Νίτσε για στρεσαρισμένους Α ΓΩΝΙΣΤΕΙΤΕ!

Νίτσε για στρεσαρισμένους Α ΓΩΝΙΣΤΕΙΤΕ! 1 Agonistite films.indd 1 14/9/2011 5:06:07 μμ

S téphane H essel 2 Agonistite films.indd 2 14/9/2011 5:06:07 μμ

Νίτσε για στρεσαρισμένους Α ΓΩΝΙΣΤΕΙΤΕ! ΑΓωνιστειΤΕ! 3 Agonistite films.indd 3 14/9/2011 5:06:07 μμ

S téphane H essel 4

Νίτσε για στρεσαρισμένους Α ΓΩΝΙΣΤΕΙΤΕ! Stéphane Hessel συζητησεισ με τον Gilles Vanderpooten Μετάφραση ΣΩΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ 5

S téphane H essel «Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας (Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως η άνευ γραπτής άδειας του εκδότη κατά οποιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή, εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου». Εκδόσεις Πατάκη Κοινωνικές και Πολιτικές Επιστήμες Σειρά: Κόσμος Διεύθυνση σειράς: Σώτη Τριανταφύλλου Stéphane Hessel, Αγωνιστείτε! Συζητήσεις με τον Gilles Vanderpooten Τίτλος πρωτοτύπου: Engagez-vous! Entretiens avec Gilles Vanderpooten Μετάφραση: Σώτη Τριανταφύλλου Υπεύθυνος έκδοσης: Κώστας Γιαννόπουλος Διόρθωση: Αλεξάνδρα Κονταξάκη Σελιδοποίηση: Παναγιώτης Βογιατζάκης Φιλμ-μονταζ: Μαρία Ποινιού-Ρένεση Copyright éditions de l Aube, 2011 Copyright για την ελληνική γλώσσα Σ. Πατάκης ΑΕΕΔΕ (Εκδόσεις Πατάκη), 2011 Πρώτη έκδοση στη γαλλική γλώσσα από τις εκδόσεις éditions de l Aube, 2011 Πρώτη έκδοση στην ελληνική γλώσσα από τις Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, Οκτώβριος 2011 Κ.Ε.Τ. 7646 Κ.Ε.Π. 1033/11 ISBN 978-960-16-4336-6 ΠΑΝΑΓΗ ΤΣΑΛΔΑΡΗ (ΠΡΩΗΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ) 38, 104 37 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210.36.50.000, 210.52.05.600, 801.100.2665, ΦΑΞ: 210.36.50.069 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ 16, 106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210.38.31.078 ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΗΜΑ: ΚΟΡΥΤΣΑΣ (ΤΕΡΜΑ ΠΟΝΤΟΥ - ΠΕΡΙΟΧΗ Β ΚΤΕΟ), 570 09 ΚΑΛΟΧΩΡΙ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, ΤΗΛ.: 2310.70.63.54, 2310.70.67.15, ΦΑΞ: 2310.70.63.55 Web site: http://www.patakis.gr e-mail: info@patakis.gr, sales@patakis.gr 6

Νίτσε για στρεσαρισμένους Α ΓΩΝΙΣΤΕΙΤΕ! περιεχομενα Στεφάν Εσσέλ... 11 Σύγχρονες αιτίες και μορφές αντίστασης... 17 Από την ανάπτυξη στη βιώσιμη ανάπτυξη... 33 Η δημιουργία της οικολογικής συνείδησης... 43 Οικολογία και πολιτική δράση... 46 Κρίση και διεθνείς οργανισμοί... 61 Η δημιουργία «εναλλακτικών»... 65 Το όραμα του μέλλοντος... 76 Η σχέση μεταξύ των γενεών... 86 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου... 91 Πρόγραμμα του Εθνικού Συμβουλίου Αντίστασης... 111 7 Agonistite films.indd 7

