ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟ 22 ΜΑΪΟΥ 2004 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Κείµενο διδαγµένο από το πρωτότυπο Λυσίου Ὑπέρ Μαντιθέου, 19-21 19 Ὥστε οὐκ ἄξιον ἀπ' ὄψεως, ὦ βουλή, οὔτε φιλεῖν οὔτε µισεῖν οὐδένα, ἀλλ' ἐκ τῶν ἔργων σκοπεῖν πολλοί µὲν γὰρ µικρὸν διαλεγόµενοι καὶ κοσµίως ἀµπεχόµενοι µεγάλων κακῶν αἴτιοι γεγόνασιν, ἕτεροι δὲ τῶν τοιούτων ἀµελοῦντες πολλὰ κἀγαθὰ ὑµᾶς εἰσιν εἰργασµένοι. 20 Ἤδη δέ τινων ῃσθόµην, ὦ βουλή, καὶ διὰ ταῦτα ἀχθοµένων µοι, ὅτι νεώτερος ὤν ἐπεχείρησα λέγειν ἐν τᾦ δήµῳ. ἐγὼ δὲ τὸ µὲν πρῶτον ἠναγκάσθην ὑπὲρ τῶν ἐµαυτοῦ πραγµάτων δηµηγορῆσαι, ἔπειτα µέντοι καὶ ἐµαυτῷ δοκῶ φιλοτιµότερον διατεθῆναι τοῦ δεόντος, 21 ἅµα µὲν τῶν προγόνων ἐνθυµούµενος, ὅτι οὐδὲν πέπαυνται τὰ τῆς πόλεως πράττοντες, ἅµα δὲ ὑµᾶς ὁρῶν (τὰ γὰρ ἀληθῆ χρὴ λέγειν) τοὺς τοιούτους µόνους <τινὸς> ἀξίους νοµίζοντας εἶναι, ὥστε ὁρῶν ὑµᾶς ταύτην τὴν γνώµην ἔχοντας τίς οὐκ ἄν ἐπαρθείη πράττειν καὶ λέγειν ὑπὲρ τῆς πόλεως; ἔτι δὲ τί ἅν τοῖς τοιούτοις ἄχοισθε; οὐ γὰρ ἕτεροι περὶ αὐτῶν κριταὶ εἰσιν, ἀλλ' ὑµεῖς. Α. Από το κείµενο που σας δίνεται να µεταφράσετε στο τετράδιό σας το τµήµα: «ἐγώ δέ τό µέν πρÿtom... Äkk»le r». Β. Να γράψετε στο τετράδιό σας τις απαντήσεις των παρακάτω ερωτήσεων: Β1. Με ποια επιχειρήµατα ο Μαντίθεος αιτιολογεί την ενασχόλησή του µε τα κοινά, παρά τη νεαρή του ηλικία; Να απαντήσετε σύµφωνα µε τα δεδοµένα των παραγράφων 20 21. Μονάδες 15 Β2. Το απόσπασµα: «Ἤδη δέ τινων ἀλλ' ὑµεῖς» αποτελεί τον επίλογο του Ὑπέρ Μαντιθέου λόγου του Λυσία. Σύµφωνα µε την εισαγωγή του σχολικού βιβλίου: «Με τον επίλογο συνήθως επιδιώκονται δύο κυρίως σκοποί, η ανάµνηση, που επιτυγχάνεται µε µια συντοµότατη ανακεφαλαίωση των βασικών θέσεων του λόγου και η παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή». Αφού διαβάσετε το απόσπασµα αυτό, να απαντήσετε στο ερώτηµα αν ο Λυσίας επιδιώκει ή όχι τους σκοπούς αυτούς στον επίλογό του. Να τεκµηριώσετε την απάντησή σας µε αναφορά σε συγκεκριµένα σηµεία του αποσπάσµατος. Μονάδες 15 Β3. Ποιοι ήταν οι πολιτικοί λόγοι που ευνόησαν τη γέννηση της συστηµατικής ρητορείας στην αρχαιότητα; Ποιοι ήταν οι θεµελιωτές της και τι γνωρίζετε για το έργο τους; 1
Β4. Äwholómym, diateh mai, qÿm, Än our, pqçtteim: Να γράψετε ένα οµόρριζο ουσιαστικό και ένα οµόρριζο επίθετο της αρχαίας ή της νέας ελληνικής για καθεµιά από τις παραπάνω λέξεις (τα οµόρριζα µπορούν να είναι απλά ή σύνθετα). Γ. Αδίδακτο κείµενο Πλάτων, Μένων 71Ε κ.ε. Πρῶτον µέν, εἰ βούλει ἀνδρὸς ἀρετήν, ῥᾴδιον, ὅτι αὕτη ἐστὶν ἀνδρὸς ἀρετή, ἱκανὸν εἶναι τὰ τῆς πόλεως πράττειν, καὶ πράττοντα τοὺς µὲν φίλους εὖ ποιεῖν, τοὺς δ' ἐχθροὺς κακῶς, καὶ αὐτὸν εὐλαβεῖσθαι µηδὲν τοιοῦτον παθεῖν. Εἰ δὲ βούλει γυναικὸς ἀρετήν, οὐ χαλεπὸν διελθεῖν, ὅτι δεῖ αὐτὴν τὴν οἰκίαν εὖ οἰκεῖν, σῴζουσαν τε τὰ ἔνδον καὶ κατήκοον οὖσαν τοῦ ἀνδρός. Καὶ ἄλλη ἐστὶν παιδὸς ἀρετή, καὶ θηλείας καὶ ἄρρενος, καὶ πρεσβυτέρου ἀνδρός, εἰ µὲν βούλει, ἐλευθέρου, εἰ δὲ βούλει