ΦΡΟΝΣΙΣΗΡΙΟ ΠΡΩΣΟΠΟΡΙΑ

ΔΙΑΓΩΝΙΜΑ ΣΟ ΜΑΘΗΜΑ ΣΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ Β ΛΤΚΕΙΟΤ ΟΝΟΜΑ: ΣΜΗΜΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 23 Απριλίου 2017 ΒΑΘΜΟ:.../ 50 Διδαγμένο κείμενο KEIMENO 1 ΠΛΑΣΩΝΟ ΠΡΩΣΑΓΟΡΑ320D-321B5 «Ην γάρ ποτε χρόνος ὅτε θεοὶ μὲν ἦσαν, θνητὰ δὲ γένη οὐκ ἦν. ἐπειδὴ δὲ καὶ τούτοις χρόνος ἦλθεν εἱμαρμένος γενέσεως, τυποῦσιν αὐτὰ θεοὶ γῆς ἔνδον ἐκ γῆς καὶ πυρὸς μείξαντες καὶ τῶν ὅσα πυρὶ καὶ γῇ κεράννυται. ἐπειδὴ δ' ἄγειν αὐτὰ πρὸς φῶς ἔμελλον, προσέταξαν Προμηθεῖ καὶ Επιμηθεῖ κοσμῆσαί τε καὶ νεῖμαι δυνάμεις ἑκάστοις ὡς πρέπει. Προμηθέα δὲ παραιτεῖται Επιμηθεὺς αὐτὸς νεῖμαι, Νείμαντος δέ μου, ἔφη, ἐπίσκεψαι καὶ οὕτω πείσας νέμει. Nέμων δὲ τοῖς μὲν ἰσχὺν ἄνευ τάχους προσῆπτεν, τοὺς δ' ἀσθενεστέρους τά χει ἐκόσμει τοὺς δὲ ὥπλιζε, τοῖς δ' ἄοπλον διδοὺς φύσιν ἄλλην τιν' αὐτοῖς ἐμηχανᾶτο δύναμιν εἰς σωτηρίαν. ἃ μὲν γὰρ αὐτῶν σμικρότητι ἤμπισχεν, πτηνὸν φυγὴν ἢ κατάγειον οἴκησιν ἔνεμεν ἃ δὲ ηὖξε μεγέθει, τδε αὐτ αὐτὰ ἔσῳζεν καὶ τἆλλα οὕτως ἐπανισῶν ἔνεμεν. Σαῦτα δὲ ἐμηχανᾶτο εὐλάβειαν ἔχων μή τι γένος ἀϊστωθείη ἐπειδὴ δὲ αὐτοῖς ἀλληλοφθοριῶν διαφυγὰς ἐπήρκεσε, πρὸς τὰς ἐκ Διὸς ὥρας εὐμάρειαν ἐμηχανᾶτο ἀμφιεννὺς αὐτὰ πυκναῖς τε θριξὶν καὶ στερεοῖς δέρμασιν, ἱκανοῖς μὲν ἀμῦναι χειμῶνα, δυνατοῖς δὲ καὶ καύματα, καὶ εἰς εὐνὰς ἰοῦσιν ὅπως ὑπάρχοι τὰ αὐτὰ ταῦτα στρωμνὴ οἰκεία τε καὶ αὐτοφυὴς ἑκάστῳ καὶ ὑποδῶν τὰ μὲν ὁπλαῖς, τὰ δὲ *θριξὶν καὶ+ δέρμασιν στερεοῖς καὶ ἀναίμοις. Σοὐντεῦθεν τροφὰς ἄλλοις ἄλλας ἐξεπόριζεν, τοῖς μὲν ἐκ γῆς βοτάνην, ἄλλοις δὲ δένδρων καρπούς, τοῖς δὲ ῥίζας ἔστι δ οἷς ἔδωκεν εἶναι τροφὴν ζῴων ἄλλων βοράν καὶ τοῖς μὲν ὀλιγογονίαν προσῆψε, τοῖς δ ἀναλισκομένοις ὑπὸ τούτων πολυγονίαν, σωτηρίαν τ γένει πορίζων.». KEIMENO 2: «Σο μάθημα *το οποίο διδάσκω+ είναι η εὐβουλία, η σωστή σκέψη και λήψη αποφάσεων τόσο για τα θέματα που αφορούν τα οἰκεῖα, την ιδιωτική ζωή, πώς δηλαδή να διευθετεί κανείς με τον καλύτερο τρόπο τα ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΡΟΛΙΜΙΝΗ ΝΙΚΟΛΕΣΑ ελίδα 1

ζητήματα του οἴκου του, όσο και για τα θέματα που αφορούν την πόλη, ώστε να είναι κανείς όσο γίνεται πιο ικανός να πράξει και να μιλήσει για τα πολιτικά θέματα». «Άραγε», είπα εγώ *δηλ. ο ωκράτης, που αφηγείται τη συζήτησή του με τον Πρωταγόρα σε τρίτο φίλο του+, «παρακολουθώ σωστά τα λεγόμενά σου; Γιατί απ ό,τι καταλαβαίνω, μιλάς για την πολιτική τέχνη και εννοείς πως αναλαμβάνεις να κάνεις τους άνδρες αγαθούς πολίτες». «Αυτό ακριβώς, ωκράτη», είπε, «είναι το μάθημα που ισχυρίζομαι πως διδάσκω». ΕΡΩΣΗΕΙ A. Να