ΑΠΑΝΣΗΕΙ ΣΟΤ ΔΙΑΓΩΝΙΜΑΣΟ ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Α. Από το κείμενο που σας δίνεται να μεταφράσετε τα αποσπάσματα: «Περὶ ἡδονάς γὰρ καὶ λύπας< ὀρθὴ παιδεία αὕτη ἐστίν και Ῥητέον οὖν < μεῖναι τούς πολεμίους». Βλέπετε βιβλίο εκδοτικού «Ηθικά Νικομάχεια» σελ. 94 και 108. Β1. «ημεῖον δέ δεῖ ποιεῖσθαι τῶν ἕξεων< τῶν καλῶν ἀπεχόμεθα»: στο παρατιθέμενο απόσπασμα να εντοπίσετε το κριτήριο με το οποίο, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, μπορεί να διαπιστωθεί το είδος των έξεων που έχει διαμορφώσει κάποιος άνθρωπος. τη συνέχεια να καταγράψετε και να σχολιάσετε τη μέθοδο που χρησιμοποιεί, για να κάνει κατανοητή τη θέση του. Στην προηγούμενη ενότητα ο Αριστοτέλης επισήμανε ότι με τα ίδια μέσα και με τους ίδιους παράγοντες διαμορφώνονται τόσο οι καλές όσο και οι κακές έξεις, τα σταθερά και μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα του ανθρώπου. Στην παρούσα ενότητα ο Σταγειρίτης φιλόσοφος αναφέρεται στο ασφαλές κριτήριο («σημεῖον») με το οποίο μπορεί να διαπιστωθεί το είδος των έξεων που τείνει ή και έχει ήδη διαμορφώσει κάποιος άνθρωπος. Αυτό το κριτήριο είναι το αίσθημα χαράς («ἡδονὴν») ή λύπης («λύπην») που συνοδεύει την τέλεση μιας πράξης. Για να κάνει πιο κατανοητή τη θέση του ο φιλόσοφος αναφέρει μια σειρά παραδειγμάτων. Επισημαίνει ότι κάποιος που απέχει από τις σωματικές ηδονές και νιώθει χαρά γι αυτό, είναι εγκρατής («ὁ μὲν γὰρ ἀπεχόμενος τῶν σωματικῶν ἡδονῶν καὶ αὐτῷ τούτῳ χαίρων σώφρων»), ενώ αυτός που λυπάται και δυσφορεί με τη συγκεκριμένη κατάσταση είναι ασυγκράτητος, ακόμη και αν την υπομένει («ὁ δ ἀχθόμενος ἀκόλαστος»). Κατά τον ίδιο τρόπο, κάποιος που αντιμετωπίζει με χαρά ή τουλάχιστον χωρίς λύπη τις δυσάρεστες καταστάσεις και τους κινδύνους της ζωής είναι ανδρείος («ὁ μὲν ὑπομένων τὰ δεινὰ καὶ χαίρων ἢ μὴ λυπούμενος γε ἀνδρεῖος»), ενώ όποιος στεναχωριέται και φοβάται, όταν καλείται να αντιμετωπίσει τέτοιες καταστάσεις, είναι δειλός («ὁ δὲ λυπούμενος δειλός»). Μέσα από αυτά τα παραδείγματα ο Αριστοτέλης κάνει κατανοητό ότι ο άνθρωπος που έχει κατακτήσει τις ηθικές αρετές και τις έχει κάνει κτήμα του έχει επιτύχει την αντιστοιχία μεταξύ ενεργειών και ψυχικών διαθέσεων. Η εκδήλωση ηθικά αποδεκτών συμπεριφορών συνοδεύεται από ευάρεστες, θετικές συναισθηματικές διαθέσεις, ενώ η εκδήλωση ηθικά απαράδεκτων και κατακριτέων συνοδεύεται από δυσάρεστες, αρνητικές συναισθηματικές διαθέσεις. Αντίθετα, στον άνθρωπο που δεν έχει Σελίδα 4 από 8