Agonistite films.indd 8

ΑΓωνιστειτε! Συζητήσεις με τον Gilles Vanderpooten

S téphane H essel 10 Agonistite films.indd 10

Νίτσε για στρεσαρισμένους Α ΓΩΝΙΣΤΕΙΤΕ! Στεφάν Εσσέλ Ο Στεφάν Εσσέλ γεννήθηκε τις μέρες της Οκτωβριανής Επανάστασης. Αλλά από την επανάσταση προτίμησε τον δρόμο της διπλωματίας και των διεθνών οργανισμών. Η εμπειρία του Β Παγκοσμίου Πολέμου κατά τη διάρκεια του οποίου δραπέτευσε δύο φορές από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης τον έκανε διεθνιστή και ευρωπαϊστή. Ο Στεφάν Εσσέλ πίστευε στην επιτακτική ανάγκη της συσπείρωσης ώστε να προληφθούν καινούριες συμφορές, στην επιτακτική ανάγκη μιας διεθνούς οργάνωσης του κόσμου: έτσι, συνετέλεσε στη σύνταξη της Διακήρυξης των Δικαιω- 11 Agonistite films.indd 11

S téphane H essel μάτων του Ανθρώπου του 1948, μια εποχή την οποία θυμάται ως «την πιο φιλόδοξη» της ζωής του, μιας και είχε την αίσθηση ότι «δεν εργαζόμουν για την αιωνιότητα, εργαζόμουν για το μέλλον». Πρωτοπόρος του ΟΗΕ, πρεσβευτής της Γαλλίας, ακόλουθος του Υπουργείου Εξωτερικών, στη συνέχεια πρωτοπόρος στο Αναπτυξιακό Πρόγραμμα του ΟΗΕ, ενσαρκώνει ένα «παγκόσμιο κίνημα του δημοκρατικού πολίτη» που τον καθοδηγεί στον αγώνα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, για τη δικαιοσύνη στους μετανάστες και στους αστέγους, εναντίον των ανισοτήτων και εναντίον της σύγκρουσης Ισραήλ-Παλαιστίνης. Ενθουσιώδης αγωνιστής, παρών σε όλα τα μέτωπα και σεβάσμια προσωπικότητα στην Ευρώπη, ο Εσσέλ αναδεικνύει την οικολογία σε μία από τις πρωταρχικές προκλήσεις του 21ου αιώνα. Κάνει έκκληση για τη δημιουργία ενός διε θνούς οργανισμού για το περιβάλλον και ενθαρρύνει τους νέους να ενστερνιστούν την 12 Agonistite films.indd 12

Νίτσε για στρεσαρισμένους Α ΓΩΝΙΣΤΕΙΤΕ! ιδέα της αντίστασης και να αγωνιστούν με σθένος εναντίον των σκανδάλων που τους περιβάλλουν. Χρονολόγιο 20 Οκτωβρίου 1917: Γεννήθηκε στο Βερολίνο. 1937: Έγινε Γάλλος πολίτης. Μπήκε στην École Normale Supérieure. 1941: Προσχώρησε στην Αντίσταση και συνάντησε τον στρατηγό Ντε Γκολ στο Λονδίνο. 1944-1945: Τον συνέλαβε η Γκεστάπο και τον έστειλε αρχικά στο στρατόπεδο Μπούχενβαλντ, ύστερα στο Ντόρα. Γλίτωσε δύο φορές την εκτέλεση δι απαγχονισμού. 1945: Ξεκίνησε τη διπλωματική του σταδιοδρομία. 1946: Συνάντησε τον Ανρί Λοζιέ, αναπληρωτή ΓΓ του ΟΗΕ. 1945-1948: Συμμετείχε στη σύνταξη της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. 13 Agonistite films.indd 13

