Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Περίοδος Γ Τεύχος 50 Σεπτέμβρης 2011 50 τεύχη της τρίτης περιόδου Το «Σπαθάρειο» ΜΕΤΑΚΟΜΙΣΕ «ΟΙ ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ» του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη «Στα σύνορα της Μελούνας και ο ατυχής πόλεμος του 1897»
Aγαπητοί αναγνώστες της εφημερίδας μας, με αυτό το τεύχος που διαβάζετε, συμπληρώνονται 50 τεύχη της νέας περιόδου, όπου η εφημερίδα «Ο Καραγκιόζης μας» πέρασε στην ηλεκτρονική μορφή. Η πρώτη περίοδος ήταν η «φωτοτυπημένη», όπου τα τεύχη εκδίδονταν και διανέμονταν φωτοτυπημένα στα μέλη και τους φίλους σε ελάχιστα αντίτυπα. Η δεύτερη μορφή ήταν τότε που με χρήματα ορισμένων χορηγών, εξέδωσε ελάχιστα φύλλα εκτυπωμένη με τον παραδοσιακό τρόπο των εφημερίδων. Σήμερα πια με την ηλεκτρονική μορφή, η εφημερίδα μας έχει αποχτήσει ένα ευρύ αναγνωστικό κοινό, που την διαβάζει μέσα από τον υπολογιστή του ή την τυπώνει και την διαβάζει με τον παραδοσιακό τρόπο. Αυτή η διαδικασία αφ ενός σέβεται το περιβάλλον, αφού δεν χρησιμοποιούνται χαρτί και μελάνια, έχει μηδενικό κόστος και εξ αυτού του λόγου μπορεί και είναι ΜΗΝΙΑΤΙΚΗ, αφετέρου όμως έχει και τα αρνητικά της, αφού διαβάζεται μόνο απ όσους έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και έχει πρόβλημα ύλης, επειδή ελάχιστοι είναι οι τακτικοί συντάκτες. Όλα αυτά μπορούν να ξεπεραστούν, αν ο καθένας που ασχολείται με το αντικείμενό μας (το Θέατρο Σκιών), θελήσει ει μια φορά κάθε έξι μήνες να γράψει 2 50 τεύχη της εφημερίδας μας Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΜΑΣ Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Τζωρτζ 6 Αθήνα 106 77 Τεύχος 50 - Σεπτέμβρης 2011 Εξώφυλλο: Πάνος Καπετανίδης Διόρθωση κειμένων: Θωμάς Αθ. Αγραφιώτης ΕΚΔΟΤΗΣ: Πάνος Β. Καπετανίδης Τηλέφωνο: 210 46 16 664 Γράψτε για την εφημερίδα «Ο Καραγκιόζης μας». Στείλτε το κείμενό σας με e-mail στο: somateiokaragkiozh@gmail.com www.karagkiozis.com/somateio/ κάτι Το ελάχιστο που περνάει στην αντίληψή του σχετικό με την τέχνη μας. Ένα μικρό ρεπορτάζ, ας πούμε, για κάτι που έπεσε στην αντίληψή σας, μερικές σκέψεις, ένα σκιτσάκι που θα μπορούσε να γίνει εξώφυλλο, μια φωτογραφία που τραβήξατε από μια σκηνούλα που παίζουνε παιδιά με ένα μικρό σχόλιο και άλλα τέτοια μικρά στιγμιότυπα. Μη μείνετε λοιπόν απλοί αναγνώστες. Κάντε την εφημερίδα μας ζωντανή και διαδραστική. Χρειαζόμαστε την βοήθειά σας, ώστε να μη μειωθούν τα τεύχη σε δίμηνα ή τρίμηνα. Ευχαριστώ όλους όσοι βοηθάνε και κυρίως όσους μας διαβάζουν. Ο εκδότης, Πάνος Β. Καπετανίδης