μεταφράσετε το απόσπασμα: «Ην γάρ ποτε χρόνος... καὶ τἆλλα οὕτως ἐπανισῶν ἔνεμεν.» ( Μονάδες 10) Β1.Nα προσδιορίσετε το περιεχόμενο των όρων φράσεων του κειμένου : «χρόνος», «γῆς ἔνδον», «ἐκ γῆς καὶ πυρὸς» Β2. Ποιο το περιεχόμενο της «εὐβουλίας» σύμφωνα με τον Πρωταγόρα; Ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του τρόπου ζωής των Αθηναίων πολιτών; Γ. Πώς περιγράφονται οι άλλοι σοφιστές και πώς ο Πρωταγόρας; Δ. Να γράψετε στα νεοελληνικά δύο ομόρριζα ( ένα επίθετο και ένα ουσιαστικό ) για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις : ἦν, ἦλθεν, εἱμαρμένος, νεῖμαι, προσῆπτεν. ΚΑΛΗ ΕΠΙΣΤΧΙΑ! ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΡΟΛΙΜΙΝΗ ΝΙΚΟΛΕΣΑ ελίδα 2

ΑΠΑΝΣΗΕΙ Μετάφραση: Υπήρξε κάποτε μια εποχή κατά την οποία υπήρχαν θεοί, όμως δεν υπήρχαν θνητά πλάσματα. Και όταν ήρθε και γι αυτά ο καθορισμένος από τη μοίρα χρόνος για τη γέννησή τους, τα πλάθουν οι θεοί στο εσωτερικό της γης, αφού έκαναν μείγμα από χώμα και φωτιά και από όσα στοιχεία αναμειγνύονται με φωτιά και με χώμα. Και όταν επρόκειτο να τα οδηγήσουν στο φως, έδωσαν εντολή στον Προμηθέα και στον Επιμηθέα να τους δώσουν εφόδια και να μοιράσουν στο καθένα τις ικανότητες που του ταιριάζουν. Κι ο Επιμηθέας ζητάει για χάρη από τον Προμηθέα να κάνει μόνος του τη μοιρασιά. «Και όταν εγώ κάνω τη μοιρασιά», είπε, «κάνε εσύ τον έλεγχο» και αφού τον έπεισε με αυτό τον τρόπο, κάνει τη μοιρασιά. Καθώς λοιπόν έκανε τη μοιρασιά, σε άλλα πλάσματα έδινε δύναμη χωρίς ταχύτητα, ενώ τα πιο αδύναμα τα εφοδίαζε με ταχύτητα. και άλλα τα εφοδίαζε με όπλα, ενώ για άλλα, επειδή τους έδινε οργανισμό χωρίς όπλα, επινοούσε γι αυτά κάποια άλλη ικανότητα για τη σωτηρία τους. Όσα δηλαδή από αυτά τα έκανε μικρόσωμα, έδινε σ αυτά φυγή με πέταγμα ή υπόγεια κατοικία όσα, πάλι, τα έκανε με μεγάλο σώμα, με αυτό το ίδιο εξασφάλιζε τη σωτηρία τους και τις άλλες ικανότητες τις μοίραζε κάνοντάς τα ισοδύναμα με αυτό τον τρόπο. Β1. χρόνος: με τη λέξη «χρόνος» ο σοφιστής εννοεί την αρχή του χρόνου, την αρχή της δημιουργίας, το σημείο εκείνο που ακολουθεί τη θεογονία, δηλαδή τη γένεση των θεών. Είναι χαρακτηριστικό πως στην αρχαιοελληνική μυθολογική σκέψη υπάρχει μόνο θεογονία, και όχι κοσμογονία, όπως σε άλλες μυθολογίες ή στην εβραιοχριστιανική Γένεση. Αντίθετα από τον Ησίοδο, ο οποίος στη Θεογονία του αναφέρει, μετά τη δημιουργία των θεών, την ύπαρξη των ανθρώπων χωρίς να εξηγεί πώς πλάστηκαν και από ποιον (θεοκεντρική προσέγγιση), ο Πρωταγόρας μεταφέρει το κέντρο του ενδιαφέροντος στον άνθρωπο (ανθρωποκεντρική προσέγγιση). Στον