Η οδοντιατρική στην Αρχαία Αίγυπτο Οδοντίατρος ỉrw ỉbḥ (αυτός που ασχολείται με τα δόντια)
Περίοδοι ακμής του αρχαίου Αιγυπτιακού πολιτισμού Ένωση βασιλείων άνω και κάτω Αιγύπτου (Μήνης 3100 περίπου π.χ) Περίοδοι των τριών βασιλείων Αρχαίο (3000-2200 περίπου π.χ.) Μέσο (2050-1800 περίπου π.χ.) Νέο (1580-1100 περίπου π.χ.)
Ιμχοτέπ «αυτός που έρχεται εν ειρήνη» Αγαλματίδιο του Ιμχοτέπ, Μουσείο του Λούβρου. Αρχιτέκτονας, μηχανικός, ιατρός, ιερέας. Η κλιμακωτή πυραμίδα του Φαραώ Ζοζέρ Χτίστηκε από τον Ιμενχοτέπ τον 27 ο αιώνα π.χ.
Ο αρχαιότερος ιατρός της ανθρωπότητας που είναι γνωστός με το όνομά του Εζύ-Ρα «Επόπτης των βασιλικών γραφέων» «Ο μέγιστος των οδοντιάτρων και ιατρών»
Αναφορά Ηροδότου σχετικά με την άσκηση της ιατρικής «Και την ιατρική τέχνη την έχουν μοιραστεί μεταξύ τους με τον εξής τρόπο: ο κάθε ιατρός είναι μονάχα για μια ασθένεια και όχι για περισσότερες. Και όπου ρίξεις το βλέμμα σου πλήθος οι ιατροί. Γιατί άλλοι ασχολούνται με τις ασθένειες των ματιών, άλλοι της κεφαλής, άλλοι των δοντιών, άλλοι της κοιλιάς και άλλοι για αφανείς ασθένειες». Ηροδότου Ιστορίαι (ΙΙ. 84 )
Οι γνώσεις μας για την άσκηση της οδοντιατρικής στην Αρχαία Αίγυπτο και την οδοντοστοματολογική κατάσταση των Αρχαίων Αιγυπτίων προέρχονται από: Παπύρους (γραπτά κείμενα) Σκελετούς και μούμιες Τοιχογραφίες Αντικείμενα που βρέθηκαν σε τάφους Γραπτά Ελλήνων και Ρωμαίων συγγραφέων
Η στήλη της ροζέττας (Βρετανικό Μουσείο) Περιείχε το ίδιο κείμενο γραμμένο στην ιερογλυφική γραφή στην απλοποιημένη ιερογλυφική γραφή και στην Ελληνική γλώσσα. Ανακαλύφθηκε το 1799 από τον Γάλλο αξιωματικό Pierre-François-Xavier Bouchard Μεταφράστηκε το 1822 από τον Γάλλο αρχαιολόγο Jean-François Champollion
Η οδοντοστοματολογική κατάσταση των αρχαίων Αιγυπτίων
Φαραώ Αμενχοτέπ III Βασίλεψε μεταξύ 1386-1349 π.χ. Πρέπει να υπέφερε από έντονους πόνους για πολλά χρόνια. Τα δόντια του, θα του έκαναν τη ζωή ανυπόφορη.
Τα οδοντιατρικά νοσήματα μπορούσαν να αποβούν μοιραία για τη ζωή των ασθενών Η Djedmaatesankh, μια μουσικός από τις Θήβες, ηλικίας 30-35 ετών, πέθανε από σηψαιμία λόγω αποστήματος στον αριστερό πλάγιο τομέα. Στην άνω γνάθο της υπάρχουν κάποια σημάδια που πιθανολογείται ότι προέρχονται από αποτυχημένες προσπάθειες παροχέτευσης του αποστήματος. Η μούμια της Djedmaatesankh Royal Ontario Museum
Οδοντική φθορά Αιγυπτιακό κρανίο (1500 π.χ.) με έντονη μασητική αποτριβή των δοντιών, αποκάλυψη και νέκρωση του πολφού και ακρορριζικές αλλοιώσεις. Duckworth Collection, Cambridge University
Οδοντική φθορά Κρανίο Αιγυπτίου που έζησε κατά την περίοδο του Νέου Βασιλείου και βρέθηκε στο Deir el Bahari. Παρατηρούνται έντονη αποτριβή στις μασητικές και κοπτικές επιφάνειες των δοντιών του και ακρορριζικές αλλοιώσεις στον άνω δεξιό γομφίο.
