Κρίση, δημογραφικές μεταβολές και επιπτώσεις στην εκπαίδευση

ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH Τ. Καρατάσου 11, 117 42 Αθήνα, Tηλ.: 21 92 11 2-1, Fax: 21 92 33 977, www.iobe.gr 11 T. Karatassou Str., 117 42 Athens, Greece, Tel.: (+3) 21 92 11 2-1, Fax: (+3) 21 92 33 977 Κρίση, δημογραφικές μεταβολές και επιπτώσεις στην εκπαίδευση Αθήνα, Δεκέμβριος 218

Το ΙΟΒΕ εκπονεί σειρά μελετών για την εκπαίδευση Τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα: Επιπτώσεις της κρίσης και προκλήσεις (Ιούλιος 217) Εκπαίδευση και αγορά εργασίας στην Ελλάδα: Επιπτώσεις της κρίσης και προκλήσεις (Ιούλιος 218) Δημογραφικές μεταβολές και εκπαίδευση στην Ελλάδα (Δεκέμβριος 218) Δημόσια και ιδιωτική χρηματοδότηση της εκπαίδευσης στην Ελλάδα (219) Πρόσβαση των νέων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση: Επιπτώσεις της κρίσης και κοινωνικές ανισότητες (219) Κρίσιμος ο ρόλος του εκπαιδευτικού συστήματος για την πορεία ανασυγκρότησης της ελληνικής οικονομίας και την άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων στη χώρα 2

Σκοπός και περιεχόμενα της μελέτης Σκοπός της μελέτης Εξέταση των μεταβολών στα βασικά μεγέθη του εκπαιδευτικού συστήματος μετά την έναρξη της κρίσης Ανάλυση των επιπτώσεων δημογραφικών μεταβολών στη λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος Περιεχόμενα 1. Εξέλιξη των βασικών μεγεθών και δεικτών του εκπαιδευτικού συστήματος 2. Επιπτώσεις των δημογραφικών μεταβολών στα βασικά μεγέθη εκπαίδευση τα προσεχή έτη 3. Προτάσεις πολιτικής 3

Η παρούσα ανάλυση επικεντρώνεται στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση* Πρωτοβάθμια Νηπιαγωγεία Δημοτικά Σχολεία Δευτεροβάθμια Γυμνάσια Γενικά Λύκεια Επαγγελματικά Λύκεια (ΕΠΑΛ) Επαγγελματικές Σχολές (ΕΠΑΣ) Τριτοβάθμια Πανεπιστήμια Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (Τ.Ε.Ι.) Ανώτερες Επαγγελματικές Σχολές *Για τα μεγέθη της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, βλ. ΙΟΒΕ, Τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα: Επιπτώσεις της κρίσης και προκλήσεις (Ιούλιος 217) 4

Αύξηση του συνόλου του διδακτικού προσωπικού μετά την ένταξη στην ΟΝΕ. Σημαντική μείωση του μετά την έναρξη της κρίσης 2-21 21-22 22-23 23-24 24-25 25-26 26-27 27-28 28-29 29-21 21-211 211-212 212-213 213-214 214-215 2 18 16 14 12 1 8 6 4 2 Σύνολο εκπαιδευτικών κατά τύπο σχολείου (2-214) Δημόσια Ιδιωτικά Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Το σύνολο του διδακτικού προσωπικού της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης από 145 το 2 αυξήθηκε στους 18,3 το 21 (+24,3%) και το 215 περιορίστηκε στους 152,2 (-15,6%) 5

Οι αυξομειώσεις του αριθμού των εκπαιδευτικών μετέβαλαν σημαντικά την αναλογία μαθητών-εκπαιδευτικών 2-21 21-22 22-23 23-24 24-25 25-26 26-27 27-28 28-29 29-21 21-211 211-212 212-213 213-214 214-215 14 Μαθητές ανά εκπαιδευτικό στο σύνολο της εκπαίδευσης (2-214) 12 1 8 1,4 1,6 11,4 11,5 11, 1,2 11, 1,8 9,9 9,4 9,7 9,8 1,1 1,3 1,5 1,1 1, 9,6 9,5 9,7 9,5 9,5 9, 8,8 8,8 8,5 8,8 8,9 8,1 8,3 6 4 2 1,6 11, 1,3 9,9 9,4 9, 8,9 8,8 8,5 8,2 8,4 8,8 8,9 9,5 9,5 Σύνολο Δημόσια Ιδιωτικά Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία δεδομένων: ΙΟΒΕ Πριν την κρίση, η αναλογία από 1:1,6 (2) μειώθηκε σε 1:8,1 (29). Μετά την έναρξη της κρίσης, η αναλογία αυξήθηκε εκ νέου σε 1:9,5 (214) 6

