ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΩΝ ΔΙΕΥΘΥΝΤΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Παρουσίαση Αποτελεσμάτων Έρευνας ΚΟΕΔ Μαρία Γεωργίου, Μαρία Ηλιοφώτου-Μένον, Όλγα Παπαγιάννη, Πέτρος Πασιαρδής, Γιάννης Σαββίδης, Ανδρέας Στυλιανού, Ανδρέας Τσιάκκιρος 3.12.2005 1
Περιεχόμενα Παρουσίασης Εισαγωγή Βιβλιογραφική Ανασκόπηση Στόχος Έρευνας Μεθοδολογία Έρευνας Αποτελέσματα Έρευνας Συμπεράσματα Εισηγήσεις 2
Εισαγωγή Από τη δεκαετία του 80, δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στην αναγκαιότητα για σχολική βελτίωση και στη διερεύνηση της αποτελεσματικότητας των σχολείων. Σύμφωνα με το όραμα της σχολικής βελτίωσης, μπορούμε να διδάξουμε όλα τα παιδιά για να πετύχουν και να μάθουν σύμφωνα με τις δυνατότητές τους (Leithwood & Riehl, 2003, Lezotte, 1989, Reynolds & Cuttance, 1992). 3
Εισαγωγή Ο διευθυντής γίνεται αντιληπτός ως ο παράγοντας που μπορεί να δημιουργήσει ένα θετικό περιβάλλον, να ηγηθεί ενός συνεργατικού σχεδιασμού, να αξιολογήσει προσωπικό και να κάνει κάθε προσπάθεια για τη δημιουργία ενός αποτελεσματικού σχολείου όπου τόσο το προσωπικό όσο και οι μαθητές προοδεύουν στο μέγιστο των ικανοτήτων τους (Jones & Jones, 1986, Kimbrough & Burkett, 1990). Σήμερα, οι διευθυντές χρειάζεται να καλλιεργήσουν ένα αριθμό ατομικών ικανοτήτων προκειμένου να ανταποκριθούν στον απαιτητικό ρόλο τους και να προαγάγουν τη βελτίωση του σχολείου τους. 4
Εισαγωγή Οι ικανότητες που θα πρέπει να διακρίνουν τους διευθυντές προκειμένου να φέρουν σε πέρας τα πολλαπλά ηγετικά τους καθήκοντα μπορούν να ενταχθούν σε δύο κατηγορίες: Τεχνικές ικανότητες (άμεση σχέση με τον τύπο εργασίας του οργανισμού) Διοικητικές ικανότητες (σχεδιασμός, οργάνωση, καθοδήγηση και συντονισμός προσώπων που εργάζονται στον ίδιο οργανισμό) 5
Βιβλιογραφική Ανασκόπηση Μελέτες αναφορικά με τις ανάγκες των διευθυντών κατατάσσουν τις πιο σημαντικές ανάγκες σε δύο κατηγορίες, τις ανάγκες των άπειρων διευθυντών και τις ανάγκες των έμπειρων διευθυντών (Daresh & Playko, 1994, Dunning, 1996). Οι πιο κοινές ανάγκες θεωρούνται η διαχείριση χρόνου, η παρατήρηση διδασκαλίας και η συντήρηση του σχολείου. Οι Bush & Jackson (2002) τονίζουν την ανάγκη για επαγγελματική ανάπτυξη των νεοδιοριζόμενων διευθυντών. Ο McBeath (1998) επισημαίνει την ανάγκη για συνεχή εκπαίδευση των διευθυντών. 6
Βιβλιογραφική Ανασκόπηση Έρευνα που έγινε στη Μάλτα οδήγησε στο συμπέρασμα ότι οι διευθυντές δημοτικού σχολείου αισθάνονται επιτακτικά την ανάγκη για επαγγελματική ανάπτυξη και επιμόρφωση σε σημαντικές περιοχές όπως η ενδυνάμωση, η επαγγελματική ανάπτυξη και η αξιολόγηση του προσωπικού (Bezzina, 2001). Οι ανάγκες των διευθυντών στα δημόσια σχολεία Δημοτικής και Μέσης Εκπαίδευσης της Κύπρου εξετάστηκαν σε έρευνες που διεξήχθησαν την τελευταία δεκαετία (Pashiardis, 1996, 1997, 1998). 7
