Συμπόσιο: Ηλεκτρονική Μάθηση στην Ελληνική Διασπορά, 13-14 Ιουλίου 2012, Ρέθυμνο.

Συμπόσιο: Ηλεκτρονική Μάθηση στην Ελληνική Διασπορά, 13-14 Ιουλίου 2012, Ρέθυμνο. Οι Νέες Διαδρομές στη Διδασκαλία της Ελληνικής ως Δεύτερης/ Ξένης Γλώσσας (elearning.greek-language.gr) Άννα Κοκκινίδου, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, Υπεύθυνη του Προγράμματος ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ (μαζί με τη συνεργάτιδα κ. Σπανού), annoukared@gmail.com Η παρούσα εισήγηση αφορά την παρουσίαση του προγράμματος «Διαδρομές στη Διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας» (εφεξής ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ), ενός από απόσταση προγράμματος επιμόρφωσης για τη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης/ξένης που λειτουργεί στον ιστοχώρο http://elearning.greek-language.gr/ και που υλοποιεί το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας (ΚΕΓ), φορέας του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού. Το Κέντρο συνιστά το εθνικό ίδρυμα για την ελληνική γλώσσα, όπως λέει και η επωνυμία του, και ένας από τους καταστατικούς στόχους του είναι η στήριξη και προβολή της ελληνικής γλώσσας τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό και, ειδικότερα, στην ελληνική διασπορά. Καθώς το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας ειδικεύεται στην ηλεκτρονική εκπαίδευση, έχοντας για παράδειγμα υλοποιήσει έναν από τους σημαντικότερους ιστοχώρους για την ελληνική, την Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα, στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.greek-language.gr, ήταν λογικά επόμενο να ασχοληθεί και με την από απόσταση εκπαίδευση και επιμόρφωση με σημείο αναφοράς τα 130 περίπου εξεταστικά κέντρα του για την πιστοποίηση της ελληνομάθειας σε όλο τον κόσμο. Από τα κέντρα μας αυτά υπήρχε έντονο και συνεχές το αίτημα παροχής επιμόρφωσης και διοργάνωσης ειδικής τηλεκπαίδευσης για τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης/δεύτερης γλώσσας. Το αίτημα αυτό παγιώθηκε μέσα από συνεχείς συνδιαλλαγές και συζητήσεις, επαφές με τους κατά τόπους συντονιστές εκπαίδευσης, την ανάλυση αναγκών των ενδιαφερόμενων και τη χαρτογράφηση των αιτημάτων τους και έτσι το 2007 οργανώθηκε η πρώτη εφαρμογή του από απόσταση επιμορφωτικού προγράμματος με τίτλο «Διαδρομές στη Διδασκαλία της Ελληνικής ως Ξένης Γλώσσας». Οι ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ «τρέχουν», λοιπόν, από το 2007 και είναι ένα από τα σημαντικότερα προγράμματα του ΚΕΓ, και έχει αναφορά σε όλον τον κόσμο, όπου υπάρχει ενδιαφέρον ή/και δραστηριότητες για την ελληνομάθεια και την 1