δούλου. Καὶ ἄλλαι πάµπολλαι ἀρεταί εἰσιν, ὥστε οὐκ ἀπορία εἰπεῖν ἀρετῆς πέρι ὅ,τι ἐστίν. εὐλαβεῖσθαι= να προσέχει διελθεῖν= να εξηγήσει κανείς οὐκ ἀπορία (ἐστί)= δεν είναι δύσκολο Γ1. Να µεταφράσετε στο τετράδιό σας το παραπάνω κείµενο. Μονάδες 20 Γ2. Να γράψετε στο τετράδιό σας τους τύπους που σας ζητούνται για καθεµιά από τις παρακάτω λέξεις: τῆς πόλεως: αιτιατική ενικού και αιτιατική πληθυντικού οὖσαν: γενική ενικού και ονοµαστική πληθυντικού στο ίδιο γένος παιδὸς: γενική πληθυντικού και δοτική πληθυντικού ποιεῖν: απαρέµφατο µέλλοντα ενεργητικής φωνής διελθεῖν: β ενικό πρόσωπο υποτακτικής του ίδιου χρόνου πράττειν: α ενικό πρόσωπο οριστικής παρακειµένου της µέσης φωνής εἰπεῖν: β ενικό πρόσωπο προστακτικής του ίδιου χρόνου και της ίδιας φωνής. Γ3. α. Στην τελευταία περίοδο «Καὶ ἄλλαι ἐστίν» να βρείτε τις προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος τους. Μονάδες 3 Γ3. β. Να αναγνωρίσετε συντακτικώς τα παρακάτω: pqÿtom, tç t r p keyr, to r ïwhqo r, lgdóm, o je m, jatüjoom, pçlpokkai. Μονάδες 7 2
Α. Μετάφραση διδαγµένου κειµένου ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Εγώ όµως πρώτα-πρώτα αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγους για προσωπικές µου υποθέσεις, έπειτα όµως µου φαίνεται ότι έδειξα µεγαλύτερη από ό,τι έπρεπε φιλοδοξία, από τη µια επειδή είχα στη µνήµη µου ότι οι πρόγονοι δεν είχαν σταµατήσει καθόλου να ασχολούνται µε τα κοινά της πόλης και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να θεωρείτε ότι µόνο αυτοί είναι αξιόλογοι εποµένως ποιος βλέποντας ότι εσείς έχετε αυτή τη γνώµη δεν θα ενθαρρυνόταν να ενεργεί και να µιλά για την πόλη; επιπλέον γιατί δυσανασχετείτε εσείς µε τέτοιους (ανθρώπους); διότι γι αυτούς δεν είναι άλλοι οι κριτές, αλλά εσείς. Β.1. Σύµφωνα µε το νόµο του Σόλωνα, δικαίωµα αγόρευσης στην Εκκλησία του δήµου είχαν µόνο οι Αθηναίοι πολίτες άνω των 50 ετών και οι µεγαλύτεροι αγόρευαν πρώτοι. Το προνόµιο της ηλικίας είχε προ πολλού καταργηθεί και όλοι οι πολίτες από 20 ετών και άνω µπορούσαν να µιλήσουν. Γενικά πάντως οι νέοι απέφευγαν για λόγους ευγενείας να λάβουν πρώτοι το λόγο. Ο Μαντίθεος, λοιπόν, αιτιολογεί την ενασχόλησή του µε τα κοινά, παρά τη νεαρή του ηλικία, υποστηρίζοντας ότι αναγκάστηκε να µιλήσει δηµόσια, για να διασώσει την πατρική περιουσία από τον κίνδυνο της δήµευσης, όπως αφήνει ο ίδιος να διαφανεί µε τη φράση του «διά τάς συµφοράς τάς τοῦ πατρός». Επίσης, φιλοδόξησε να µιµηθεί τους προγόνους δείχνοντας, όπως παραδέχεται, µε ειλικρίνεια, υπερβολικό ζήλο. Ο Μαντίθεος, ακόµη, εγκωµιάζει τους βουλευτές, οι οποίοι ως εκφραστές του πνεύµατος της πολιτείας, υπηρέτες και προστάτες του κοινού συµφέροντος, µε την ανάλογη στάση τους παρακινούν τον κάθε πολίτη να ασχοληθεί µε τα ζητήµατα της πόλης του. Β.2. Ο Λυσίας στον Επίλογο του λόγου του «Ὑπέρ Μαντιθέου», δεν επιδιώκει ούτε την ανάµνηση, ούτε την παθοποιΐα, γεγονός που οφείλεται στον τόνο αυτοπεποίθησης, ο οποίος είναι