Βιβλιογραφική Ανασκόπηση Οι πιο σημαντικές ανάγκες των διευθυντών σύμφωνα με έρευνες που έγιναν στην Κύπρο είναι οι ακόλουθες: Στρατηγικός σχεδιασμός για σχολική βελτίωση Ειδική εκπαίδευση Αξιολόγηση προσωπικού και διεύθυνση Διαχείριση αναλυτικού προγράμματος Ανανέωση αναλυτικού προγράμματος Αποτελεσματική εμπλοκή της κοινότητας και των γονέων στη ζωή του σχολείου 8
Στόχος Έρευνας Στόχος της έρευνας ήταν η διερεύνηση της σημασίας που αποδίδουν οι κύπριοι διευθυντές Δημοτικής Εκπαίδευσης σε πτυχές της εργασίας τους και ο εντοπισμός των πιο σημαντικών αναγκών τους για βελτίωση. Η έρευνα θα μπορούσε να ιδωθεί ως μια διερεύνηση αξιολόγησης-αναγκών βασισμένη στις αντιλήψεις των σχολικών ηγετών Δημοτικής Εκπαίδευσης. Η παρούσα μελέτη είναι συνέχεια προηγούμενης εργασίας για το θέμα. 9
Στόχος Έρευνας Ερευνητικά Ερωτήματα Η έρευνα επιδίωξε να εξετάσει τα παρακάτω τρία ερωτήματα: Ποιες είναι οι πιο σημαντικές περιοχές προκειμένου ένας ηγέτης δημοτικού σχολείου να θεωρηθεί αποτελεσματικός; Πού εντοπίζονται οι μέγιστες ανάγκες για βελτίωση; Ποιες εισηγήσεις μπορούν να γίνουν για βελτιώσεις στην προϋπηρεσιακή ή την ενδοϋπηρεσιακή εκπαίδευση για αυτούς τους σχολικούς ηγέτες; 10
Μεθοδολογία Σχεδιασμός Έρευνας Συνδυασμός ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας Χρήση ερωτηματολογίου που σχεδιάστηκε σύμφωνα με τα πορίσματα ερευνών για τον αποτελεσματικό διευθυντή και το αποτελεσματικό σχολείο 11
Μεθοδολογία Περιεχόμενα ερωτηματολογίου Ποσοτική μέτρηση: Βαθμός συμφωνίας με 38 δηλώσεις που αφορούν στις κύριες πτυχές της σχολικής ηγεσίας (π.χ. σχολικό κλίμα, επαγγελματική ανάπτυξη και κατάρτιση, ανάπτυξη προγραμμάτων, οικονομική διαχείριση σχολείου, διοίκηση σχολείου) Δήλωση βαθμού : 1. σημαντικότητας της κάθε δήλωσης για αποτελεσματική σχολική ηγεσία 2. ανάγκης βελτίωσης της απόδοσης των ερωτηθέντων για κάθε δήλωση 12
Μεθοδολογία Περιεχόμενα ερωτηματολογίου Ποιοτική μέτρηση Δήλωση τριών σημαντικών αναγκών βελτίωσης της αποτελεσματικότητας των διευθυντών Δημοτικής Εκπαίδευσης στην Κύπρο Δικαιολόγηση ανάγκης βελτίωσης Παροχή εισηγήσεων για κάθε ανάγκη 13
Μεθοδολογία Ανάλυση δεδομένων Ποσοτική ανάλυση Χρήση SPSS for Windows, Version 12.0 Περιγραφική στατιστική Παραγοντική ανάλυση Πολλαπλή ανάλυση διασποράς (MANOVA) Ποιοτική ανάλυση Ανάλυση περιεχομένου 14