ελληνοφωνία. Κατά το πρώτο έτος υλοποίησής τους οι ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ βραβεύτηκαν με το Ευρωπαϊκό Γλωσσικό Σήμα ως πρότυπο και καινοτόμο πρόγραμμα. Ιθύνων νους των ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ είναι η καθηγήτρια του Α.Π.Θ. κ. Νιόβη Αντωνοπούλου, που διετέλεσε διευθύντρια του Τμήματος Στήριξης και Προβολής της Ελληνικής Γλώσσας του ΚΕΓ και επίκουρη καθηγήτρια εφαρμοσμένης γλωσσολογίας στο Τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας στο Α.Π.Θ. Η κ. Αντωνοπούλου, με μεγάλη εμπειρία στη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης/ξένης, οργάνωσε το σύστημα και το περιεχόμενο των ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ σε συνεργασία με μια ομάδα ειδικών επιστημονικών συνεργατών και έμπειρων διδασκόντων και υπήρξε υπεύθυνη για το πρόγραμμα στους πέντε πρώτους κύκλους του (Μάιος 2007- Μάιος 2012). Από τον τρέχοντα κύκλο υπεύθυνες του προγράμματος είναι οι κ.κ. Κοκκινίδου και Σπανού, υπό την επιστημονική επίβλεψη του Προέδρου του ΚΕΓ, κ. Ι. Ν. Καζάζη. Για το τρέχον έτος, δηλαδή το 2012-2013, το πρόγραμμα υλοποιείται για έκτη συνεχή φορά και πλέον εντάσσεται στο πλαίσιο της πράξης 54 που υλοποιεί το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας με τίτλο: Υποστήριξη και ποιοτική ανάδειξη της διδασκαλίας/εκμάθησης της ελληνικής ως ξένης/δεύτερης γλώσσας του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση» (ΕΣΠΑ) ενώ υπάρχουν κάποιες σημαντικές αλλαγές που μας οδηγούν να μιλάμε πια για τις «Νέες Διαδρομές». Τις αλλαγές αυτές θα τις συζητήσουμε παρακάτω. Κύριος στόχος του προγράμματος είναι η επιμόρφωση ενός εξαιρετικά διευρυμένου και διαφοροποιημένου κοινού ενήλικων εκπαιδευόμενων με κοινό σημείο τη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης/ξένης με σκοπό την πληρέστερη κατάρτισή τους καθώς και τη συνδιαλλαγή και τη δικτύωσή τους μέσω της συμμετοχής τους στον κύκλο μαθημάτων. To πρόγραμμα υλοποιείται εξ ολοκλήρου από απόσταση (στον ιστοχώρο: http://elearning.greek-language.gr/) και αφορά μαθήματα για την εκπαίδευση/κατάρτιση/επιμόρφωση από απόσταση των διδασκόντων την ελληνική ως ξένη/δεύτερη σε παιδιά και σε ενηλίκους σε όλον τον κόσμο. Σε αυτό το σημείο μπορούμε να δούμε το πρόγραμμα σε αριθμούς: 2

Από το Μάη του 2007 ως το Μάη του 2012 ολοκλήρωσαν επιτυχώς το πρόγραμμα περίπου 300 εκπαιδευόμενοι. Συνολικά ενεγράφησαν στους πρώτους 5 κύκλους 1092 άτομα και στατιστικά ολοκληρώνει το πρόγραμμα το 1/3. Στον 6 ο κύκλο δήλωσαν συμμετοχή και ήδη παρακολουθούν 200 εκπαιδευόμενοι. Στο πρόγραμμα διδάσκουν 18 διδάσκοντες, συντονίζουν 12 συντονιστές και συγγράφουν συνολικά 27 συνεργάτες (για όλα τα σκέλη των ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ). Οι ενότητες επιμόρφωσης είναι 8. Από αυτές 4 είναι υποχρεωτικές και 2 κατ επιλογήν υποχρεωτικές. Έτσι, ο εκπαιδευόμενος πρέπει να παρακολουθήσει επιτυχώς 6 ενότητες. Υποχρεωτική είναι η υποβολή 6 εργασιών στις ενότητες και μιας τελικής εργασίας. Αναφορικά με τα παραγωγικά αίτια που οδήγησαν στην οργάνωση του πρώτου κύκλου των ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ και στη συνακόλουθη καθιέρωση του προγράμματος μπορούμε να αναφέρουμε πως ένας από τους καταστατικούς σκοπούς του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας είναι η οργάνωση της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας συνεπώς το