αρά την προσαρμογή, οι αναλογίες μαθητών-εκπαιδευτικών στην λλάδα είναι μικρότερες συγκριτικά με Ε.Ε., Ο.Ο.Σ.Α. και G-2 2-21 21-22 21-22 22-23 22-23 23-24 23-24 24-25 24-25 25-26 26-27 26-27 27-28 27-28 28-29 28-29 29-21 29-21 21-211 21-211 211-212 211-212 212-213 212-213 213-214 213-214 214-215 214-215 215-216 2-21 21-22 21-22 22-23 22-23 23-24 23-24 24-25 24-25 25-26 25-26 26-27 26-27 27-28 27-28 28-29 28-29 29-21 29-21 21-211 21-211 211-212 211-212 212-213 212-213 213-214 213-214 214-215 214-215 2 19 18 17 16 15 14 13 12 11 1 Νηπιαγωγεία 25 2 15 1 5 Δημοτικά Σύνολο Ο.Ο.Σ.Α. Ε.Ε.-19 G-2 Ελλάδα Ο.Ο.Σ.Α. Ε.Ε.-19 G-2 2 15 1 5 Γυμνάσια 18 16 14 12 1 8 6 4 2 Γενικό Λύκειο Ελλάδα Ο.Ο.Σ.Α. Ε.Ε.-19 G-2 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Education at a Glance Επεξεργασία δεδομένων: ΙΟΒΕ Ελλάδα Ο.Ο.Σ.Α. Ε.Ε. G-2 Σε όλες τις βαθμίδες της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης ο λόγος μαθητές ανά εκπαιδευτικό παραμένει διαχρονικά ο χαμηλότερος 7

Οι μαθητές ανά εκπαιδευτικό στο δημοτικό είναι λιγότεροι σε όλες τις γεωγραφικές περιφέρειες σε σχέση με άλλες χώρες 2-21 21-22 22-23 23-24 24-25 25-26 26-27 27-28 28-29 29-21 21-211 211-212 212-213 213-214 214-215 Μαθητές ανά διδάσκοντα στο δημοτικό σχολείο σε Ελλάδα, ΟΟΣΑ, ΕΕ και G-2 Μαθητές ανά διδάσκοντα στα δημοτικά σχολεία ανά περιφέρεια, 214-215 19,1 19,4 18,3 19, 17,7 18, 18, 17, 16,6 16,5 16,9 16,7 16,2 16, 16,4 16, 15,8 15,4 15, 15, 15, 15,3 14,9 14,5 14,4 14,6 14,5 14,3 14,1 14, 14, 14, 13,1 13, 12,3 12,1 11,4 ΚΡΗΤΗ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΑΤΤΙΚΗ ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 1,32 1,17 1,1 1,6 9,99 11, 1,8 1,7 1,2 9,9 9,7 1, 9,8 9,9 9,8 ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ 9,89 9,43 9,4 9,33 Ελλάδα ΟΟΣΑ ΕΕ G-2 Πηγές: ΕΛΣΤΑΤ και Education at a Glance (OECD), Επεξεργασία δεδομένων: ΙΟΒΕ Σημείωση: Διαθεσιμότητα στοιχείων ΕΕ: 19 κράτη μέλη την περίοδο 24-28, 21 κράτη μέλη την περίοδο 29-213 και 22 κράτη μέλη την περίοδο 214-215. Τα έτη 213 και 214 οι δείκτες για ΟΟΣΑ, ΕΕ και G-2 περιλαμβάνουν τα νηπιαγωγεία και τα δημοτικά σχολεία. ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΗΠΕΙΡΟΣ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία δεδομένων: ΙΟΒΕ 9,11 8,95 8,31 7,26 Ακόμα και στις περιφέρειες Αττικής και Κεντρικής Μακεδονίας, ο αριθμός μαθητών ανά διδάσκοντα υπολείπεται σε σχέση με το εξωτερικό 8

Και στα γυμνάσια, ο αριθμός μαθητών ανά εκπαιδευτικό είναι σημαντικά χαμηλότερος στην Ελλάδα, ακόμα και στην Αττική 21-22 22-23 23-24 24-25 26-27 27-28 28-29 29-21 21-211 211-212 212-213 213-214 214-215 Μαθητές ανά εκπαιδευτικό στο γυμνάσιο σε Ελλάδα, ΟΟΣΑ, EE και G-2 15,9 15,6 15,3 16, 17, 17, 14,5 14,4 14,3 13,7 13,3 13,2 13,7 13,5 13,7 13,3 14, 13, 13, Μαθητές ανά εκπαιδευτικό στο γυμνάσιο, κατά περιφέρεια, 214-215 ΚΡΗΤΗ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ 9,13 9,13 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 9,1 ΑΤΤΙΚΗ 9,6 12, 11,7 11,5 11,5 11,5 11,7 11,2 11, 11, 11, ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 7,93 8,5 8,3 7,5 7,3 7, 6,8 6,6 6,4 6,7 7,1 7,4 8,1 8,3 ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 7,87 7,47 ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 7,44 ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 7,23 ΗΠΕΙΡΟΣ 6,51 ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 6,36 ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 5,72 Ελλάδα ΟΟΣΑ ΕΕ G-2 ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 5,65 Πηγές: ΕΛΣΤΑΤ και Education at a Glance (OECD), Επεξεργασία δεδομένων: ΙΟΒΕ Σημειώσεις: Διαθεσιμότητα στοιχείων ΕΕ: 19 κράτη μέλη την περίοδο 24-28, 21 κράτη μέλη την περίοδο 29-213 και 22 κράτη μέλη την περίοδο 214-215. Λείπουν δεδομένα για το σχολικό έτος 25-26,για την Ελλάδα Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ 9