μύθο του παρακολουθούμε τη διαδικασία με την οποία τα μεν ζώα «διαμορφώθηκαν», απέκτησαν δηλαδή το καθένα τις δικές του ιδιότητες, ο δε άνθρωπος απέκτησε τα χαρακτηριστικά εκείνα, τις αρετές, που συνιστούν τελικά την ανθρώπινη ουσία του..... γῆς ἔνδον Α. Η αναφορά του Πρωταγόρα ότι οι θεοί έπλασαν τα ζώα γης ένδον υποδηλώνει την αρχέγονη αντίληψη ότι η γη είναι η Μητέρα Γη, η μητέρα των πάντων ( παμμήτωρ ), στη μήτρα της οποίας γονιμοποιήθηκαν όλα τα έμβια όντα. Η γη εξάλλου είναι εκείνη από την οποία προέρχονται τα αγαθά και τα μέσα που χρειάζεται ο άνθρωπος για να καλύψει τις ανάγκες του, ενώ η θεοποιημένη Γη είναι η πρώτη θηλυκή θεότητα, από την οποία κατάγεται το γένος των θεών. Β. Η ίδια φράση υποδηλώνει και τη σημασία που απέδιδαν οι αρχαίοι στην αυτοχθονία (στην «εντοπιότητα»). Μάλιστα πίστευαν ότι κάποιες φυλές ανθρώπων ξεφύτρωσαν από τη γη και έζησαν οι ίδιοι και όλοι οι απόγονοί ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΡΟΛΙΜΙΝΗ ΝΙΚΟΛΕΣΑ ελίδα 3

τους στην ίδια περιοχή, που την είχαν πατρίδα τους. Αυτή η πεποίθηση τους έδινε περηφάνια για την ευγενή καταγωγή τους και τους έδενε με την έννοια της πατρίδας, μέσα στην οποία είχαν προνόμια (πρβ. την περηφάνια των Αθηναίοι για την αυτοχθονία τους, στην οποία αναφέρθηκε ο Περικλής στον Επιτάφιο)... ἐκ γῆς καὶ πυρὸς ( σχόλιο βιβλίου, σελ. 67 ) Οι θεοί κατά τον Πρωταγόρα δημιούργησαν τα θνητά όντα χρησιμοποιώντας δύο βασικά στοιχεία, το χώμα και τη φωτιά, και ως εδώ ακολουθεί την κοσμολογία του Παρμενίδη. Ωστόσο στη συνέχεια αναφέρεται και σε άλλα στοιχεία (καὶ τῶν ὅσα πυρὶ καὶ γῇ κεράννυται ) χωρίς όμως να τα κατονομάζει. εννοεί προφανώς το νερό (που κεράννυται με το χώμα) και τον αέρα (που κεράννυται με τη φωτιά) και έτσι ακολουθεί την κοσμολογία του Εμπεδοκλή, σύμφωνα με τον οποίο ο άνθρωπος και τα άλλα όντα προήλθαν από σύνθεση της φωτιάς, του χώματος, του νερού και του αέρα. Πολλοί κοσμογονικοί μύθοι αναφέρουν ότι οι άνθρωποι προήλθαν από τη γη (πρβ. και τη θρησκευτική αναφορά στη Γένεση της Παλαιάς Διαθήκης ότι ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο από το χώμα της γης). «εἱμαρμένος» Ο Πρωταγόρας κάνει αναφορά στην ειμαρμένη, δηλαδή στη μοίρα, σε κάτι προκαθορισμένο. Αυτή η μοίρα καθορίζει την πορεία των πάντων αναγκάζοντας και τους θεούς να υπακούουν σ' αυτήν. Στον πρωταγόρειο μύθο η ειμαρμένη αναφέρεται δύο φορές: ο ειμαρμένος χρόνος (2η ενότητα) και η ειμαρμένη ημέρα (3η ενότητα), ως στοιχεία που προσδιορίζουν χρονικά την εξέλιξη. Με τις εκφράσεις αυτές αποδίδεται «το πλήρωμα του