S téphane H essel 1953: Πρώτο ταξίδι στην Υποσαχάρια Αφρική. Ιούνιος 1954: Έγινε μέλος του υπουργικού συμβουλίου του πρωθυπουργού Πιέρ Μαντές Φρανς. 1955: Πρεσβευτής της Γαλλίας στη Σαϊγκόν. Μάιος 1958: Ίδρυση της Λέσχης Ζαν Μουλέν. 1 1970: Αναπληρωτής διοικητής του Αναπτυξιακού Προγράμματος του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη. 1977: Πρεσβευτής της Γαλλίας στον ΟΗΕ. 1981: Διυπουργικός εκπρόσωπος για την Αναπτυξιακή Συνεργασία και Βοήθεια. 1982: Συνταξιοδοτήθηκε. 1986: Έγινε μέλος του Σοσιαλιστικού Κόμματος. 1994: Συμμετείχε στην αποστολή μεσολαβητών μεταξύ των φυλών Χούτου και Τούτσι στο Μπουρούντι. 1 (Σ.τμ.) Ο Jean Moulin (1899-1943) υπήρξε πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Αντίστασης και θεωρείται ένας από τους ήρωες της Γαλλικής Δημοκρατίας. Το κενοτάφιό του βρίσκεται στο Πάνθεον. 14 Agonistite films.indd 14

Νίτσε για στρεσαρισμένους Α ΓΩΝΙΣΤΕΙΤΕ! 1996: Μεσολαβητής στην υπόθεση των λαθρομεταναστών μετά την κατάληψη της εκκλησίας Σαιντ-Αμπρουάζ. 2002: Ίδρυση του Διεθνούς Συμβουλίου Ηθικής, Πολιτικής και Επιστήμης με πρωτοβουλία του Μισέλ Ροκάρ και του Μίλαν Κούτσαν (πρώτου προέδρου της Σλοβενίας). 2003: Αποστολή «Αυτόπτες μάρτυρες για την ειρήνη» στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη. 8 Μαρτίου 2004: Έκκληση των αντιστασιακών με ευκαιρία την 60ή επέτειο του Προγράμματος του Εθνικού Συμβουλίου Αντίστασης. 2006: Ανεδείχθη αξιωματούχος της Λεγεώνας της Τιμής. Αύγουστος 2006: Απηύθυνε έκκληση εναντίον της επίθεσης του Ισραήλ στον Λίβανο. 2008: Απηύθυνε έκκληση στη γαλλική κυβέρνηση να διαθέσει κονδύλια προκειμένου να στεγαστούν όλοι οι άστεγοι. 2008: Βραβεύτηκε με το βραβείο UNESCO/ 15 Agonistite films.indd 15

S téphane H essel Bilbao για την προώθηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου. 15 Μαρτίου 2009: Υποστήριξε το κόμμα Ευρώπη Οικολογία στις ευρωεκλογές. 17 Δεκεμβρίου 2009: Συνεργάστηκε στη σύνταξη της Χάρτας Παγκόσμιας Διακυβέρνησης μαζί με τους Φερνάντο Ενρίκε Καρντόζο, Μισέλ Ροκάρ, Μίλαν Κούτσαν, Εντγκάρ Μορέν, Ρενέ Πασσέ, Μάικλ Γ. Ντόυλ. 2010: «Συμβολικός» υποψήφιος του κόμματος Ευρώπη Οικολογία στις δημοτικές εκλογές στο Παρίσι. Οκτώβριος 2010: Κυκλοφόρησε το Αγανακτήστε! που πούλησε ένα εκατομμύριο αντίτυπα. 16 Agonistite films.indd 16

Νίτσε για στρεσαρισμένους Α ΓΩΝΙΣΤΕΙΤΕ! Σύγχρονες αιτίες και μορφές αντίστασης ΖΙΛ ΒΑΝΤΕΡΠΟΤΕΝ Ένα από τα μηνύματα που απευθύνετε στη νεολαία είναι να αντισταθούν όπως κάνατε εσείς ο ίδιος. Λέτε: «Αρκεί μια στέρεη, ενεργητική μειοψηφία νέοι που πιστεύουν ότι η πολιτική δέσμευση και ο αγώνας σημαίνουν κάτι. Και τότε θα έχουμε μια Γαλλία που αντιστέκεται». 2 Πώς μεταφέρεται στα σημερινά δεδομένα η έννοια της αντίστασης; Σε ποιους αγώνες πρέπει να συμμετέχουμε; 2 Στο Walter, retour en résistance, ντοκιμαντέρ του Gilles Perret. 17 Agonistite films.indd 17