Η αποτριβή των δοντιών οφειλόταν στον τρόπο παρασκευής του ψωμιού τους που ήταν σκληρό επειδή περιείχε κόκκους πετρωμάτων Αρχαίο Αιγυπτιακό ψωμί
και στην παρουσία άμμου σε όλες της φυτικής προέλευσης τροφές από την κοιλάδα του Νείλου
Περιοδοντίτιδα, τρυγία, απόστημα
Φαραώ Μερνεπτά Βασίλεψε μεταξύ 1213-1203 π.χ. Έχασε όλα τα οπίσθια δόντια της άνω γνάθου λόγω περιοδοντίτιδας. Σημαντική απώλεια οστού παρατηρείται και στα δόντια που έχουν απομείνει.
Τερηδόνα Ακτινογραφία του κρανίου της φαραώ Χατσεπσούτ (1508-1458 π.χ.). Παρατηρούνται τερηδονικές κοιλότητες, απώλεια δοντιών και οδοντικά αποστήματα που θα πρέπει να ήταν εξαιρετικά επώδυνα.
Τερηδόνα Εκτεταμένη τερηδόνα μύλης στον δεύτερο γομφίο
Τερηδόνα μύλης και ρίζας Όμορη τερηδόνα μύλης Τερηδόνες ρίζας
Υποπλασία της αδαμαντίνης Γραμμοειδής υποπλασία της αδαμαντίνης στα δόντια της κάτω γνάθου Αιγύπτιας
Θεραπευτική αντιμετώπιση οδοντιατρικών προβλημάτων στην αρχαία Αίγυπτο, όπως προκύπτει από τη μελέτη λειψάνων
Παροχέτευση αποστήματος; Κάτω γνάθος ατόμου που βρέθηκε στη Σακκάρα και χρονολογείται μεταξύ 1570 και 1805 π.χ. Musee de l Homme Paris
Εξαγωγές δοντιών; Δεν αναφέρονται εξαγωγές δοντιών σε γραπτά κείμενα Δεν έχουν βρεθεί εργαλεία που να μοιάζουν με οδοντάγρες
Οδοντάγρες ; Ανάγλυφες παραστάσεις ιατρικών εργαλείων στον τοίχο του Πτολεμαϊκού ναού (304-30 π.χ.) στο Kom Ombo
Το μόνο δείγμα πιθανής εξαγωγής μη εύσειστου δοντιού (Μελέτη Miller 1997)
Πολλοί Φαραώ έπασχαν από σοβαρά επώδυνα οδοντιατρικά προβλήματα με δυσμενείς επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής τους. Εντούτοις δεν υπάρχουν στοιχεία χειρουργικής αντιμετώπισης των προβλημάτων τους. Αμενχοτέπ ΙΙΙ Ραμσής ΙΙ
Ο αρχαίοι Αιγύπτιοι έδιναν μεγάλη σημασία στην αισθητική του σώματος και του προσώπου
Αντικείμενα κοσμητικής
Προσθετική αποκατάσταση 2 ος και 3 ος γομφίος της κάτω γνάθου προσδεδεμένοι με χρυσό σύρμα. Θεωρήθηκε ότι αυτά τα δόντια ανήκαν στο ίδιο άτομο. Αποδόθηκε σε πιθανή προσπάθεια σταθεροποίησης του 3 ου γομφίου, ο οποίος λόγω μεγάλης απορρόφησης των ριζών θα παρουσίαζε κινητικότητα. Γκίζα 2500 π.χ.
Προσθετική αποκατάσταση Αποκατάσταση δεξιού κεντρικού και πλαγίου τομέα στην άνω γνάθο με χρυσή περίδεση. Δόντια στηρίγματα κυνόδοντας και πιθανώς αριστερός κεντρικός τομέας. Παρατηρείται δημιουργία αυλάκων στους τομείς, ενώ οι ρίζες τους είναι κοντύτερες και λειασμένες (El Qatta 2500 π.χ.).
