ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΡΟΜΑ ΣΤΗΝ ΕΕ

ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΝΤ-ΑΘΙΓΓΑΝΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΕ (PAL) JUST/2014/RDIS/AG/DISC/8115 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΡΟΜΑ ΣΤΗΝ ΕΕ Ομάδα PAL Project, Νοέμβριος 2017 Το παρόν δημοσίευμα εκδόθηκε με την οικονομική υποστήριξη του προγράμματος «Δικαιώματα, Ισότητα, Ιθαγένεια» και των Πιλοτικών Έργων 2014 της Γενικής Διεύθυνσης Δικαιοσύνης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε). Για το περιεχόμενο της παρούσας έκδοσης ευθύνονται αποκλειστικά ο συντονιστής του έργου «UC Limburg» και το περιεχόμενο αυτό δεν μπορεί να θεωρηθεί, σε καμία περίπτωση, ότι εκφράζει τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

Οι Ρομά είναι μία από τις πιο ευάλωτες και μειονοτικές ομάδες της Ευρώπης. Συχνά έρχονται αντιμέτωποι με τον κοινωνικό και οικονομικό αποκλεισμό, καθώς γίνονται αποδέκτες κοινωνικό-οικονομικών διακρίσεων, δίχως να προσλαμβάνουν την ανοχή του υπόλοιπου πληθυσμού. Πολλοί δεν έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες στέγασης, υγειονομικής περίθαλψης, κοινωνικές υπηρεσίες, καθώς και στην απασχόληση και εκπαίδευση. Οι Ρομά αποτελούν το μεγαλύτερο μειονοτικό πληθυσμό της Ευρώπης, με εκτιμώμενο πληθυσμό 10-12 εκατομμύρια. Οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν την ευθύνη να αντιμετωπίσουν τις διακρίσεις και τον κοινωνικό αποκλεισμό των Ρομά τόσο σε εθνικό όσο και σε κοινοτικό επίπεδο. Την τελευταία δεκαετία, η ΕΕ θέσπισε ένα πλαίσιο προστασίας των Ρομά έναντι στον ρατσισμό και τις φυλετικές διακρίσεις. Έχουν τεθεί σε εφαρμογή αρκετές σημαντικές νομοθετικές εξελίξεις, όπως η Οδηγία 2000/43/ΕΚ του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Αρχή της ίσης μεταχείρισης προσώπων ασχέτως φυλετικής ή εθνικής καταγωγής), η Απόφαση-πλαίσιο για την καταπολέμηση ορισμένων μορφών και εκδηλώσεων ρατσισμού και ξενοφοβίας μέσω του ποινικού δικαίου, ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το πλαίσιο της ΕΕ για τις Εθνικές Στρατηγικές Ένταξης των Ρομά έως το 2020 (2011) περιλάμβανε την υιοθέτηση εθνικών στρατηγικών από όλα τα κράτη μέλη για τη βελτίωση της οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης των Ρομά. Το γεγονός αυτό θέτει σαφείς στόχους και δεσμεύει τα κράτη μέλη της ΕΕ, την κοινωνία των πολιτών και άλλους ενδιαφερόμενους να θέσουν επί τάπητος το ζήτημα του κοινωνικού αποκλεισμού των Ρομά, αντιμετωπίζοντάς το σε τρία επίπεδα: προσωπικό, πολιτιστικό και κυρίως, θεσμικό. Το τελευταίο περιλαμβάνει δημόσιους φορείς, όπως δημοτικά σχολεία, κέντρα υγείας, κοινωνικές υπηρεσίες, υπηρεσίες δημοτικής και κρατικής διοίκηση, υπηρεσίες απασχόλησης και μέσα ενημέρωσης. Το θεσμικό επίπεδο είναι το πιο σημαντικό, καθώς μπορεί να αλλάξει την υπάρχουσα επικρατούσα κατάσταση και το αποτέλεσμα αυτών των αλλαγών μπορεί να διαπεράσει και στα άλλα δύο επίπεδα. Το κράτος έχει την εξουσία να αλλάζει το πρόγραμμα σπουδών στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση (στα νηπιαγωγεία και τα δημοτικά σχολεία), καθώς και σε πανεπιστήμια όπου εκπαιδεύεται η επόμενη γενιά δημόσιων υπαλλήλων. Η ευαισθητοποίηση του πληθυσμού είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη γνώση και την εκπαίδευση. Οι επαγγελματίες πρέπει να εκπαιδεύονται σε θέματα εθνολογικής διαφοροποίησης αναπτύσσοντας κατάλληλες επικοινωνιακές δεξιότητες