Ιούλιος Καίσαρ (101/100-44 π.χ.) Α. Βίος: Ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρ γεννήθηκε πιθανόν το έτος 100 π.χ. Έγινε pontifex maximus το 63, ύπατος το 59 και έπαρχος της Γαλατίας τα έτη 58-51. Μετά την επιστροφή του στη Ρώμη έρχεται σε ρήξη με τον Πομπήιο, τον νικά σε πολλές μάχες, ώσπου τον εξοβελίζει οριστικά το 48 π.χ. στη μάχη των Φαρσάλων. Γίνεται για ένα μικρό χρονικό διάστημα μονοκράτορας, λίγο πριν δολοφονηθεί το έτος 44. Ως ρήτορας διακρινόταν για τον λαμπρό του λόγο (Κικέρων, συγγραφέας για τη σαφήνειά του. Brut. 252) και ως Β. Έργα: Έχουν χαθεί το γραμματικό του έργο De analogia, όπως επίσης και το ταξιδιωτικό του ποίημα Iter (που αφορούσε την εκστρατεία στην Ισπανία το 46) και το πολιτικό του κείμενο που στρεφόταν εναντίον του Κάτωνα του Νεοτέρου (Αnticato). Πολιτικό περιεχόμενο έχουν τα σωζόμενα έργα του, Commentarii de bello Gallico σε 7 βιβλία (για τα χρόνια 58-52) και Commentarii de bello civili σε 3 βιβλία (για τα χρόνια 49-48). Από τα διάφορα έργα που συνεχίζουν την ιστορία αυτών των χρόνων μόνο το 8 ο βιβλίο του Bellum Gallicum γράφτηκε πιθανώς από τον αξιωματικό του Καίσαρα, A. Hirtius, ενώ τα έργα Bellum Alexandrinum, Bellum Africum και Βellum Hispaniense προέρχονται από το περιβάλλον του Hirtius. Ο Καίσαρ για το Bellum Gallicum, το οποίο 1
συνέθεσε το 52/1, χρησιμοποίησε μεταξύ άλλων τις εκθέσεις που έστελνε κάθε χρόνο στη Σύγκλητο. Γ. Λογοτεχνικό υπόβαθρο των υπομνημάτων (Commentarii) Το υπόμνημα, ως λογοτεχνικό είδος, είχε μακρά ιστορία. Ο ελληνικός του πρόσοδρομος ήταν το ὑπόμνημα, ένας όρος που χρησιμοποιήθηκε για επίσημα έγγραφα, πρακτικά, διοικητικές αναφορές, ιδιωτικά έγγραφα ή ακόμη και ημερολόγια. Ήταν μια αφηγηματική έκθεση των γεγονότων για ιστορικούς σκοπούς. Διακρινόταν από την Ιστορία η οποία είχε συντεθεί μέσα σε έναν ηθικολογικό σκελετό και με ενσυνείδητη λογοτεχνική μορφή. Δ. Bellum Gallicum (δομή, γλώσσα, ύφος) Το έργο χωρίζεται σε 7 βιβλία και καλύπτουν τα έτη 58 έως 52 π.χ., μια περίοδο που υπήρξε που ο Καίσαρ υπέταξε συστηματικά ολόκληρη τη Γαλατία. 1. Δομή: Το 1 ο βιβλίο ασχολείται με την ήττα των Ελβετών και ξεχωριστά του Γερμανού Αριοβίστου, το 58 π.χ. Στο 2 ο βιβλίο περιγράφεται η εξέγερση των γαλατικών φυλών και η απεγνωσμένη αναμέτρηση του Καίσαρα με τους Νερβίους. Το 3 ο βιβλίο ασχολείται με την υποταγή των Βενέτων, μιας παραλιακής φυλής της δυτικής Γαλατίας. 2
Στο βιβλίο 4 περιγράφονται επιδρομές πέρα από το Ρήνο και επιχειρήσεις εναντίον επαναστατών Γαλατών αρχηγών, του Ινδουτιομάρου και του Αμβιόριγα. Στο βιβλίο 6 αφηγείται το συνεχιζόμενο αγώνα κατά του Αμβιόριγα Στο βιβλίο 7 διηγείται με πλήρη κλιμάκωση τςη εξέγερσης του Βερκιγγετόριγα, που αποκορυφώθηκε με την πολιορκία του και συνθηκολόγηση στην Αλεσία, το 52 π..χ. 2. Γλώσσα και ύφος: Η γλώσσα του Καίσαρα είναι απλή, με σύντομες περιόδους. Το ύφος του είναι επίσης λιτό και το διακρίνει μια ξεκάθαρη αφήγηση γεγονότων. Ο τρόπος γραφής του είναι αβίαστος και ταυτόχρονα συναρπαστικός. Από το έργο του αντλούμε σημαντικές ιστορικές πληροφορίες, αλλά δεν πρέπει να λησμουνούμε την υποκειμενικότητά του. 3
