17 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... 23 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 25 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΞΩΕΔΑΦΙΚΗΣ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΑΣ ΕΝΟΣ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι: Η ΕΞΩΕΔΑΦΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ... 31 1. Η δυνατότητα ενός κράτους να εκτείνει την έννομη τάξη του εξωεδαφικά... 31 1.1. Η αναγνώριση της δυνατότητας αυτής από το διεθνές δίκαιο... 31 1.2 Οι διαστάσεις της εξωεδαφικής αρμοδιότητας... 32 1.3. Νομοθετική και εκτελεστική εξωεδαφική αρμοδιότητα... 33 1.3.1. Γενικά... 33 1.3.2. Η ευρωπαϊκή άποψη... 38 1.3.3. Η αμερικάνικη άποψη... 38 2. Οι βάσεις θεμελίωσης της εξωεδαφικής αρμοδιότητας... 39 2.1. Η αρχή της εδαφικότητας... 39 2.2. Η αρχή της ιθαγένειας... 42 2.3. Οι άλλες βάσεις θεμελίωσης (αρχή παθητικής ιθαγένειας, προστατευτικότητας, οικουμενικότητας)... 47 2.4. Η αρχή της μη επέμβασης ως όριο στην εξωεδαφικότητα... 49 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ: Η ΕΞΩΕΔΑΦΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ... 53 1. Η λειτουργία της εξωεδαφικής εμπορικής νομοθεσίας... 53 1.1. Γενικά... 53 1.2. Περιπτώσεις άμεσης εξωεδαφικής εφαρμογής... 54 1.3. Περιπτώσεις έμμεσης εξωεδαφικής εφαρμογής... 55 1.4. Ο οικονομικός σκοπός της εξωεδαφικής αρμοδιότητας... 55
18 Πίνακας περιεχομένων 1.5. Ο οικονομικός σκοπός της εξωεδαφικής νομοθεσίας ανταγωνισμού... 56 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ: Η ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΩΕΔΑΦΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ... 57 1. Το πέρασμα από την αρχή της αυστηρής εδαφικότητας στη θεωρία του αποτελέσματος... 57 1.1. Γενικά... 57 1.2. Υπόθεση American Banana... 60 1.3. Υπόθεση ALCOA... 62 2. Το πέρασμα από τη θεωρία του αποτελέσματος στην αρχή στάθμισης συμφερόντων... 67 2.1. Υπόθεση Timberlane... 67 2.2. Υπόθεση Mannington Mills... 68 3. Η επιστροφή στη θεωρία του αποτελέσματος... 70 3.1. Οι υποθέσεις Laker Airways και Zenith... 70 3.2. H υπόθεση Ηartford Fire Insurance... 71 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙV: Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨH ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΩΕΔΑΦΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ... 77 1. H θεωρία της οικονομικής ενότητας της επιχείρησης στο κοινοτικό δίκαιο... 77 1.1. Γενικά... 77 1.2. Yπόθεση Dyestuffs... 79 1.3. Υπόθεση Europemballage... 83 1.4. Yπόθεση Zoja... 85 2. Η θεωρία του αποτελέσματος στο κοινοτικό δίκαιο... 87 2.1. Αναγνώριση της θεωρίας του αποτελέσματος χωρίς πραγματική εφαρμογή της... 87 2.1.1. Υπόθεση Beguelin... 87 2.1.2. Υπόθεση Europemballage... 90 2.1.3. Yπόθεση Dyestuffs... 90 2.2. Η υιοθέτηση από το ΔΕΚ της θεωρίας του αποτελέσματος... 91 2.2.1. Υπόθεση Woodpulp... 91 2.2.2. Προς την αποδοχή μιας νέας αρχής θεμελίωσης της κοινοτικής αρμοδιότητας... 101 3. Συγκριτική εκτίμηση της εξωεδαφικής πρακτικής ΗΠΑ και ΕΕ και συμπερασματικές παρατηρήσεις... 103