και, στάσεις. Ο ρατσισμός έχει πολλά πρόσωπα και μπορεί να προέρχεται από το ασυνείδητο του κάθε ατόμου. Η γνώση, λοιπόν, είναι ο μόνος τρόπος να αναγνωριστεί, να κατανοηθεί και να εξαλειφθεί. Τα μέσα ενημέρωσης διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στη δημιουργία της κοινής γνώμης, των προκαταλήψεων και των στερεοτύπων. Ο δημοσιογραφικός κώδικας δεοντολογίας οφείλει να προωθήσει τις αξίες της κοινωνικής ευθύνης και του σεβασμό στην διαφορετικότητα. Ο λόγος μίσους σε οποιαδήποτε παραλλαγή είναι επιβλαβής για ολόκληρη την κοινότητα και πρέπει να διώκεται νομικά. Ακόμα, πρέπει να δίνεται δημόσιο βήμα στους Ρομά έτσι ώστε να μπορούν να εκπροσωπούν τους εαυτούς τους στα μέσα ενημέρωσης. Η αφάνεια και η έλλειψη ελεύθερης έκφρασης είναι μερικοί από τους παράγοντες που συμβάλλουν στην κοινωνική διάκριση. Αυτό είναι κάτι που αντιμετωπίζουν συχνά αυτοί οι

πληθυσμοί, γεγονός που τους καθιστά άθελά τους ανίκανους και ανώριμους. Προκειμένου να ενισχυθεί η επιρροή τους στην πολιτική ζωή, είναι απαραίτητο να αποκτήσουν φωνή μέσα από τη σύσταση δημοτικών συμβουλίων σε περιοχές όπου είναι εγκατεστημένοι. Ο θεσμικός βρίσκεται επίσης πίσω από το γεγονός ότι πολλοί Ρομά ζουν χωρίς νομικά προσωπικά έγγραφα, ειδικά μετανάστες Ρομά και πρόσφυγες. Πολλοί από αυτούς αντιμετωπίζονται απλώς ως Ρομά και όχι σαν πρόσφυγες, επομένως η θέση τους είναι είτε διαφορετική είτε χειρότερη. Στην Ιταλία, η 4η και η 5η γενιά προσφύγων Ρομά ζει σε καταυλισμούς, δίχως να ισχύουν οι νόμιμες προϋποθέσεις (δεν έχουν νόμιμα χαρτιά, δεν έχουν πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες, όπως άδεια οδήγησης, νόμιμη απασχόληση, υγειονομική περίθαλψη κ.λπ). Το κλειδί της υπόθεσης βρίσκεται στη νομοθεσία των κρατών. Οι εθνικές και κοινοτικές στρατηγικές για τους Ρομά είναι συχνά γεμάτες πολιτικές υποσχέσεις, φθαρμένα κλισέ χωρίς σχέδια δράσης. Η βιωσιμότητά τους δεν είναι εγγυημένη και ως εκ τούτου επιλύουν σποραδικά μερικά από τα επείγοντα προβλήματα χωρίς να επιφέρουν ουσιαστικές αλλαγές. Δεν υπάρχει αποτελεσματική παρακολούθηση αυτών των στρατηγικών και, επιπλέον, η εφαρμογή τους υπόκειται στην πολιτική βούληση. Η προσέγγιση πρέπει να είναι από πάνω προς τα κάτω και όχι αντίστροφα. Τα καλά εδραιωμένα επιχειρήματα, οι εξηγήσεις, οι εμπεριστατωμένες γνώσεις και η νομοθεσία είναι απαραίτητες, αν θέλουμε να αλλάξουμε τη στάση των ανθρώπων. Σημαντικού ενδιαφερόμενοι φορείες, όπως το Ίδρυμα Ανοικτής Κοινωνίας/Γραφείο Πρωτοβουλιών για τους Ρομά, επεσήμαναν την αδυναμία της προσέγγισης κατά την ανάλυση του πλαισίου της ΕΕ για την ενσωμάτωση των Ρομά, καθώς: Η παρερμηνεία της νομοθεσίας παρεμποδίζει την πολιτική συλλογής δεδομένων (συλλογή δεδομένων στον τομέα της εθνότητας, Lilla Farkas, 2017, ISBN 978-92-79-66084-9). Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Εθνικών Στρατηγικών Ενσωμάτωσης των Ρομά: Εστιάζοντας στην Ενσωμάτωση των Ρομά σε Τοπικό Επίπεδο Για να διασφαλιστεί η ύπαρξη αποτελεσματικών πολιτικών στα κράτη μέλη, η Επιτροπή προτείνει τον σχεδιασμό εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά ή στην περίπτωση που υπάρχουν ήδη, να προσαρμοστούν για την επίτευξη των στόχων της ΕΕ για την ένταξη των Ρομά, με στοχοθετημένες δράσεις και επαρκή χρηματοδότηση. Προτείνει λύσεις για την αντιμετώπιση των σημερινών εμποδίων στην αποτελεσματική χρήση των κονδυλίων της ΕΕ και θέτει επίσης τα θεμέλια ενός ισχυρού μηχανισμού παρακολούθησης