«ΟΙ ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ» του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη Θ) «Στα σύνορα της Μελούνας και ο ατυχής πόλεμος του 1897» καλλιτεχνική επιτυχία Η του Γιάννη στην Αθήνα συνοδεύτηκε και από τη δημιουργία ενός κύκλου συνεργατών και μαθητών, μέσα από τον οποίο ζυμώθηκε μια νέα μαγιά εκκολαπτόμενων και πολλά υποσχόμενων καλλιτεχνών. Όπως ακριβώς ο δάσκαλός του (ο Ηλίας) είχε πλάσει έναν ισχυρό κύκλο, μέσα από τον οποίο ξεπήδησαν οι καραγκιοζοπαίχτες της Αιτωλοακαρνανίας, έτσι και ο Γιάννης έφτιαχνε τη δική του ομάδα στην πλατεία του Σταδίου και δεξιά μόλις τελείωνε η μαρμάρινη γέφυρα του Ιλισού. Από την ομάδα αυτή ξεχώριζαν ο Ανδρέας ο Αγιομαυρίτης, ο Γρεμίνας και κυρίως ο γιος του Γιάννη Παπούλια, ο Αντώνης, ο οποίος ήταν πιο γνωστός με το παιδικό του παρατσούκλι: «Αντώνης Μόλλας». Ο μικρός ήταν θεατής του Γιάννη και γρήγορα είχε ξεχωρίσει για το πάθος του με την τέχνη του Θεάτρου Σκιών. Ο Γιάννης θέλησε να του κόψει τη φόρα αρχικώς, λέγοντάς του: «Είσαι σπουδαίος, μα ξαναγύρνα στην ανθοκομία, γιατί ο Καραγκιόζης δεν έχει μέλλον». Φλόγα και θέρμη όμως ξεχείλιζαν μέσα από τα δυο μεγάλα και ζωηρά «γερανά» μάτια του Αντωνάκη και μέσα από το βαθύ σκουρόχρωμο πρόσωπό του, ιδίως όταν εξέφραζε τις ρηξικέλευθες και καινοτόμες κριτικές παρατηρήσεις του στον ίδιο τον Γιάννη. Ο Μάστορας άκουγε με περιέργεια τις αισθητικές αντιλήψεις του Μόλλα, αλλά το απλό ενδιαφέρον του μετατράπηκε σε ανυπέρβλητο θαυμασμό, τη στιγμή που ο ατίθασος μικρός μετουσίωσε τη θεωρία του σε πράξη πίσω από τον μπερντέ, με αναμμένες ασετιλίνες και με θεατές τον Γιάννη και τα φιλαράκια του ανερχόμενου ταλέντου. «Ο μικρός αυτός κρύβει μέσα του το δάσκαλο», σκέφτηκε ο Γιάννης. Πήρε το μικρό από το χέρι, πήγανε στην οικογένειά του και τον ζήτησε για βοηθό. Η οικογένεια Παπούλια δέχτηκε με χαρά και ο γιόκας της φόρεσε παπούτσια και αρβυλάκια. Μόλις που είχε απολυθεί από «βοηθός βοηθού κηπουρού» στα ανάκτορα του Βασιλιά Γεωργίου και κατάφερε να πιάσει πάλι δουλειά. Τον είχανε σχολάσει από το Παλάτι, γιατί δήθεν είχε δείξει αυθάδεια προς τους ανωτέρους του. Πιο παλιά, όταν ήταν περίπου έντεκα χρονών, είχε «κατηγορηθεί» και για ανθρωποκτονία, αλλά αθωώθηκε. Η ζωή του Μόλλα ήταν πάντοτε στοιχειωμένη 3
από θρύλους. Ένας τέτοιος θρύλος λέει ότι ο ανήσυχος ταλαντούχος αντικατέστησε στην παράσταση τον άρρωστο Γιάννη κάποιο βράδυ με μεγάλη επιτυχία και χωρίς κανένας να το καταλάβει. Η πλήρης αλήθεια όμως ήταν ότι η αντικατάσταση του Γιάννη από τον Μόλλα πραγματοποιήθηκε, όταν η Πατρίδα κάλεσε εκ νέου τον Εύζωνα στο πεδίο της μάχης. Ήταν Απρίλιος του έτους 1897 Το καζάνι της Κρήτης έβραζε και οδηγούσε σε δυναμικές εξελίξεις για την αυτονομία του νησιού. Η Εθνική Εταιρεία στην Ελλάδα έπαιρνε πρωτοβουλίες: «Ζήτω η Ένωσις! Ζήτω ο πόλεμος!», φώναζαν και ήθελαν πολλά παραπάνω. Ο Δεληγιάννης ήταν αποφασισμένος. Ο Διάδοχος είχε τεθεί επικεφαλής του στρατού. Οι θρύλοι και οι παραδόσεις θέριευαν: «Και στην Πόλη! Και στην Πόλη!», με τον Γιάννη να ανατριχιάζει και ένα ρίγος να διαπερνάει όλο του το σώμα. Ένας Κωνσταντίνος (ο Μέγας) την ίδρυσε και την έχτισε, άλλος Κωνσταντίνος (ο Παλαιολόγος) την έχασε αμυνόμενος το 1453 και τρίτος