Στους 1,9 οι μαθητές γενικού λυκείου ανά διδάσκοντα στην Ελλάδα το 214-15, έναντι 12, στην ΕΕ και 13, στον ΟΟΣΑ 21-22 22-23 23-24 24-25 25-26 26-27 27-28 28-29 29-21 21-211 211-212 212-213 213-214 214-215 Μαθητές γενικού λυκείου ανά διδάσκοντα Μαθητές γενικού λυκείου ανά διδάσκοντα, κατά περιφέρεια (214-215) 15,1 15,5 15,9 16, 16, ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 12,5 12,3 13,8 14, 13,1 13, 12,7 13, 12,6 12,5 13,5 13,5 13,8 13,9 14, 13, 13, ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 11,3 11,5 11,8 12, 12,4 12,5 12,7 13, 12, 12, 11,5 11,4 1,8 1,9 1,4 1,3 1, 9,9 9,8 9,5 8,7 8,8 8,8 9, 9,2 8,8 ΚΡΗΤΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΑΤΤΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 11,2 11,2 11, 1,6 1,5 1,4 1,4 ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 1,4 ΗΠΕΙΡΟΣ 9,4 Ελλάδα ΟΟΣΑ ΕΕ G-2 ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 7,7 Πηγές: ΕΛΣΤΑΤ και Education at a Glance (OECD), Επεξεργασία δεδομένων: ΙΟΒΕ Σημειώσεις: Διαθεσιμότητα στοιχείων ΕΕ: 19 κράτη μέλη την περίοδο 24-28, 21 κράτη μέλη την περίοδο 29-213 και 22 κράτη μέλη την περίοδο 214-215. Ο δείκτης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, τον Ο.Ο.Σ.Α. και το G-2 αφορά το σύνολο της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία δεδομένων: ΙΟΒΕ 1

Ακόμα λιγότεροι είναι οι μαθητές ανά διδάσκοντα στην επαγγελματική δευτεροβάθμια εκπαίδευση (7,3 το 214-15) 21-22 22-23 23-24 24-25 25-26 26-27 27-28 28-29 29-21 21-211 211-212 212-213 213-214 214-215 215-216 14 12 Μαθητές ανά διδάσκοντα εκπαιδευτικό δευτεροβάθμιας επαγγελματικής εκπαίδευσης κατά τύπο σχολείου Μαθητές ανά εκπαιδευτικό δευτεροβάθμιας επαγγελματικής εκπαίδευσης κατά περιφέρεια, 215-216 ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΑΤΤΙΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 8,1 8,6 8,4 1 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ 8, 8 ΚΡΗΤΗ 7,6 6 ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 7,3 6,8 4 ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 6,7 2 ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 6,6 ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 6,6 6,6 ΗΠΕΙΡΟΣ 5,8 Δημόσια Ιδιωτικά ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 5,8 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία δεδομένων: ΙΟΒΕ Σημείωση: Ο δείκτης για τις ιδιωτικές σχολικές μονάδες δεν ορίζεται για το σχολικό έτος 29-21 καθώς δεν υπάρχουν δημοσιευμένα στοιχεία για διδάσκοντες σε αυτές από την ΕΛΣΤΑΤ. Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία δεδομένων: ΙΟΒΕ 11

Από την έναρξη της κρίσης, λόγω της διακοπής νέων προσλήψεων, η αναλογία μονίμων/αναπληρωτών μεταβλήθηκε σημαντικά 21-22 22-23 23-24 24-25 25-26 26-27 27-28 28-29 29-21 21-211 211-212 212-213 213-214 214-215 215-216 2% 18% 16% 14% 12% 1% 8% 6% 4% 2% % Ποσοστό αναπληρωτών στο σύνολο των εκπαιδευτικών (21-215) Λύκεια Επαγγελματική Δημοτικό Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία δεδομένων: ΙΟΒΕ Στα δημοτικά από 7% το 24 και 6,6% το 28 ανήλθε σε 18,7% το 215 Στα Λύκεια από 3,1% το 23 και 3,8% το 29 ανήλθε σε 6,8% το 215. Στην Επαγγελματική Εκπαίδευση από 7,3% το 21 και 4,8% το 29 ανήλθε σε 8,9% το 215 12

2-21 21-22 22-23 23-24 24-25 25-26 26-27 27-28 28-29 29-21 21-211 211-212 212-213 213-214 214-215 215-216 Ο αριθμός των σχολικών μονάδων, έβαινε μειούμενος με αργό ρυθμό την περίοδο πριν από την κρίση. Επιταχύνθηκε μετά το 29. 18 16 14 12 1 8 6 4 2 Σύνολο σχολικών μονάδων κατά τύπο σχολείου (2-215) Δημόσια Ιδιωτικά Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Από 15.714 το 2 μειώθηκαν σε 15.547 το 29 (-1,1%). Στο πλαίσιο του εξορθολογισμού που ακολούθησε την έναρξη της κρίσης, το 215 μειώθηκαν σε 13.87 το 215 (-1,8%) 13