για την εξασφάλιση πραγματικών και ουσιαστικών αποτελεσμάτων για τους Ρομά. Το νομοθετικό πλαίσιο σε εθνικό επίπεδο είναι σημαντικό, καθώς διασφαλίζονται και επιβάλλονται τα δικαιώματα των μειονοτικών πληθυσμών. Βέβαια και σε επίπεδο ΕΕ είναι πολύ σημαντικό, καθώς η ΕΕ αποτελεί ένα ευρύτερο πλαίσιο θέτοντας έναν κοινό άξονα για όλα τα κράτη μέλη: μια πυξίδα πλοήγησης για τις εθνικές στρατηγικές και τη νομοθεσία όσον αφορά την ένταξη πληθυσμών. Τέλος, ΕΕ έχει χρηματοδοτήσει μια πληθώρα προγραμμάτων για τη βελτίωση της θέσης των Ρομά, της κοινωνικής ένταξης και ενσωμάτωσής τους. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η εθνική πλατφόρμα για τους Ρομά και άλλα αντιπροσωπευτικά τους όργανα έχουν τη δύναμη να ασκήσουν επιρροή σε ευρωπαϊκό, εθνικό, τοπικό επίπεδο. Το

εθνικό και ευρωπαϊκό πλαίσιο έρχεται να συμπληρώσει η κοινότητα. Η θέσπιση νομοθετικού πλαισίου σε επίπεδο περιφέρειας και δήμου είναι εξίσου σημαντική μιας και αποτελούν τη βάση για τη σύσταση μιας οργανωμένης κοινωνίας. Με βάση την απόφαση που δόθηκε κατά την 3η Διάσκεψη Κορυφής για τους Ρομά που πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες στις 4 Απριλίου 2014, κλήθηκαν περίπου 500 εκπρόσωποι θεσμικών οργάνων της ΕΕ, εθνικών κυβερνήσεων και κοινοβουλίων, διεθνών οργανισμών, οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών (όπως οργανισμών των Ρομ) και τοπικών αρχών να εκφράσουν τις απόψεις τους σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο θα εφαρμοστεί το πλαίσιο της ΕΕ για τις εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά. Η τοπική ενσωμάτωση των Ρομά τόσο στο πλαίσιο της ΕΕ όσο και σε εθνικό επίπεδο στις χώρες διερεύνησης ήταν το κεντρικό θέμα της Διάσκεψης Κορυφής. Προτάθηκαν περαιτέρω συντονιστικές διαδικασίες των μελών και αναπτυξιακές πρακτικές για την επιβολή εθνικών και ευρωπαϊκών πολιτικών με τα ακόλουθα θέματα: Εφαρμογή πολιτικών ενσωμάτωσης για τους Ρομά σε τοπικό επίπεδο. Χρηματοδότηση των τοπικών και περιφερειακών αρχών από την ΕΕ με σκοπό την ένταξη των Ρομά. Θέσπιση της ενσωμάτωσης των Ρομά ως μια τοπική πραγματικότητα για τις χώρες διεύρυνσης. Η Κομισιόν κρατάει ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΑΣΗ όσον αφορά την ουσιαστική και ρεαλιστική εφαρμογή των Εθνικών Στρατηγικών Ενσωμάτωσης των Ρομά. Οι συντονισμένες προσπάθειες μεταξύ των ευρωπαϊκών, εθνικών και τοπικών φορέων, μέσω της δημιουργίας εθνικών πλατφορμών για τους Ρομά, έχουν ως απώτερο σκοπό τη συγκέντρωση όλων των ειδικών σε θέματα Ρομά με στόχο τη μεταξύ τους συνεργασία. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Κομισιόν) έχει θεσπίσει 28 εθνικά σημεία επικοινωνίας για την εφαρμογή των εθνικών στρατηγικών ένταξης των Ρομά που αποτελούνται κυρίως από δημόσιους φορείς (υπουργεία και κυβερνητικά γραφεία). Η ΛΥΣΗ στον αποτελεσματικό συντονισμό όλων των εθνικών στρατηγικών και πρωτοβουλιών για την ένταξη των Ρομά είναι η δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Μη Κυβερνητικού Δικτύου Υποστήριξης για τους Ρομά, τους Τσιγγάνους και τους Ταξιδευτές, μέσω του οποίου θα ανταλλάσσονται εμπειρίες και θα υλοποιούνται στόχοι ενσωμάτωσης των Ρομά στον τομέα της εκπαίδευσης, της απασχόλησης, της υγειονομικής περίθαλψης και της στέγασης. Επί του παρόντος, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Προγράμματος PAL «Καταπολέμηση των διακρίσεων και του αντι-αθιγγανισμού στον τομέα της εκπαίδευσης και της απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση» σχεδιάζεται η δημιουργία ενός επίσημου ευρωπαϊκού δικτύου (Δίκτυο PAL) για την προώθηση της ευαισθητοποίησης, των εκπαιδευτικών πρακτικών και πολιτικών παρέμβασης με βάση τα αποτελεσματικότερα, διαθέσιμα στοιχεία που υπάρχουν σχετικά με την αποδοτική χρήση εργαλείων, παρεμβάσεων και συστημάτων, προκειμένου να διασφαλιστεί μια βέβαιη πρόοδος προς την κατεύθυνση των εθνικών και ευρωπαϊκών στόχων. Το δίκτυο απαρτίζεται έως