S téphane H essel ΣΤΕΦΑΝ ΕΣΣΕΛ Η Αντίσταση ήταν μια ιδιαίτερη ιστορική στιγμή που δεν υπάρχει κανένας λόγος να αναπαραχθεί με τη μορφή που εκφραζόταν όταν μια χώρα τελούσε υπό ξένη κατοχή και οι άνθρωποι έπρεπε να αντισταθούν σ εκείνη την αφόρητη κατάσταση. Ωστόσο, σήμερα αντιμετωπίζουμε αφόρητες καταστάσεις εναντίον των οποίων θα έπρεπε να αντιδράσουμε παρομοίως. Την εποχή της Αντίστασης, ήμασταν αγανακτισμένοι με τη ναζιστική κατοχή, το Άουσβιτς, τον ναζισμό, τον αντισημιτισμό... Και ελπίζαμε ότι θα εφαρμόζονταν οι αξίες του Προγράμματος του Εθνικού Συμβουλίου Αντίστασης μόλις απελευθερωνόταν η Γαλλία. Ζ.Β. Το Πρόγραμμα του Εθνικού Συμβουλίου Αντίστασης έκανε λόγο για πολύ συγκεκριμένα μέτρα, όπως «εθνικοποίηση των μονοπωλιακών μέσων παραγωγής, καρπό της εργασίας όλων, των ενεργειακών πηγών, του ορυκτού πλούτου, των ασφα- 18 Agonistite films.indd 18

Νίτσε για στρεσαρισμένους Α ΓΩΝΙΣΤΕΙΤΕ! λιστικών εταιρειών και των μεγάλων τραπεζών». Πιστεύετε ότι αυτά τα μέτρα είναι ακόμα επίκαιρα; Σ.Ε. Σίγουρα τα πράγματα έχουν αλλάξει μέσα σε 65 χρόνια. Οι προκλήσεις δεν είναι ίδιες με εκείνες που γνωρίσαμε την εποχή της Αντίστασης. Το πρόγραμμα που προτείναμε εκείνη την εποχή δεν μπορεί να εφαρμοστεί καθ ολοκληρία σήμερα και δεν πρέπει να ακολουθούμε τυφλά τα ιστορικά υποδείγματα. Αντιθέτως, οι αξίες που προβάλλαμε τότε αντέχουν στον χρόνο και γι αυτό πρέπει να τις υποστηρίζουμε σταθερά. Είναι οι αξίες της αβασίλευτης και μη θεοκρατικής δημοκρατίας και του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος. Πιστεύω ότι πρέπει να κρίνουμε τις κυβερνήσεις με γνώμονα αυτές τις αξίες. Στο Πρόγραμμα του Εθνικού Συμβουλίου Αντίστασης υπήρχε η περιγραφή ενός οράματος το οποίο έχει ακόμα νόημα. Αρνούμαστε το απόλυτο δόγμα του κέρδους και 19 Agonistite films.indd 19

S téphane H essel του χρήματος, αγανακτούμε με τη συνύπαρξη ακραίας φτώχειας και αλαζονικού πλούτου, απορρίπτουμε τα φεουδαρχικά κατάλοιπα της οικονομίας τις αμύθητες περιουσίες, δηλώνουμε την ανάγκη αληθινά ανεξάρτητων ΜΜΕ, ζητούμε κοινωνική ασφάλιση και πρόνοια σε όλες τις μορφές της... Μερικές από αυτές τις αξίες και τα κεκτημένα που υπερασπιζόμασταν χθες βρίσκονται σήμερα σε κίνδυνο ή, αν μη τι άλλο, αντιμετωπίζουν δυσκολίες. Πολλά μέτρα που υιοθετήθηκαν προσφάτως προκαλούν σοκ στους αντιστασιακούς συντρόφους μου προκαλούν σοκ στους περισσότερους από μας διότι αντιτίθενται σ αυτές τις θεμελιακές αξίες. Πιστεύω ότι πρέπει να αγανακτήσουμε ιδιαίτερα οι νέοι και να αντισταθούμε! Το να αντισταθούμε προϋποθέτει ότι γύρω μας συμβαίνουν σκανδαλώδη πράγματα στα οποία πρέπει να απαντήσουμε με σθένος. Δεν πρέπει να αφεθούμε να μας παρασύρει 20 Agonistite films.indd 20