2-21 21-22 22-23 23-24 24-25 25-26 26-27 27-28 28-29 29-21 21-211 211-212 212-213 213-214 214-215 215-216 Η κρίση είχε σημαντικές επιπτώσεις και στην ιδιωτική εκπαίδευση 12 Μαθητές και εκπαιδευτικοί στα ιδιωτικά σχολεία (2-215) 12. 1 1. 8 8. 6 6. 4 4. 2 2. Μαθητές (αριστερός άξονας) Εκπαιδευτικοί (δεξιός άξονας) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Οι μαθητές από 94,2 το 2 και 93,4 το 29 μειώθηκαν σε 7,7 το 215 (-24,9% σε σχέση με το 2). Οι εκπαιδευτικοί από 9, το 2 και 8,9 το 29 μειώθηκαν σε 8,3 το 214 (-8,4% σε σχέση με το 2) 14

Η σημαντικότερη επίπτωση της κρίσης, αφορά στη μείωση του μαθητικού πληθυσμού εκατ. 2-21 21-22 22-23 23-24 24-25 25-26 26-27 27-28 28-29 29-21 21-211 211-212 212-213 213-214 214-215 215-216 1,8 1,6 1,4 1,2 1,,8,6,4,2, Συνολικός αριθμός μαθητών κατά τύπο σχολειου (2-215) Δημόσια Ιδιωτικά Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Το σύνολο των μαθητών από 1,53 εκ το 2 μειώθηκε σε 1,49 εκ το 29 (-3,1%) και σε 1,44 εκ το 216 (-5,9% συγκριτικά με το 2) 15

2-21 21-22 22-23 23-24 24-25 25-26 26-27 27-28 28-29 29-21 21-211 211-212 212-213 213-214 214-215 215-216 Χιλ. Η μείωση του μαθητικού πληθυσμού οφειλεται αφενός στην εξωτερική μετανάστευση πρωτίστως αλλοδαπών μαθητών 18 16 14 12 1 8 6 4 2 Παλιννοστούντες και αλλοδαποί μαθητές σε 1βαθμια και 2βαθμια εκπαίδευση (2-215) Επαγγελματική Γενικό Λύκειο Γυμνάσιο Δημοτικό Νηπιαγωγείο Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Μεταξύ 211 και 215 ο αριθμός των παλιννοστούντων και αλλοδαπών μαθητών μειώθηκε κατά 55,9% (από τους 159,5 στους 7,3 ) 16

1984 1985 1986 1987 1988 1989 199 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 216 217 Και αφετέρου στη μείωση των γεννήσεων 14 Αριθμός γεννήσεων (1984-217) 12 1 8 6 4 2 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Μεταξύ 1989 και 28 οι γεννήσεις αυξήθηκαν κατά 16,4% (+16,7 ) και το 217 ο αριθμός τους μειώθηκε στις 88,6 (-25,1% ή -29,8 γεννήσεις συγκριτικά με το 28) 17

Η μειωση των γεννήσεων έχει ήδη «εισαχθεί» στο Δημοτικό Σχολείο από το 215 112 Μαθητές Α' τάξης Δημοτικού (213-217) 11 111,3 18 16 18,5 17,1 17,3 14 12 1 12, 98 96 213-214 214-215 215-216 216-217 217-218 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Τα παιδιά που πήγαν Α Δημοτικού το 214, γεννήθηκαν το 28, έτος κατά το οποίο ο αριθμός των γεννήσεων στην Ελλάδα (118,3 ) έλαβε τη μεγαλύτερη τιμή του από το 1985 (116,5 ). Έκτοτε οι γεννήσεις με εξαίρεση το 216 μειώνονται 18

Σενάρια και παραδοχές προβολής των μεγεθών του εκπαιδευτικού συστήματος Σενάρια προβολής βασικών μεγεθών εκπαίδευσης Βασικές παραδοχές Αδράνειας Δεν γίνονται παρεμβάσεις εκπαιδευτικής πολιτικής Προσαρμογής Παρεμβάσεις πολιτικής με στόχο τη διατήρηση των σημερινών δεικτών λειτουργίας του εκπαιδευτικού συστήματος Ευρωπαϊκής σύγκλισης Παρεμβάσεις πολιτικής με στόχο οι βασικοί δείκτες λειτουργίας να συγκλίνουν με τους αντίστοιχους μέσους όρους της ΕΕ 1. Η εξέλιξη του αριθμού μαθητών ακολουθεί την προβολή της εξέλιξης πληθυσμού της Eurostat για την περίοδο 215-235 2. Σταθερό (χαμηλό) ποσοστό διαρροής από την υποχρεωτική εκπαίδευση 3. Σταθερό ποσοστό συμμετοχής μαθητών στην εκπαίδευση μετά την ολοκλήρωση του υποχρεωτικού κύκλου (9 έτη) 19