Μεθοδολογία Δείγμα Δείγμα: Σύνολο πληθυσμού των διευθυντών Δημοτικής Εκπαίδευσης στην Κύπρο με μόνιμη τοποθέτηση τη σχολική χρονιά 2003/2004 Αποστολή ερωτηματολογίων σε 293 διευθυντές την Άνοιξη του 2004 Επιστροφή συμπληρωμένων ερωτηματολογίων από 188 διευθυντές (ποσοστό επιστροφής 64.2%) 15
Χαρακτηριστικά Δείγματος Άνδρες: 43% - Γυναίκες : 57% Μεγάλη πλειοψηφία των ερωτηθέντων (94%) ήταν μεταξύ 50 και 60 ετών. Μεγάλη πλειοψηφία των ερωτηθέντων (94%) είχε λιγότερο από 4 χρόνια διευθυντικής πείρας στο ίδιο σχολείο. 83% είχε λιγότερο από 4 χρόνια διευθυντικής πείρας. 89% κατείχε Πτυχίο ή Δίπλωμα Παιδαγωγικής Ακαδημίας και 11% κατείχε μεταπτυχιακό τίτλο επιπέδου Master. 16
Αποτελέσματα Οι κύπριοι διευθυντές θεωρούν σημαντικές όλες τις διοικητικές πτυχές που παρουσιάζονται στις 38 δηλώσεις (Μέσος Όρος σημασίας δηλώσεων: 4.40) Μεγάλη σημασία αποδίδεται σε τρεις γενικές περιοχές : Σχολική διοίκηση και οικονομική διαχείριση Σχολικό κλίμα Σχολική ηγεσία 17
Αποτελέσματα Οι κύπριοι διευθυντές δηλώνουν ότι έχουν μικρές έως και μέτριες ανάγκες βελτίωσης της απόδοσής τους ως διευθυντές (Μέσος όρος ανάγκης βελτίωσης: 2.22) Μεγαλύτερες ανάγκες παρουσιάζονται σε τομείς όπως η ενσωμάτωση των προγραμμάτων για παιδιά με ειδικές ανάγκες στο σχολικό πρόγραμμα, η αποτελεσματική χρήση της αναπτυξιακής μεθόδου επιθεώρησης/αξιολόγησης του προσωπικού, ο εντοπισμός και η εφαρμογή ερευνητικών αποτελεσμάτων για βελτίωση του σχολείου και η βελτίωση ηγετικών ικανοτήτων μέσα από προσωπικές πρωτοβουλίες. 18
Αποτελέσματα Παράγοντες αναγκών βελτίωσης διευθυντών και σημασία τους Στήριξη και ενίσχυση προσωπικού για επίτευξη στόχων (4.55) Επίβλεψη σχολείου και διαχείριση πόρων (4.39) Αξιολόγηση διδασκαλίας και διοίκηση προσωπικού (4.19) Επικοινωνία και ανάληψη πρωτοβουλιών για βελτίωση του σχολείου (4.54) 19
Στήριξη και ενίσχυση προσωπικού για επίτευξη στόχων (Π1) Ενδυνάμωση συναδελφικότητας και αισθήματος ομάδας μεταξύ του προσωπικού Αποτελεσματικότητα στον προγραμματισμό ενεργειών και στη χρήση υλικών Αναγνώριση εξαιρετικών επιδόσεων Διατύπωση αποστολής σχολείου με σαφήνεια και ενθάρρυνση προσωπικού για συμμετοχή στην υλοποίησή της Έγκαιρη υποβολή εκθέσεων στο ΥΠΠ Δημιουργία κοινού οράματος για πρόοδο 20
Στήριξη και ενίσχυση προσωπικού για επίτευξη στόχων (Π1) Στενή συνεργασία με ΥΠΠ Ανάπτυξη πρωτοβουλιών με στόχο τη δημιουργία θετικού κλίματος Παρουσίαση θετικής εικόνας σχολείου στην κοινότητα 21
Επίβλεψη σχολείου και διαχείριση πόρων (Π2) Παρακολούθηση χρήσης, συντήρησης και αντικατάστασης υλικοτεχνικού εξοπλισμού Επίβλεψη εγκαταστάσεων σχολείου Γνώση των αναγκών της κοινότητας και πρωτοβουλία για ικανοποίησή τους Συμμόρφωση με πολιτική ΥΠΠ Παροχή διδακτικών μέσων και υλικών Ετοιμασία προϋπολογισμού και τήρηση βιβλίων Διανομή πληροφοριακού υλικού 22