Caesar, Bellum Gallicum, Liber I Ι. Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam qui ipsorum lingua Celtae, nostra Galli appellantur. Hi omnes lingua, institutis, legibus inter se differunt. Gallos ab Aquitanis Garumna flumen, a Belgis Matrona et Sequana dividit. Horum omnium fortissimi sunt Belgae, propterea quod a cultu atque humanitate provinciae longissime absunt, minimeque ad eos mercatores saepe commeant atque ea quae ad effeminandos animos pertinent important, proximique sunt Germanis, qui trans Rhenum incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt. Qua de causa Helvetii quoque reliquos Gallos virtute praecedunt, quod fere cotidianis proeliis cum Germanis contendunt, cum aut suis finibus eos prohibent aut ipsi in eorum finibus bellum gerunt. Eorum una, pars, quam Gallos obtinere dictum est, initium capit a flumine Rhodano, continetur Garumna flumine, Oceano, finibus Belgarum, attingit etiam ab Sequanis et Helvetiis flumen Rhenum, vergit ad septentriones. Belgae ab extremis Galliae finibus oriuntur, pertinent ad inferiorem partem fluminis Rheni, spectant in septentrionem et orientem solem. Aquitania a Garumna flumine ad Pyrenaeos montes et eam partem Oceani quae est ad Hispaniam pertinet; spectat inter occasum solis et septentriones. Ι. Ολόκληρη η Γαλατία χωρίζεται σε τρία μέρη, από τα οποία στο ένα κατοικούν οι Βέλγοι, στο άλλο οι Ακυτανοί και στο τρίτο το έθνος που στη γλώσσα του αποκαλούνται Κέλτες, ενώ στη δική μας Γαλάτες. Όλοι αυτοί διαφέρουν μεταξύ τους στη γλώσσα, στο καθεστώς και τους νόμους. Τους Γαλάτες τους χωρίζει από τους Ακυτανούς ο ποταμός 4
Γαρόννης, από τους Βέλγους οι ποταμοί Μάρνης και Σηκουάνας. Από όλους αυτούς ισχυρότεροι είναι οι Βέλγοι, επειδή επιπλέον είναι πολύ απομακρυσμένοι από την καλλιέργεια και τον πολιτισμό της επαρχίας και τους επισκέπτονται πολύ σπάνια έμποροι που εισάγουν τα προϊόντα που εκθηλύνουν τις ψυχές των ανθρώπων. Επίσης, επειδή γειτνιάζουν με τους Γερμανούς, που κατοικούν πέρα από τον Ρήνο, με τους οποίους πολεμούν διαρκώς. Γι αυτό το λόγο, οι Ελβετοί ξεπερνούν τους υπόλοιπους Γαλάτες στην ανδρεία, μιας και μάχονται εναντίον των Γερμανών σχεδόν καθημερινά, καθώς είτε προσπαθούν να τους αναχαιτίζουν από τη χώρα τους, είτε επιτίθενται στη χώρα εκείνων. Το ένα τμήμα από αυτή τη χώρα, που, όπως έχει ειπωθεί, κατοικείται από τους Γαλάτες, αρχίζει από τον ποταμό Ροδανό και οριοθετείται από τον ποταμό Γαρόννη και τη χώρα των Βέλγων. Ακόμη από την πλευρά των Σηκουανών και των Ελβετών αγγίζει τον ποταμό Ρήνο, και γενικότερα ο προσανατολισμός είναι προς το βορρά. Οι Βέλγοι ξεκινούν από τις εσχατιές της επικράτειας της Γαλατίας, φτάνουν έως το χαμηλότερο τμήμα του ποταμού Ρήνου και βλέπουν προς τον βορρά και την ανατολή του ηλίου. Η Ακυτανία ξεκινά από τον ποταμό Γαρόννη και φτάνει σ αυτό το τμήμα του Ωκεανού που βρίσκεται στην Ισπανία. Ο προσανατολισμός της είναι μεταξύ δύσης και βορρά. 5