιών και των μητέρων, ο μητρικός θηλασμός παρέχει σημαντικά κοινωνικά και οικονομικά οφέλη στο κράτος, όπως μειωμένο κόστος υγειονομικής περίθαλψης, μικρότερη συχνότητα εμφάνισης ασθενειών στα θηλάζοντα βρέφη, λιγότερες απουσίες γονέων από την εργασία τους και απώλεια εισοδήματος 5,6. Οι παρεμβάσεις που έχουν γίνει με σκοπό τη διάδοση και προαγωγή του μητρικού θηλασμού διεθνώς είναι πολλές. Από το 1981 το μάρκετινγκ των υποκαταστάτων μητρικού γάλακτος διέπεται από τον Διεθνή Κώδικα Εμπορίας Υποκαταστάτων Μητρικού Γάλακτος (International Code of Marketing of Breastmilk Substitutes) 7, ενώ το 1989 προτείνονται τα δέκα βήματα για επιτυχή Μητρικό θηλασμό από την Π.Ο.Υ και την UNICEF 8. Το 1991 στη Φλωρεντία της Ιταλίας ψηφίζεται η Διακήρυξη INNOCENTI (Innocenti Declaration οn the Protection, Promotion and Support of Breastfeeding) και το 1992 ανακοινώνεται από την Π.Ο.Υ και την UNICEF. η πρωτοβουλία για δημιουργία Φιλικών για το βρέφος Νοσοκομείων (Baby - Friendly Hospital Initiative) 9. Ωστόσο παρά τα οφέλη του θηλασμού και τους διεθνείς κανονισμούς και συστάσεις, τα ποσοστά έναρξης και διάρκειας του μητρικού θηλασμού σε πολλές αναπτυγμένες χώρες παραμένουν σταθερά χαμηλά. Εξίσου χαμηλά είναι και τα ποσοστά στη χώρα μας, ενώ οι παράγοντες που πιθανώς επηρεάζουν την έναρξη και τη διάρκεια του μητρικού θηλασμού είναι πολλοί και έχουν κατά καιρούς μελετηθεί. Κάποιοι από αυτούς είναι η ελλιπής ή λανθασμένη ενημέρωση των νέων μητέρων, η ανεπαρκής υποστήριξη από το άμεσο αλλά και το ιατρονοσηλευτικό περιβάλλον, η γρήγορη επιστροφή της μητέρας στην εργασία, το είδος τοκετού, το κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο, η ηλικία και το μορφωτικό επίπεδο της μητέρας, συνήθειες της μητέρας όπως το κάπνισμα καθώς και η παράνομη διαφήμιση και διακίνηση προϊόντων βρεφικού γάλακτος 10. Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν να εκτιμηθεί η συχνότητα και η διάρκεια του μητρικού θηλασμού καθώς και οι παράγοντες που επηρεάζουν την εδραίωσή του, σε γυναίκες που γέννησαν σε επαρχιακό νοσοκομείο της χώρας. 8

Η παρούσα μελέτη αποτελείται από το γενικό μέρος, στο οποίο παρατίθενται οι σύγχρονες γνώσεις γύρω από τα πλεονεκτήματα του μητρικού θηλασμού, τα επιδημιολογικά δεδομένα, τη σύσταση του μητρικού γάλακτος, τις αντενδείξεις για μητρικό θηλασμό και τους παράγοντες που δυσχεραίνουν την εγκατάστασή του, και το ειδικό μέρος, το οποίο περιλαμβάνει το σκοπό της μελέτης, το υλικό και τις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν για τη συλλογή των δεδομένων, τη στατιστική ανάλυση, τα αποτελέσματα, τη συζήτηση και τα συμπεράσματα. Στο τέλος παρατίθεται η περίληψη στην ελληνική και αγγλική γλώσσα και η βιβλιογραφία. 9

ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 10

ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ Ο μητρικός θηλασμός αποτελεί το μοναδικό φυσιολογικό και φυσικό τρόπο σίτισης των βρεφών, καθώς και το κλειδί για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους. Ήταν αποδεκτός ως η φυσιολογική συμπεριφορά πριν τον ερχομό των υποκατάστατων του μητρικού γάλακτος. Το μητρικό γάλα αποτελεί την ιδανική τροφή για τα βρέφη με ευεργετικές προεκτάσεις στην οικογένεια, την κοινωνία, την οικονομία και την υγεία. Μέχρι τις αρχές του 20 ου αιώνα, ο θηλασμός αποτελούσε τον αποκλειστικό σχεδόν τρόπο διατροφής για τον πρώτο χρόνο ζωής. Τα τελευταία 60 χρόνια, οπότε και άρχισε η μαζική παραγωγή του βιομηχανοποιημένου γάλακτος αγελάδας, ο θηλασμός βαθμιαία παρεκτοπίστηκε. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα κατά τη δεκαετία του 70, τα περισσότερα βρέφη να διατρέφονται με γάλα αγελάδας, ενώ άλλες στερεές τροφές χορηγούνταν ήδη μετά το 2 ο μήνα της ζωής. Ακολούθησαν έρευνες που έδειξαν ότι ο μητρικός θηλασμός υπερέχει της διατροφής με γάλα αγελάδας, οπότε και άρχισε οργανωμένη εκστρατεία για την καθιέρωση του μητρικού θηλασμού ως αποκλειστικού τρόπου διατροφής για τους πρώτους 4-6 μήνες της ζωής. 11 Το γάλα κάθε θηλαστικού περιέχει σε περίσσεια το συστατικό που έχει ως στόχο το όργανο επιβίωσης. Έτσι το γάλα της φώκιας είναι πλούσιο σε λίπος για να προστατεύσει από το ψύχος το νεογέννητο, το γάλα της αγελάδας είναι πλούσιο σε ασβέστιο για την γρήγορη οστική ωρίμανση ενός ογκώδους οργανισμού. Το όργανο επιβίωσης του ανθρώπου είναι ο εγκέφαλός του. Το μητρικό γάλα περιέχει όλα τα απαραίτητα αμινοξέα, τα λιπαρά οξέα και όλες τις ουσίες που χρειάζονται για την ταχεία ανάπτυξη του εγκεφάλου που ως γνωστό, επιτελείται τα δύο πρώτα χρόνια της ζωής. Το μητρικό γάλα αποτελεί πλήρη και ολοκληρωμένη τροφή καθώς περιέχει όλα τα απαραίτητα συστατικά στις κατάλληλες αναλογίες και στη σωστή σύνθεση, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η προστασία αλλά και η σωστή ανάπτυξη ενός παιδιού. Το πρωτόγαλα είναι το μητρικό γάλα των πρώτων πέντε ημερών μετά τη γέννηση του παιδιού. Παρότι είναι μικρής ποσότητας, είναι πλούσιο σε πρωτεΐνες, αντισώματα και λακτοφερρίνες. Μετά την πάροδο των πρώτων πέντε ημερών, το μητρικό γάλα περιέχει στη σωστή αναλογία, λακτόζη, λιπαρά, βιταμίνες ιχνοστοιχεία και άλλα διατροφικά στοιχεία, όπως επίσης και νερό. 12,13 11

