«Ἱστορίης Ἐπίσκεψις» Εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών για τους εκπαιδευτικούς της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΡΩΜΑΪΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ (ή ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΤΩΝ ΡΩΜΑΪΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ;) Στυλιανός Ε. Κατάκης επίκ. καθηγητής Ρωμαϊκής Αρχαιολογίας
ΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ - ΡΩΜΙΟΣ - ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ - ΣΟΥΛΤΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΡΟΥΜ, ΡΟΥΜΕΛΗ, ΡΩΜΥΛΙΑ
ΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ ΓΕΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Νancy H. RAMAGE Andrew RAMAGE, Ρωμαϊκή Τέχνη από τον Ρωμύλο έως τον Κωνσταντίνο (University Studio Press, Θεσ/κη 2000) Τ. HÖLSCHER, Κλασική Αρχαιολογία. Βασικές Γνώσεις (University Studio Press, Θεσ/κη 2005) Ρ. ΜΠΙΑΝΚΙ ΜΠΑΝΤΙΝΕΛΙ, Ρώμη. Η τέχνη στο επίκεντρο της εξουσίας. Από τις απαρχές έως τον 2 ο αι. μ.χ. και: Ρώμη. Το τέλος της αρχαίας τέχνης. Από τον 2 ο αι. μ.χ. έως το τέλος της αυτοκρατορίας (έκδ. Καθημερινής, Αθήνα 2007, πρωτότυπη έκδοση 1970) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ τ. ΣΤ (Αθήνα 1976) Paul ZANKER, O Αύγουστος και η Δύναμη των Εικόνων (ΜΙΕΤ, Αθήνα 2006) P. GARNSEY R. SALLER, H Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Οικονομία, κοινωνία και πολιτισμός (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2007) S. E. ALCOCK, Αρχαιολογίες του ελληνικού παρελθόντος. Τοπία, μνημεία και αναμνήσεις (Αθήνα 2011, πρωτότυπη αγγλική έκδοση 2002)
ΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ (ΙΝΣ, Θεσ/κη 2005) (Αθήνα 2008)
To ρωμαϊκό κράτος από το 200 π.χ. μέχρι τον θάνατο του Αδριανού το 138 μ.χ.
ΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ «Καμάρα», Τόξο του Γαλέριου στη Θεσσαλονίκη (περί το 300 μ.χ.) Ηρώδειο (περί το 160 μ.χ.)
Ρωμαϊκά Μνημεία ανά τη Μεσόγειο Trier (Augusta Treverorum), Γερμανία: Porta Nigra
Ρωμαϊκά Μνημεία ανά τη Μεσόγειο LONDINIUM LUTETIA (Παρίσι): Θέρμες του Cluny
Ρωμαϊκά Μνημεία ανά τη Μεσόγειο Arles (Γαλλία): Αμφιθέατρο Nîmes (Ν. Γαλλία): Maison carrée
Ρωμαϊκά Μνημεία ανά τη Μεσόγειο Pont du Gard (Γαλλία) Segovia (Ισπανία): Υδραγωγείο
Ρωμαϊκά Μνημεία ανά τη Μεσόγειο Volubilis, Μαρόκο: Έπαυλις Timgad, Αλγερία Sbeitla (Sufetula), Τυνησία: Καπιτώλιο
ΡΩΜΑΪΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ: Timgad / Ταμούγαδις (Αλγερία)
Ρωμαϊκά Μνημεία ανά τη Μεσόγειο El Djem, Τυνησία: Αμφιθέατρο
Ρωμαϊκά Μνημεία ανά τη Μεσόγειο Αμμάν (Ιορδανία) Παλμύρα (Συρία)
Ρωμαϊκά Μνημεία ανά τη Μεσόγειο Έφεσος: Βιβλιοθήκη του Κέλσου (115-120 μ.χ.)
Ρωμαϊκά Μνημεία ανά τη Μεσόγειο Θέατρο Ιεράπολης (Φρυγία/Τουρκία) Θέατρο Ασπένδου (Παμφυλία/Τουρκία) Θέατρο Φιλιππούπολης (Βουλγαρία)
Garni, Αρμενία: Ναός 2 ου αι. μ.χ.