Νίτσε για στρεσαρισμένους Α ΓΩΝΙΣΤΕΙΤΕ! η κατάσταση θεωρώντας τη δυστυχώς «τελεσίδικη». Ζ.Β. Ποια είναι τα μεγαλύτερα σκάνδαλα σήμερα; Σ.Ε. Νομίζω ότι το σημαντικότερο σκάνδαλο είναι οικονομικό: οι κοινωνικές ανισότητες, το χάσμα μεταξύ του ακραίου πλούτου και της ακραίας φτώχειας σ έναν πλανήτη όπου όλες οι χώρες και οι άνθρωποι συνδέονται μεταξύ τους και αλληλεπιδρούν. Δεν υπάρχει χάσμα μόνο μεταξύ πλούσιων και φτωχών χωρών αλλά και «άνοιγμα της ψαλίδας» ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις: αυτό παρατηρείται ιδιαίτερα τα τελευταία είκοσι χρόνια. Ο αγώνας για να μειωθεί αυτό το χάσμα είναι πέρα για πέρα ανεπαρκής. Πρέπει να μιλήσουμε γι αυτό το ζήτημα με τη νεότερη γενιά. Αλλά η αντίσταση σε τέτοια αδικία είναι πολύ πιο σύνθετη από την αντίσταση εναντίον της γερμανικής κα- 21 Agonistite films.indd 21

S téphane H essel τοχής. Την εποχή εκείνη, γινόμασταν μέλος μιας αντιστασιακής ομάδας, βάζαμε βόμβα σ ένα τρένο... Ήταν σχετικά απλό! Σήμερα απαιτείται να σκεφτόμαστε, να γράφουμε, να συμμετέχουμε δημοκρατικά στην εκλογή των κυβερνώντων, ώστε να υπάρχει η ελπίδα να εξελιχθούν τα πράγματα με έξυπνο τρόπο... Με λίγα λόγια, η δράση έχει μακροπρόθεσμα αποτελέσματα. Ζ.Β. Πώς περιγράφετε το «σκάνδαλο της ανισότητας», που ίσως φαίνεται απόμακρο σε μερικούς από μας; Σ.Ε. Δεν αρκεί να αγανακτούμε για την «αδικία που υπάρχει στον κόσμο» λες και πρόκειται για ένα πανόραμα... Πολύ συγκεκριμένα, η αδικία χτυπάει την πόρτα μου, τώρα, αυτή τη στιγμή. Ζω στη Γαλλία, όπου υπάρχουν πλού σιοι και φτωχοί. Σε ορισμένες περιπτώσεις η φτώχεια είναι ιδιαίτερα αισθητή και εκδηλώνεται 22 Agonistite films.indd 22

Νίτσε για στρεσαρισμένους Α ΓΩΝΙΣΤΕΙΤΕ! στο ότι δεν δρούμε όπως θα έπρεπε για τα άτομα που βρίσκονται ξαφνικά στην ανεργία, χάνοντας τα μέσα διαβίωσης, ενώ τα αφεντικά τους παρουσιάζουν μεγάλα κέρδη. Τι πρέπει να κάνω γι αυτή την κατάσταση; Μπορώ να έρθω σε επαφή μαζί τους, να τους βοηθήσω διανοητικά ή μέσω αγώνων, ώστε να βγουν από αυτή τη σκανδαλώδη θέση στην οποία περιήλθαν. Η διαφορά ανάμεσα στους πολύ πλούσιους και στους πολύ φτωχούς προκαλεί την αγανάκτησή μου και με οδηγεί σε συγκεκριμένες ενέργειες. Γι αυτή την πρώτη πρόκληση, η λέξη «αντιστέκομαι» μπορεί να αποκτήσει συγκεκριμένο περιεχόμενο. Όταν συναντώ μαθητές λυκείου που δεν έχουν πάρει ακόμα αποφάσεις για τη ζωή τους, το μήνυμα που τους μεταδίδω είναι: «Αναρωτηθείτε τι σας κάνει να αγανακτείτε και τι σας σοκάρει όταν το ανακαλύψετε αυτό, προσπαθήστε να μάθετε πώς μπορείτε να ενεργήσετε και να αγωνιστείτε εναντίον του». 23 Agonistite films.indd 23