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ), την UNICEF και άλλους παγκόσμιους έγκυρους επιστημονικούς οργανισμούς, ο αποκλειστικός θηλασμός για τους πρώτους έξι μήνες, ακολουθούμενος από συνεχιζόμενο μητρικό θηλασμό για τουλάχιστον δύο χρόνια, σε συνδυασμό με την προσθήκη θρεπτικών στερεών τροφών αποτελούν το κλειδί για τη μελλοντική υγεία. Αποκλειστικός θηλασμός σημαίνει ότι το βρέφος τρέφεται αποκλειστικά και μόνο με μητρικό γάλα, χωρίς να παίρνει καμιά άλλη στερεή ή υγρή τροφή. 14,15,16,17 Η αξία του θηλασμού για τη σωματική ανάπτυξη και για την ψυχική ευεξία του βρέφους είναι μεγάλη. Τα πλεονεκτήματα για την υγεία των παιδιών είναι πολλά και αναντικατάστατα. Το μητρικό γάλα αποτελεί το μοναδικό γάλα που είναι ειδικά σχεδιασμένο για τον άνθρωπο, αποτελεί την πιο πλήρη διατροφή, είναι εύπεπτο και πλούσιο σε αντισώματα και άλλους παράγοντες (όπως ζωντανά κύτταρα του ανοσοποιητικού, ορμόνες, αυξητικούς παράγοντες, αντιμικροβιακές και αντιφλεγμονώδεις ουσίες) που προστατεύουν από σοβαρές λοιμώξεις (ωτίτιδες, λοιμώξεις αναπνευστικού, γαστρεντερίτιδες, μηνιγγίτιδες κ.λ.π.). 18,19,20 Τα παιδιά που θηλάζουν έχουν επιπλέον μικρότερη πιθανότητα ανάπτυξης αλλεργιών, καρκίνου, σακχαρώδη διαβήτη, παχυσαρκίας, φλεγμονωδών νοσημάτων εντέρου, τερηδόνας και ορθοδοντικών ανωμαλιών στην παιδική και ενήλικο ζωή. Επίσης αναφέρεται προστατευτική δράση για το σύνδρομο αιφνιδίου βρεφικού θανάτου. Επιπλέον η μητέρα μπορεί να χάσει τα κιλά της εγκυμοσύνης πιο εύκολα, καθώς το μέγεθος της μήτρας συρρικνώνεται γρηγορότερα και καταναλώνει επιπλέον περίπου 600 θερμίδες ημερησίως, έχει μικρότερη απώλεια αίματος και ταχύτερη ανάρρωση από τον τοκετό, μικρότερο κίνδυνο ανάπτυξης οστεοπόρωσης, καρκίνου μαστού και ωοθηκών. Ο μητρικός θηλασμός αποτελεί το θεμέλιο της ψυχικής υγείας του παιδιού καθώς κατά τη διάρκειά του, δημιουργείται ένας μοναδικός και ισχυρός δεσμός ανάμεσα στη μητέρα και το παιδί, το οποίο πέρα από τη θρέψη του, δέχεται και πάρα πολλά ερεθίσματα. Εκτός όμως, από τα άμεσα οφέλη στην υγεία των παιδιών και των μητέρων, ο μητρικός θηλασμός παρέχει σημαντικά κοινωνικά και οικονομικά οφέλη στο κράτος, όπως, μειωμένο κόστος υγειονομικής περίθαλψης, μικρότερη συχνότητα εμφάνισης ασθενειών στα θηλάζοντα βρέφη, λιγότερες απουσίες γονέων από την εργασία τους και απώλεια εισοδήματος. Παρά τα οφέλη του θηλασμού και τους διεθνείς κανονισμούς και συστάσεις, τα ποσοστά έναρξης και διάρκειας του μητρικού θηλασμού σε πολλές αναπτυγμένες χώρες παραμένουν σταθερά χαμηλά. Το κόστος των βρεφικών 12

γαλάτων είναι πολύ μεγάλο και το μελλοντικό οικονομικό κόστος από τις συνέπειες στην υγεία ακόμη μεγαλύτερο. Εξάλλου, η κατανάλωση βιομηνχανοποιημένου βρεφικού γάλακτος δεν είναι άμοιρη κινδύνων, καθώς σηψαιμίες και θάνατοι έχουν αναφερθεί από μολυσμένα γάλατα στις ΗΠΑ, τοξικές ουσίες και καρκινογόνα έχουν ανιχνευτεί κατά καιρούς με πρόσφατο το παράδειγμα της μελαμίνης, ακατάλληλες παρτίδες συσκευασιών ενίοτε αποσύρονται, μέχρι και εγκαύματα ή αφυδάτωση από λάθη στην προετοιμασία έχουν συμβεί. Έχει υπολογιστεί ότι κάθε χρόνο πεθαίνουν 1.5 εκατομμύρια βρέφη σε όλο τον κόσμο επειδή δεν θηλάζουν. 21,22 13

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ Σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) των ΗΠΑ, συνεχώς αυξάνονται οι απόψεις εκείνων, που λανθασμένα πιστεύουν, ότι το γάλα εμπορίου και το μητρικό είναι εξίσου ωφέλιμα για τα βρέφη. Οι ερευνητές σημειώνουν, ότι μολονότι οι ειδικοί στην Υγεία συνιστούν να τρέφονται τα βρέφη αποκλειστικά με μητρικό γάλα τους έξι πρώτους μήνες της ζωής τους και να συνεχίζουν τον θηλασμό έως τον 12ο μήνα, ελάχιστες είναι οι φορές που γίνεται αυτό. 23 Στην πραγματικότητα, μόλις το 14% των γυναικών θηλάζουν αποκλειστικά τα παιδιά τους το πρώτο εξάμηνο, ενώ μόλις το 18% συνεχίζουν τον θηλασμό μέχρι να γίνει το παιδί ενός έτους. Επιπλέον, επτά στα δέκα παιδιά δεν θηλάζουν καθόλου, σύμφωνα με προγενέστερη μελέτη του CDC. Για να εξακριβωθεί γιατί συμβαίνει αυτό, το CDC εκπόνησε μια νέα μελέτη, η οποία βασίσθηκε σε ανάλυση στοιχείων από δύο δημοσκοπήσεις του 1999 και του 2003. Όπως διαπιστώθηκε, το 14,3% των συμμετεχόντων στη δημοσκόπηση του 1999 είπαν ότι τα εμπορικά γάλατα είναι εξίσου ωφέλιμα για την υγεία των βρεφών με το μητρικό, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό του 2003 ήταν 25,7%. Επίσης, οι μισοί περίπου εθελοντές και των δύο δημοσκοπήσεων είπαν, ότι τους ενοχλεί να βλέπουν μια μητέρα να θηλάζει το παιδί της σε δημόσιο χώρο. Οι ερευνητές σημειώνουν ότι «τα ευρήματά μας υποδηλώνουν ότι παρά την εκτενή πληροφόρηση για τα οφέλη του θηλασμού, η κοινή γνώμη δείχνει να πιστεύει σε ολοένα μεγαλύτερο ποσοστό ότι το τεχνητό γάλα είναι εξίσου καλό». 24,25,26 Η τάση αυτή αποδίδεται στο ότι ορισμένα νέου τύπου βρεφικά γάλατα προωθήθηκαν στο εμπόριο με το σλόγκαν ότι "μιμούνται" τα οφέλη του μητρικού γάλακτος, ενώ αυξήθηκε σημαντικά και η διαφημιστική δαπάνη για την προώθησή τους (από 29 εκατομμύρια δολάρια το 1999 σε 46 εκατομμύρια δολάρια το 2003). Παρά τις παγκόσμιες συστάσεις, δυστυχώς στην Ελλάδα λίγες γυναίκες θηλάζουν αποκλειστικά το νεογέννητο βρέφος τους. Αυτό οφείλεται σε ένα βαθμό στο γεγονός ότι στα περισσότερα μαιευτήρια και κλινικές χορηγούνται συμπληρώματα από τις πρώτες ώρες της γέννησης, χωρίς ιατρική ένδειξη. Έτσι το ποσοστό των γυναικών που καταλήγουν να θηλάσουν τα βρέφη τους αποκλειστικά για έξι μήνες είναι περίπου μία στις δέκα, ποσοστό που είναι ακόμη μικρότερο μιλώντας για μητέρες που συνεχίζουν το θηλασμό και μετά το πρώτο 14

έτος της ζωής των βρεφών τους. Μερικοί υπεύθυνοι παράγοντες για αυτό το απογοητευτικά χαμηλό ποσοστό είναι η ελλιπής ή λανθασμένη ενημέρωση, η ανεπαρκής υποστήριξη από το άμεσο αλλά και το ιατρονοσηλευτικό περιβάλλον, η γρήγορη επιστροφή της μητέρας στην εργασία, το κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο, η ηλικία της μητέρας και η παράνομη διαφήμιση και διακίνηση προϊόντων βρεφικού γάλακτος. Το 2009 δημοσιεύθηκε στη χώρα μας η «Εθνική Μελέτη Συχνότητας και προσδιοριστικών παραγόντων μητρικού θηλασμού» από το ΙΥΠ. Η μελέτη έγινε κατόπιν πρότασης της Εθνικής Επιτροπής Μητρικού Θηλασμού και χρηματοδότησης του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Η μελέτη έδειξε ότι ενώ το ποσοστό έναρξης θηλασμού ήταν υψηλό (87,9%), μόνον το 41,1% ακολουθούσε αποκλειστικό μητρικό θηλασμό (δηλαδή το νεογνό να πίνει μόνον μητρικό γάλα). Το ποσοστό αυτό κατακρημνίζεται στη συνέχεια και φτάνει στο ποσοστό 0,9% αποκλειστικού θηλασμού τον 6ο μήνα ζωής, ποσοστό το οποίο αποτελεί σημείο κοινωνικής παθολογίας. Τον 6ο μήνα ζωής συνέχιζαν να θηλάζουν πίνοντας και γάλα αγελάδας 22,0% των βρεφών. Το 12ο μήνα ζωής μόνον το 6,4% των βρεφών συνέχιζαν να θηλάζουν. Αυξημένου κινδύνου για διακοπή του θηλασμού ήταν, σύμφωνα με τη μελέτη, μητέρες που γέννησαν με καισαρική τομή, χαμηλής εκπαίδευσης, καπνίστριες και χωρίς προηγούμενη εμπειρία θηλασμού. 27,28 Τα ευρήματα αυτά υπογραμμίζουν την ανάγκη να ενημερωθεί εκ νέου το κοινό, ότι ο θηλασμός αποτελεί την καλύτερη μέθοδο διατροφής των βρεφών κατά τους πρώτους μήνες της ζωής τους. 15

ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΟΥ ΜΗΤΡΙΚΟΥ ΘΗΛΑΣΜΟΥ Το μάρκετινγκ των υποκαταστάτων μητρικού γάλακτος διέπεται, από το 1981, από τον Διεθνή Κώδικα Εμπορίας Υποκαταστάτων Μητρικού Γάλακτος (International Code of Marketing of Breastmilk Substitutes). Ο Κώδικας κυκλοφόρησε στην ελληνική γλώσσα το 2010, ενώ έχει γίνει αποδεκτός από το ελληνικό Κράτος από το 1993. Κώδικας είναι απόφαση της Παγκόσμιας Συνόδου Υγείας, που σημαίνει ότι είναι μια συλλογική απόφαση σε διεθνές επίπεδο για να αντιμετωπισθούν τα παγκόσμια προβλήματα υγείας. Από την υιοθέτηση του Κώδικα το 1981, έντεκα άλλες αποφάσεις της Παγκόσμιας Συνόδου Υγείας, έχουν ξεδιαλύνει συγχύσεις και έχουν ασχοληθεί με νέες απειλές κατά της υγείας των βρεφών και των νηπίων. Το 1990 μόνο εννιά κυβερνήσεις είχαν υιοθετήσει τον Κώδικα με νόμο. Περί το 2006 περισσότερες από 70 κυβερνήσεις είχαν νομοθετήσει όλες ή πολλές από τις διατάξεις του Κώδικα. Ο Διεθνής Κώδικας Εμπορίας και Διαφήμισης Υποκατάστατων Μητρικού Γάλατος θεσπίστηκε το 1981 από την Π.Ο.Υ και τη UNICEF και αναφέρει τα εξής: 1. Απαγορεύεται η διαφήμιση υποκατάστατων μητρικού γάλακτος στο κοινό. 2. Απαγορεύεται να δίνονται δωρεάν δείγματα στις μητέρες. 3. Απαγορεύεται η προώθηση αυτών των προϊόντων σε χώρους υγείας. 4. Απαγορεύεται η ενημέρωση των μητέρων από το προσωπικό των βιομηχανιών που πωλούν τέτοια προϊόντα. 5. Απαγορεύονται τα δώρα ή τα δωρεάν δείγματα στους Επαγγελματίες Υγείας. 6. Απαγορεύονται οι λέξεις ή οι εικόνες που εξιδανικεύουν την τεχνητή διατροφή (συμπεριλαμβάνονται και φωτογραφίες παιδιών) στις ετικέτες των προϊόντων. 7. Η πληροφόρηση στους Επαγγελματίες Υγείας πρέπει να είναι επιστημονική και πραγματική. 8. Η πληροφόρηση στην τεχνητή διατροφή πρέπει να εξηγεί το κόστος και τους κινδύνους, αλλά και τα οφέλη του μητρικού θηλασμού. 9. Προϊόντα όπως γλυκά συμπυκνωμένα γάλατα δεν πρέπει να προωθούνται για βρέφη 16

10. Όλα τα προϊόντα πρέπει να είναι υψηλής ποιότητας και να λαμβάνεται υπ' όψιν το κλίμα και η αποθήκευσή τους ανάλογα με τη χώρα που χρησιμοποιούνται. 29,30,31 Ο Κώδικας ρυθμίζει την προώθηση στην αγορά όχι μόνο του βρεφικού γάλακτος, αλλά και όλων των υποκατάστατων αυτού καθώς και των σκευών της βρεφικής διατροφής. Αυτά περιλαμβάνουν: Κάθε προϊόν που διατίθεται στην αγορά για τη βρεφική διατροφή των πρώτων έξι μηνών, είτε είναι κατάλληλο είτε όχι. Κάθε προϊόν που διατίθεται στην αγορά για τη βρεφική διατροφή πέραν των έξι μηνών το οποίο αναπληρώνει το μητρικό γάλα στη διατροφή. Κάθε είδος μπουκαλιού για το θηλασμό ή θηλής (η πιπίλα είναι θηλή). Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι ο Κώδικας αφορά τα εξής: 1. Βρεφικό γάλα, 2. Εδικά σκευάσματα γάλακτος, 3. Γάλα δεύτερης βρεφικής ηλικίας, 4. Βρεφικά ροφήματα, μεταλλικό νερό ή χυμούς, 5. Συμπληρωματικές τροφές εάν έχουν ετικέτα για χρήση πριν από τους έξη μήνες, 6. Μπιμπερό και θηλές. Αποφάσεις της Παγκόσμιας Συνόδου Υγείας που επέχουν το ίδιο κύρος όπως και ο Διεθνής Κώδικας Εμπορίας Υποκατάστατων Μητρικού Γάλακτος, δίνουν ξεκάθαρες κατευθύνσεις για την εμπορική προώθηση συμπληρωματικών τροφών και ποτών όπως: - Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ή να προωθούνται εμπορικά με τρόπους που υπονομεύουν το μητρικό θηλασμό (WHA 49.15 1996). Αυτό έχει ισχύ για όλη την περίοδο κατά την οποία φυσιολογικά θα συνεχιζόταν ο μητρικός θηλασμός. - Δεν πρέπει να έχουν ετικέτες, να διαφημίζονται ή να προωθούνται εμπορικά πως είναι κατάλληλα για βρέφη κάτω των 6 μηνών (WHA 39.28 1986, WHA 54.2 2001). - Πρωτοβουλίες για τη βελτίωση της συμπληρωματικής διατροφής οφείλουν να συστήνουν την ευρύτατη δυνατόν χρήση εγχώριων πλούσιων θρεπτικά τροφών (WHA 54.2 2001). 17

Ο Κώδικας προστατεύει τα παιδιά που τρέφονται τεχνητά μέσω του ελέγχου ποιότητας των προϊόντων, της ακριβούς επιστημονικής πληροφόρησης και της αναγραφής των προειδοποιήσεων για τον κίνδυνο στις ετικέτες. Το 1989 προτείνονται τα δέκα βήματα για επιτυχή Μητρικό θηλασμό από την Π.Ο.Υ και τη UNICEF. Τα βήματα αυτά θα πρέπει να εφαρμόζονται στα Μαιευτήρια και είναι: 32,33,34 1. Ύπαρξη γραπτής πολιτικής για τον θηλασμό και τακτική ενημέρωση του προσωπικού υγείας 2. Εκπαίδευση όλου του προσωπικού υγείας στις απαραίτητες δεξιότητες για την εφαρμογή αυτής της πολιτικής. 3. Πληροφόρηση όλων των εγκύων για τα οφέλη και τον χειρισμό του θηλασμού. 4. Παροχή βοήθειας προς τις μητέρες για να ξεκινήσουν τον θηλασμό μισή ώρα μετά τη γέννηση. 5. Επίδειξη στις μητέρες για το πώς να θηλάζουν και πώς να διατηρηθεί η διατροφή των βρεφών με το μητρικό γάλα ακόμη κι αν πρέπει να αποχωριστούν τη μητέρα τους. 6. Να μη δίδεται στα νεογέννητα καμιά άλλη τροφή ή υγρό παρά μόνο μητρικό γάλα, εκτός κι αν επιβάλλεται να γίνει διαφορετικά για ιατρικούς λόγους. 7. Διευκόλυνση να παραμένει η μητέρα μαζί με το μωρό 24 ώρες την ημέρα. 8. Ενθάρρυνση του θηλασμού όταν το μωρό κλαίει. 9. Όχι πιπίλες ή άλλα αντικείμενα για το στόμα όταν το μωρό θηλάζει. 10.Ενδυνάμωση και δημιουργία ομάδων υποστήριξης του θηλασμού στις οποίες θα απευθύνονται οι μητέρες όταν φεύγουν από το νοσοκομείο ή την κλινική. Το 1991 στη Φλωρεντία της Ιταλίας ψηφίζεται η Διακήρυξη INNOCENTI (Innocenti Declaration οn the Protection, Promotion and Support of Breastfeeding) από δέκα διεθνείς οργανισμούς και 32 κυβερνήσεις και σύμφωνα με τη διακήρυξη όλες οι κυβερνήσεις μέχρι το τέλος του 1995 θα πρέπει: 35 1. Να ορίσουν εθνική επιτροπή μητρικού θηλασμού και έναν εθνικό συντονιστή. 2. Να εφαρμόζονται στα Μαιευτήρια τα δέκα βήματα για επιτυχή θηλασμό. 18