Αξιολόγηση διδασκαλίας και διοίκηση προσωπικού (Π3) Επίβλεψη ανανέωσης προγραμμάτων και ανταπόκριση στις ανάγκες των μαθητών Ενσωμάτωση προγραμμάτων για παιδιά με ειδικές ανάγκες στο σχολικό πρόγραμμα Παρακολούθηση διδακτικών και διοικητικών διαδικασιών Διαμόρφωση σαφών προσδοκιών ως προς τις διδακτικές στρατηγικές, τη διεύθυνση της τάξης και την επικοινωνία με το κοινό Χρήση συγκεκριμένης μεθόδου παρακολούθησης διδασκαλίας Χρήση αναπτυξιακής μεθόδου επιθεώρησης/αξιολόγησης του προσωπικού 23
Επικοινωνία και ανάληψη πρωτοβουλιών για βελτίωση του σχολείου (Π4) Προώθηση και μετάδοση προσδοκιών για ψηλή απόδοση Μελέτη και χρήση αποτελεσμάτων ερευνών για βελτίωση σχολείου Ανάληψη σημαντικών πρωτοβουλιών για βελτίωση σχολείου Αποτελεσματική επικοινωνία με γονείς 24
Δείκτες Αξιοπιστίας α για κάθε Παράγοντα Π1 (Στήριξη/ενίσχυση προσωπικού).94 Π2 (Επίβλεψη σχολείου/διαχείριση πόρων).90 Π3 (Αξιολόγηση διδασκαλίας/προσωπικού).85 Π4 (Επικοινωνία/ανάληψη πρωτοβουλιών).84 25
Αποτελέσματα Διαφορές στο βαθμό ανάγκης βελτίωσης διευθυντών Εξέταση διαφορών στο βαθμό ανάγκης βελτίωσης διευθυντών με βάση τα έτη υπηρεσίας στο σχολείο, τα έτη υπηρεσίας σε θέση διευθυντή, το φύλο και τα προσόντα τους Χρήση πολλαπλής ανάλυσης διασποράς (MANOVA) ανεξάρτητες μεταβλητές: έτη υπηρεσίας στο σχολείο, έτη υπηρεσίας σε θέση διευθυντή, φύλο και προσόντα εξαρτημένες μεταβλητές : παράγοντες (Π1, Π2, Π3 και Π4) 26
Αποτελέσματα Διαφορές στο βαθμό ανάγκης βελτίωσης διευθυντών Στατιστικά σημαντικές διαφορές στους παράγοντες Π1 (Στήριξη και ενίσχυση προσωπικού) και Π2 (Επίβλεψη σχολείου και διαχείριση πόρων) σε σχέση με τα χρόνια υπηρεσίας στο σχολείο Οι διευθυντές με περισσότερα χρόνια υπηρεσίας δηλώνουν μεγαλύτερες ανάγκες βελτίωσης στον Π1 και στον Π2. 27
Αποτελέσματα Διαφορές στο βαθμό ανάγκης βελτίωσης διευθυντών Διευθυντές με 4 ή λιγότερα χρόνια υπηρεσίας στο ίδιο σχολείο (μέσοι όροι αναγκών βελτίωσης) Π1 : 2.08 Π2 : 1.94 Διευθυντές με 5 ή περισσότερα χρόνια υπηρεσίας στο ίδιο σχολείο (μέσοι όροι αναγκών βελτίωσης) Π1 : 2.60 Π2 : 2.34 28
Αποτελέσματα Διαφορές στο βαθμό ανάγκης βελτίωσης διευθυντών Στατιστικά σημαντικές διαφορές στον παράγοντα Π2 (Επίβλεψη σχολείου και διαχείριση πόρων) σε σχέση με το φύλο Οι γυναίκες διευθύντριες δηλώνουν μεγαλύτερες ανάγκες βελτίωσης στον Π2 σε σχέση με τους άνδρες. Μέσος όρος αναγκών βελτίωσης στον Π2 Γυναίκες: 2.05 Άνδρες: 1.86 29
Αποτελέσματα Ποιοτική Έρευνα Η ανάλυση περιεχομένου κατέδειξε 8 περιοχές αναγκών βελτίωσης των διευθυντών: Σχολική ηγεσία και διοίκηση Επαγγελματική ανάπτυξη και επιμόρφωση Διοίκηση προσωπικού Σχολικό κλίμα Ανάπτυξη προγραμμάτων Διαχείριση πόρων Επίλυση προβλημάτων και λήψη αποφάσεων Συνεργασία με γονείς και κοινότητα 30