τώρα από 64 μέλη, προερχόμενα από 22 ευρωπαϊκές χώρες και θα εγκαθιδρυθεί επίσημα το 2018 στο Βέλγιο. ΕΚΦΡΑΖΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΦΙΛΟΔΟΞΙΕΣ: 10 στόχοι για τα έτη 2018-2028 Για την αντιμετώπιση του αποκλεισμού των Ρομά, όλοι οι ενδιαφερόμενοι πρέπει να συνεργαστούν και να εκπληρώσουν τα καθήκοντά τους στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων και ικανοτήτων τους. Κατά την προσωπική μας άποψη, ο αποτελεσματικότερος τρόπος για την επίτευξη των καλύτερων δυνατών αποτελεσμάτων είναι η συνάφεια μεταξύ των Προγραμμάτων για τους Ρομά και των σημαντικών θεσπισμένων εγγράφων, όπως το Πλαίσιο της ΕΕ για τις Εθνικές Στρατηγικές Ένταξης των Ρομά μέχρι το 2020. Υπάρχουν πολλά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Ρομά, γι αυτό είναι απαραίτητο να επικεντρωθούμε σε συγκεκριμένους στόχους ώστε να υπάρξει πραγματικός αντίκτυπος. Οι βασικότεροι τομείς που πρέπει να εστιάσουμε είναι η εκπαίδευση και η απασχόληση. Αυτά τα δύο πεδία είναι εξίσου σημαντικά. Πολλά δικαιώματα, ειδικά στις χώρες της διεύρυνσης, συνδέονται άμεσα με το καθεστώς απασχόλησης. Χωρίς απασχόληση, η ένταξή τους καθίσταται αδύνατη. Η απασχόληση είναι ένας τομέας θεμελιώδους σημασίας, που απεγκλωβίζει τους ανθρώπους από το να εξαρτώνται οικονομικά από τα κοινωνικά επιδόματα και τους επιτρέπει να λαμβάνουν αποφάσεις για τον τρόπο ζωής τους, την εκπαίδευση, τη στέγαση κλπ. Ορισμένα κράτη επιλύουν τα προβλήματα στέγασης για τον άνεργο πληθυσμό παρέχοντας στους Ρομά δωρεάν κοινωνική στέγαση για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα (2 χρόνια). Πολύ συχνά, ωστόσο, εξακολουθούν να παραμένουν άνεργοι και μετά την πάροδο της διετούς περιόδου κι έτσι αναγκάζονται να εγκαταλείψουν το διαμέρισμα επειδή δεν έχουν επαρκείς οικονομικούς πόρους για να καλύψουν το ενοίκιό τους. Εάν τα κράτη επενδύσουν στην απασχόληση των Ρομά, μπορούν να συμβάλουν στη βελτίωση πολλών προβλημάτων: τη στέγαση, την πληρωμή λογαριασμών και φόρων, την εκπαίδευση, την καλύτερη πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, την κοινωνική ασφάλιση. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Η εκπαίδευση είναι ο βασικός τομέας στον οποίο έχει παρατηρηθεί η μεγαλύτερη βελτίωση όσον αφορά τον πληθυσμό των Ρομά. Τα περισσότερα παιδιά Ρομά συμμετέχουν στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση (53% το 2016, από 47% το 2011) με τις σημαντικότερες βελτιώσεις να έχουν παρατηρηθεί στην Ισπανία, τη Σλοβακία, τη Βουλγαρία, την Ουγγαρία και τη Ρουμανία ενώ ταυτόχρονα το ποσοστό που εγκαταλείπει το σχολείο έχει μειωθεί σημαντικά (68% 2016, από 87% το 2011). Παρόλα αυτά, τα ποσοστά αυτά εξακολουθούν να είναι πολύ υψηλά, ενώ ταυτόχρονα το ζήτημα των κοινωνικών διακρίσεων στην εκπαίδευση παραμένει άλυτο για ορισμένες χώρες. Για παράδειγμα, πάνω από το 60% των παιδιών Ρομά στην Σλοβακία, την Ουγγαρία και την Βουλγαρία υφίσταντο ρατσιστικές συμπεριφορές.