3. Να εφαρμόζεται ο Διεθνής Κώδικας Εμπορίας και Διαφήμισης Υποκατάστατων Μητρικού Γάλατος 4. Να θεσπιστεί ευεργετική νομοθεσία για τα δικαιώματα της εργαζόμενης μητέρας που θηλάζει. Στη χώρα μας η Εθνική Επιτροπή Μητρικού Θηλασμού ορίσθηκε το 2004. (Είχε ορισθεί και το 1993 αλλά δε λειτούργησε). Το 1992 ανακοινώνεται από την Π.Ο.Υ και τη UNICEF. η πρωτοβουλία για δημιουργία Φιλικών για το βρέφος Νοσοκομεία (Baby - Friendly Hospital Initiative) 36 Για να χαρακτηρισθεί ένα Νοσοκομείο Φιλικό για το βρέφος πρέπει: 1. Να τηρεί τα δέκα βήματα για επιτυχή μητρικό θηλασμό. 2. Να εφαρμόζει τον Διεθνή Κώδικα Εμπορίας Υποκατάστατων Μητρικού Γάλατος. 3. Να γίνει η αξιολόγησή του με ερωτηματολόγιο που σχεδιάστηκε από την Π.Ο.Υ και την UNICEF. 4. Να γίνει αν χρειαστεί δεύτερη αξιολόγηση για τυχόν τροποποιήσεις των πολιτικών- πρακτικών του Μαιευτηρίου. 5. Να γίνεται κάθε χρόνο καινούργια αξιολόγηση για να διαπιστωθεί αν εξακολουθεί να καλύπτει τις προϋποθέσεις. Ο τίτλος απονέμεται με αντίγραφο του πίνακα Πικάσο «Μητρότητα» που τοποθετείται στην είσοδο του Μαιευτηρίου. 19

Εικόνα 1: Π. Πικάσο ''Μητρότητα'' 1901 To 1992 καθιερώνεται διεθνώς η Εβδομάδα Μητρικού Θηλασμού από την WABA (Παγκόσμια συμμαχία για δράση υπέρ του θηλασμού), την Π.Ο.Υ και την UNICEF, όπου η εβδομάδα γιορτάζεται σε όλο τον κόσμο 1-7 Αυγούστου 37. Ο Derek Jelliffe και η σύζυγος του Patrice δημιούργησαν την World Alliance for Breastfeeding Action (WABA) για την προστασία και προώθηση του θηλασμού. Το 1993 ανακοινώνεται από τη WABA και υποστηρίζεται από την UNICEF και την Π.Ο.Υ η πρωτοβουλία για το Φιλικό Χώρο Εργασίας της Μητέρας (Mother-Friendly Work Place Initiative) 38. Στη χώρα μας απεστάλη σε όλους τους αρμόδιους φορείς, η οδηγία Υ3γ/36189/ 9-10-95, του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας, η οποία αναφέρεται στα προτεινόμενα 10 βήματα της ΠΟΥ και της Unicef και η οποία τονίζει ότι: 1) Η συνταγογράφηση ξένου γάλακτος πρέπει να συνοδεύεται από ιατρική γνωμάτευση που να εξηγεί τους λόγους που το βρέφος δεν μπορεί να θηλάσει αποκλειστικά 20

2) Απαγορεύεται η παρακαταθήκη και διαφήμιση υποκατάστατων μητρικού γάλακτος από τα μαιευτήρια. Θα πρέπει ο κάθε παιδίατρος να γνωρίζει ότι: Ο αποκλειστικός μητρικός θηλασμός είναι η ιδανική και πλήρης διατροφή για τους 6 πρώτους μήνες της ζωής. Ο μητρικός θηλασμός πρέπει να συνεχίζεται, τουλάχιστον για 12 μήνες, και μπορεί να συνεχισθεί για όσο διάστημα το επιθυμούν η μητέρα και το παιδί». (Αμερικάνικη Παιδιατρική Ακαδημία, 1997). Εκτός από την εφαρμογή των 10 βημάτων που έχουν προταθεί από την ΠΟΥ και την Unicef, πρέπει να εφαρμοσθούν οι αλλαγές στην περιγεννητική φροντίδα που προτείνονται από τη διεθνή βιβλιογραφία, δηλαδή: Να μη δίνεται νάρκωση στη μητέρα για την συρραφή της περινεοτομίας, αλλά να γίνεται τοπική αναισθησία. Για την προγραμματισμένη καισαρική τομή να γίνεται επισκληρίδιος αναισθησία και όχι γενική νάρκωση. Να αφήνεται το μωρό, αμέσως μετά τον τοκετό, για μια ώρα, γυμνό πάνω στο στήθος της μητέρας του, σκεπασμένο με μια κουβέρτα χωρίς να γίνονται οι διάφοροι χειρισμοί, που συνηθίζονται στα μαιευτήρια. Στη θέση αυτή θερμορρυθμίζει ιδανικά και έχει την ευκαιρία να αρχίσει το θηλασμό αμέσως μετά τον τοκετό, γεγονός που δρα ευεργετικά στη διάρκεια και την εδραίωση του θηλασμού 39,40. Ο μητρικός θηλασμός δεν εφαρμόζεται όπως θα έπρεπε γιατί δεν εφαρμόζονται τα παραπάνω. Οι γυναίκες αναγκάζονται να ζητούν σωστή πληροφόρηση και προστασία έναντι της σκληρής διαφήμισης υπέρ των ξένων γαλάτων, παρότι ο μητρικός θηλασμός είναι ανθρώπινο δικαίωμα και σαν τέτοιο, έπρεπε να το απαιτούν. Σε πολλές κοινωνίες σήμερα ο μητρικός θηλασμός έχει φθάσει σε σημείο που να είναι περισσότερο επιλογή πολιτισμικής διάθεσης (lifestyle choice) παρά συμπεριφορά δημόσιας υγείας. 21

ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΜΗΤΡΙΚΟΥ ΓΑΛΑΚΤΟΣ Το μητρικό γάλα αποτελεί μοναδική τροφή για το φυσιολογικό βρέφος. Το γάλα της γυναίκας, όπως και το γάλα κάθε θηλαστικού, έχει σύσταση απόλυτα προσαρμοσμένη στις ανάγκες του είδους και εξασφαλίζει την άριστη αύξηση και ανάπλαση του βρέφους. Η σύσταση του μητρικού γάλακτος διαφέρει από μητέρα σε μητέρα, αλλά και στην ίδια μητέρα από μέρα σε μέρα, από θηλασμό σε θηλασμό, ακόμη και κατά τη διάρκεια του ίδιου θηλασμού. Το γάλα, δηλαδή που λαμβάνεται με το μητρικό θηλασμό δεν είναι στατικό προϊόν και για αυτό κάθε προσπάθεια απομίμησής του είναι ανέφικτη. Κατά τις πρώτες ημέρες μετά τον τοκετό, το μητρικό γάλα έχει ειδική σύσταση και ονομάζεται πύαρ ή πρωτόγαλα. Κατά την 6 η -10 η μέρα η σύσταση του πύατος μεταβάλλεται σταδιακά (μεταβατικό γάλα), για να καταλήξει στη σύσταση του ωρίμου γάλακτος μετά τη 10 η μέρα ή με αυστηρότερα κριτήρια, μετά τη συμπλήρωση του 1 ου μήνα ζωής. Το πύαρ συγκρινόμενο με το ώριμο γάλα, είναι πλουσιότερο σε κυτταρικά στοιχεία, πρωτεϊνη, ιχνοστοιχεία και λιποδιαλυτές βιταμίνες και πτωχότερο σε λίπος υδατάνθρακες και βιταμίνες του συμπλέγματος Β. Το μεγαλύτερο μέρος του μητρικού γάλακτος αποτελείται από νερό, γι αυτό ακόμα και στις πιο ζεστές ημέρες δεν υπάρχει κίνδυνος αφυδάτωσης για το βρέφος, εφόσον η μητέρα πίνει αρκετά υγρά. Έτσι ακόμα και το καλοκαίρι το μητρικό γάλα αρκεί για να καλύψει τις ανάγκες του και δεν χρειάζονται συμπληρώματα όπως τσάι ή νερό. Τα κυριότερα συστατικά του γάλακτος είναι, όπως και στη διατροφή των ενηλίκων, οι πρωτεΐνες, οι υδατάνθρακες και τα λίπη 41. Πρωτεϊνες: Το μητρικό γάλα είναι πλούσιο σε πρωτεΐνες. Η σύσταση των πρωτεϊνών στο μητρικό γάλα είναι ιδανική για το ανώριμο ακόμα πεπτικό σύστημα του μωρού, καθώς απορροφώνται εξολοκλήρου από το έντερό του, σε αντίθεση με τις πρωτεϊνες του ξένου γάλκτος. Ένα μεγάλο μέρος τους αποβάλλεται άπεπτο με τα κόπρανα. Το ποσό των πρωτεϊνών του μητρικού γάλακτος ανέρχεται σε 0,9% g/dl και είναι σημαντικά χαμηλότερο από αυτό στο γάλα αγελάδας. Διακρίνονται στις 22

