Διάγραμμα Περιεχομένων ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ (ΕΤΟΥΣ 1987) Εισαγωγικά...23 Ι. Θρησκευτική Ελευθερία...25 Α. Γενικά...25 Β. Ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης...26 Γ. Ελευθερία της λατρείας...30 ΙΙ. Σχέσεις Πολιτείας και Εκκλησίας...33 Α. Γενικά...33 Β. Συνταγματική κατοχύρωση των ιερών κανόνων...34 Γ. Αυτοδιοίκηση της Εκκλησίας...37 Δ. Εποπτεία της Πολιτείας επί της Εκκλησίας...39 1. Γενικά...39 2. Ακυρωτικός έλεγχος των πράξεων των εκκλησιαστικών αρχών...39 ΙΙΙ. Οργάνωση και διοίκηση της Εκκλησίας...41 Α. Νομική προσωπικότητα της Εκκλησίας και των οργανωτικών της υποδιαιρέσεων...41 Β. Οργανισμός Διοικήσεως Εκκλησιαστικής Περιουσίας (ΟΔΕΠ)...41 Γ. Διοίκηση και διαχείριση της μοναστηριακής περιουσίας...42 Δ. Υπηρεσιακή κατάσταση εφημερίων...44 Ε. Υπηρεσιακή κατάσταση ιεροψαλτών...45 IV. Εκκλησιαστικό Ποινικό Δίκαιο...46 Α. H φύση των εκκλησιαστικών δικαστηρίων ως δικαιοδοτικών ή διοικητικών οργάνων. Η παλαιότερη νομολογία...46 Β. Η στροφή της νομολογίας του Συμβουλίου της Επικρατείας και οι συνέπειές της...48 V. Επίμετρο...49 Η ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΗ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ: Θεσμική καθιέρωση και ζητήματα εφαρμογής Ι. Η κανονιστική αρμοδιότητα των εκκλησιαστικών διοικητικών οργάνων πριν
ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΤΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Ι το Σύνταγμα του 1975...51 Α. Η αποφασιστική τομή με το Ν.Δ. 126/1969...51 Β. Τυπολογία εκκλησιαστικών κανονιστικών πράξεων μέχρι το Ν.Δ. 126/1969...54 Γ. Η εκκλησιαστική κανονιστική διάταξη υπό τα προϊσχύσαντα Συντάγματα...58 Δ. Το κύρος των νομοθετικών εξουσιοδοτήσεων της καταστατικής νομοθεσίας του Αγ. Όρους...68 ΙΙ. Η κανονιστική αρμοδιότητα των εκκλησιαστικών διοικητικών οργάνων μετά το Σύνταγμα του 1975...72 Α. Νομοθετικές εξουσιοδοτήσεις του ισχύοντος Ν. 590/1977...72 Β. Συνταγματικά θεμέλια και κανόνες χρήσεως των νομοθετικών εξουσιοδοτήσεων προς τα εκκλησιαστικά διοικητικά όργανα...74 1. Η νομοθετική εξουσιοδότηση κατά το ισχύον Σύνταγμα...74 2. Κανόνες χρήσεως των νομοθετικών εξουσιοδοτήσεων...76 3. Η φύση των κανόνων δικαίου που τίθενται από τις κανονιστικές πράξεις. Η απαίτηση του Συντάγματος και της αρχής του κράτους δικαίου να είναι ειδική και ορισμένη η νομοθετική εξουσιοδότηση προς τα εκκλησιαστικά διοικητικά όργανα...77 ΙΙΙ. Η κανονιστική αρμοδιότητα στην Εκκλησία της Κρήτης και στις Μητροπόλεις της Δωδεκανήσου...81 ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑ Νομικό καθεστώς διοίκησης, αξιοποίησης και προστασίας στην Εκκλησία της Ελλάδος I. Διαμόρφωση της εκκλησιαστικής περιουσίας. Ορολογικά και διακρίσεις...85 II. Τα εκκλησιαστικά πράγματα ως εκτός συναλλαγής...87 III. Αρχαιολογικός Νόμος και εκκλησιαστική περιουσία...90 IV. Περιουσία Μητροπόλεων...91 V. Περιουσία Ενοριακών Ναών...91 VI. Περιουσία Μονών...93 A. Εισαγωγικά...93 B. Η Σύμβαση απαλλοτριώσεως του 1952...94 Γ. ΟΔΕΠ και ΕΚΥΟ...95 Δ. Ν. 1700/1987-1811/1988...98 Ε. Ι. Μονές κατά Ελληνικού Δημοσίου: ΣτΕ 5057/1987 ΕΔΔΑ 492/1994...100 ΣΤ. Τρόποι εκμετάλλευσης της μοναστηριακής περιουσίας...103 Ζ. Η χρησικτησία ως τίτλος κτήσεως της μοναστηριακής περιουσίας...104 VII. Χρησικτησία τρίτων επί των εκκλησιαστικών ακινήτων...108 Α. Τακτική χρησικτησία...108 18