Όσον αφορά στην εκπαίδευση, η βελτίωση που έχει επέλθει φαίνεται στην νομοθετική μεταρρύθμιση, στις δομές επανένταξης, στην αύξηση της συμμετοχικότητας των Ρομά, στις βελτιωμένες πολυπολιτισμικές δεξιότητες, στην υποστήριξη που παρέχεται στους μαθητές και εκπαιδευτικούς Ρομά και στην προσέγγιση των γονέων. Μεταξύ των επιδιωκόμενων στόχων παραμένουν τα υψηλά ποσοστά εγκατάλειψης του σχολείου, η δυσκολία αποτελεσματικής μετάβασης των μαθητών Ρομά στις ανώτερες βαθμίδες εκπαίδευσης (δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση), η γλωσσική ανεπάρκεια και οι κοινωνικο-οικονομικές διακρίσεις. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας που εκπονήθηκε στο πλαίσιο του Προγράμματος PAL, τα παιδιά Ρομά εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν γλωσσικά εμπόδια και τη μισαλλοδοξία των δασκάλων και συνομηλίκων τους. Οι απαντήσεις στα ερωτηματολόγια που χορηγήθηκαν αποκαλύπτουν ότι ο σημαντικότερος λόγος για τον οποίο τα παιδιά Ρομά δεν σημειώνουν μεγάλη επιτυχία στο σχολείο είναι η ΦΤΩΧΕΙΑ. Τα υψηλά ποσοστά σχολικής εγκατάλειψης μπορεί να οφείλονται στο υψηλό ποσοστό φτώχειας των οικογενειών Ρομά, στο κόστος της εκπαίδευσης, στους πρώιμους γάμους και στην αποθάρρυνση του υπάρχοντος προγράμματος σπουδών. Μέσα από την εμπειρία που αποκτήθηκε μέσω των παρεμβάσεων και των ερευνητικών διαδικασιών στο πλαίσιο του Προγράμματος Pal, προτείνεται από τους συμπράττοντες φορείς του Pal Project οι ακόλουθες πρωτοβουλίες (σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο): ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ: Το κράτος θα πρέπει να υποστηρίξει τους γονείς και τα παιδιά των Ρομά με τον απαραίτητο σχολικό εξοπλισμό (στυλό, μολύβια και σημειωματάρια), την παροχή μαθησιακής υποστήριξης ( μέσα από καθηγητές, βοηθούς Ρομά και διαμεσολαβητές Ρομά), καθώς και την παροχή υποτροφιών σε άτομα εγγεγραμμένα στην δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση. Το ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ (CURRICULUM) πρέπει να συντάσσεται λαμβάνοντας υπόψη την πολυπολιτισμική ποικιλομορφία του ευρωπαϊκού πληθυσμού και να υποστηρίζει τα ακόλουθα: παροχή κινήτρων, ειδικά προγράμματα παρέμβασης και σχολική υποστήριξη, ίση μεταχείριση, εμπλοκή του πολιτιστικού διαμεσολαβητή, διάλογος και υποστήριξη των πολιτιστικών καταβολών των μαθητών (μουσική, χορός και βιοτεχνία), εισαγωγή καινοτόμων δεξιοτήτων που ανταποκρίνονται στο ενδιαφέρον των παιδιών των Ρομά, μέσα από διαδραστικές μεθόδους μάθησης και πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό. Οι γλωσσικοί φραγμοί μπορούν να ξεπεραστούν κατά την προσχολική ηλικία. Οι βοηθοί-εκπαιδευτικοί για μαθητές Ρομά αποδείχτηκαν πολύ αποτελεσματικοί. Η θέσπιση ενός πλαισίου εθνικής νομοθεσίας και ενός δικτύου εκπαιδευτικών ιδρυμάτων ενδυνάμωσης των Ρομά αναμένεται ως θετικό μέτρο για την ενσωμάτωσή τους στο εκπαιδευτικό σύστημα. Πρόσθετη έρευνα παρουσιάστηκε ως μέρος της έκθεσης PAL "Ισότητα και αποκλεισμός: Το πλαίσιο της ΕΕ κατά των διακρίσεων και οι τάσεις της νομολογίας σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα των Ρομά στους τομείς της εκπαίδευσης και της απασχόλησης".