Αν δεν υπάρξουν ριζικές αλλαγές, ο συνολικός αριθμός των μαθητών θα μειωθεί σημαντικά μέχρι το 235 εκατ. 2-21 22-23 24-25 26-27 28-29 21-211 212-213 214-215 216-217 218-219 22-221 222-223 224-225 226-227 228-229 23-231 232-233 234-235 1,8 1,6 1,4 1,2 1,,8,6,4,2, Συνολικός αριθμός μαθητών κατά τύπο σχολείου (2-235) Δημόσια Ιδιωτικά Πηγή: ΙΟΒΕ Ο συνολικός αριθμός των μαθητών από 1,48 εκατ. το 28 θα μειωθεί σε 1,5 εκατ. περίπου (29,2% ή 432,3 λιγότεροι μαθητές) μέχρι το 235 2

215-216 216-217 217-218 218-219 219-22 22-221 221-222 222-223 223-224 224-225 225-226 226-227 227-228 228-229 229-23 23-231 231-232 232-233 233-234 234-235 235-236 Συνέπειες της μείωσης του μαθητικου πληθυσμού στον αριθμό των μαθητών ανά βαθμίδα εκπαίδευσης 1,6 Αριθμός μαθητών ανά βαθμίδα εκπαιδευσης (215-235) 1,4 1,2 1,,8,6,4,2 Επαγγελματική Λύκεια Γυμνάσια Δημοτικά Νηπιαγωγεία, Πηγή: ΙΟΒΕ Η μειωση του μαθητικού πληθυσμού την περίοδο 2-235 ενδέχεται να διαμορφωθεί ως εξής: Νηπιαγωγείο (-9,6% ή -14,9 μαθητές), Δημοτικό (-33,2% ή -214,2 μαθητές) Γυμνάσιο (-27,7% ή -88,4 μαθητές), Γενικό Λύκειο (-46,5% ή -22%) Επαγγελματική Εκπαίδευση (-22% ή -22,7 μαθητές) 21

Συνέπειες της μείωσης του μαθητικου πληθυσμού στον αριθμό των σχολικών μονάδων (σενάριο προσαρμογής) 2-21 22-23 24-25 26-27 28-29 21-211 212-213 214-215 216-217 218-219 22-221 222-223 224-225 226-227 228-229 23-231 232-233 234-235 18 16 14 12 1 8 6 4 2 Συνολικός αριθμός σχολικών μονάδων κατά τύπο σχολείου (2-235) Δημόσια Ιδιωτικά Πηγή: ΙΟΒΕ Ο συνολικός αριθμός των σχολικών μονάδων ενδέχεται να μειωθεί έως τις 1,7 το 235 από 15,5 28 (πτώση κατά 3,8% ή 4,8 μονάδες) 22

2-21 22-23 24-25 26-27 28-29 21-211 212-213 214-215 216-217 218-219 22-221 222-223 224-225 226-227 228-229 23-231 232-233 234-235 Συνέπειες της μείωσης του μαθητικου πληθυσμού στον αριθμό των σχολικών μονάδων ανά επίπεδο εκπαιδευσης (Σενάριο προσαρμογής) 18 Αριθμός σχολικών μονάδων ανά βαθμίδα εκπαίδευσης 16 14 12 1 8 6 4 2 Επαγγελματική Γεν. Λύκεια Γυμνάσια Δημοτικά Νηπιαγωγεία Πηγή: ΙΟΒΕ Ενδεχόμενη μείωση σχολικών μονάδων 28-235: Νηπιαγωγεία (-1, ), Δημοτικά (-2,4 ), Γυμνάσια (-686), Γεν. Λύκεια (-452), Επαγ. Εκπαιδ. (-22) 23

Πτώση διδασκόντων το 235 έναντι του 29 κατά 38,7% στο σενάριο προσαρμογής και κατά 55,2% στο σενάριο σύγκλισης 2-21 21-22 22-23 23-24 24-25 25-26 26-27 27-28 28-29 29-21 21-211 211-212 212-213 213-214 214-215 215-216 216-217 217-218 218-219 219-22 22-221 221-222 222-223 223-224 224-225 225-226 226-227 227-228 228-229 229-23 23-231 231-232 232-233 233-234 234-235 235-236 2 18 16 14 12 1 8 6 4 2 Σύνολο διδασκόντων ανά σενάριο (2-235) Προσαρμογής Ευρωπαϊκής Σύγκλισης Αναφοράς Στο σενάριο της προσαρμογής οι διδάσκοντες από 18,3 το 29 περιορίζονται στους 11,5 το 235 Στο σενάριο της Ευρωπαϊκής σύγκλισης από τους 18,3 το 29 στους 8,7 το 235 Πηγή: ΙΟΒΕ 24

Ο κλάδος της Εκπαίδευσης είναι ο σημαντικότερος κλάδος απασχόλησης αποφοίτων με ανώτατη εκπαίδευση Απασχολούμενοι με ανώτατη εκπαίδευση στους κυριότερους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας Εκπαίδευση Δημόσια διοίκηση-άμυνα Εμπόριο Υγεία-κοινωνική μέριμνα Επαγγελματικές δραστηριότητες Μεταποίηση Εστίαση-Καταλύματα Ενημέρωση-επικοινωνία Χρηματοοικονομικά Μεταφορές-αποθήκευση 65,3 72,8 6, 34, 47,9 24,1 46,3 56,7 33,5 32,4 156,8 168,8 155,6 127,9 131,9 12, 128,8 142,7 224,5 217 29 258,3 5 1 15 2 25 3 Στην Εκπαίδευση, την Δημόσια Διοίκηση Άμυνα, το Εμπόριο και την Υγεία-Κοινωνική μέριμνα απασχολούνται τρείς στους πέντε απόφοιτους πανεπιστημίων ή ΤΕΙ Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ 25