Προσθετική αποκατάσταση Προσθετική εργασία που βρέθηκε πάνω σε κρανίο και θεωρείται ότι είναι πραγματική προσθετική αποκατάσταση του δεξιού άνω κεντρικού τομέα. Πτολεμαϊκή περίοδος (332-330 π.χ.) Tura el-asmant
Εικόνα στο Tufts Dental Medicine (περιοδικό της οδοντιατρικής ένωσης αποφοίτων του Πανεπιστημίου Tufts), που σε κείμενο που αναφέρεται στα βλαστοκύτταρα, αναφέρει ότι η συγκεκριμένη προσθετική εργασία, που χρονολογείται γύρω στο 2000 π.χ., βρέθηκε σε Αιγυπτιακή μούμια.
Έμφραξη Στοιβάζοντας ένα ομοιογενές υλικό, που πιθανώς είχε εμβαπτισθεί σε κάποιο φάρμακο, στις μεγαλύτερες και πιο επώδυνες κοιλότητες, ο οδοντίατρος προσπάθησε να αποτρέψει την είσοδο των τροφών και να ανακουφίσει τον ασθενή από τον πόνο.
Πολυεπίπεδες σαρώσεις υπολογιστικής τομογραφίας που εμφανίζουν το εμφρακτικό υλικό που έχει τοποθετηθεί στις μεσοδόντιες τερηδονικές βλάβες. Wade et al: Int J Paleopath 2012; 2: 217-22.
Θεραπευτική αντιμετώπιση οδοντιατρικών προβλημάτων στην αρχαία Αίγυπτο, όπως προκύπτει από τη μελέτη ιατρικών παπύρων
Από τους 12 συνολικά παπύρους που μπορούν να χαρακτηρισθούν ως ιατρικά κείμενα, οι τέσσερις (Ebers, Kahun, Hearst, Βερολίνου), μεταξύ άλλων, περιέχουν συνταγές για την αντιμετώπιση οδοντιατρικών προβλημάτων, ενώ ο πέμπτος, ο πάπυρος του Smith, παρέχει οδηγίες για την αντιμετώπιση καταγμάτων και εξαρθρώσεων των γνάθων.
Πάπυρος του Edwin Smith Πήρε το όνομά του από τον Αμερικανό τυχοδιώκτη, έμπορο και συλλέκτη αρχαιοτήτων Edwin Smith, ο οποίος τον αγόρασε από έναν Αιγύπτιο έμπορο το 1862. Μετά τον θάνατό του, η κόρη του τον δώρισε στην Ιστορική Εταιρία της Νέας Υόρκης και σήμερα βρίσκεται στην Ιατρική Ακαδημία της Νέας Υόρκης. Γράφηκε γύρω στο 1500 π. Χ., αλλά πιστεύεται ότι είναι ατελές αντίγραφο παλαιότερου κειμένου.
Πάπυρος του Smith Περιγράφει κυρίως περιπτώσεις τραυμάτων και τους τρόπους εξέτασης και διάγνωσης καθώς και την πρόγνωση και θεραπεία τους. Πιστεύεται ότι αποτελεί αντιγραφή προγενέστερου παπύρου που είχε πιθανώς γραφτεί από τον Ιμχοτέπ. Περίπτωση 25 Οδηγίες που αφορούν στη μετατόπιση της κάτω γνάθου Εξέταση-διάγνωση: Εάν εξετάσεις ένα άτομο που έχει μετατόπιση της κάτω γνάθου, θα πρέπει να βρεις το στόμα του ανοιχτό (και) δεν θα μπορεί να κλείσει το στόμα του. Θεραπεία: Θα πρέπει να βάλεις τους δύο αντίχειρές σου στο τέλος των δύο κλάδων της γνάθου στο εσωτερικό του στόματος (και) με τα δύο δάκτυλα κάτω από το πηγούνι (και) θα πρέπει να την οδηγήσεις πίσω έτσι ώστε να αναπαυθεί στη θέση της. Πρόγνωση: θα πρέπει να πεις γι αυτόν «Κάποιος που έχει μετατόπιση της κάτω γνάθου, μια πάθηση που θα θεραπεύσω». Φαρμακευτική θεραπεία: θα πρέπει να το δένεις με ymrw (και) μέλι, κάθε μέρα, μέχρι να αναρρώσει.