πρόγραμμα ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ εκπληρώνει στόχο της αποστολής του ΚΕΓ. Επιπρόσθετα, στο πλαίσιο της διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης/δεύτερης υπήρξε ένα διαρκές αίτημα επιμόρφωσης ενός ευρύτατου και ευρύτατα διαφοροποιημένου κοινού σε όλον τον κόσμο. Παράλληλα με το ενδιαφέρον του κοινού η οργάνωση του προγράμματος εντάχθηκε στο συγκείμενο της συζήτησης για την επάρκεια της διδακτικής ικανότητας των de facto και de jure διδασκόντων την ελληνική στην αλλοδαπή που άρχισε να γίνεται πολύ έντονη τη συγκεκριμένη περίοδο με πρωτοβουλία της τότε πολιτικής ηγεσίας και σε συνεννόηση με φορείς της Διασποράς. Έτσι το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας κλήθηκε και ανέλαβε να διατυπώσει προτάσεις για τη δυνατότητα χορήγησης ενός ενισχυμένου, με γνώσεις διδακτικής μεθοδολογίας, πιστοποιητικού ελληνομάθειας τύπου Γ2+ κάνοντας χρήση της γενικής νομοθετικής του εξουσιοδότησης με βάση το Ν.2413/1996. 3

Συνολικά, λοιπόν, με βάση τη συγκεκριμένη συζήτηση το ΚΕΓ οργάνωσε τις ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ για να καλύψει τις ανάγκες ενός διαφοροποιημένου κοινού-στόχος που καλύπτει ένα ευρύ φάσμα περιπτώσεων και διδασκόντων μέσα από ένα συνεκτικό πλαίσιο καθώς και για να οδηγήσει, εν τέλει, στην κατοχύρωση της διδακτικής επάρκειας των συμμετεχόντων στην ελληνική ως ξένη γλώσσα, στο πρότυπο και άλλων φορέων γλωσσομάθειας, όπου οι κάτοχοι πιστοποιητικού γλωσσομάθειας Γ2 μπορούν να παρακολουθούν ειδική επιμόρφωση για να διδάσκουν (Γ2+ επιμόρφωση στη διδακτική μεθοδολογία). Σε αυτό το σημείο μπορούμε να αποτυπώσουμε συνοπτικά και τους βασικούς στόχους του προγράμματος για να εξετάσουμε ακολούθως τη νέα δομή του. Οι βασικοί στόχοι των ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ, λοιπόν, έχουν ως εξής: Η αποτελεσματικότερη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης/δεύτερης μέσω της συστηματοποίησής της από ένα φορέα που εξ αντικειμένου επιμορφώνει διδάσκοντες. Η από απόσταση υλοποίηση για την κάλυψη ενός κοινού με διάχυση σε όλον τον κόσμο χωρίς κόστος και με μεγάλο ανταποδοτικό όφελος. Η χαρτογράφηση και η συζήτηση των προβλημάτων του κοινού-στόχος σε σχέση με τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης/δεύτερης. Η δικτύωση των διδασκόντων, η ανταλλαγή καλών πρακτικών, η συνδιαλλαγή. Για παράδειγμα οι συμμετέχοντες από μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή/χώρα γνωρίζονται και μπορεί να επιδιώξουν και δια ζώσης συναντήσεις ή την οργάνωση μιας κοινής προσπάθειας. Η διάρθρωση ενός κοινού πλαισίου αναφοράς για τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης/δεύτερης που διαλαμβάνει όλες τις πιθανές περιπτώσεις διδασκόντων. Όλα τα προαναφερθέντα αφορούν το γενικό πλαίσιο λειτουργίας των ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ και λειτούργησαν, τρόπον τινά, ως οι εισαγωγικές πληροφορίες για να παρουσιαστεί το νέο πλαίσιο υλοποίησής τους. Γιατί, λοιπόν, στον τίτλο της παρούσας εισήγησης γίνεται λόγος για τις «Νέες Διαδρομές στη Διδασκαλία της Ελληνικής»; Ποια είναι τα στοιχεία που καθιστούν τη μορφή του προγράμματος νέα; Δεν είναι σαφώς μια 4