S téphane H essel Ζ.Β. Η αντίσταση δεν είναι μόνο διανοητική. Απαιτεί εφαρμογή, το πέρασμα στην πράξη. Από αυτή την άποψη, μήπως η νεο λαία σήμερα είναι υπερβολικά κομφορμιστική; Σ.Ε. Πράγματι, αντίσταση δεν σημαίνει απλώς σκέφτομαι ή περιγράφω. Χρειάζεται δράση. Σ αυτό είμαι λίγο απαισιόδοξος: η νέα γενιά εκδηλώνει μικρή αντίσταση, δυσανάλογη των πραγμάτων που τη δυσαρεστούν και που θα έπρεπε να τα απορρίψει ενεργητικά. Οι νέοι μπορούν, όπως μπορώ κι εγώ, να αναγνωρίσουν το σκάνδαλο της οικονομικής και κοινωνικής αδικίας, το σκάνδαλο της περιβαλλοντικής υποβάθμισης στον πλανήτη, το σκάνδαλο της αδιάκοπης βίας στο Νταρφούρ, στην Παλαιστίνη, σε ορισμένες περιοχής της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής. Φυσικό είναι να σκεφτόμαστε και να μιλάμε για όλ αυτά... Αλλά πώς θα καταλήξουμε σε μια χειροπιαστή αγωνιστική στάση; Ωστόσο, πολλοί αγανακτούν: για παρά- 24 Agonistite films.indd 24

Νίτσε για στρεσαρισμένους Α ΓΩΝΙΣΤΕΙΤΕ! δειγμα, συμμετείχαν σε διαδηλώσεις σχετικά με τη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος... Πέρα όμως από τη μία ή την άλλη διεκδίκηση, υπάρχει η αίσθηση της νεολαίας ότι δεν την ακούει κανείς, ότι δεν είναι ικανοποιημένη από τον τρόπο με τον οποίο την κυβερνούν. Ανησυχώ για το απύθμενο χάσμα ανάμεσα στις πολιτικές δυνάμεις και στη γαλλική νεολαία. Ζ.Β. Σχετικά με τη σύγκρουση Ισραήλ- Παλαιστίνης, έχετε εκφραστεί ανοιχτά υπέρ των δικαιωμάτων των Παλαιστινίων και εναντίον της ισραηλινής κυβέρνησης. Έχετε στρατευτεί σ αυτό, αλλά όχι χωρίς κάποιο ρίσκο: σας κατηγόρησαν για «πρόκληση δημόσιας εχθροπάθειας»! Εξού και η ερώτηση: το να παίρνει κανείς θέση και να αγωνίζεται σημαίνει αναγκαστικά κάποιο ρίσκο; Μήπως πρέπει κάπου κάπου να μην κάνουμε χρήση της ελευθερίας της έκφρασης; 25 Agonistite films.indd 25

S téphane H essel Σ.Ε. Όχι! Η ελευθερία της έκφρασης στη Γαλλία τουλάχιστον είναι ένα κεκτημένο στο οποίο δεν χωρούν συμβιβασμοί και ελιγμοί. Οι άνθρωποι με ισχυρό χαρακτήρα αντιμετωπίζουν συχνά κινδύνους επειδή εκφράζονται ανοιχτά. Ζ.Β. Όταν κοιτάμε γύρω μας, παρατηρούμε πολλές αιτίες για να αγανακτήσουμε. Κι αυτές αφορούν μεγάλο τμήμα του πληθυσμού. Μισθολογικές ανισότητες, βιομηχανικές μετεγκαταστάσεις που οδηγούν τους εργάτες στο κενό, δυσκολίες των νέων να ενταχθούν στην αγορά εργασίας, στελέχη που αισθάνονται να χάνουν σιγά σιγά την εργασία τους, μιας και «φτωχαίνει» το περιεχόμενό της... Εξάλλου, ασκούνται αφόρητες εργασιακές και ιεραρχικές πιέσεις, εφαρμόζεται παράτολμο και συγκρουσιακό μάνατζμεντ και τα λοιπά. Γενικά μιλώντας, μπροστά στην κρίση και στις ανισότητες που αυξάνονται παντού στον 26 Agonistite films.indd 26