διάχυτος σε όλο το λόγο του. Ωστόσο, ο οµιλητής επιδιώκει να δηµιουργήσει στο ακροατήριο ευνοϊκή ατµόσφαιρα για τον εαυτό του, σχετικά µε τις πεποιθήσεις, τις φιλοδοξίες και τα κίνητρά του. Η αναφορά στους προγόνους κάνει τους ακροατές του να κυριευθούν από αισθήµατα υπερηφάνειας και φιλοτιµίας, µε στόχο την ευνοϊκή διάθεση προς το πρόσωπό του. Αποφεύγει να ικετεύσει τους βουλευτές, ενώ παράλληλα επιδιώκει την εύνοιά τους, προβάλλοντάς τους ως εκφραστές του πνεύµατος της πολιτείας, αλλά και ως κριτές των 3
πολιτών αυτών που θέλουν να αναδειχθούν στα κοινά. Υποδεικνύει, επίσης, στους βουλευτές τη στάση τους απέναντι στους ανθρώπους µε πολιτικές φιλοδοξίες λέγοντας ότι δεν πρέπει να δυσανασχετούν. Το εγκώµιο προς τους βουλευτές ενισχύεται µε τη ρητορική ερώτηση «τίς οὐκ ἄν ἐπαρθείη πράττειν καί λέγειν ὑπέρ τῆς πόλεως;», η οποία ισοδυναµεί µε έντονη κατάφαση και τελειώνει την απολογία του υποβάλλοντάς τους µια δεύτερη ρητορική ερώτηση, που ισοδυναµεί µε έντονη άρνηση «ἔτι δἑ τί ἄν τοῖς τοιούτοις ἄχθοισθε;». Η παράλειψη, τέλος, της ανάµνησης προσδίδει φυσικότητα και έναν πιο αυθόρµητο τόνο στο λόγο. Β.3. Εισαγωγή, βλέπε σχολικό βιβλίο σελίδα 10: «Υπάρχει βεβαίως αρκετή απόσταση η αυστηρή Πλατωνική κριτική». Β.4. ἀχθοµένων: αχθοφόρος, επαχθής διατεθῆναι: κατάθεση, σύνθετος ὁρῶν: όραση, διορατικός ἀξίους: αξία, ανάξιος πράττειν: πράξη, πρακτικός Γ.1. Μετάφραση αδίδακτου κειµένου Αρχικά λοιπόν, εάν θέλεις (να σου εξηγήσει κάποιος) την αρετή του άνδρα, είναι εύκολο να πει ότι αυτή είναι αρετή του άνδρα, δηλαδή να είναι ικανός να διαχειρίζεται τις υποθέσεις της πολιτείας και κάνοντας (αυτό) τους µεν φίλους να ευεργετεί, ενώ τους εχθρούς να τους βλάπτει, και ο ίδιος να προσέχει να µην πάθει τίποτε παρόµοιο. Αν, από την άλλη, επιθυµείς την αρετή της γυναίκας, δεν είναι δύσκολο να εξηγήσει κανείς, ότι αυτή πρέπει να διευθύνει το σπίτι της σωστά και µε το να διαφυλάσσει τις εσωτερικές υποθέσεις και µε το να είναι υπάκουη στον άνδρα. Υπάρχει και άλλη αρετή παιδιού, και κοριτσιού και αγοριού, και µεγαλύτερου σε ηλικία άνδρα, εάν θέλεις, ελεύθερου, εάν θέλεις, δούλου. Υπάρχουν και άλλες πάρα πολλές αρετές, ώστε δεν είναι δύσκολο να πει κανείς για την αρετή τι είναι. Γ.2. τῆς πόλεως: τήν πόλιν, τάς πόλεις οὖσαν: οὔσης, οὖσαι παιδός: παίδων, παισί(ν) ποιεῖν: ποιήσειν διελθεῖν: διέλθῃς πράττειν: πέπραγµαι εἰπεῖν : εἰπέ 4
Γ. 3.α. «Καί ἄλλαι...εἰσίν»: Κύρια πρόταση «ὥστε...πέρι»: ευτερεύουσα συµπερασµατική απαρεµφατική πρόταση «ὅ,τι ἐστίν»: ευτερεύουσα πλάγια ερωτηµατική πρόταση Γ.3.β. πρῶτον: επιρρηµατικός προσδιορισµός χρόνου τά τῆς πόλεως: Αντικείµενο στο «πράττειν» τούς ἐχθρούς: αντικείµενο στο (κακῶς) «ποιεῖν» µηδέν: Σύστοιχο αντικείµενο στο «παθεῖν» οἰκεῖν: Υποκείµενο στο «δεῖ», τελικό απαρέµφατο κατήκοον: Κατηγορούµενο από τη µετοχή «οὖσαν» πάµπολλαι: Επιθετικός προσδιορισµός στο «ἀρεταί» Επιµέλεια: ΓΡΗΓΟΡΑΤΟΥ Ι. ΣΙΤΑΡΑ Φ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ Α. 5