προγραμματική εξαγγελία, μια επίφαση το γεγονός αυτό καθώς η αλλαγή των δομικών στοιχείων των ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ υπήρξε τέτοιας υφής, που να δικαιολογεί άνευ ετέρου τον χαρακτηρισμό. Αρχικά, το γεγονός της υπαγωγής του προγράμματος σε μια άλλη πηγή χρηματοδότησης από μόνο του σήμανε την αναδιάρθρωσή του. Πλέον οι ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ αφορούν ένα πλέγμα παραδοτέων του ΕΣΠΑ στο πλαίσιο ενός ειδικού υποέργου. Και πάλι εδώ θα πρέπει να γίνει ειδική μνεία στην καθηγήτρια εφαρμοσμένης γλωσσολογίας του Α.Π.Θ. και τέως διευθύντρια του Τμήματος Στήριξης και Προβολής της Ελληνικής Γλώσσας του ΚΕΓ, κ. Νιόβη Αντωνοπούλου που οργάνωσε το νέο πρόγραμμα υπό μια εξειδικευμένη δράση της πράξης 54 του ΕΣΠΑ με τίτλο: Συστήματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης / επιμόρφωσης / κατάρτισης. Συνακόλουθα οι ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ εντάσσονται πλέον σε ένα νέο πρόγραμμα, με μια νέα λογική που αφορά τρεις διαφορετικές κατευθύνσεις, τρία διακριτά σκέλη σε σχέση με τη διδασκαλία της ελληνικής: 1. Ως ξένης/δεύτερης για κατοίκους της αλλοδαπής (προσωρινά ή μόνιμα διαμένοντες). 2. Ως ξένης/δεύτερης σε αλλόγλωσσους στην ημεδαπή. 3. Για αποσπασμένους εκπαιδευτικούς και φοιτητές νεοελληνικών τμημάτων. Με αυτή τη νέα μορφή το ομογενοποιημένο ως τώρα κοινό-στόχος των ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ διαχωρίστηκε στα «εξ ων συνετέθη» και, κυρίως, πλέον ανταποκρίνεται σε ένα πάγιο αίτημα συμπερίληψης στην επιμόρφωση των διδασκόντων την ελληνική ως ξένη/δεύτερη εντός Ελλάδας. Τα τρία αυτά σκέλη των ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ αφορούν και τη διαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού με βάση τις συγκεκριμένες ανάγκες του κάθε μαθησιακού κοινού των διδασκόντων καλύπτοντας έτσι όλο το φάσμα των εμπλεκόμενων. Επιπλέον, οι ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ είναι νέες από την άποψη του περιεχομένου για δύο κυρίως λόγους: α. λόγω της αναδιαμόρφωσης του εκπαιδευτικού υλικού με βάση τις συγκεκριμένες ανάγκες του μαθησιακού κοινού των διδασκόντων σε κάθε μια από τις τρεις κατευθύνσεις και β. λόγω της παράλληλης πρόβλεψης (πέρα από το επίσημο «υποχρεωτικό υλικό») μιας βάσης εκπαιδευτικού υλικού εν είδει τράπεζας ψηφιακών 5

δεδομένων με δραστηριότητες, ασκήσεις και πρακτικές εφαρμογές για όλα τα επίπεδα ελληνομάθειας. Κατά τον ίδιο τρόπο σημαντική ήταν η αλλαγή στις ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ από την άποψη της οργανωτικής δομής του προγράμματος καθώς καταβλήθηκε προσπάθεια πλήρους αποκρυστάλλωσης των αρμοδιοτήτων, δηλαδή των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων όλων των συμμετεχόντων μέσα από διευρυμένα προφίλ συμμετοχής και συγκεκριμένους ρόλους. Επιπλέον, οργανώθηκαν άλλες δύο ενότητες επιλογής με βάση τις συζητήσεις με τους εκπαιδευόμενους και με θέμα α. τη διγλωσσία και β. τη διαπολιτισμική εκπαίδευση, ενώ συντάχθηκε πλήρης Κώδικας Πρακτικής για όλους τους συμμετέχοντες με βάση συγκεκριμένους ρόλους και προφίλ: όροι συμμετοχής, υποχρεώσεις και δικαιώματα, οδηγός για τον εκπαιδευόμενο κ.