Νίτσε για στρεσαρισμένους Α ΓΩΝΙΣΤΕΙΤΕ! κόσμο, είναι εφικτή μια εξέγερση; Είναι επιθυμητή; Σ.Ε. Η γενιά μου έπαθε αλλεργία στην ιδέα μιας παγκόσμιας επανάστασης. Ίσως επειδή γεννηθήκαμε μαζί της. Εγώ επειδή γεννήθηκα το 1917, χρονιά της Ρωσικής Επανάστασης... Το γεγονός αποτελεί χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς μου... Έχω λοιπόν αποκομίσει την αίσθηση, ίσως άδικα, ότι οι βίαιες πράξεις, οι επαναστάσεις, οι ανατροπές των υπαρχόντων θεσμών δεν προωθούν την ιστορία. Είμαι πεπεισμένος ότι η πρόοδος είναι εφικτή μέσω της συνεργασίας των δυνά μεων που υπάρχουν. Πιστεύω ακράδαντα στον ΟΗΕ. Θεωρώ ότι τα δύο πράγματα που πέτυχε η γενιά μου είναι πρώτον o Καταστατικός Χάρτης του ΟΗΕ και στη συνέχεια η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και δεύτερον ο τερματισμός του πολέμου και η ειρήνη στην Ευρώπη. Προ- 27 Agonistite films.indd 27

S téphane H essel σθέτω εδώ και το τέλος της αποικιοκρατίας. Αυτά είναι κεκτημένα από τα οποία δεν πρέπει να παραιτηθούμε. Δεν πρέπει να τα αμφισβητήσουμε, ακόμα κι αν επί του παρόντος δεν προσφέρουν τη λύση στα σοβαρότερα προβλήματα. Πιστεύω ότι ο ΟΗΕ πέτυχε κάποια πρόοδο: πρέπει να ενισχύσουμε τον ΟΗΕ, να τον υποστηρίξουμε, να του δώσουμε μεγαλύτερο κύρος και περισσότερους πόρους όχι να προσπαθούμε να τον κατεδαφίσουμε και να τον αντικαταστήσουμε. Όμως ένας νέος είκοσι πέντε ετών μπορεί να ρωτήσει: πρέπει να συνεχίσουμε στην ίδια γραμμή ή να οικοδομήσουμε κάτι διαφορετικό; Σε όλες τις κοινωνίες υπάρχει λανθάνουσα βία που μπορεί να ξεσπάσει ανά πάσα στιγμή. Είχαμε τέτοιες εμπειρίες στη διάρκεια των αγώνων εναντίον της αποικιοκρατίας. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι οι εξεγέρσεις, των εργατών για παράδειγμα, είναι ακόμα εφικτές. Αλλά φαίνονται λιγότερο πι- 28 Agonistite films.indd 28 14/9/2011 5:06:09 μμ