κατακτήσει τις συγκεκριμένες ιδιότητες, συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Δηλαδή, η τέλεση ηθικά αξιέπαινων πράξεων του προκαλεί δυσάρεστα συναισθήματα, ενώ η διάπραξη ηθικά απαράδεκτων ενεργειών του προκαλεί θετικά συναισθήματα («Περὶ ἡδονὰς γὰρ καὶ λύπας ἐστὶν ἡ ἠθικὴ ἀρετή διὰ μὲν γὰρ τὴν ἡδονὴν τὰ φαῦλα πράττομεν, διὰ δὲ τὴν λύπην τῶν καλῶν ἀπεχόμεθα»).μετά την παράθεση των παραδειγμάτων ο Αριστοτέλης, κατά την προσφιλή του συνήθεια, διατυπώνει το γενικό συμπέρασμα που συνάγεται με βάση αυτά: οι ηθικές αρετές συνδέονται άρρηκτα με τα συναισθήματα, τα ευχάριστα ή τα δυσάρεστα που συνοδεύουν τις πράξεις («Περὶ ἡδονὰς γὰρ καὶ λύπας ἐστὶν ἡ ἠθικὴ ἀρετή»). Ο Αριστοτέλης, ως θετικός περισσότερο φιλόσοφος, και σε αυτήν την ενότητα, όπως και σε όλες τις προηγούμενες, για να ενισχύσει την εγκυρότητα των φιλοσοφικών του θέσεων, επιστρατεύει απλά δεδομένα της καθημερινής εμπειρίας, προσιτά στον κοινό νου και οικεία στο μαθητή και τον αναγνώστη. Η συχνή χρήση τους μαρτυρεί τη διδακτική πρόθεση του φιλοσόφου. Άλλωστε τα σωζόμενα έργα του Αριστοτέλη αποτελούσαν τις προσωπικές, ιδιόχειρες σημειώσεις του κατά την περίοδο κυρίως της διδασκαλίας του στο Λύκειο. Β2. το χωρίο «Ῥητέον οὖν ὅτι πᾶσα ἀρετή < τό ἑαυτοῦ ἔργον ἀποδώσει» ο Αριστοτέλης επιχειρεί να δώσει έναν πρώτο ορισμό της ηθικής αρετής. Ποιος είναι ο ορισμός και με ποια συλλογιστική πορεία καταλήγει σε αυτόν; Ο Αριστοτέλης σε αυτή την ενότητα διερευνά τι είδους ἕξις είναι η ηθική αρετή («ποία τις»), ποια είναι δηλαδή η ειδοποιός διαφορά της έναντι των έξεων εκείνων που συνιστούν μορφές φαυλότητας, ηθικής μειονεξίας. Στην προσπάθειά του αυτή, ο φιλόσοφος εντοπίζει αρχικά τις δύο βασικές λειτουργίες που η ἀρετή επιτελεί σε οποιοδήποτε φυσικό ή τεχνητό δημιούργημα. Έτσι υποστηρίζει ότι η αρετή οποιουδήποτε φυσικού ή τεχνητού δημιουργήματος οδηγεί αυτό το ίδιο το ον στην ολοκλήρωση, στην τελείωσή του («αὐτὸ τε εὖ ἔχον ἀποτελεῖ») και το καθιστά ικανό να επιτελέσει με άρτιο τρόπο το έργο, τη δραστηριότητα εκείνη για την οποία η φύση ή ο κατασκευαστής του το έχει προορίσει («τὸ ἔργον αὐτοῦ εὖ ἀποδίδωσιν»). Προκειμένου να καταστήσει σαφή την παραπάνω θέση του, αλλά και να την τεκμηριώσει, ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί απλά παραδείγματα από την καθημερινή εμπειρία. Επισημαίνει ότι η αρετή του οφθαλμού είναι η ιδιότητα εκείνη που και το ίδιο το όργανο καθιστά τέλειο, υγιές («σπουδαῖον») και ταυτόχρονα του επιτρέπει να επιτελέσει με άρτιο τρόπο την αποστολή του. Αντίστοιχα, η αρετή του ίππου είναι η ιδιότητα