πρωτεϊνες του ορού του γάλακτος και τις καζεϊνες. Οι πρωτεϊνες του ορού αντιπροσωπεύουν το 70% του συνόλου των πρωτεϊνών του μητρικού γάλακτος, ενώ στο αγελαδινό μόνο το 20%. Στις πρωτεϊνες αυτές περιλαμβάνονται η α- λακταλβουμίνη, η λακτοφερρίνη, η λυσοζύμη, η λευκωματίνη του ορού και οι ανοσοσφαιρίνες. Το μητρικό γάλα περιέχει IgG, IgM και IgA, όπως επίσης μικρά ποσά IgD και IgE. Κύρια ανοσοσφαιρίνη του είναι η εκκριτική IgA. Το μητρικό γάλα σε αντίθεση με το αγελαδινό, περιέχει σημαντικές ποσότητες μη πρωτεϊνικών αζωτούχων ουσιών που περιλαμβάνουν μικρά πεπτίδια, ελεύθερα αμινοξέα, αμινοσάκχαρα, ουρία, κρεατινίνη, νουκλεοτίδια και καρνιτίνη. Στις πρωτεΐνες του γάλακτος ανήκουν και όλα τα αντισώματα, που περνούν από τη μητέρα στο παιδί και το προστατεύουν από μολύνσεις. Ένα ακόμα πολύ σημαντικό είδος είναι τα ένζυμα, που παίζουν βασικό ρόλο σε πολλές αντιδράσεις κατά την πέψη του γάλακτος, έτσι ώστε τα συστατικά του να μπορούν να αξιοποιηθούν στο έπακρο. Τα αντισώματα και τα ένζυμα είναι ουσίες πολύπλοκες, που δεν μπορούν να κατασκευαστούν από τη βιομηχανία, είναι δηλαδή αναντικατάστατες. Τέλος στα πεπτίδια του μητρικού γάλακτος περιλαμβάνονται ο επιδερμικός αυξητικός παράγων, η σωματομεδίνη C (αυξητικός παράγων Ι ), το πεπτίδιο που προκαλεί ύπνο και ορμόνες όπως ιωσουλίνη, θυροξίνη και τριιωδοθυρονίνη. Η δράση αυτών των ουσιών στο θηλάζον βρέφος έχει διευκρινιστεί σε ένα μόνο βαθμό και φαίνεται ότι αποτελεί ακαταμάχητο πλεονέκτημα του μητρικού γάλακτος 42. Λίπη: Αποτελούν την κυριότερη πηγή ενέργειας για το βρέφος και παίζουν ουσιαστικό ρόλο στην απορρόφηση των λιποδιαλυτών βιταμινών, την ανάπτυξη του εγκεφάλου και την καλή λειτουργία της όρασης. Το λίπος που περιέχεται στο μητρικό γάλα ανέρχεται σε 3,9 g/dl και αποτελεί το κύριο θερμιδογόνο στοιχείο του (50% των θερμίδων). Βρίσκεται σχεδόν αποκλειστικά με τη μορφή τριγλυκεριδίων που περιέχουν περισσότερα από 150 λιπαρά οξέα, σε αναλογία που επηρεάζεται από το μητρικό διαιτολόγιο. Γενικά, το λίπος του μητρικού γάλακτος χαρακτηρίζεται από υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά οξέα μακράς αλύσου, κεκορεσμένα (παλμιτικό και στεατικό) και ακόρεστα (λινολεϊκό και λινολενικό). Τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί η περιεκτικότητα του μητρικού γάλακτος σε ακόρεστα λιπαρά οξέα ως αποτέλεσμα της ευρείας κατανάλωσης φυτικών ελαίων. Σε αντίθεση με το μητρικό γάλα, το λίπος του αγελαδινού γάλακτος απαρτίζεται 23

κυρίως από κεκορεσμένα λιπαρά οξέα βραχείας αλύσου (π.χ βουτυρικό και καπροϊκό). Ακόμη το μητρικό γάλα, σε αντίθεση με το αγελαδινό, περιέχει σημαντική ποσότητα λιπαρών οξέων μέσης αλύσου και χοληστερόλης. Η σύνθεση του λίπους του μητρικού γάλακτος προσδίδει σε αυτό σημαντική υπεροχή σε σύγκριση με το αγελαδινό. Έτσι, η χοληστερόλη και ορισμένα ακόρεστα λιπαρά οξέα αποτελούν δομικά στοιχεία της κυτταρικής μεμβράνης και είναι απαραίτητα για την ωρίμανση του νευρικού συστήματος. Ακόμη, από το λινολεϊκό και το λινολενικό οξύ παράγονται οι προσταγλανδίνες, οι προστακυκλίνες, οι θρομβοξάνες και οι λευκοτριένες. Τέλος τα τριγλυκερίδια μέσης αλύσου απορροφώνται εύκολα από το βλεννογόνο του εντέρου χωρίς να χρειάζονται γαλακτωμοποίηση και χρησιμεύουν κυρίως ως πηγή ενέργειας 42. Υδατάνθρακες: Το μητρικό γάλα περιέχει λακτόζη, ολιγοσακχαρίτες και μονοσακχαρίτες. Η περιεκτικότητά του σε υδατάνθρακες ανέρχεται σε 6,5-8 g/dl και είναι υψηλότερη από του αγελαδινού γάλακτος (5g/dl). Η λακτόζη είναι δισακχαρίτης, συντίθεται στα κύτταρα του μαζικού αδένα και βρίσκεται αποκλειστικά στο γάλα του ανθρώπου και των άλλων θηλαστικών ζώων. Η λακτόζη αποτελεί μετά το λίπος την κυριότερη πηγή ενέργειας για το βρέφος. Αποτελεί περίπου το 80% του συνόλου των υδατανθράκων του μητρικού γάλακτος και αντιπροσωπεύει το 40% της θερμιδικής του αξίας. Η περιεκτικότητα του μητρικού γάλακτος σε λακτόζη αυξάνεται προοδευτικά τους πρώτους τέσσερις μήνες της γαλουχίας. Οι ολιγοσακχαρίτες είναι σύμπλοκοι υδατάνθρακες και αποτελούνται από γλυκόζη, γαλακτόζη, Ν-ακετυλογλυκοζαμίνη, φουκόζη και σιαλικό οξύ. Η Ν- ακετυλογλυκοζαμίνη και η λακτόζη ευοδώνουν την ανάπτυξη του δισχιδούς γαλακτοβάκιλλου στο έντερο του βρέφους που θηλάζει. Το μικρόβιο αυτό καθιστά όξινο το ph των κενώσεων, γεγονός που δυσχεραίνει τον πολλαπλασιασμό παθογόνων μικροβίων και την ανάπτυξη λοίμωξης στο πεπτικό σύστημα. 24