Πάπυρος του Georg Ebers Ο πάπυρος του Ebers αγοράστηκε από τον Edwin Smith το 1862 και παρέμεινε στην κατοχή του μέχρι το 1869, οπότε και παρουσιάστηκε προς πώληση στη λίστα ενός εμπόρου αρχαιοτήτων. Το 1873 ο πάπυρος αγοράστηκε από τον γερμανό αιγυπτιολόγο Georg Ebers, από τον οποίο πήρε και το όνομά του. Γράφηκε γύρω στο 1500 π. Χ., αλλά πιστεύεται ότι ορισμένα τμήματά του είναι αντίγραφα ιατρικών κειμένων πολύ προγενέστερης χρονολογίας (3400 π.χ.).
Πάπυρος του Ebers Αποδεικνύει την συνύπαρξη της μαγείας με την άσκηση της ιατρικής «Η μαγεία είναι αποτελεσματική όταν εφαρμόζεται μαζί με την ιατρική και η ιατρική είναι αποτελεσματική όταν εφαρμόζεται μαζί με τη μαγεία». Αναφέρει δύο παθήσεις που εντοπίζονται στην στοματική κοιλότητα: Benut ( ουλικό απόστημα;) Oxedu (φατνιακό απόστημα;) Περιγράφει έντεκα συνταγές που αφορούν σε οδοντιατρικές παθήσεις, από τις οποίες οι τέσσερις είναι συνταγές για εύσειστα δόντια.
Συνταγή για την αντιμετώπιση της νόσου Benut Σπόροι Spes Ζύμη Μέλι Φοινικέλαιο 1 μέρος 1 μέρος 1 μέρος 1 μέρος Να τοποθετηθεί στο μέρος που πονά ως έμπλαστρο
Συνταγή για την αντιμετώπιση της νόσου Oxedu Ζύμη Κουκιά Μέλι Πρασινάδα χαλκού Πράσινος μόλυβδος 1 μέρος 1 μέρος 1 μέρος 1 μέρος 1 μέρος Να κονιορτοποιηθούν, να αναμιχθούν και να τοποθετηθούν στο μέρος που πονά ως έμπλαστρο
Συνταγή για την σταθεροποίηση των δοντιών Αλεύρι από κόκκους σιταριού emmer Ώχρα Μέλι 1 μέρος 1 μέρος 1 μέρος Να αναμιχθεί, να γίνει μια μάζα και το δόντι να «παχυνθεί» με αυτό.
Θεραπευτική επίδραση των συστατικών των Αιγυπτιακών συνταγών Το μέλι, που χρησιμοποιείτο στις περισσότερες Αιγυπτιακές συνταγές, έχει αντιμικροβιακή δράση δεδομένου ότι μπορεί να σκοτώσει μικροοργανισμούς αντλώντας νερό από αυτούς μέσω ώσμωσης. Επίσης, η ώχρα είναι οξείδιο του σιδήρου με ήπια στυπτική και αντισηπτική δράση.
Ο θεός Σηθ Ο θεός Σηθ θεωρείτο η ενσάρκωση του κακού και σε αυτόν αποδιδόταν η διάδοση των επιδημικών νόσων.
Ο Θεός Θωθ Ο θεός Θωθ ήταν ο θεός της σελήνης και της σοφίας. Οι μαγικές του δυνάμεις τον συνέδεσαν επίσης με την ιατρική. Όταν το σώμα υπέκυπτε τελικώς στο θάνατο, εκείνος ήταν πάλι που οδηγούσε το νεκρό στο βασίλειο των θεών και ακολουθούσε η κρίση της ψυχής του.
Η θεά Ίσις Σύμφωνα με την μυθολογία, η θεά Ίσις θεράπευσε τον θεό Ρα, ανέστησε τον αδελφό και σύζυγό της Όσιρι και δίδαξε στους ανθρώπους τον τρόπο θεραπείας των ασθενειών.