Πίνακας περιεχομένων 19 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΕΞΩΕΔΑΦΙΚΗ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΤΩΝ ΗΠΑ, ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΣΚΗΣΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΕΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι: ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ... 113 1. Οι αμερικάνικοι νόμοι που προκάλεσαν τις συγκρούσεις... 113 1.1. Γενικά... 113 1.2. Νομοθεσία για τον έλεγχο των εξαγωγών... 116 1.2.1. Eμπάργκο που επιβάλλονται από τις ΗΠΑ... 116 1.2.1.1. Γενικά... 116 1.2.1.2. Εμπάργκο σε αλλοδαπές εταιρείες που ανήκουν στις ΗΠΑ ή που ελέγχονται από τις ΗΠΑ... 119 1.2.1.3. Απαγορεύσεις στις Επανεξαγωγές από Αλλοδαπά Πρόσωπα... 121 1.2.2. Ο Export Administration Act και ο αγωγός Σιβηρίας... 124 1.3. Νομοθεσία σχετικά με την πρόσβαση στην αγορά... 127 1.3.1. O Foreign Corrupt Practices Act... 127 1.3.2. Ο Byrd Amendment Act (US Continued Dumping and Subsidy Offset Act)... 134 1.3.3. O Sarbanes Oxley Act... 136 1.3.4. Η υπόθεση χάλυβα... 143 1.4. Νομοθεσία σχετικά με τη βιομηχανική πολιτική... 150 1.4.1. Ο Foreign Sales Corporation και ο Income Exclusion Act... 150 1.5. Εμπορικές κυρώσεις... 157 1.5.1. Γενικά για τη νομοθεσία εμπορικών κυρώσεων των ΗΠΑ... 157 1.5.2. Το Section 301 του Trade Act... 158 1.5.3. O Libertad Act και ο Helms Burton Act... 160 1.5.4. Ο Ιran and Libya Sanctions Act... 186 1.5.5. O Iran Freedom Support Act... 199 1.5.6. Ο Iran Non Proliferation Act... 201 1.5.7. O Patriot Act... 201 1.5.8. Ο Bioterrorism Act... 207 1.5.9. Κυρώσεις από πολιτείες των ΗΠΑ η περίπτωση της Μασσαχουσέτης... 209 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ: ΕΞΩΕΔΑΦΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΥΡΩΣΕΙΣ... 211 1. Η επιβολή κυρώσεων εκ μέρους των ΗΠΑ... 211 1.1. Έννοια και μορφές των οικονομικών κυρώσεων... 211
20 Πίνακας περιεχομένων 1.2. Σκοπός επιβολής και πραγματικός λόγος για τις αμερικάνικες μονομερείς οικονομικές κυρώσεις... 214 1.3. Αναποτελεσματικότητα των οικονομικών κυρώσεων των ΗΠΑ νέο είδος κυρώσεων... 216 1.4. Αντίδραση των εταιρειών στις πολυμερείς οικονομικές κυρώσεις... 219 1.5. Οι συνέπειες των κυρώσεων των ΗΠΑ για τις εταιρείες και η απάντηση των εταιρειών... 220 1.6. Η αμερικάνικη άποψη για τις μονομερείς οικονομικές κυρώσεις... 224 1.7. Τα όρια στις εξωεδαφικές οικονομικές κυρώσεις... 226 1.8. Οικονομικές κυρώσεις των ΗΠΑ: Νέα μορφή κρατικής εξουσίας;... 229 2. Η επιβολή κυρώσεων εκ μέρους της EE... 230 2.1. Το προϊσχύσαν της ίδρυσης της ΕΕ καθεστώς... 230 2.2. Το ισχύον νομικό πλαίσιο επιβολής κυρώσεων από την ΕΕ... 233 2.2.1. Γενικά... 233 2.2.2. Σκοποί των αυτόνομων κυρώσεων της ΕΚ... 237 2.2.3. Διαδικασία θέσπισης των κυρώσεων... 238 2.2.4. Εφαρμογή και έλεγχος των κυρώσεων... 243 2.2.5. Σύγκρουση μεταξύ διαφορετικών μέτρων εφαρμογής των Ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας (κοινοτικοί Κανονισμοί και εθνικά μέτρα)... 245 2.2.6. Η αυτόκλητη ανάμιξη της ΕΚ στην εφαρμογή των κυρώσεων των ΗΕ... 251 2.2.7. Η ιδιαίτερη περίπτωση των κυρώσεων με στόχο... 253 2.2.7.1. Γενικά... 253 2.2.7.2. Η υπόθεση Yusuf και Al Barakaat (T 306 / 01) και οι υποθέσεις Kadi και Al Barakaat κατά Συμβουλίου (C 402 και 415/05)... 255 α. Αντικείμενο των υποθέσεων... 255 β. Η θεμελίωση της κοινοτικής αρμοδιότητας... 259 γ. Άμεσο και ατομικό συμφέρον... 266 δ. Διεθνές δίκαιο και συνταγματικές αρχές της κοινοτικής έννομης τάξης... 267 ε. Παραβίαση του δικαιώματος ακροάσεως... 270 στ. Παραβίαση του δικαιώματος ιδιοκτησίας... 270 ζ. Αποτελέσματα της απόφασης του ΔΕΚ... 271 2.2.7.3. Αλλαγές από την τροποποιητική Συνθήκη της Λισσαβόνας... 272 2.3. Η πρακτική των κυρώσεων εκ μέρους της ΕΚ... 273