Ηatra, Μεσοποταμία (Ιράκ): Ναοί του 2 ου αι. μ.χ.
ΙΔΕΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΤΩΝ ΡΩΜΑΪΚΩΝ ΕΠΑΡΧΙΩΝ: Caesarea Mauretaniae (Cherchel) στην Αλγερία Διομήδης Νεάπολης αντίγραφο έργου του 5 ου αι. π.χ. Ιούβας Β και κορμός αγάλματος στον τύπο του Διομήδη από τις αδριάνειες δυτ. Θέρμες της Caesarea Mauretaniae
ΙΔΕΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΤΩΝ ΡΩΜΑΪΚΩΝ ΕΠΑΡΧΙΩΝ: Cherchel Β Αντίγραφο της Ειρήνης του Κηφισοδότου στο Μόναχο Α Αντίγραφα της Ειρήνης του Κηφισοδότου από το Cherchel της Αλγερίας
ΙΔΕΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΤΩΝ ΡΩΜΑΪΚΩΝ ΕΠΑΡΧΙΩΝ: ΓΑΛΑΤΙΑ Η Αφροδίτη της Arles (αντίγραφο έργου του Πραξιτέλη) και Νίκες στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Arles
ΙΔΕΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΤΩΝ ΡΩΜΑΪΚΩΝ ΕΠΑΡΧΙΩΝ: ΓΑΛΑΤΙΑ Άγαλμα της Μήδειας από την Arles, έργο τοπικού τεχνίτη
Τα ρωμαϊκά πρότυπα στον νεώτερο κόσμο Παρίσι, Αψίδα του Θριάμβου (1806) Ρώμη: Θριαμβικό τόξο του Τίτου
Τα ρωμαϊκά πρότυπα στο νεώτερο κόσμο Ρώμη, Κίων του Τραϊανού Με την εκστρατεία κατά των Δακών Παρίσι, Place Vendôme με τις εκστρατείες του Ναπολέοντα (1810)
Τα ρωμαϊκά πρότυπα στο νεώτερο κόσμο Ουάσιγκτον: Καπιτώλιο (από τον ομώνυμο λόφο της Ρώμης)
ΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΔΟΜΗΣ Opus caementicium > τσιμέντο = ισχυρό χυτό υλικό στο εσωτερικό των τοίχων Κατασκευές που αντέχουν στον χρόνο
ΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΔΟΜΗΣ Πάτρα: Ωδείον και Ρωμαϊκή Γέφυρα
ΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΔΟΜΗΣ Πραινεστός / Praeneste (Palestrina ): Ιερό της Fortuna Primigenia (2 ος αι. π.χ.)
ΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΑΔΡΙΑΝΟΥ (117-138 μ.χ.) ΡΩΜΗ: Πάνθεον (125-128 μ.χ.)
ΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΑΔΡΙΑΝΟΥ (117-138 μ.χ.) ΡΩΜΗ: Πάνθεον (125-128 μ.χ.) Ύψ. = Διάμ. = 43,20 μ.
ΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ ΡΩΜΗ: Πάνθεον (125-128 μ.χ.) Οπαίον / oculus : διάμ. 8,30 μ. 140 φατνώματα
ΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ: Τεχνικά επιτεύγματα «Ηρώδειο» 160 μ.χ.
ΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ: Τεχνικά επιτεύγματα ΔΡΟΜΟΙ Via Appia
Η κατασκευή της φαίνεται ότι άρχισε το 146 π.χ. από τον ανθύπατο της Μακεδονίας Gnaeus Egnatius. Μήκος: 1.120 χλμ. (746 ρωμ. μίλια) Πλάτος: περ. 6 μ. Τμήμα της Εγνατίας προς την Καβάλα
ΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ: Τεχνικά επιτεύγματα ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΑ Η διάδοσή τους οφείλεται στην pax romana Pont du Gard (19 π.χ. ή μέσων 1 ου αι. μ.χ.) για την ύδρευση της Νεμαυσού / Nîmes στη νότια Γαλλία Αρχή λειτουργίας ενός υδραγωγείου
ΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ: Τεχνικά επιτεύγματα ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΑ Μόρια Λέσβου
Οικοδομήματα ΛΟΥΤΡΩΝ: THERMAE BALNEA Οικοδομήματα που ιδρύθηκαν σε όλη την έκταση του ρωμαϊκού κράτους. Εξυπηρετούσαν πρακτικές ανάγκες, συγχρόνως, όμως, αποτελούσαν χώρους κοινωνικών επαφών. (συνέχεια των ρωμ. θερμών: χαμάμ) BALNEUM < Β α λ α ν ε ί ο ν = μικρό, συχνά οικιακό λουτρό ΤΗΕRΜΑΕ < Θ ε ρ μ α ί = μεγάλα λουτρικά οικοδομήματα ΒΑΣΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ: Προθάλαμος, Αποδυτήριον = Vestibulum / Apodyterium Frigigarium = χώρος ψυχρού λουτρού Tepidarium = χώρος χλιαρού λουτρού Caldarium = χώρος ζεστού λουτρού Sudatorium/Laconicum = Εφιδρωτήριον (Natatio = ανοικτή πισίνα (< piscina < pisces = ψάρι)
Οικοδομήματα ΛΟΥΤΡΩΝ: THERMAE - BALNEA Praefurnium Tubuli χώρος υποκαύστων (στυλίδες / pilae στηρίζουν το δάπεδο / suspensura)
Οικοδομήματα ΛΟΥΤΡΩΝ: THERMAE - BALNEA Συστήματα υποδαπέδιας και επιτοίχιας θέρμανσης Tegulae Mammatae = πλίνθοι με 4 μαστοειδείς αποφύσεις στις γωνίες
Οικοδομήματα ΛΟΥΤΡΩΝ: THERMAE BALNEA Bath, Αγγλία Σύγχρονα λουτρά επί των ρωμαϊκών
Frigidarium των Θερμών του Διοκλητιανού (Santa Maria degli Angeli του Μιχαήλ Αγγέλου)
Γνώση πολλών κλασικών έργων μέσω των ρωμαϊκών αντιγράφων ΑΘΗΝΑ ΠΑΡΘΕΝΟΣ του Φειδία ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ Ι, 24, 5-7 Αὐτό δέ ἔκ τε ἐλέφαντος τό ἄγαλμα καί χρυσοῦ πεποίηται. μέσῳ μέν οὖν ἐπίκειταί οἱ τῷ κράνει Σφιγγός εἰκών - -, καθ ἑκάτερον δέ τοῦ κράνους γρῦπές εἰσίν ἐπειργασμένοι. Τό δέ ἄγαλμα τῆς Ἀθηνᾶς ὀρθόν ἐστιν ἐν χιτῶνι ποδήρει καί οἱ κατά τό στέρνον ἡ κεφαλή Μεδούσης ἐλέφαντός ἐστιν ἐμπεποιημένη. Kαί Νίκην τε ὅσον τεσσάρων πήχεων (= 4x46 εκ. περ.), ἐν δέ τῇ <ἑτέρᾳ> χειρί δόρυ ἔχει, καί οἱ πρός τοῖς ποσίν ἀσπίς τε κεῖται καί πλησίον τοῦ δόρατος δράκων ἐστίν. εἴη δ ἀν Ἐριχθόνιος οὖτος ὁ δράκων. Ἔστι δέ τῷ βάθρῳ τοῦ ἀγάλματος ἐπειργασμένη Πανδώρας γέννησις. Πεποίηται δέ Ἡσιόδῳ τε καί ἄλλοις ὡς ἡ Πανδώρα γένοιτο αὔτη γυνή πρώτη. πρίν δέ ἤ γενέσθαι Πανδώραν οὐκ ἦν πω γυναικῶν γένος. Αθηνά του Βαρβακείου ΕΑΜ 129