Εξέλιξη αναγκών και αποφοίτων νηπιαγωγών και δασκάλων (Σενάριο προσαρμογής vs σενάριο σύγκλισης) 215-216 215-216 216-217 216-217 217-218 217-218 218-219 218-219 219-22 219-22 22-221 22-221 221-222 221-222 222-223 222-223 223-224 223-224 224-225 224-225 225-226 225-226 226-227 226-227 227-228 227-228 228-229 228-229 229-23 229-23 23-231 23-231 231-232 231-232 232-233 232-233 233-234 233-234 234-235 234-235 235-236 235-236 215-216 215-216 216-217 216-217 217-218 217-218 218-219 218-219 219-22 219-22 22-221 22-221 221-222 221-222 222-223 222-223 223-224 223-224 224-225 224-225 225-226 225-226 226-227 226-227 227-228 227-228 228-229 228-229 229-23 229-23 23-231 23-231 231-232 231-232 232-233 232-233 233-234 233-234 234-235 234-235 235-236 235-236 Νηπιαγωγοί-Σενάριο προσαρμογής Νηπιαγωγοί-Σενάριο σύγκλισης 45 4 35 3 25 2 15 1 5 45 4 35 3 25 2 15 1 5 Ανάγκες Απόφοιτοι Ανάγκες Απόφοιτοι Δάσκαλοι-Σενάριο προσαρμογής Δάσκαλοι-Σενάριο σύγκλισης 8 7 6 5 4 3 2 1 5 4 3 2 1 Ανάγκες Απόφοιτοι Ανάγκες Απόφοιτοι Πηγή: ΙΟΒΕ Αν δεν αλλάξει η σημερινή πολιτική για την εισαγωγή στα πανεπιστήμια, το χάσμα μεταξύ εκπαίδευσης και απασχόλησης θα βαθαίνει 26

215-216 216-217 217-218 218-219 219-22 22-221 221-222 222-223 223-224 224-225 225-226 226-227 227-228 228-229 229-23 23-231 231-232 232-233 233-234 234-235 235-236 215-216 216-217 217-218 218-219 219-22 22-221 221-222 222-223 223-224 224-225 225-226 226-227 227-228 228-229 229-23 23-231 231-232 232-233 233-234 234-235 235-236 215-216 216-217 217-218 218-219 219-22 22-221 221-222 222-223 223-224 224-225 225-226 226-227 227-228 228-229 229-23 23-231 231-232 232-233 233-234 234-235 235-236 215-216 216-217 217-218 218-219 219-22 22-221 221-222 222-223 223-224 224-225 225-226 226-227 227-228 228-229 229-23 23-231 231-232 232-233 233-234 234-235 235-236 Εξέλιξη αναγκών και αποφοίτων φιλολόγων και μαθηματικών (Σενάριο προσαρμογής vs σενάριο σύγκλισης) 5 45 4 35 3 25 2 15 1 5 Φιλόλογοι Γυμνασίων-Σενάριο προσαρμογής 5 4 3 2 1 Φιλόλογοι Γυμνασίων-Σενάριο σύγκλισης Ανάγκες Απόφοιτοι Ανάγκες Απόφοιτοι Μαθηματικοί Γεν. Λυκείου-Σενάριο προσαρμογής Μαθηματικοί Γεν. Λυκείων-Σενάριο σύγκλισης 14 12 1 8 6 4 2 14 12 1 8 6 4 2 Ανάγκες Απόφοιτοι Ανάγκες Απόφοιτοι Πηγή: ΙΟΒΕ Αν δεν αλλάξει η σημερινή πολιτική για την εισαγωγή στα πανεπιστήμια, το χάσμα μεταξύ εκπαίδευσης και απασχόλησης θα βαθαίνει 27

Συνέπειες της μείωσης του μαθητικου πληθυσμού στην εισαγωγή μαθητών στην Ανώτατη Εκπαίδευση 215-216 216-217 217-218 218-219 219-22 22-221 221-222 222-223 223-224 224-225 225-226 226-227 227-228 228-229 229-23 23-231 231-232 232-233 233-234 234-235 235-236 8 Διαφορά μεταξύ αποφοίτων Γενικού Λυκείου και πρωτοετών Πανεπιστημίου-Τ.Ε.Ι. 75 7 65 6 55 5 Απόφοιτοι Γεν. Λυκείου Πρωτοετείς Πανεπιστήμιο-Τ.Ε.Ι. Πηγή: ΙΟΒΕ Αν οι αριθμός των πρωτοετών φοιτητών-σπουδαστών στα Α.Ε.Ι. παραμείνει την περίοδο 215-235 στα επίπεδα του 214 (75,2 ), η διαφορά του με τον αριθμό των τελειόφοιτων Γεν. Λυκείου μετά το 226 διευρύνεται σημαντικά 28