χρόνου», η αναγκαιότητα δηλαδή που οδηγεί το πέρασμα από μία εποχή σε άλλη, από μία μορφή ζωής σε άλλη. Β2. Το μάθημα... ισχυρίζομαι πως διδάσκω. : Ήδη ο Σωκράτης έχει ρωτήσει τον Πρωταγόρα ποιο όφελος θα έχει ο Ιπποκράτης, αν γίνει μαθητής του, και ο Πρωταγόρας έχει απαντήσει (κάπως αόριστα) ότι κάθε μέρα θα γίνεται καλύτερος. Ο Σωκράτης ζήτησε διευκρινίσεις: σε ποιον τομέα θα γίνεται καλύτερος ο μαθητής και ο Πρωταγόρας απαντάει τώρα χωρίς πλατειασμούς και με σαφήνεια, σε σχέση με τις προηγούμενες απαντήσεις του: Το αντικείμενο της διδασκαλίας του είναι η ευβουλία (η σωστή κρίση και λήψη αποφάσεων) α. στην ιδιωτική ζωή (ο μαθητής θα γίνεται καλύτερος στη διακυβέρνηση των υποθέσεων του σπιτιού του) και β. στο δημόσιο βίο (ο μαθητής θα γίνεται ικανότερος στο να ενεργεί και να μιλάει πάνω στα πολιτικά θέματα). τόχος λοιπόν της αγωγής την οποία παρέχει ο Πρωταγόρας στους νέους είναι να γίνουν αυτοί πολίτες που θα δρουν με επιτυχία τόσο στον ιδιωτικό 1 όσο και στο δημόσιο βίο 2 τους, ρυθμίζοντας με τον καλύτερο τρόπο τις υποθέσεις του σπιτιού και της πόλης τους. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΡΟΛΙΜΙΝΗ ΝΙΚΟΛΕΣΑ ελίδα 4

Για να κατανοηθεί η σημασία και η αξία του αντικειμένου της διδασκαλίας του σοφιστή, πρέπει να γίνουν οι ακόλουθες επισημάνσεις: Σά οἰκεῖα *πράγματα+ : υποθέσεις που σχετίζονται με την κοινωνική και οικονομική ευμάρεια του οίκου και αποτελούν ένα από τα κυριότερα καθήκοντα του ενήλικου άνδρα, ο οποίος πρέπει να γνωρίζει να τα διαχειρίζεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Η διοίκηση του οίκου αποτελεί προπαρασκευή για τη πολιτική δραστηριότητα (οἰκεῖα, σχόλιο βιβλ. σελ.63-64). Να πράξει και να μιλήσει για τα πολιτικά θέματα : ο Πρωταγόρας δεν κάνει λόγο για τη διοίκηση της πόλης αλλά για την ικανότητα του πολίτη να μιλά πειστικά και εύστοχα στην εκκλησία του δήμου για τα προβλήματα της πόλης και να αναλαμβάνει δράση για την επίλυσή τους. Το πράττειν (πολιτικές αποφάσεις και ενέργειες) και το λέγειν (πολιτικός λόγος ενώπιον της εκκλησίας του δήμου) πρέπει να αποτελούν στοιχεία της πολιτικής δραστηριότητας και πρέπει να διέπονται από την ευβουλία. Το πρωθύστερο (να πράξει και να μιλήσει) δείχνει ότι ο Πρωταγόρας θεωρεί την πολιτική δράση σημαντικότερη για ένα πολιτικό. Μια δεύτερη ερμηνεία της σειράς των ρημάτων «πράξει και μιλήσει» συνδέεται με τον εμπειρισμό του Πρωταγόρα, καθώς υποστηρίζει ότι η εμπειρία/το εμπειρικό δεδομένο κινεί τη νόηση. Με αυτή την οπτική η πράξη (=εμπειρικό δεδομένο) τροφοδοτεί αναγκαία το νοεῖν και τον