Πίνακας περιεχομένων 21 2.3.1. Κυρώσεις πριν από την ίδρυση της ΕΕ... 273 α. Ροδεσία (1965 1970)... 273 β. Ιράν (1980)... 275 γ. Σοβιετική Ένωση (Αφγανιστάν, 1980)... 275 δ. Σοβιετική Ένωση (Πολωνία, 1982)... 276 ε. Αργεντινή (1982)... 277 στ. Νότιος Αφρική (1986)... 278 ζ. Κίνα (1989)... 280 η. Ιράκ και Κουβέιτ (1990)... 280 θ. Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας (Σερβία Μαυροβούνιο, 1991)... 281 ι. Λιβύη (1992)... 284 ια. Αγκόλα (UNITA, 1993)... 284 ιβ. Αϊτή (1993)... 285 2.3.2. Κυρώσεις που επέβαλε η ΕΚ μετά την ίδρυση της ΕΕ... 286 α. Λιβύη (1993)... 286 β. Αϊτή (1994)... 286 γ. Πρώην Γιουγκοσλαβία (1994)... 287 δ. Σουδάν (1994)... 288 ε. Νιγηρία (1995)... 289 στ. Ιράκ (1996)... 290 ζ. Αγκόλα (1997)... 291 η. Βιρμανία/Μιανμάρ (2000)... 291 θ. Αφγανιστάν (2000)... 292 ι. Ζιμπάμπουε (2002)... 293 ια. Σιέρα Λεόνε (2002)... 294 3. Η διαφοροποίηση της πρακτικής ΕΕ και ΗΠΑ στο ζήτημα των οικονομικών κυρώσεων... 295 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΕ... 303 1. Εξωεδαφικές κυρώσεις εκ μέρους των ΗΠΑ και διεθνείς εμπορικές συμφωνίες... 303 1.1. Η συμβατότητα των εξωεδαφικών κυρώσεων των ΗΠΑ με διατάξεις του ΠΟΕ... 303 1.2. Η συμβατότητα των εξωεδαφικών κυρώσεων των ΗΠΑ με διατάξεις της NAFTA... 311 2. Εξωεδαφικοί εμπορικοί νόμοι των ΗΠΑ και ΠΟΕ... 312 2.1. Υποθέσεις ενώπιον του ΠΟΕ με εγκαλούμενες τις ΗΠΑ... 312 2.1.1. Η προσβολή του Section 301 του Trade Act... 312 2.1.2. Η προσβολή του Byrd Amentment Act... 313 2.1.3. Η προσβολή των μέτρων για το Χάλυβα... 316
22 Πίνακας περιεχομένων 2.1.4. Η προσβολή του FSC/ΕΤΙ... 321 2.2. Η μη συμμόρφωση των ΗΠΑ με τις αποφάσεις του ΠΟΕ... 329 3. Συμπερασματικές παρατηρήσεις... 331 MΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΞΩΕΔΑΦΙΚΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΤΩΝ ΗΠΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΜΕ ΤΗΝ ΕΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι: ΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ... 341 1. Η θέσπιση νομοθεσίας αντιμέτρων στην εξωεδαφική εμπορική νομοθεσία των ΗΠΑ... 341 2. Η αντίδραση τρίτων χωρών... 344 3. Η αντίδραση της ΕΕ... 350 4. Οι δυσκολίες από την αλληλοεπικάλυψη των αμερικάνικων νόμων και των αλλοδαπών αντιμέτρων... 355 4.1. Η νoμική ευθύνη μιας εταιρείας που βρίσκεται αντιμέτωπη με τις κυρώσεις των ΗΠΑ και τα αλλοδαπά αντίμετρα... 355 4.2. Η σχέση μητρικής και θυγατρικής... 357 4.3. Προϊόντα και τεχνογνωσία... 361 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ: ΕΠΙΛΥΣΗ ΤΩΝ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΕΙ Η ΕΞΩΕΔΑΦΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΤΩΝ ΗΠΑ... 363 1. Εναλλακτικές λύσεις στη νομοθεσία αντιμέτρων... 363 1.1. Γενικά... 363 1.2. Εθιμικοί διεθνείς κανόνες και αρχές... 363 1.2.1. Η κυριαρχική ισότητα των κρατών... 363 1.2.2. Κανόνες περί σύγκρουσης αρμοδιοτήτων στο διεθνές δίκαιο... 364 1.2.3. Η αρχή της αβροφροσύνης... 368 1.3. Διπλωματικά μέτρα... 369 1.4. Εμπορικές συμφωνίες... 369 1.4.1. Διμερείς εμπορικές συμφωνίες... 369 1.4.2. Πολυμερείς εμπορικές συμφωνίες... 377 2. Αναποτελεσματικότητα των εναλλακτικών λύσεων - Προτεινόμενοι τρόποι επίλυσης των συγκρούσεων... 379 3. Συμπερασματικές παρατηρήσεις... 380 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 383 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 387