εκείνη που και το ίδιο το ζώο το οδηγεί στην ολοκλήρωσή του («ἡ τοῦ ἵππου ἀρετὴ ἵππον τε σπουδαῖον ποιεῖ»), αλλά και του παρέχει τη δυνατότητα να εκτελεί με απόλυτη επιτυχία το έργο που η φύση του έχει αναθέσει. Μετά την παράθεση των παραδειγμάτων ο Αριστοτέλης οδηγείται με παραγωγικό τρόπο στη διαπίστωση ότι και «καὶ ἡ τοῦ ἀνθρώπου ἀρετὴ εἴη ἅν ἡ ἓξις ἀφ ἧς ἀγαθὸς ἄνθρωπος γίνεται καὶ ἀφ ἧς εὖ τὸ ἑαυτοῦ ἔργον ἀποδώσει», δηλαδή ότι η ανθρώπινη Σελίδα 5 από 8
αρετή είναι μία έξη που και τον ίδιο τον άνθρωπο τον καθιστά ἀγαθόν, ηθικά ολοκληρωμένο, αλλά και του παρέχει τη δυνατότητα να επιτελέσει με επιτυχία το έργο που η φύση του έχει αναθέσει, την κατάκτηση δηλαδή της ευδαιμονίας. Είναι αξιοσημείωτος ο τρόπος με τον οποίο ο Αριστοτέλης διατυπώνει τη θέση του για την ηθική αρετή στο συγκεκριμένο χωρίο. Κάνει χρήση υποθετικού συλλογισμού («Εἰ δὴ τοῦτ ἐπὶ πάντων οὕτως ἔχει») που δηλώνει προϋπόθεση, και δυνητικής ευκτικής («εἴη ἅν»), η οποία δηλώνει κάτι το δυνατό, το ενδεχόμενο και όχι κάτι το απολύτως βέβαιο και πραγματικό, όπως η οριστική. Η χρήση των συγκεκριμένων εκφραστικών μέσων αποκαλύπτει σημαντικές πτυχές της προσωπικότητας του φιλοσόφου και συγκεκριμένα τον αντιδογματική και απροκατάληπτη σκέψη του, αλλά και την πρόθεσή του να μην αποφαίνεται αφοριστικά και απόλυτα για οποιοδήποτε ζήτημα, πριν το διερευνήσει ενδελεχώς. Β3. Ποια γνώμη διατύπωσε ο Αριστοτέλης για την Αθήνα και τους Αθηναίους σύμφωνα με την παράδοση; Δείτε το σχολικό βιβλίο, σελίδες 147-149: «Η παράδοση λέει πως< θανατική καταδίκη και στο τέλος του Σωκράτη». Β4. α. ἀχθόμενος, ἐνεγκεῖν, ἔργοις, εἰπεῖν, εἴη: για κάθε μία λέξη να γράψετε μια ετυμολογικά συγγενή στα νέα ελληνικά. ἀχθόμενος: αχθοφόρος ἐνεγκεῖν: διένεξη ἔργοις: εργοστάσιο εἰπεῖν: λεξιπενία εἴη: περιουσία β. σχολείο, ταχυδρομείο, εντελώς, φωνή, χαρμόσυνος: να βρείτε με ποιες λέξεις του πρωτότυπου κειμένου παρουσιάζουν ετυμολογική συγγένεια οι παραπάνω λέξεις. σχολείο: ἕξεων, ἀπεχόμενος, ἀπεχόμεθα, ἕξις, ἔχον, ἔχει ταχυδρομείο: δραμεῖν εντελώς: ἀποτελεῖ φωνή: φησίν χαρμόσυνος: χαίρων, χαίρειν Σελίδα 6 από 8
ΑΔΙΔΑΚΣΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Γ1. Να μεταφράσετε το κείμενο που σας δίνεται. Αν λοιπόν έχουμε αντιρρήσεις σχετικά με αυτό, ας γίνει διαιτητής μας ο νόμος, τον οποίο δεν τον θέσπισαν ούτε όσοι επιθυμούν ούτε όσοι επιβουλεύονται τις ξένες περιουσίες αλλά ο κατεξοχήν δημοκρατικός Σόλων αυτός επειδή γνώριζε ότι γίνονται πολλές αγορές στην πόλη, θέσπισε δίκαιο νόμο, όπως ομολογείται από