Μέταλλα και ιχνοστοιχεία: Η περιεκτικότητα του μητρικού γάλακτος σε κάλιο, νάτριο, χλώριο, ασβέστιο, μαγνήσιο και φωσφόρο υπολείπεται εκείνης του αγελαδινού. Η περιεκτικότητα και των δύο γαλάτων σε σίδηρο, ψευδάργυρο και χαλκό είναι περίπου η ίδια. Η χαμηλή περιεκτικότητα του μητρικού γάλακτος σε ιχνοστοιχεία είναι ευεργετική για το βρέφος που θηλάζει, γιατί επιβαρύνονται λιγότερο οι ανώριμοι νεφροί του. Η χαμηλή περιεκτικότητα του μητρικού γάλακτος σε ασβέστιο αντιρροπείται από την υψηλή βιοδιαθεσιμότητά του. Συγκεκριμένα το ποσοστό απορρόφησης του ασβεστίου του μητρικού γάλακτος φθάνει το 60-70% ενώ του αγελαδινού δεν υπερβαίνει το 25-30%. Ιδιαίτερη σημασία για τη διαφορά αυτή έχει η ποσοτική σχέση του ασβεστίου με το φωσφόρο, η οποία στο μητρικό γάλα είναι περίπου 2, σημαντικά υψηλότερη από αυτή του αγελαδινού γάλακτος (1,2). Έτσι το ασβέστιο του μητρικού γάλακτος καθίσταται ιδιαίτερα ευαπορρόφητο και επαρκές για τις ανάγκες του τελειόμηνου βρέφους. Η περιεκτικότητα του μητρικού και του αγελαδινού γάλακτος σε σίδηρο είναι χαμηλή (0,05 mg/dl). Η βιοδιαθεσιμότητα όμως του σιδήρου του μητρικού γάλακτος είναι ιδιαίτερα υψηλή, χάρη στην υψηλή περιεκτικότητά του σε λακτοφερρίνη. Ο σίδηρος του μητρικού γάλακτος απορροφάται σε ποσοστό 30-50%, ενώ ο σίδηρος του αγελαδινού μόνο σε ποσοστό 10%. Αν ο θηλασμός παρατείνεται και μετά τη συμπλήρωση των έξι πρώτων μηνών, θα πρέπει να χορηγείται προληπτικά θειικός σίδηρος. 42 Βιταμίνες: Η περιεκτικότητα του μητρικού γάλακτος σε βιταμίνες επηρεάζεται σημαντικά από το διαιτολόγιο της θηλάζουσας. Γενικά, τα τελειόμηνα βρέφη που θηλάζουν αποκλειστκά, εφόσον η μητέρα τους διατρέφεται ικανοποιητικά, δεν παρουσιάζουν πρόβλημα υποβιταμίνωσης με μόπνες πιθανές εξαιρέσεις τις βιταμίνες Κ και D. Τα επιπεδα της βιταμίνης Κ στο μητρικό γάλα είναι χαμηλά συγκρινόμενα με εκείνα του αγελαδινού γάλκτος και ακόμη χαμηλότερα από τα τροποποιημένα αγελαδινά γάλατα, τα οποία εμπλουτίζονται με βιταμίνη Κ. Η περιεκτικότητα του μητρικού και του αγελαδινού γάλακτος σε βιταμίνη D είναι επίσης μικρή, ενώ τα τροποποιημένα γάλατα εμπλουτίζονται με βιταμίνη D. Η Αμερικανική Παιδιατρική Ακαδημία συνιστά να χορηγείται προληπτικά πρόσθετη 25

βιταμίνη D από τις πρώτες μέρες ζωής σε όλα τα τελειόμηνα βρέφη που θηλάζουν, αποκλειστικά ή μικτά. Η περιεκτικότητα του μητρικού γάλακτος σε βιταμίνη Β 12 εξαρτάται από το διαιτολόγιο της μητέρας στη διάρκεια της γαλουχίας. Το γάλα μητέρων αποκλειστικά χορτοφάγων περιέχει ανεπαρκή ποσότητα Β 12 με πιθανό αποτέλεσμα την πρόκληση μεγαλοβλαστικής αναιμίας στο βρέφος που θηλάζει 42. 26

ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΓΑΛΑΚΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΓΑΛΑΚΤΟΣ ΤΗΣ ΑΓΕΛΑΔΑΣ ( ΑΝΑ 100 ML ) 43 ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΠΥΑΡ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΟ ΏΡΙΜΟ ΓΑΛΑ ΓΑΛΑ ΑΓΕΛΑΔΟΣ ΓΑΛΑ Βιταμίνη Α 151 88 75 41 (μg) Βιταμίνη 1.9 5.9 14 43 Β1(μg) Βιταμίνη 30 37 40 145 Β2(μg) Νικοτινικόν 75 175 160 82 οξύ (μg) Βιταμίνη Β6 - - 12.0-15.0 64 (μg) Παντοθενικό 183 288 246 340 ν οξύ (μg) Βιοτίνη 0.0 0.35 0.6 2.8 6 Φολικό οξύ 0.0 0.02 0.14 0.13 5 Βιταμίνη 0.0 0.04 0.1 0.6 Β12 5 ΒιταμίνηC(μ 5.9 7.1 5 1.1 g) ΒιταμίνηD - - 0.04 0.02 (μg) Βιταμίνη E 1.5 0.9 0.25 0.07 (μg) Βιταμίνη K - - 1.5 6 Λακτόζη (gr) - - 6.7-7.5 0.7 Λίπος (gr) 3 3.5 4.5 3.5-5.2 Λεύκωμα 2.3 1.6 1.1 3.2-4.1 (gr) Λευκωματίν - - 0.8-1.0 0.5-0.7 η Τυρίνη - - 0.2-0.5 2.7-3.4 Τέθρα (gr) 0.3 0.3 0.2 - Νερό (ml) - - 86.0-88.0 82.0-85.0 Θερμίδες 57 63 65 65 (kcal) Ειδικό 105 1035 1031 1032 Βάρος 0 PH Γάλακτος - - 7 6.8 27

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΜΗΤΡΙΚΟΥ ΘΗΛΑΣΜΟΥ Ο μητρικός θηλασμός αποτελεί αναφαίρετο ανθρώπινο δικαίωμα στη διατροφή και την υγεία και αποτελεί αντικείμενο ερευνών σε ολόκληρο τον κόσμο για διαφορετικούς λόγους. Στις μεν αναπτυγμένες- βιομηχανικές χώρες, οι οποίες μαστίζονται από νοσήματα φθοράς όπως η παχυσαρκία, ο σακχαρώδης διαβήτης και τα καρδιαγγειακά νοσήματα, οι προσπάθειες είναι έντονες για επιστροφή στον μητρικό θηλασμό. Στις δε αναπτυσσόμενες χώρες όπου επικρατεί η φτώχεια, η κοινωνική αδικία και ο αναλφαβητισμός γίνεται προσπάθεια για στροφή στο μητρικό γάλα καθώς βρέφη που τρέφονται με ξένο γάλα κινδυνεύουν να νοσήσουν ή ακόμα και να πεθάνουν από λοιμώξεις λόγω ακατάλληλων συνθηκών ύδρευσης και τεχνικών αποστείρωσης 44. Ορισμένα από τα πλεονεκτήματα του μητρικού θηλασμού έναντι της τεχνητής διατροφής είναι τα εξής: 1. Προστασία από λοιμώξεις: Το μητρικό γάλα είναι μικροβιολογικά καθαρό και δύσκολα μολύνεται, αφού για τη λήψη του δεν παρεμβάλλονται φιάλες, θηλές κ.λ.π. Το γεγονός αυτό είναι πολύ σημαντικό πλεονέκτημα ιδιαίτερα για τις αναπτυσσόμενες χώρες όπου οι συνθήκες υγιεινής είναι πλημμελείς. Η προστασία που παρέχει ο μητρικός θηλασμός έναντι των λοιμώξεων αποδίδεται και στην πληθώρα αντιλοιμωδών παραγόντων που υπάρχουν στο μητρικό γάλα. Τέτοιοι παράγοντες είναι οι ανοσοσφαιρίνες και κυρίως η εκκριτική IgA, η λακτοφερρίνη, η λυσοζύμη, η λακτοπεροξειδάση, κλάσματα του συμπληρώματος (C 3 C 4 ), λευκοκκύτταρα, κυτταροκίνες, και αυξητικοί παράγοντες. Το πύαρ σε σύγκριση με το ώριμο γάλα είναι πλουσιότερο σε αντιλοιμώδεις παράγοντες, χυμικούς και κυτταρικούς 45. 2. Προστασία από αλλεργικά νοσήματα: Τα λευκώματα του γάλακτος αγελάδας μπορεί να προκαλέσουν αλλεργία στα βρέφη, η οποία προβάλλει με διάρροιες, εμέτους, αιμορραγικές κενώσεις, ρινόρροια, αποφρακτικά φαινόμενα ανώτερου αναπνευστικού, άσθμα και αλλεργικά εξανθήματα. Από τα λευκώματα του γάλακτος της αγελάδας, ισχυρότερο αλλεργιογόνο θεωρείται η β-λακτοφερρίνη. Τα λευκώματα διαπερνούν τον ανώριμο εντερικό βλεννογόνο του βρέφους και το ευαισθητοποιούν. Είναι λοιπόν 28