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Β. Έκτακτη χρησικτησία...109 1. Μοναστηριακά ακίνητα...109 2. Το εύρος εφαρμογής του άρθ. 21 Ν.Δ. της 22.4/16.5.1926...113 3. Ακίνητα των υπόλοιπων εκκλησιαστικών νομικών προσώπων...116 ΜΟΝΑΧΙΚΗ ΙΔΙΟΤΗΤΑ: ΚΤΗΣΗ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΝΟΝΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ I. Η διαμόρφωση του μοναχισμού: ιστορική αναδρομή...123 II. Προϋποθέσεις και διαδικασία κτήσεως της μοναχικής ιδιότητας: ισχύον δίκαιο...130 III. Απομάκρυνση από τη μονή. Απώλεια της ιδιότητας του μοναχού...134 IV. Νομικές συνέπειες της μοναχικής ιδιότητας...135 Α. Οικογενειακό δίκαιο...135 Β. Περιουσιακό δίκαιο...137 1. Εισαγωγικά...137 2. Νομική τύχη της περιουσίας που αποκτήθηκε μέχρι την κουρά...140 3. Νομική τύχη της περιουσίας που αποκτήθηκε μετά την κουρά...142 4. Νομική τύχη της περιουσίας του μοναχού μετά το θάνατό του...145 5. Περιουσιακό καθεστώς των ιερομονάχων...146 6. Περιουσιακό καθεστώς των ρασοφόρων αγάμων κληρικών...148 7. Περιουσιακό καθεστώς των μοναχών της Θράκης, της Σάμου και των πρεσβυγενών πατριαρχείων...149 8. Περιουσιακό καθεστώς των μοναχών των ησυχαστηρίων...150 9. Κριτικές παρατηρήσεις Ζητήματα συνταγματικότητας...150 10. Φορολογική μεταχείριση της κληρονομιαίας περιουσίας των μοναχών...152 ΚΩΔΙΚΑΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ: Ο ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ 5/1978 Ι. Γενικά Οι εξουσιοδοτικές διατάξεις του Ν. 590/1977...155 ΙΙ. Περίγραμμα του περιεχομένου και εύρος εφαρμογής των διατάξεων του Καν. 5/1978...158 Α. Έννοια εκκλησιαστικού υπαλλήλου. Σκοποί και όργανα εφαρμογής του Κ.Ε.Υ. - Θεματική κατάταξη του περιεχομένου του...158 Β. Η επέκταση των διατάξεων του Ν. 2190/1994 (Α.Σ.Ε.Π.) και στην επιλογή των εκκλησιαστικών υπαλλήλων...164 ΙΙΙ. Ζητήματα από την εφαρμογή του Καν. 5/1978...166 Α. Η αντισυνταγματικότητα της εξουσιοδοτικής διάταξης του ά. 42 2 του Καταστατικού Χάρτη της Εκκλησίας της Ελλάδος (Ν. 590/1977)...166 19
ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΤΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Ι Β. Περιορισμοί των ατομικών ελευθεριών των εκκλησιαστικών υπαλλήλων. Ο δικαστικός έλεγχος των περιορισμών των δημόσιων υπαλλήλων από το ΕΔΔΑ και η αρχή της αναλογικότητας...170 1. Περιορισμοί προβλεπόμενοι από τον Καν. 5/1978...170 2. Δικαστικός έλεγχος των περιορισμών των δημόσιων υπαλλήλων από το ΕΔΔΑ...171 3. Οι περιορισμοί στην ελευθερία της έκφρασης. Το καθήκον εχεμύθειας...172 4. Η υποχρέωση υπακοής...174 5. Η πολιτική ουδετερότητα...175 Γ. Δικαστικός έλεγχος της πειθαρχικής διαδικασίας: πλημμέλειες της κλήσεως σε απολογία εκκλησιαστικού υπαλλήλου (ΣτΕ 1557/2005)...177 1. Το πραγματικό και νομικό μέρος της υπόθεσης...177 2. Παρατηρήσεις...179 