Συνέπειες της μείωσης του μαθητικου πληθυσμού στην εισαγωγή μαθητών στην Ανώτατη Εκπαίδευση 28-29 29-21 21-211 211-212 212-213 213-214 214-215 215-216 216-217 217-218 218-219 219-22 22-221 221-222 222-223 223-224 224-225 225-226 226-227 227-228 228-229 229-23 23-231 231-232 232-233 233-234 234-235 235-236 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Απόφοιτοι Γεν. Λυκείου-Πρωτοετείς σε Πανεπιστήμια και Τ.Ε.Ι. (28-235) Απόφοιτοι Γεν. Λυκείου Πρωτοετείς Πανεπ.-Τ.Ε.Ι. Πηγή: ΙΟΒΕ Οι απόφοιτοι Γεν. Λυκείου που διεκδικούν την εισαγωγή τους στην Ανώτατη Εκπαίδευση από 71,8 το 28 θα μειωθούν σε 54,2 το 235 (-24,5% ή -17,6 ), ενώ οι εισακτέοι στα Α.Ε.Ι. από 68 θα μειωθούν σε 51,8 το 235 (-23,8% ή -16,2 ). 29

Συνέπειες της μείωσης του μαθητικου πληθυσμού στην εισαγωγή μαθητών στην Δευτεροβάθμια Επαγγελματική Εκπαίδευση 28-29 29-21 21-211 211-212 212-213 213-214 214-215 215-216 216-217 217-218 218-219 219-22 22-221 221-222 222-223 223-224 224-225 225-226 226-227 227-228 228-229 229-23 23-231 231-232 232-233 233-234 234-235 235-236 14 12 1 8 Μαθητές και απόφοιτοι Επαγγελματικής Εκπαίδευσης (28-235) 6 4 2 Απόφοιτοι Μαθητές Πηγή: ΙΟΒΕ Ο αριθμός των μαθητών επαγγελματικής εκπαίδευσης θα μειωθεί από 16,5 το 28 σε 8,5 το 235 (-26 ή -24,4%), ενώ ο αριθμός των αποφοίτων κατ έτος από 37,3 το 21 σε 24,1 το 235 (-5,3 ή -18,1%) 3

3. Προκλήσεις και προτάσεις πολιτικής 31

Η διπλή πρόκληση για την ελληνική εκπαίδευση 1. Η πρόκληση της ευρωπαϊκής σύγκλισης για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας και της απόδοσης του εκπαιδευτικού συστήματος 2. Η δημογραφική πρόκληση: η διαχείριση του σοκ της επερχόμενης συρρίκνωσης του εκπαιδευτικού συστήματος 32

Προτάσεις πολιτικής: 1ος άξονας 1. Ανάδειξη της αντιμετώπισης της υπογεννητικότητας ως κορυφαίας εθνικής προτεραιότητας και διαμόρφωση μιας μακροπρόθεσμης στρατηγικής με στόχο την πολύπλευρη στήριξη της οικογένειας. Στο πλαίσιο αυτής της πολύπλευρης στήριξης και πέρα από την φορολογική αντιμετώπιση, τη στήριξη της οικογένειας (οικογενειακά επιδόματα) και τη στήριξη της μητρότητας (άδειες, ωράρια κλπ) - προτείνονται και τα εξής: α) ενίσχυση και άμεση εφαρμογή της επέκτασης της υποχρεωτικής προσχολικής εκπαίδευσης και της λειτουργίας της στο σύνολο της χώρας, με κινητοποίηση και δυνατότητα συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα και της τοπικής αυτοδιοίκησης στην παροχή της, β) ενίσχυση της λειτουργικής προσαρμογής των σχολικών κτιρίων για την εφαρμογή της επέκτασης της υποχρεωτικής προσχολικής εκπαίδευσης, γ) ενίσχυση των βρεφονηπιακών και παιδικών σταθμών και στήριξη της συμμετοχής σε αυτούς για όλους, δ) έλεγχος της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών τους από ανεξάρτητο φορέα αξιολόγησης και πιστοποίησης τους, ε) βελτίωση της αρχικής εκπαίδευσης του προσωπικού τους, στο πλαίσιο της ανώτατης εκπαίδευσης και συνεχής επιμόρφωση του. 33