τ.λ. ώστε να οργανωθεί θεσμικά το πλαίσιο του από απόσταση προγράμματος Συνεπακόλουθα κάθε ενότητα αποτελεί μια αυτόνομη ομάδα εργασίας και όλες οι ομάδες εργασίες/ενότητες συνιστούν μια ενιαία ομάδα-εργασίας. Η μορφή αυτή οργάνωσης καθιστά την κάθε ενότητα ένα αυτόνομο μικροσύστημα όπου, πέρα από τους εκπαιδευόμενους, συμμετέχουν μόνο οι σχετικοί με το αντικείμενό της. Συνολικά τα διευρυμένα αυτά προφίλ και οι ρόλοι αποτυπώνονται ως εξής: - Υπεύθυνοι του προγράμματος σε ρόλο «Διαχειριστή» - Συντονιστές των ενοτήτων με διευρυμένες αρμοδιότητες σε σχέση με τις προηγούμενες εφαρμογές. - Διδάσκοντες/αξιολογητές - Συγγραφείς υλικού - Υπεύθυνοι τεχνικής υλοποίησης Εν τέλει σε σχέση με την τεχνολογική αναβάθμιση της ηλεκτρονικής πλατφόρμας οι ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ είναι νέες καθώς ενσωματώνουν τις τεχνολογίες αιχμής με κύρια στοιχεία αναβάθμισης όπως τα ακόλουθα: Η αναβάθμιση της εκπαιδευτικής πλατφόρμας με την εγκατάσταση α. της τελευταίας έκδοσης του MOODLE και β. σύγχρονων τεχνολογιών υποστήριξης, 6

η προσθήκη νέων λειτουργιών, ειδικά ως προς την αλληλεπίδραση των συμμετεχόντων, π.χ. υπό δοκιμή βρίσκονται οι υπηρεσίες τηλεδιασκέψεων για να είναι δυνατή η οn-line διεξαγωγή μαθήματος (e-class) -η εμφάνιση του προγράμματος και η οργάνωση του τρόπου παρουσίασης του περιεχομένου του, η αλλαγή του τρόπου συμμετοχής σε παράλληλα επίπεδα λόγω της συνύπαρξης τριών κατευθύνσεων, και η χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης για την περαιτέρω διάχυση και προβολή των ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ καθώς και για τη διαχείριση της ροής των πληροφοριών μέσα από τις κοινότητες χρηστών. Πρέπει να σημειωθεί πως όλες αυτές οι δυνατότητες συνέχονται στο γενικότερο πλαίσιο ηλεκτρονικών εφαρμογών και υπηρεσιών του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, καθώς το εν λόγω πρόγραμμα από απόσταση επιμόρφωσης συναρθρώνεται με τα υπόλοιπα παραδοτέα του ΕΣΠΑ, τις ήδη υφιστάμενες ηλεκτρονικές υπηρεσίες, ανανεώνεται με βάση τις ανάγκες του χρήστη και ακολουθεί την ενιαία λογική που διέπει το σύστημα ηλεκτρονικής επιμόρφωσης του ΚΕΓ. Σε σχέση δε με το ευρύτερο περικείμενο της ελληνικής γλωσσικής πολιτικής καθώς και του γεγονότος πως βρισκόμαστε ενώπιον ενός δεύτερου μεγάλου κύματος μετανάστευσης των Ελλήνων και είναι, συνεπώς, βάσιμο να πούμε πως μιλάμε πλέον για μια δεύτερη Ελληνική Διασπορά, αναδεικνύεται με σαφήνεια η ανάγκη διοργάνωσης και υποστήριξης της ελληνομάθειας και ελληνοφωνίας μέσω της ηλεκτρονικής εκπαίδευσης. Τα γεγονότα πλέον μας ξεπερνούν και ο χάρτης της ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης στην Ελληνική Διασπορά αλλάζει άρδην καθώς τα