Δ. Η υπαγωγή των ιεροκηρύκων στο καθεστώς των εκκλησιαστικών υπαλλήλων. Δικονομικές συνέπειες...179 Ε. Το υπηρεσιακό καθεστώς των υπαλλήλων της Εκκλησίας της Κρήτης...181 IV. Συμπεράσματα...182 ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΗΣΥΧΑΣΤΗΡΙΩΝ Γνωμοδότηση...185 Ο ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ Ι. Βασικές έννοιες: όργανα, μορφές και διαδικασία δημοσιονομικού ελέγχου των εν γένει δημόσιων υπολόγων...201 ΙΙ. Δημοσιονομικός έλεγχος των εκκλησιαστικών νομικών προσώπων. Η έννοια του εκκλησιαστικού δημόσιου υπολόγου...207 III. Νομολογιακά πορίσματα από το δημοσιονομικό έλεγχο των εκκλησιαστικών δημόσιων υπολόγων...214 IV. Ποινική μεταχείριση των εκκλησιαστικών δημόσιων υπολόγων σε περίπτωση διαχειριστικού ελλείμματος...224 V. Η συνταγματική και κρατικοδικαιική απαίτηση για την υπαγωγή και των αγιορειτικών μοναστηριακών αρχών στις διατάξεις του δημόσιου λογιστικού (Ν. 2362/1995)...226 20
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΠΡΟΣΦΥΓΗΣ ΜΟΝΩΝ ΣΤΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ Γνωμοδότηση...231 ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ Η εναρμόνιση του Κανονισμού 55/1974 για τα εκκλησιαστικά έργα με την κοινοτική Οδηγία 2004/18/ΕΚ...243 Ι. Εισαγωγικά...243 ΙΙ. Έννοια και θεσμική λειτουργία της εκκλησιαστικής αυτοδιοικήσεως...244 ΙΙΙ. Ο Κανονισμός 55/1974: δομή, περιεχόμενο και αποστολή...247 ΙV. Τροποποιήσεις και όργανα εφαρμογής του Καν. 55/1974...252 V. Νομολογιακές εφαρμογές του Καν. 55/1974 - Νομική φύση της σύμβασης εκκλησιαστικού έργου...253 VΙ. Η αυτοτελούς χαρακτήρα κοινοτική έννοια των οργανισμών δημοσίου δικαίου. Προϋποθέσεις συνδρομής...256 VΙΙ. Η φύση των εκκλησιαστικών νομικών προσώπων και το ζήτημα της υπαγωγής αυτών στους οργανισμούς δημοσίου δικαίου...260 VΙΙΙ. Συμπερασματικές κρίσεις...266 ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ BLOGGING (ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΙΣΤΟΛΟΓΙΩΝ) Εισήγηση σε Συνέδριο...269 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΣΤΕ 502/2011 [Νομική Προσωπικότητα Εκκλησιαστικών Οργανισμών και Μονών]...281 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΣΤΕ 686/2011 [Έννομο συμφέρον μονών για προσφυγή στο ΣτΕ Εκκλησιαστικά Δικαστήρια]...297 Η ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΥ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (1430-1912) Ι. Εισαγωγικά...305 ΙΙ. Εκκλησία της Θεσσαλονίκης και Οικουμενικό Πατριαρχείο μέχρι την έναρξη της οθωμανικής περιόδου (1430)...309 ΙΙΙ. Η Εκκλησία της Θεσσαλονίκης υπό τον οθωμανικό ζυγό (1430-1912)...312 21
ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΤΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Ι A. Η λειτουργία της Επαρχιακής Συνόδου...312 Β. Οι Κανονισμοί της Ορθόδοξης Χριστιανικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης (1886, 1904)...316 ΙV. Η κατάργηση της Επαρχιακής Συνόδου μετά την απελευθέρωση (1924). Η αντικανονική εκκλησιαστική υποβάθμιση της Θεσσαλονίκης...318 Βασική βιβλιογραφία...321 Ευρετήριο όρων...341 22