προφανές ότι η διατροφή του βρέφους αποκλειστικά με μητρικό γάλα ελαχιστοποιεί αυτό το ενδεχόμενο 46. 3. Προστασία από στερητικά νοσήματα: Η υψηλή βιοδιαθεσιμότητα του σιδήρου, του ασβεστίου και του ψευδαργύρου του μητρικού γάλακτος προστατεύει σε ένα βαθμό το βρέφος που θηλάζει από την ανάπτυξη στερητικών νόσων που προκαλεί η ανεπάρκειά τους. Σημειώνεται ωστόσο ότι η μειωμένη βιοδιαθεσιμότητα των ιχνοστοιχείων αυτών στο αγελαδινό γάλα αντιμετωπίζεται με τον εμπλουτισμό των τροποποιημένων γαλάτων. 4. Προσφορά βιολογικά δραστικών ουσιών: Το μητρικό γάλα περιέχει βιολογικά δραστικές ουσίες όπως ορμόνες, αυξητικούς παράγοντες, νουκλεοτίδια και ελεύθερα αμινοξέα με αποδεδειγμένη ή πιθανολογούμενη ευεργετική δράση για το βρέφος. 5. Ενδυνάμωση του συναισθηματικού δεσμού μητέρας-παιδιού: ο μητρικός θηλασμός υποστηρίζει ψυχολογικά και συνδέει συναισθηματικά το ζευγάρι μητέρα-παιδί. Η ψυχική ανάπτυξη του παιδιού επηρεάζεται πολύ ουσιαστικά από τον θηλασμό. Η σωματική επαφή με τη μητέρα, κάθε άλλο παρά «κακομαθαίνει» το παιδί. Τα παιδιά που έχουν απολαύσει τη σωματική επαφή με τη μητέρα τους κατά τον θηλασμό αλλά και γενικότερα, έχουν πολύ μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και γίνονται πιο γρήγορα ανεξάρτητα 47. Επίσης άλλες μελέτες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που θηλάζουν έχουν υψηλά ποσά DHA στον εγκέφαλό τους και υψηλότερο IQ καθώς και ότι ο μητρικός θηλασμός δρα ανασταλτικά σε 48 : οξεία και χρόνια μέση ωτίτιδα διάρροια μηνιγγίτιδα νεκρωτική εντεροκολίτιδα ασθματική βρογχίτιδα βρογχιολίτιδα ινσουλινοεξαρτώμενο σακχαρώδη διαβήτη παχυσαρκία κοιλιοκάκη φλεγμονώδη νόσο του εντέρου παιδικό καρκίνο 29

Επιπλέον έχει βρεθεί ότι ο μητρικός θηλασμός μειώνει τη συχνότητα εμφάνισης ορισμένων ασθενειών και αργότερα στη διάρκεια της ζωής, όπως καρκίνο μαστού, οστεοπόρωση, διαβήτη, ελκώδη κολίτιδα και κατά τόπους εντερίτιδα ή νόσο του Crohn 49. Τα πλεονεκτήματα του μητρικού θηλασμού όμως είναι πολυάριθμα όχι μόνο για το θηλάζον βρέφος αλλά και για τη μητέρα. Έτσι οι μητέρες που θηλάζουν έχουν μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση, αναπτύσσουν γρηγορότερα δεσμό με το μωρό τους και εγκαταλείπουν σπανιότερα τα μωρά τους. Έχει βρεθεί ακόμη ότι οι γυναίκες που θηλάζουν εμφανίζουν λιγότερο συχνά καρκίνο μαστού, ωοθηκών και οστεοπόρωση 50. Επίσης ο μητρικός θηλασμός ωφελεί την οικογένεια, την κοινωνία και το περιβάλλον. Είναι οικονομικότερος στα νοικοκυριά γιατί δεν αγοράζονται γάλατα εμπορίου, μπιμπερό, θηλές, βραστήρες. Οι μέρες νοσηλείας των βρεφών στα νοσοκομεία και η απουσία των γονέων από τις δουλειές τους είναι λιγότερες. Είναι λοιπόν αδιαμφισβήτητη η υπεροχή του μητρικού θηλασμού έναντι της σίτισης με γάλα αγελάδας παρά τις συνεχείς τροποποιήσεις του τελευταίου και τις προσπάθειες να προσομοιάζει σε ικανό βαθμό με τη σύσταση του μητρικού γάλακτος. 30

ΑΝΤΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΜΗΤΡΙΚΟΥ ΘΗΛΑΣΜΟΥ Είναι ελάχιστες οι περιπτώσεις στις οποίες αντενδείκνυται ο μητρικός θηλασμός ή επιβάλλεται η διακοπή του. Οι λόγοι για αυτό μπορεί να αφορούν τόσο τη μητέρα όσο και το βρέφος 51. Λόγοι που σχετίζονται με τη μητέρα: 1. Χρόνια νοσήματα. Σε βαριά χρόνια νοσήματα όπως είναι τα κακοήθη, η χρόνια αναπνευστική, κυκλοφορική, ηπατική και νεφρική ανεπάρκεια πρέπει να αποφεύγεται ο μητρικός θηλασμός. Πρέπει ωστόσο πάντα να συνεκτιμώνται η βαρύτητα της νόσου και η λήψη φαρμάκων από τη μητέρα. Αρκετά φάρμακα διέρχονται στο μητρικό γάλα και μπορούν να αποβούν επιζήμια για το θηλάζον βρέφος. Απόλυτη αντένδειξη για το μητρικό θηλασμό αποτελούν τα χημειοθεραπευτικά, τα ραδιοϊσότοπα και οι εξαρτησιογόνες ουσίες. 2. Λοιμώξεις της μητέρας: Φυματίωση της μητέρας με θετικά πτύελα, καθώς και νόσηση ή φορεία HIV αποτελούν αντένδειξη για τον μητρικό θηλασμό. Η νόσηση ή η φορεία της μητέρας από τον ιό της ηπατίτιδας Β δεν αποτελεί αντένδειξη για το μητρικό θηλασμό, εφόσον χορηγηθούν έγκαιρα στο νεογνό ειδική γ-σφαιρίνη και εμβόλιο. Δερματικές βλάβες στο μαστό από τον ιό του απλού έρπητα αποτελούν αντένδειξη μητρικού θηλασμού, ενώ δερματικές βλάβες από τον ιό σε οποιοδήποτε άλλο σημείο του σώματος θα πρέπει απλά να καλύπτονται. Βαριές λοιμώξεις της μητέρας όπως μηνιγγίτιδα και σηψαιμία επιβάλλουν διακοπή του μητρικού θηλασμού. Αντίθετα κοινές λοιμώξεις δεν πρέπει να οδηγούν ούτε σε παροδική έστω διακοπή του μητρικού θηλασμού. 3. Προβλήματα από το μαστό: Ανωμαλίες της θηλής, όπως επίπεδη ή ανάστροφη θηλή, καθιστούν τον θηλασμό προβληματικό ή ανέφικτο. Ραγάδα της θηλής σπάνια αποτελεί αιτία παροδικής διακοπής του μητρικού θηλασμού. Τα μέτρα που συνιστώνται για την αντιμετώπιση της ραγάδας και γενικά των επώδυνων θηλών είναι: θηλασμοί συχνοί και μικρής διάρκειας, προσεκτική απομάκρυνση του βρέφους από τη θηλή, στέγνωμα των θηλών μετά τον θηλασμό, επάλειψη των θηλών στο μεσοδιάστημα των θηλασμών με λεπτό στρώμα αλοιφής μα βάση τη λανολίνη και συχνή αλλαγή της θέσης του βρέφους κατά το θηλασμό, ώστε να αλλάζουν τα 31

σημεία που ασκείται η πίεση στη θηλή. Η μαστίτιδα δεν αποτελεί αντένδειξη για μητρικό θηλασμό, αντίθετα μάλιστα αναφέρεται ότι η συνέχισή του μειώνει τον κίνδυνο σχηματισμού αποστήματος 51. Λόγοι που σχετίζονται με το βρέφος: 1. Συγγενείς διαμαρτίες των βρεφών όπως λαγώχειλο, λυκόστομα, σύνδρομο Pierre-Robin αποτελούν λόγους που δυσχεραίνουν το θηλασμό ή τον καθιστούν και αδύνατο. 2. Τα πρόωρα και λιποβαρή νεογνά έχουν συχνά ανωριμότητα του αντανακλαστικού του θηλασμού και αδυνατούν να θηλάσουν. 3. Νεογνά με βαριές κακώσεις ή συγγενείς ανωμαλίες του ΚΝΣ συνήθως δεν μπορούν να θηλάσουν 4. Η γαλακτοζαιμία αποτελεί απόλυτη αντένδειξη μητρικού θηλασμού, αφού το μητρικό γάλα περιέχει λακτόζη και μάλιστα σε ποσότητα μεγαλύτερη από το αγελαδινό γάλα. Στην περίπτωση αυτή το βρέφος πρέπει να τρέφεται με γάλα χαμηλής περιεκτικότητας σε λακτόζη 51. 32