οικονομικοκοινωνικά και δη τα εκπαιδευτικά δεδομένα, δημιουργούν νέες προοπτικές και σημαντικά ζητήματα. Οι προοπτικές που αφορούν τους παρόχους ηλεκτρονικής εκπαίδευσης σε σχέση με τη γλώσσα σχετίζονται με την ενίσχυση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και τη σύμπραξη φορέων δημοσίου και ιδιωτικού. Για παράδειγμα, αναλαμβάνουν τη διδασκαλία οι de facto και de jure διδάσκοντες, που δεν είναι απαραίτητα δημόσιοι υπάλληλοι ή λειτουργοί, προς αναπλήρωση του τακτικού προσωπικού που δεν αποσπάται και με πρόσφατη υπουργική απόφαση βλέπουμε να αποτυπώνεται νομοθετικά η προσπάθεια αναπλήρωσης των κενών που αφήνουν οι διδάσκοντες με 7

την πρόβλεψη μιας οιονεί διδακτικής επάρκειας. Πιο συγκεκριμένα, η πλέον πρόσφατη νομοθετική ρύθμιση, που αφορά την κάλυψη των διδακτικών αναγκών των Τμημάτων Ελληνικής Γλώσσας, αναφέρεται στην υπουργική απόφαση σχετικά με τη Διατήρηση αναγνωρισμένων Τμημάτων Ελληνικής Γλώσσας, (ΦΕΚ. Αρ. Φύλλου 1430, Τεύχος Δεύτερο, 30 Απριλίου 2012) και έχει ως ακολούθως: α.5.α) Οι εκπαιδευτικοί που εφεξής θα διδάσκουν την Ελληνική ως δεύτερη ή ξένη γλώσσα και ΔΕΝ είναι αποσπασμένοι από το ΥΠΔΒΘ θα πρέπει να είναι απόφοιτοι Παιδαγωγικών Τμημάτων της Ελλάδας ή της Κύπρου ή καθηγητές ελληνικής φιλολογίας με εμπειρία στη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης ή ξένης γλώσσας τουλάχιστον δύο ετών ή απόφοιτοι ξένων φιλολογιών ή άλλων πανεπιστημιακών τμημάτων ελληνικών ή ισότιμων ξένων πανεπιστημίων με αναγνωρισμένη επιμόρφωση, εννεάμηνης κατ ελάχιστον διάρκειας από το ΥΠΔΒΜΘ για τη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης ή ξένης γλώσσας. Με βάση όλες αυτές τις παραδοχές ο ρόλος των ΤΠΕ και της ηλεκτρονικής εκπαίδευσης είναι εξέχων στο μεταβαλλόμενο αυτό περικείμενο προς δημιουργία ενός υποστηρικτικού πλαισίου για την ελληνομάθεια. Επιπλέον, καθώς η χρηματοδότηση των πράξεων του ΕΣΠΑ αφορά την άυλη υποδομή είναι σημαντική η ευκαιρία δημιουργίας ενός συνεκτικού και πολυεπίπεδου πλαισίου ηλεκτρονικής εκπαίδευσης. Μας δίνονται, χωρίς σημαντικό ή και χωρίς κόστος, αναρίθμητες ψηφιακές δυνατότητες που καλούμαστε να εκμεταλλευτούμε όσον αφορά το κοινό των ελληνόφωνων, που έχει τεράστια διάχυση ανά τον κόσμο. Εν τέλει πολλά προγράμματα ηλεκτρονικής εκπαίδευσης για τη γλώσσα είναι συναφή ως προς το αντικείμενο και τη δομή. Οφείλουμε να τα χαρτογραφήσουμε και να συνεργαστούμε δημιουργικά. Το προκείμενο συμπόσιο συνιστά, υπό αυτήν την άποψη, μια σημαντική ευκαιρία όχι απλά γνωριμίας αλλά και ουσιαστικής ανταλλαγής καλών πρακτικών. Κυρίως, όμως, αποτελεί μια δυνατότητα ανίχνευσης συνεργασιών σε μια εποχή που δραματικά μας καλεί να αγωνιστούμε συνεργατικά, για να υποστηρίξουμε, έτσι, από κοινού ένα σύστημα που δεν πρέπει να καταρρεύσει στην προσπάθεια να αλλάξει ριζικά. Η ριζική αυτή αλλαγή είναι επιβεβλημένη και σημαίνει, μεταξύ άλλων, την αναδιάρθρωση του θεσμικού πλαισίου και την ουσιαστική ενίσχυση της Ελληνικής Διασποράς μέσω της εκπαίδευσης που αποτελεί, άνευ ετέρου, το σημαντικότερο όχημα αλλαγής. 8