Προτάσεις πολιτικής: 2ος άξονας 2. Βελτίωση της διαχείρισης του εκπαιδευτικού προσωπικού, του δικτύου σχολικών υποδομών και του σχολικού προγράμματος με: α) αποκέντρωση και ανάθεση της διαχείρισης του προσωπικού της εκπαίδευσης στις περιφέρειες και τους μεγάλους δήμους, και με διασφάλιση των εργασιακών σχέσεων των εκπαιδευτικών, καθώς και των διαδικασιών πρόσληψης, πειθαρχικού ελέγχου και αξιολόγησής τους από ανεξάρτητες αρχές του κεντρικού κράτους (ΑΣΕΠ, ΑΔΙΠΠΔΕ). Αναθεώρηση και των σχετικών διατάξεων του άρθρου 16 του Συντάγματος, εφόσον αυτό απαιτείται, β) καθορισμός ελάχιστου ορίου μαθητών ανά τμήμα (π.χ. στο μέσο όρο της ΕΕ) στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Γυμνάσιο), με καθορισμό συγκεκριμένων και στοχευμένων εξαιρέσεων για ειδικές κοινωνικές και/ή γεωγραφικές συνθήκες με στόχο τη διασφάλιση ίσων ευκαιριών στην εκπαίδευση για όλους, γ) καθορισμός ελάχιστου ορίου μαθητών και τμημάτων ανά σχολική μονάδα, ιδιαίτερα στις αστικές και ημιαστικές περιοχές, δ) σύγκλιση διδακτικού και εργασιακού ωραρίου εκπαιδευτικών με τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ε) αναδιάρθρωση ημερήσιων και ωρολογίων προγραμμάτων λειτουργίας σχολικών μονάδων (ώρες λειτουργίας, διάρκεια διδακτικών ωρών και διαλειμμάτων) με βάση καλές πρακτικές στις χώρες της ΕΕ, 34

Προτάσεις πολιτικής: 2ος άξονας στ) αυτονομία και ευελιξία των σχολικών μονάδων στην προσαρμογή μέρους του σχολικού προγράμματος στις τοπικές συνθήκες και για την οικοδόμηση της ιδιαίτερης ταυτότητας τους, ζ) αναδιάρθρωση της σύνθεσης της δημόσιας δαπάνης στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση με σταδιακή ενίσχυση της λειτουργικής βελτίωσης και της αισθητικής αναβάθμισης των σχολικών κτιρίων και των ψηφιακών και λοιπών εργαστηριακών υποδομών, η) σχεδιασμός πολιτικής για στοχευμένες προσλήψεις εκπαιδευτικών, λαμβάνοντας υπόψη πέρα από τις δημογραφικές επιπτώσεις και τη διαφαινόμενη συρρίκνωση του εκπαιδευτικού συστήματος, τις επιπτώσεις των μεταβολών του ασφαλιστικού συστήματος στον αριθμό των εκπαιδευτικών που θα αποχωρήσουν τα προσεχή χρόνια, καθώς και τη γήρανση του εκπαιδευτικού προσωπικού, ι) ολοκληρωμένη στρατηγική για την ενίσχυση της ελκυστικότητας και της συμμετοχής μαθητών στη δευτεροβάθμια επαγγελματική εκπαίδευση π.χ. με τη ίδρυση και λειτουργία ενός δικτύου πρότυπων επαγγελματικών σχολείων για εκπαίδευση σε τεχνολογικά νέες ειδικότητες και τη μεταφορά πόρων σε αυτά από τους πόρους που διατίθενται σε σχολικές μονάδες που αναμένεται να καταργηθούν τα προσεχή χρόνια. 35

Προτάσεις πολιτικής: 3ος άξονας 3. Αναδιάρθρωση της ανώτατης εκπαίδευσης και διαμόρφωση μακροπρόθεσμης στρατηγικής και προετοιμασία για την επερχόμενη μείωση του αριθμού ημεδαπών φοιτητών, με: α) αναδιάρθρωση και ανασχεδιασμός της εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών ειδικοτήτων στα πανεπιστήμια, σε δεύτερο κύκλο, λαμβάνοντας υπόψη τη μείωση της απασχόλησης στον κλάδο της δημόσιας και ιδιωτικής εκπαίδευσης και τις μελλοντικές ανάγκες για εκπαιδευτικούς, β) αναπροσανατολισμός των προγραμμάτων των ΑΕΙ με στόχο την προσέλκυση αλλοδαπών φοιτητών, γ) προσαρμογή του αριθμού εισακτέων στα ΑΕΙ, με βάση τις δημογραφικές μεταβολές, και τις συνθήκες σύνδεσης εκπαίδευσης και απασχόλησης, ιδιαίτερα στον τομέα της εκπαίδευσης. 36

Προτάσεις πολιτικής: 4ος άξονας Διαμόρφωση μιας μακροπρόθεσμης εθνικής στρατηγικής για την εκπαίδευση με συγκεκριμένους στόχους και προσανατολισμό στην έγκαιρη προετοιμασία και την αποτελεσματική αντιμετώπιση των δημογραφικών επιπτώσεων και του επερχόμενου σοκ της συρρίκνωσης του εκπαιδευτικού συστήματος, με συμμετοχή της τοπικής αυτοδιοίκησης, των κοινωνικών εταίρων και της κοινωνίας των πολιτών (π.χ. σύλλογοι γονέων) στη διαμόρφωση και την υλοποίησή της. 37

Ευχαριστούμε για την προσοχή σας Συντονισμός: Νίκος Βέττας, Γενικός Διευθυντής ΙΟΒΕ και Καθηγητής Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Επιστημονικός Υπεύθυνος Μελέτης: Αποστόλης Δημητρόπουλος, Δρ Εκπαιδευτικής Πολιτικής της London School of Economics & Political Science. Ερευνητής: Κωσταντίνος Πέππας Το πλήρες κείμενο της μελέτης είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα του ΙΟΒΕ (www.iobe.gr) 38