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ (INCLUSIVE EDUCATION): Η σύσταση του Συμβουλίου του 2011 σχετικά με τις πολιτικές για τη μείωση της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου συνιστά τη συμπερίληψη μέτρων-στόχων για τις πιο ευάλωτες ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των Ρομά. Ως επακόλουθο της Διακήρυξης του Παρισιού, η Επιτροπή ενέτεινε την υποστήριξή της στην ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ. Μία από τις προτεραιότητες είναι η προώθηση της εκπαίδευσης για τα παιδιά και τους νέους μειονοτικών πληθυσμιακών ομάδων, συμπεριλαμβανομένων των Ρομά, διασφαλίζοντας ότι τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους. Λεπτομερέστερες πληροφορίες για τα θέματα παρουσιάζονται στο έγγραφο συζήτησης του PAL "Οι Ρομά είναι Ίσοι: Εναλλακτικές Λύσεις για την Καταπολέμηση της Φτώχειας, του Ρατσισμού και του Αποκλεισμού στην Εκπαίδευση και την Απασχόληση". Η Εκστρατεία Ευαισθητοποίησης με τίτλο "Ποτέ δεν είναι αργά" υποστηρίχθηκε ως μέρος του έργου PAL και προσέλκυσε περισσότερους από 10.000 πολίτες στην ΕΕ. ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ Οι βελτιώσεις που έχουν σημειωθεί στον τομέα της εκπαίδευσης δεν έχουν ακόμη επηρεάσει τον τομέα της απασχόλησης. Η Κλίμακα NEET ("Not in Education, Employment, or Training") μεταξύ των νέων Ρομά παραμένει ανησυχητικά υψηλή, ενώ μάλιστα έχει αυξηθεί σε αρκετές χώρες. Το αυξανόμενο ποσοστό των νεαρών Ρομά που δεν συμμετέχει στην εκπαίδευση, απασχόληση ή κατάρτιση (63% το 2016, από 56% το 2011) αποτελεί ανησυχητικό σημάδι, μιας και αποδεκνύεται ότι η μετάβαση από την εκπαίδευση στην απασχόληση και σε άλλους τομείς δεν είναι αποτελεσματική. Το ποσοστό αυτό έχει αυξηθεί στην Ισπανία, τη Σλοβακία, τη Ρουμανία, την Τσεχική Δημοκρατία και την Ουγγαρία. Το έντονο χάσμα που υπάρχει μεταξύ των Ρομά γυναικών και ανδρών στον τομέα της απασχόλησης δεν αντιμετωπίζεται επαρκώς. Πρέπει να διερευνηθούν περαιτέρω οι δυνατότητες κινητοποίησης για την πρόσληψη Ρομά στον ιδιωτικό τομέα, παρέχοντας κίνητρα στους εργοδότες. Μια από τις αποτελεσματικές μεθόδους πάνω σε αυτό το ζήτημα είναι η παροχή υποστήριξης ή προσέγγισης των Ρομά μέσω των ασκούμενων/εργαζόμενων Ρομά. Μεταξύ των προκλήσεων παραμένουν: η έλλειψη δεξιοτήτων και ικανοτήτων, οι διακρίσεις, η ευαισθητοποίηση των εργοδοτών όσον αφορά τη σημασία της διαχείρισης της διαφορετικότητας και της καταπολέμησης των διακρίσεων, καθώς και η αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των γυναικών Ρομά. Με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας PAL, οι λόγοι υψηλού ποσοστού ανεργίας των Ρομά συνδέονται με τις ρατσιστικές τάσεις των εργοδοτών έναντι στις μειονοτικές ομάδες, το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης των Ρομά, την έλλειψη ικανοτήτων και δεξιοτήτων των Ρομά. Το Πρόγραμμα PAL, μέσα από την εμπειρία που απέκτησε μέσω της ενασχόλησής του με την

πληθυσμιακή ομάδα των Ρομά, προτείνει τις ακόλουθες πρωτοβουλίες οι οποίες πρέπει να προσαρμοστούν σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο: ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΠΟΣΟΣΤΩΣΗ: Το κράτος, αντί να απευθύνει στους εργοδότες έκκληση για προσλήψεις Ρομά, θα μπορούσε να εφαρμόσει υποχρεωτική ποσόστωση για την απασχόληση των Ρομά που θα καθορίζεται από το μέγεθος της εταιρείας ή του οργανισμού. Η υποχρεωτική ποσόστωση θα μπορούσε να καθορίσει περαιτέρω μια ποσόστωση για γυναίκες Ρομά. Η υποχρεωτική ποσόστωση για τα άτομα με ειδικές ανάγκες που