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΜΗΤΡΙΚΟΥ ΘΗΛΑΣΜΟΥ Η συχνότητα του μητρικού θηλασμού αλλά και η διάρκεια αυτού από τη στιγμή που θα εγκατασταθεί εξαρτώνται από ποικίλους παράγοντες που αφορούν κατά κύριο λόγο τη μητέρα και το νεογνό. Ωστόσο παράγοντες που χαρακτηρίζουν το σύστημα υγείας καθώς και οι κοινωνικές, πολιτικές και πολιτιστικές συνήθειες της εκάστοτε κοινωνίας διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην έναρξη και εγκατάσταση του μητρικού θηλασμού. Παράγοντες που αφορούν τη μητέρα είναι η ηλικία, ο αριθμός των γεννήσεων καθώς και η σωματική και ψυχολογική υγεία της. Η προηγούμενη εμπειρία της μητέρας από τον μητρικό θηλασμό ή η πρόσβαση σε μητέρες με ανάλογη εμπειρία επηρεάζουν επίσης την έναρξη του θηλασμού. Σημαντικό ρόλο φαίνεται επίσης να παίζουν η εκπαίδευση της μητέρας αλλά και του πατέρα, το επάγγελμα, το κοινωνικό επίπεδο, η εθνικότητα και ο τόπος διαμονής. Η σύσταση της οικογένειας, το μέγεθός της και η υποστήριξη του συζύγου είναι επίσης παράγοντες που ίσως επηρεάσουν την εγκατάσταση του μητρικού θηλασμού. Σημαντικοί είναι επίσης παράγοντες όπως το κάπνισμα, η κατανάλωση οινοπνεύματος ή η χρήση φαρμάκων από την πλευρά της μητέρας ενώ τέλος κυρίαρχο ρόλο παίζει η γνώση της μητέρας περί μητρικού θηλασμού, η θέλησή της να θηλάσει και η αυτοπεποίθησή της στην ικανότητά της αυτή. Παράγοντες που αφορούν το βρέφος είναι το βάρος γέννησης, η ηλικία κύησης, ο τρόπος γέννησης καθώς και η κατάσταση της υγείας του 52. Παράγοντες που αφορούν το σύστημα υγείας είναι η δυνατότητα πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας πριν τον τοκετό και η ποιότητα των υπηρεσιών υγείας, η ποιότητα της παρεχόμενης βοήθειας κατά τον τοκετό και τις πρώτες μέρες μετά, η δυνατότητα πρόσβασης σε μαιευτικές και παιδιατρικές υπηρεσίες υγείας μετά τον τοκετό καθώς και ο τύπος και η ποιότητα της επαγγελματικής υποστήριξης για το μητρικό θηλασμό. Σημαντικό σαφώς ρόλο παίζουν παράγοντες όπως η ποιότητα εκπαίδευσης πριν και κατά την εργασία των επαγγελματιών υγείας, η παροχή οικονομικής βοήθειας για δραστηριότητες των εθελοντικών ομάδων των μητέρων και γενικά η πληροφόρηση, επικοινωνία, χρήση διαφόρων μέσων ενημέρωσης για την προαγωγή και υποστήριξη του μητρικού θηλασμού. Παράγοντες που αφορούν πολιτικές, πολιτιστικές και κοινωνικές συνήθειες είναι η νομοθεσία για την προστασία της μητρότητας και η εφαρμογή της, η 33

νομοθετική κατοχύρωση του Διεθνούς Κώδικα Εμπορίας και Διαφήμισης Υποκατάστατων του μητρικού γάλακτος, η ύπαρξη στην κοινότητα και το επίπεδο δραστηριότητας των ομάδων υποστήριξης από μητέρα-σε-μητέρα καθώς και ο βαθμός εγρήγορσης και γνώσεων για τον μητρικό θηλασμό στην κοινότητα 52. 34

ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 35

ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΜΗΤΡΙΚΟΥ ΘΗΛΑΣΜΟΥ- ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΔΡΑΙΩΣΗ ΤΟΥ Το μητρικό γάλα είναι αναντικατάστατο, προσφέροντας πολλά οφέλη, τόσο στο βρέφος όσο και στη μητέρα. Η αξία του θηλασμού για τη σωματική ανάπτυξη και για την ψυχική ευεξία του βρέφους είναι μεγάλη. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, η UNICEF και η Αμερικανική Παιδιατρική Εταιρία συνιστούν τον αποκλειστικό μητρικό θηλασμό για τους πρώτους έξι μήνες ζωής και συμπληρωματικό θηλασμό μέχρι το πρώτο έτος. Μεγάλος αριθμός μελετών έχει δείξει ότι τα οφέλη του θηλασμού είναι πολλαπλά τόσο για το παιδί όσο και για τη μητέρα, την κοινωνία και το περιβάλλον. Οι παράγοντες που επηρεάζουν την εδραίωση του μητρικού θηλασμού είναι πολλοί και έχουν κατά καιρούς μελετηθεί. Η κατανόησή τους είναι καίριας σημασίας για την κατανόηση της παρούσας κατάστασης καθώς και για τον προγραμματισμό μελλοντικών παρεμβάσεων από τους αρμόδιους φορείς με σκοπό την αύξηση του ποσοστού των γυναικών που θηλάζουν. ΣΚΟΠΟΣ Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν να εκτιμηθεί η συχνότητα και η διάρκεια του μητρικού θηλασμού, καθώς και οι παράγοντες που επηρεάζουν την εδραίωσή του, σε γυναίκες που γέννησαν σε επαρχιακό νοσοκομείο της χώρας. ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Δείγμα μελέτης Το δείγμα της μελέτης αποτέλεσαν 208 γυναίκες που γέννησαν στο Γενικό Νοσοκομείο Λαμίας σε διάστημα έξι μηνών (από το Φεβρουάριο 2012 εώς και τον Ιούλιο 2012). Κριτήρια επιλογής του δείγματος ήταν: οι γυναίκες να έχουν τελειόμηνη κύηση, να γνωρίζουν την ελληνική γλώσσα, να μην πάσχουν από σοβαρά ή χρόνια νοσήματα και να επιθυμούν να πάρουν μέρος στη μελέτη. Μεθοδολογία Για την πραγματοποίηση της μελέτης χρησιμοποιήθηκε ένα ειδικά σχεδιασμένο ερωτηματολόγιο το οποίο συμπληρώθηκε από τις γυναίκες. Το ερωτηματολόγιο περιείχε 28 συνολικά ερωτήσεις ανοικτού και κλειστού τύπου, οι οποίες αναφέρονταν σε πληροφορίες σχετικές με τον τοκετό (είδος τοκετού, εβδομάδα κύησης, βάρος γέννησης, φύλο νεογέννητου), στα 36

κοινωνικοδημογραφικά χαρακτηριστικά της μητέρας, και στον τρόπο σίτισης του νεογέννητου. Έμφαση εδόθη επίσης στο μορφωτικό επίπεδο του πατέρα και των παππούδων από την πλευρά της μητέρας. Ολόκληρο το ερωτηματολόγιο παρατίθεται στο τέλος της εργασίας στο παράρτημα. Με τις γυναίκες οι οποίες θήλαζαν αποκλειστικά στο μαιευτήριο ή ακολουθούσαν μικτή διατροφή πραγματοποιήθηκε τηλεφωνική συνέντευξη ένα μήνα και τρεις μήνες μετά τον τοκετό προκειμένου να εκτιμηθεί η διάρκεια του μητρικού θηλασμού. ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Έγινε κωδικοποίηση και στατιστική ανάλυση των στοιχείων της μελέτης με το στατιστικό πακέτο SPSS-21 και την εφαρμογή της στατιστικής δοκιμασίας Pearson Correlation και Pearson chi-square. Η στατιστική σημαντικότητα τέθηκε στο επίπεδο του p-value<0,05. ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Σε κάθε επιστημονική μελέτη για να αποτραπεί κάθε πιθανότητα εμφάνισης χειρισμών που θα μπορούσαν να βλάψουν τα υποκείμενα που λαμβάνουν μέρος σε αυτήν, θα πρέπει να εφαρμόζονται και να τηρούνται αυστηρά οι αρχές δεοντολογίας, οι οποίες διασφαλίζουν και καθορίζουν τους ηθικούς άξονες μέσα στους οποίους αναπτύσσεται και ολοκληρώνεται μια μελέτη. Στη παρούσα μελέτη τηρήθηκαν όλες οι δεοντολογικές αρχές που διέπουν την έρευνα σε ανθρώπους και δόθηκε η σχετική άδεια από την Επιτροπή Ηθικής και Δεοντολογίας του Γενικού Νοσοκομείου Λαμίας. Επιπλέον ζητήθηκε προφορική συγκατάθεση από όλες τις γυναίκες που συμμετείχαν στη μελέτη. 37