όλους, δηλαδή τις ζημίες που θα προκαλέσουν οι δούλοι και τις δαπάνες να τις πληρώνει ο κύριος, στις εργασίες του οποίου βρίσκονται οι δούλοι. Και δικαιολογημένα και μάλιστα αν ο δούλος κάνει κάτι καλό ή αν βρει (κάποια) δουλειά, αυτά ανήκουν σε όποιον τον έχει στην κατοχή του. Εσύ όμως αφήνεις τον νόμο και συζητάς για καταπατούμενες συμφωνίες. Και ο Σόλωνας θεωρεί ότι από το νόμο δεν πρέπει να είναι εγκυρότερο ούτε και το ψήφισμα που πρότεινε κάποιος νόμιμα εσύ όμως έχεις την αξίωση ακόμη και οι άδικες συμφωνίες να υπερισχύουν όλων των νόμων. Γ2. Να γράψετε τους τύπους που ζητούνται: ὃν: δοτική ενικού και πληθυντικού στο γένος που βρίσκεται: ᾧ, οἷς ζημίας: αιτιατική ενικού και γενική πληθυντικού: τὴν ζημίαν, τῶν ζημιῶν δεσπότην: κλητική ενικού και ονομαστική πληθυντικού: ὦ δέσποτα, οἱ δεσπόται ψήφισμα: δοτική ενικού και πληθυντικού: τῷ ψηφίσματι, τοῖς ψηφίσμασι(ν) ἀδίκους: παραθετική αντικατάσταση εκεί που βρίσκεται: ἀδικωτέρους, ἀδικωτάτους ἐρῶντες: β ενικό υποτακτικής και προστακτικής ενεστώτα: ἐρᾷς, ἔρα ἔθηκε: να αντικατασταθεί εγκλιτικά στο ίδιο πρόσωπο: ἔθηκε, θῇ, θείη, θέτω εὕρῃ: γ πληθυντικό ευκτικής ενεστώτα και αορίστου: εὑρίσκοιεν, εὕροιεν ἀφείς: να αντικατασταθεί χρονικά εκεί που βρίσκεται: ἀφιείς, ἀφήσων, ἀφείς, ἀφεικὼς ἀξιοῖς: β πληθυντικό οριστικής και προστακτικής ενεστώτα: ἀξιοῦτε, ἀξιοῦτε Γ3. α) Να προσδιορίσετε τη συντακτική λειτουργία των παρακάτω λέξεων (να δηλώσετε τον όρο που αυτές συμπληρώνουν ή προσδιορίζουν): ἡμῖν, τοῖς ἀλλοτρίοις, εἰδὼς, τοῦ κεκτημένου, τοῦ νόμου. Σελίδα 7 από 8
ἡμῖν: δοτική προσωπική χαριστική στο γενέσθω τοῖς ἀλλοτρίοις: αντικείμενο στη μετοχή ἐπιβουλεύοντες εἰδὼς: αιτιολογική μετοχή συνημένη στο υποκείμενο του ρήματος ἔθηκε τοῦ κεκτημένου: επιθετική μετοχή ως γενική κατηγορηματική κτητική στο γίγνεται τοῦ νόμου: γενική συγκριτική από το κυριώτερον β) «καὶ γὰρ ἐάν τι ἀγαθὸν πράξῃ ἢ ἐργασίαν εὕρῃ ὁ οἰκέτης, τοῦ κεκτημένου αὐτὸν γίγνεται»: στο συγκεκριμένο απόσπασμα να βρείτε και να αναγνωρίσετε τον υποθετικό λόγο που υπάρχει σ αυτό. Υπόθεση: ἐάν πράξῃ ἢ εὕρῃ (ἐάν + υποτακτική) Απόδοση: γίγνεται (οριστική ενεστώτα) Ο υποθετικός λόγος δηλώνει την αόριστη επανάληψη σε παρόν και μέλλον, είναι σύνθετος ως προς την υπόθεση και ανεξάρτητος. γ) ὅτι πολλαὶ ὠναὶ γίγνονται ἐν τῇ πόλει: να βρείτε το είδος της δευτερεύουσας πρότασης και να την μετατρέψετε στην αντίστοιχη μετοχή. Δευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση. Αναλύεται σε κατηγορηματική μετοχή: πολλὰς ὠνὰς γιγνομένας Σελίδα 8 από 8