Αποτελέσματα Ποιοτική Έρευνα Οι διευθυντές διοικούν τα σχολεία στη βάση της εμπειρίας που αποκτούν άτυπα στην εργασία τους (apprenticeship style model). Πιστεύουν ότι χρειάζεται να προετοιμάζονται συστηματικά για την εκτέλεση των καθηκόντων τους. Τονίζουν τη σημασία της αυτονόμησης της σχολικής μονάδας για την ανάληψη πρωτοβουλιών από μέρους τους. 31
Συμπεράσματα Οι κύπριοι διευθυντές αποδίδουν πολύ μεγάλη σημασία σε όλες τις πτυχές του έργου του αποτελεσματικού διευθυντή. Οι κύπριοι διευθυντές δηλώνουν ότι έχουν μικρές έως και μέτριες ανάγκες βελτίωσης της απόδοσής τους. Οι κύριες περιοχές αναγκών βελτίωσης των διευθυντών είναι η στήριξη/ενίσχυση προσωπικού για επίτευξη στόχων, η επίβλεψη σχολείου και η διαχείριση πόρων, η αξιολόγηση διδασκαλίας και η διοίκηση προσωπικού, και η επικοινωνία και η ανάληψη πρωτοβουλιών για τη βελτίωση του σχολείου. 32
Συμπεράσματα Οι διευθυντές με περισσότερα χρόνια υπηρεσίας δηλώνουν μεγαλύτερες ανάγκες βελτίωσης στον Παράγοντα «Στήριξη και Ενίσχυση Προσωπικού» και στον Παράγοντα «Επίβλεψη Σχολείου και Διαχείριση Πόρων». Οι γυναίκες διευθύντριες δηλώνουν μεγαλύτερες ανάγκες βελτίωσης στον Παράγοντα «Επίβλεψη Σχολείου και Διαχείριση Πόρων». Οι διευθυντές πιστεύουν ότι χρειάζεται να προετοιμάζονται συστηματικά για την εκτέλεση των καθηκόντων τους. 33
Εισηγήσεις Ανάγκη βελτίωσης της αποτελεσματικότητας των διευθυντών με συγκεκριμένα μέτρα. Στο σχεδιασμό των μέτρων πρέπει να ληφθούν υπόψη οι διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των διευθυντών. Χρήση μέτρων όπως Η δημιουργία/ενίσχυση μεταπτυχιακών προγραμμάτων στην Εκπαιδευτική Διοίκηση / Αξιολόγηση Η παροχή συνεχούς επιμόρφωσης για τους εν υπηρεσία διευθυντές (μέσω σεμιναρίων, επισκέψεων σε σχολεία στην Κύπρο και το εξωτερικό, εμπλοκής σε ερευνητικά έργα κτλ.) Δημιουργία μονάδας συλλογής και καταγραφής πρόσφατων ερευνητικών δεδομένων στο ΥΠΠ σε θέματα εκπαιδευτικής διοίκησης καθώς και σε γενικότερα εκπαιδευτικά θέματα 34
Εισηγήσεις Ανάγκη για μεγαλύτερες τομές / δομικές αλλαγές στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστημα όπως Διοικητική αποκέντρωση και απομάκρυνση από γραφειοκρατικά πρότυπα Τοποθέτηση σε διευθυντικές θέσεις σύμφωνα με τα προσόντα των υποψηφίων Συστηματική και συνεχής διερεύνηση του βαθμού επαγγελματικής ικανοποίησης των διευθυντών / εκπαιδευτικών και λήψη προληπτικών μέτρων 35
Εισηγήσεις We can no longer afford to wait, as research indicates that indeed effective school leaders are a key determinant for an effective school (Scheerens, 2004) 36