λόγο του ανθρώπου. Μια πολύ σημαντική στάση του αρχαίου Έλληνα, η οποία μαρτυρείται από την ηρωική ακόμη εποχή, είναι η σύζευξη λόγων και έργων. Έτσι, όπως στα ομηρικά χρόνια ο αληθινός άντρας πρέπει να είναι μύθων τε ῥητήρ τε ἔργων πρηκτήρ (Ιλιάδα, Ι, 443 - καλός ομιλητής και γενναίος πολεμιστής έργα εδώ είναι τα πολεμικά κατορθώματα), έτσι και ο Αθηναίος συνδυάζει τους λόγους με τα έργα (την πολιτική πράξη και με τη δράση), τη θεωρία με την πράξη. Έτσι, το αντικείμενο της διδασκαλίας του Πρωταγόρα ανταποκρίνεται στο πάγιο αίτημα των Αθηναίων για ικανότητα στα έργα και στα λόγια. ἄνδρες : Στο σημείο αυτό παρατηρούμε ότι ο Σωκράτης αναφέρεται σε άνδρες μόνο, όταν μιλά για την πολιτική αρετή. Αυτό είναι λογικό, καθώς γνωρίζουμε ότι στην αρχαία Ελλάδα μόνο οι άνδρες είχαν πολιτικά δικαιώματα. (ἄνδρες, σχόλιο βιβλ. σελ.64) ἀγαθούς : σχόλιο βιβλίου, σελ. 64 Γ.Ο Πλάτωνας περιγράφει κυρίως τους τρεις παρόντες σοφιστές, τον Πρόδικο, τον Ιππία και φυσικά τον Πρωταγόρα. Ο Πρόδικος και ο Ιππία είναι μάλλον γελοιογραφικά σχεδιασμένοι. Και οι δύο παρουσιάζονται επιδεικτικά πολυμαθείς, ο πρώτος μανιακός με τους ορισμούς των εννοιών (πράγμα για το οποίο εισπράττει τα ειρωνικά σχόλια του Σωκράτη), ο δεύτερος μεγαλόστομος και ρητορικός. Θα έλεγε κανείς πως όλο το αντισοφιστικό πάθος του Πλάτωνα ξεσπά στην περιγραφή της ρηχότητας και της μεγαλομανίας αυτών των δυο. Ο Πρωταγόρας, αντιθέτως, παρουσιάζεται μεν ως αλαζονικός και γεμάτος αυτοπεποίθηση, η σημαντική όμως ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΡΟΛΙΜΙΝΗ ΝΙΚΟΛΕΣΑ ελίδα 5

θέση που ο στοχαστής αυτός κατείχε στην ιστορία της ελληνικής σκέψης δεν υποβαθμίζεται σε καμία περίπτωση. Παρ όλο που ο Πλάτωνας τον δείχνει να αγανακτεί με τις συνεχείς ερωτήσεις του Σωκράτη, σε σημείο να θέλει να σταματήσει τη συζήτηση αν ο συνομιλητής του δεν τον αφήνει να αναπτύξει όπως αυτός νομίζει τις απόψεις του, είναι προφανές πως ο πρωταγορικός στοχασμός αντιμετωπίζεται ως άξιος σεβασμού. Γι αυτό και στην περίπτωσή του, η σωκρατική ειρωνεία είναι πολύ διακριτική, ο Σωκράτης μάλιστα έναν ειλικρινή σεβασμός προς τις απόψεις του αντιπάλου του. Δ. ἦν: ( από-, περί-, παρά-)ουσία, ουσιώδης, ανούσιος, ουσιαστικός /ἦλθεν : έλευση, (σύν-, πρό-, παρά-, διά-)έλευση, ελευθερία, ανελεύθερος /εἱμαρμένος: μέρος,μερίδιο, μέρισμα, μοίρα, μόριο, μοριακός, απόμερος /νεῖμαι : νομή, (από-, διά-, κατά-)νομή, νόμος, νομέας, διανομέας, νόμιμος / προσῆπτεν : αφή, αψιμαχία, σύναψη, απτός. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΡΟΛΙΜΙΝΗ ΝΙΚΟΛΕΣΑ ελίδα 6