Νίτσε για στρεσαρισμένους Α ΓΩΝΙΣΤΕΙΤΕ! θανές εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο έχει αναπτυχθεί και παγκοσμιοποιηθεί η οικονομία. Τα γεγονότα και οι καταστάσεις που περιγράφει, για παράδειγμα, ο Εμίλ Ζολά ανήκουν σε περασμένες εποχές. Από την άλλη πλευρά, δεδομένου ότι η βία έχει αυξηθεί και έχει αποκτήσει καινούρια μέσα, ακόμα και μια μικρή «ριζοσπαστικοποιημένη», εξτρεμιστική ομάδα μπορεί να κάνει μεγάλο κακό. Άρα, δεν πρέπει να αποκλείσουμε την ιδέα ότι οι δημοκρατίες, όπως οι τυραννίες, οφείλουν τη σταθερότητά τους σε κάτι εύθραυστο. Τι καθήκοντα συνεπάγεται αυτό στα μέλη μιας γενιάς; Συνεπάγεται το να πάρουμε στα σοβαρά τις αξίες στις οποίες θεμελιώνουμε την εμπιστοσύνη ή τη δυσπιστία μας σε όσους μας κυβερνούν αυτή είναι η αρχή της δημοκρατίας μέσω της οποίας μπορούμε να επηρεάζουμε όσους παίρνουν τις αποφάσεις. Πιστεύω ότι η διαφορά ανάμεσα στη γενιά μου και στη δική σας είναι ότι η δική 29 Agonistite films.indd 29 14/9/2011 5:06:09 μμ

S téphane H essel μας πολιτική αγωγή ήταν ακόμα «εθνική» μας ενδιέφερε η χώρα μας, η λειτουργία της Γαλλίας και η επιβίωσή της. Σήμερα, ίσως πλησιάζουμε μια διαφορετική υπόσταση του πολίτη, παγκοσμιοποιημένη... Ίσως μάλιστα αυτό να οφείλεται στη διαπίστωση ότι κανένα κράτος δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μόνο του τις προκλήσεις τις οποίες προαναφέραμε. Ακόμα κι αν έχει την καλύτερη δυνατή διακυβέρνηση, δεν αρκεί... Πρέπει να συμμετέχει σε ένα σύνολο. Ζ.Β. Το περιβάλλον είναι επίσης μια συνιστώσα των ανισοτήτων... Σ.Ε. Η περιβαλλοντική υποβάθμιση του πλανήτη είναι η δεύτερη μεγάλη πρόκληση παντού στον κόσμο. Πιθανότατα αποτελεί το ισχυρότερο κίνητρο για να αγωνιστεί η νεότερη γενιά. Αυτό που μας κάνει να αγανακτούμε σήμερα είναι ότι η κατάκτηση του πλανήτη επιδεινώνεται και ότι δεν κάνουμε 30 Agonistite films.indd 30 14/9/2011 5:06:09 μμ

Νίτσε για στρεσαρισμένους Α ΓΩΝΙΣΤΕΙΤΕ! αυτά που θα έπρεπε να κάνουμε. Αφήνουμε τα πράγματα στην τύχη τους. Κι εδώ η λέξη «αντίσταση» μπορεί να έχει συγκεκριμένο περιεχόμενο: το να διαμαρτυρόμαστε δηλαδή εναντίον των μεγάλων εταιρειών πετρελαίου ή εναντίον των ανθρώπων που υπονομεύουν την πρόληψη και την καταπολέμηση αυτής της υποβάθμισης. Ζ.Β. Πιστεύετε ότι οι οικολογικοί αγώνες είναι κάτι αυτονόητο και επιτακτικό όπως οι αγώνες της Αντίστασης; Σ.Ε. Πιστεύω ότι ο αγώνας για το περιβάλλον είναι το ίδιο σημαντικός με εκείνον της Αντίστασης. Το ενδιαφέρον της λέξης «οικολογία» έγκειται στο ότι αρθρώνεται σε πολύ συγκεκριμένα προβλήματα, ευκολότερα απ αυτά του αγώνα εναντίον των ανισοτήτων. Ο αγώνας της δικής σας γενιάς για μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και πόρων είναι κάτι πολύ συγκεκριμένο. Ο καθένας από μας 31 Agonistite films.indd 31 14/9/2011 5:06:09 μμ

S téphane H essel μπορεί να δράσει ατομικά και συλλογικά, σε οργανώσεις που έχουν δημιουργηθεί, για να αντισταθούμε στις παρενέργειες της χρήσης αυτοκινήτων, πυρηνικών και τα λοιπά. Μπορούμε πράγματι να αγωνιστούμε μόνοι μας ή και με άλλους δίνοντας πολύ συγκεκριμένο νόημα στον αγώνα για τον πλανήτη. 32 Agonistite films.indd 32 14/9/2011 5:06:09 μμ