εφαρμόζεται στη Σλοβενία θα μπορούσε να θεωρηθεί καλό παράδειγμα προς υπόδειξη. Οι εκάστοτε κυβερνήσεις θα μπορούσαν να δώσουν στους εργοδότες ειδικά οφέλη μέσω φορολογικών ελαφρύνσεων ή άλλων παροχών και υποστήριξης. Μάλιστα, διαφόρων ειδών εκστρατείες θα μπορούσαν να προωθήσουν ένα φιλελεύθερο πνεύμα, τονίζοντας ότι η ποικιλομορφία λειτουργεί προς όφελος των επιχειρήσεων. Η κοινωνική ευθύνη για την ένταξη των Ρομά και των μεταναστών θα πρέπει να αποτελέσει προστιθέμενη αξία για τους εργοδότες. ΕΓΓΥΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΟΛΑΙΑ: Οι πρωτοβουλίες που πάρθηκαν το 2013 σχετικά με την απασχόληση των νέων Ρομά είναι ιδιαίτερα σημαντικές. Αποσκοπούσαν στο να βοηθήσουν τους νέους να επιστρέψουν στη δουλειά ή στην εκπαίδευση. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αναγνωρίσει ότι πρέπει να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες για να υποστηριχθούν νέοι που ανήκουν στις «δύσκολες» πληθυσμιακές ομάδες, όπως οι Ρομά. Βασικές κατηγορίες του ευρωπαϊκού πυλώνα των κοινωνικών δικαιωμάτων είναι η παροχή ίσων ευκαιριών, η πρόσβαση στην αγορά εργασίας, οι δίκαιες συνθήκες εργασίας, η κοινωνική προστασία και η ένταξη. Η καταπολέμηση του αντι-αθιγγανισμού και των στερεοτύπων με στόχο την δημιουργία μιας κοινωνίας για όλους αποτελεί προϋπόθεση για τη δημιουργία πολιτικής βούλησης και την επιτυχία οποιασδήποτε παρέμβασης για την ένταξη των Ρομά. Στο πλαίσιο της καμπάνιας ευαισθητοποίησης του έργου PAL "Απασχόλησέ με" έγινε ανταλλαγή πολλών καλών πρακτικών πάνω στον τομέα της απασχόλησης με τη συμμετοχή περίπου 10.000 Ρομά και μη Ρομά ατόμων. ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε συνεργασία με το Συμβούλιο της Ευρώπης (ROMED 1 και ROMED 2 που προώθησαν την ένταξη με την κατάρτιση διαπολιτισμικών διαμεσολαβητών) ξεκίνησε ένα πρόγραμμα διαμεσολάβησης. Με βάση την έκθεση «Η κατάσταση των σχολικών διαμεσολαβητών και βοηθών των τσιγγάνων στην Ευρώπη» (CoE, DGIV / EDU / ROM (2006), Calin Rus) οι περισσότερες από τις χώρες που έχουν ξεκινήσει τη χρήση διαμεσολαβητών / βοηθών Ρομ πριν από το 2000, μέσω πιλοτικών προγραμμάτων, σήμερα αποσκοπούν στην αύξηση των διαμεσολαβητών/βοηθών στον τομέα της απασχόλησης και προσπαθούν να βρουν ένα πιο σταθερό θεσμικό πλαίσιο, μαζί με μια πιο συνεκτική και επισήμως πιστοποιημένη κατάρτιση. Μια μικρή υπεροχή της χρήσης των "βοηθών", περισσότερο από "μεσολαβητές" στην ορολογία μπορεί επίσης να παρατηρηθεί. Τα αποτελέσματα καταδεικνύουν επίσης την ανάγκη για περαιτέρω πρόοδο στην παροχή κατάρτισης για διαμεσολαβητές/βοηθούς των Ρομά και τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού οδηγού διαμεσολάβησης για τους Ρομ, με θέμα την υποστήριξή τους στον τομέα της

απασχόλησης, την επιμόρφωσή τους μέσω της ανάπτυξης επαγγελματικών δεξιοτήτων και τις ευκαιρίες που προσφέρονται από τις εμπειρίες σχετικά με τη χρήση διαπολιτισμικών διαμεσολαβητών με διαφορετικές πολιτιστικές κοινότητες σε ολόκληρη την Ευρώπη. Επί του παρόντος, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επεξεργάζεται έναν ευρωπαϊκό οδηγό για τους εκπαιδευτικούς και το λοιπό προσωπικό του σχολείου. Ως αποτέλεσμα του σχεδίου PAL, ένα εργαλείο εκπαίδευσης ήταν πιλοτικό το 2017. ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ: ΕΝΑΣ ΙΣΧΥΡΟΤΕΡΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΩΝ ΡΟΜΑ Η σημασία της επίσημης αναγνώρισης του φαινομένου του αντι-αθιγγανισμού σε όλα τα επίπεδα, συμπεριλαμβανομένου του επιπέδου της ΕΕ, ως μια συγκεκριμένη μορφή ρατσισμού που απευθύνεται στους Ρομά, χαρσκτηρίστηκε ως ζωτικής σημασίας. Με βάση την αρχική έρευνα του PAL, οι συμμετέχοντες καθόρισαν τον αντι-αθιιγγανισμό ως βασική αιτία της περιθωριοποίησης των Ρομά, που παρεμποδίζει την αποτελεσματική παρέμβαση των πρακτικών. Αναφέρθηκε επίσης ότι η ανάγκη καταπολέμησης του αντι-αθιιγγανισμού αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του πλαισίου της ΕΕ για τις εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά και είναι σημαντικό να αντιμετωπιστεί η ειδική κατάσταση των Ρομά, όχι μόνο μέσω της κοινωνικοοικονομικής προοπτικής αλλά και προωθώντας την προσέγγιση που βασίζεται στα ανθρώπινα δικαιώματα και τις αρχές της ισότητας. Αναδείχθηκε ο κρίσιμος ρόλος των μέσων μαζικής ενημέρωσης στη διαδικασία καταπολέμησης των στερεότυπων και των προκαταλήψεων για τους Ρομά, καθώς και η σημασία της ενδυνάμωσης των Ρομά ως παράγοντες στη διαδικασία αυτή. Οι συμμετέχοντες εξέφρασαν την άποψη ότι θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στη νεολαία των Ρομά, καθώς αντιμετωπίζουν διακρίσεις και εκτίθενται σε αυτήν από πολύ νεαρή ηλικία (ήδη από τα πρώτα σχολικά χρόνια). Η σημασία της επιβολής της νομοθεσίας κατά των διακρίσεων, της ανεξαρτησίας των οργάνων ισότητας από τα πολιτικά κόμματα και της πρόσβασης στη δικαιοσύνη επισημάνθηκε επίσης στη συζήτηση. Από την ανάλυση της έρευνας του PAL προέκυψε ότι οι ΜΚΟ οργανώσεις ασχολούνται κυρίως με τέτοιου είδους ζητήματα και αναμένουν από αυτές ότι θα συνεχίσουν να εργάζονται με ευάλωτες ομάδες. Οι ΜΚΟ μέσω της διακριτικής τους προσέγγισης εμπνέουν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στις ευάλωτες ομάδες από ό, τι τα κρατικά ιδρύματα. Μετά από χρόνια προσπαθειών μπορεί να διαπιστωθεί ορατή πρόοδος, ειδικά στον τομέα της εκπαίδευσης. ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΟΔΟΥ:

ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ Για την καθιέρωση της ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΡΟΜΑ ΣΕ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ είναι απαραίτητο να εφαρμοστεί μια ΘΕΤΙΚΗ ΔΙΑΚΡΙΣΗ. Η θέση της μειονότητας των Ρομά εξακολουθεί να είναι τόσο μακριά από το μέσο επίπεδο των άλλων πολιτών της ΕΕ που χρειάζονται ειδική μεταχείριση, πρόληψη και προστασία. Η γενική μας σύσταση είναι ότι στην εθνική πολιτική πρόληψης τα κράτη της ΕΕ εφαρμόζουν θετικές διακρίσεις στον τομέα της εκπαίδευσης και της απασχόλησης. Πρέπει να δημιουργηθεί ένα ισχυρό σύστημα παρακολούθησης της εφαρμογής των παρεμβάσεων, των προγραμμάτων και της εξέλιξης της κατάστασης των Ρομά στην ΕΕ. Ωστόσο, η συλλογή δεδομένων θα πρέπει να επιτευχθεί με προσοχή καθώς πρόκειται για συγκέντρωση ευαίσθητων δεδομένων. Το ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ μας είναι ότι η θετική διάκριση για τους Ρομά είναι το απαραίτητο κομμάτι της κοινοτικής πολιτικής πρόληψης. Ταυτόχρονα, είναι εξίσου απαραίτητο να ευαισθητοποιηθεί ο πληθυσμός σχετικά με τον πολιτισμό και την κουλτούρα των Ρομά, προκειμένου να καταστούν αποδεκτές οι θετικές διακρίσεις και να αποφευχθούν αρνητικές αντιδράσεις, διαμαρτυρίες, μίση και άλλες μορφές διακρίσεων. Κατά την άποψή μας, ο αποτελεσματικότερος τρόπος για την επίτευξη των καλύτερων δυνατών αποτελεσμάτων είναι η συνέργεια προγραμμάτων για τους Ρομά και σημαντικών εγγράφων όπως το πλαίσιο της ΕΕ για εθνικές στρατηγικές ένταξης των Ρομά μέχρι το 2020. Υπάρχουν πολλά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Ρομά και είναι απαραίτητο να παραμείνουμε επικεντρωμένοι σε συγκεκριμένες στόχους.