Γνώση πολλών κλασικών έργων μέσω των ρωμαϊκών αντιγράφων ΑΘΗΝΑ ΠΑΡΘΕΝΟΣ ΤΟΥ ΦΕΙΔΙΑ Αθηνά Lenormant ΕΑΜ 128 Εξωτερική επιφάνεια της ασπίδας του αγαλματίου στην Πάτρα
Γνώση πολλών κλασικών έργων μέσω των ρωμαϊκών αντιγράφων ΑΣΠΙΔΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΠΑΡΘΕΝΟΥ Ανάγλυφοι πίνακες στο Μ. Πειραιώς, του 2 ου αι. μ.χ. Γραφιστική αποκατάσταση της ασπίδας
ΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ: η εικόνα του Αυτοκράτορα EIKONEΣ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ Αύγουστος της Prima Porta O Ερωτιδέας σε δελφίνι: υπόμνηση ότι η γενιά του ανάγεται στην Αφροδίτη
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΤΗΣ PRIMA PORTA ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ ΘΩΡΑΚΑ Ο Ουρανός Ο ήλιος στο άρμα του πίσω από τη Σελήνη Η παράδοση των λαβάρων από τον Πάρθο στον Ρωμαίο ανάμεσα σε προσωποποιήσεις επαρχιών, τον Απόλλωνα σε γρύπα και την Άρτεμη σε ελάφι Η Mητέρα-Γη (Tellus) με το κέρας της Αφθονίας (pax romana)
ΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ: η εικόνα του Αυτοκράτορα EIKONEΣ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ Αύγουστος Prima Porta και Θεσσαλονίκης Αντίγραφο του Δορυφόρου του Πολυκλείτου (440 π.χ.)
ΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ: η εικόνα του Αυτοκράτορα Κόρινθος, Ιουλία Βασιλική: Σύνταγμα του Αυγούστου με τήβεννο (toga) με τους εγγονούς και διαδόχους Λούκιο και Γάιο Καίσαρα σε τύπο Ερμή του 4 ου αι. π.χ.
ΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ: η εικόνα του Αυτοκράτορα EIKONEΣ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ Αύγουστος στο ΕΑΜ ως ιππέας
ΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ: η εικόνα του Αυτοκράτορα Claudius 41-54 μ.χ. O Κλαύδιος ως Δίας στη Ρώμη και την Ολυμπία
ΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ: η εικόνα του Αυτοκράτορα ΑΔΡΙΑΝΟΣ (117-138 μ.χ.) Κορμός από την Αγορά της Αθήνας Άγαλμα από την Ιεράπετρα στην Κ/πολη Αδριανός από το Νυμφαίον του Ηρώδη Αττικού στην Ολυμπία
ΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ: η εικόνα του Αυτοκράτορα Aνδριάντας του Αδριανού στην Κίσαμο «Η Αθηνά επάνω στη Λύκαινα του Καπιτωλίου» Δείγμα σύνδεσης της Ρώμης με την Αθήνα: ο φιλελληνισμός επιβάλλεται και για λόγους πολιτικούς, καθώς ο Αδριανός χρειάζεται τη βοήθεια του ελληνικού στοιχείου για την καταστολή της εβραϊκής επανάστασης του 134/135 μ.χ.
ΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ: η εικόνα της Αυτοκράτειρας Λιβία (σύζυγος του Αυγούστου) ως Ceres / Fortuna στην Κοπεγχάγη H Antonia Minor (ανηψιά του Αυγούστου, μητέρα του Κλαυδίου) ως Venus από το Νυμφαίο της Baia
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ Ναός Ήρας ΜΗΤΡΩΟΝ Ναός Διός
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ ΜΗΤΡΩΟΝ (ναός της Ρέας, μητέρας των θεών) στην ΟΛΥΜΠΙΑ ΗΛΗΟΙ Θεου ΥΙΟΥ ΚΑΙσαρος ΣΕΒΑΣΤΟΥ ΣΩΤηρος των Ελ- ΛΗΝωΝ τε ΚΑΙ της οικουμενης ΠΑσΗς. Οι Ηλείοι [αφιέρωσαν τον ναό] του Καίσαρος Αυγούστου, του σωτήρα των Ελλήνων και όλης της Οικουμένης
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ Αύγουστος ΜΗΤΡΩΟΝ ΟΛΥΜΠΙΑΣ Κλαύδιος
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ ΜΗΤΡΩΟΝ ΟΛΥΜΠΙΑΣ Agrippina Minor (κόρη της Agrippina Major, εγγονής του Αυγούστου, και του Germanicus, αδελφού του Κλαυδίου, μητέρα του Νέρωνα. Flavia Domitilla I (κόρη του Βεσπασιανού) ή Livia
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ ΜΗΤΡΩΟΝ ΟΛΥΜΠΙΑΣ Νέρων / Τίτος Βεσπασιανός
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ ΜΗΤΡΩΟΝ ΟΛΥΜΠΙΑΣ Flavia - Αγριππίνα Flavia Domitilla II Domitilla I Βεσπασιανός-Κλαύδιος-Τίτος Διάταξη των αγαλμάτων κατά την τελευταία περίοδο (των Φλαβίων) κατά τον K. HITZL, Die kaiserzeitliche Statuenausstattung des Metroon, OF XIX (Berlin 1991)
Απεικονίσεις Αθηναίων πολιτών Στήλη του Μουσαίου και της Αμαρυλλίδος στο Εθν. Αρχ. Μ. Άγαλμα Ίσιδος στη Ρώμη Αγάλματα από το Herculanaeum στη Δρέσδη
ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ Τogatus Barberini (Ρώμη, Musei Capitolini) Η έννοια της προτομής ήταν άγνωστη στην ελληνική τέχνη Ανδρικές μορφές εικονίζονται με έντονα ηλικιακά χαρακτηριστικά. Εκφράζεται η μεγάλη αξία για την πείρα της ηλικίας που συνεπάγεται υπευθυνότητα στις δημόσιες υποθέσεις.
ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ Προτομή του 1 ου αι. π.χ. (Ν. Υόρκη, Μetr. M.) Ο λεγ. «Στρατηγός του Tivoli»
Ιδεαλιστικά έργα ΥΣΤΕΡΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ Προϊόντα του εργαστηρίου της Αφροδισιάδας του 4 αι. μ.χ.; Ηρακλής και Γηρυόνης Ανάγλυφο από το Chiragan στην Τουλούζη Άρτεμις από το St George de Montagne στο Bordeaux Αγαλμάτιο Ασκληπιού από την Έπίδαυρο
Ιδεαλιστικά έργα ΥΣΤΕΡΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ Άρτεμις Προϊόντα εργαστηρίου της Αφροδισιάδας του 4 αι. μ.χ.; Απόλλων Ήλιος Αγαλμάτια από το Silahtarağa, κοντά στην Κ/πολη Ενόπλιος εικών / imago clipeata στο Αμβούργο
Ιδεαλιστικά έργα ΥΣΤΕΡΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ ΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ ΤΟΥ 4 ου ΑΙ. μ.χ. Χριστός; στο Museo Nazionale Romano
Ιδεαλιστικά έργα ΥΣΤΕΡΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ Αγαλμάτια Αθηνάς και Ασκληπιού από την Επίδαυρο που ανατέθηκαν το 304/5 και το 308/9 μ.χ. αντίστοιχα (ΕΑΜ 274, 263)
Ιδεαλιστικά έργα ΥΣΤΕΡΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ Αγαλμάτια από υστερορρωμαϊκή οικία στην Κόρινθο, από τον 2 ο μέχρι τον 4 ο ; αι. μ.χ. (η θεά Ρώμη)
Προτομές Μ. Θεσσαλονίκης, αρχών 5 ου αι. μ.χ.
Ιδεαλιστικά έργα ΥΣΤΕΡΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ Λεγ. «Σαρκοφάγος του πρίγκηπα» στην Κωνσταντινούπολη, του 5 ου αι.