Κωνσταντίνος θα την ξαναπάρει, με τον αρχιστράτηγο Διάδοχο Κωνσταντίνο να ενσαρκώνει (πιο πολύ από κάθε άλλον) τη μετουσίωση της Μεγάλης Ιδέας σε πράξη. Ο Γιάννης, αφού ξεσήκωσε τα πλήθη μέσα από τον κόσμο των σκιών, «ορμά μαζί με τον ελληνικό στρατό» πέρα από τα θεσσαλικά σύνορα για την απελευθέρωση της Μακεδονίας: «Πάμε και πάλι σαν άλλοτε!», όπως κάνανε το 1821 και οι πρόγονοί του από την ορεινή Ευρυτανία. Και τα μάτια του βούρκωναν. Το «περιδέραιο» των Επτανήσων (με τα πολύτιμα κοσμήματα της Ζακύνθου, της Κεφαλονιάς, της Λευκάδας και κυρίως της Κέρκυρας) το είχε προσθέσει η Ελλάδα στην επικράτειά της το έτος 1864 (ως προίκα του νέου τότε Βασιλιά Γεωργίου) και χωρίς μάχες. Η Θεσσαλία, από την άλλη, είχε κερδηθεί διά της διπλωματικής οδού και δίχως πόλεμο με τους Τούρκους. Ήταν πλέον η ώρα για μια πρώτη νικηφόρα μάχη μετά το έπος του 1821 αλλά και την πιο πρόσφατη αποτυχία του 1878. Η Ελλάδα όμως έμελε να ξαναθυμηθεί τον Ιμπραήμ και όχι τον Κολοκοτρώνη. Από την πρώτη κιόλας τουφεκιά στο πεδίο της μάχης ήταν ηλίου φαεινότερο ότι ο «Μεγάλος Ασθενής» της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν θα κατέρρεε και τόσο εύκολα. Είχε ήδη τρέψει σε άτακτη φυγή τον ελληνικό στρατό από τις πρώτες κιόλας μέρες του πολέμου και μάλιστα με ελάχιστο κόπο. Η παταγώδης αποτυχία του ελληνικού στρατού στα τότε σύνορα της Μελούνας (τον Απρίλιο του 1897) έθεσε σε κίνδυνο όχι μονάχα την Θεσσαλία αλλά και ολόκληρο 4
το κράτος. Η πανεύκολη επικράτηση και η προέλαση των αντιπάλων δημιούργησαν πανικό. Ο Δεληγιάννης επέλεξε την οδό της παραίτησης, ο νέος πρωθυπουργός (ο Δημήτριος Ράλλης) εκλιπαρούσε τις ξένες πρεσβείες για να αποφευχθούν τα χειρότερα, ενώ ο Διάδοχος απομυθοποιήθηκε με τρόπο τραγικό. Ο στρατός του Σουλτάνου έδειχνε πανίσχυρος. Μονάχα η ταξιαρχία του συνταγματάρχη Σμολένσκη έσωζε κάπως τα προσχήματα στο πεδίο της μάχης αλλά χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα. Οι Μεγάλες Δυνάμεις κλήθηκαν πάλι να σώσουν οτιδήποτε σωζόταν, ενώ ο μακαρίτης (και κατηγορούμενος κάποτε ως αγγλόφιλος) Τρικούπης δικαιωνόταν μετά θάνατον. Η Ελλάδα δεν βρισκόταν ακόμα σε θέση για να τα βάλει πολεμικά με την Τουρκιά. Θα έπρεπε πρώτα (και μετά τη νέα ήττα της) να οργανωθεί ακόμα πιο καλά στο εσωτερικό της. Ο κάμπος της Θεσσαλίας παρέμεινε τελικά ελληνικός με την απλή συμβολική παραχώρηση μιας μικρής λωρίδας ορεινού εδάφους (στα τότε σύνορα) υπέρ του Σουλτάνου. Σε οικονομικό επίπεδο όμως, οι Οθωμανοί απαίτησαν και κέρδισαν ένα τεράστιο για την εποχή χρηματικό ποσό, το οποίο η Ελλάδα το πλήρωσε χάρη σε νέο δάνειο. Η λύση δεν ήταν πολύ πρωτότυπη, μα ήταν αναγκαία για ένα κράτος που μόλις προ τετραετίας είχε κηρύξει πτώχευση. Οι ξένοι ξαναέδωσαν δάνεια στην Ελλάδα, αλλά με την επιβολή του «Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου» και με σκοπό την εγγυημένη επιστροφή των χρημάτων. Η Ιστορία όντως επαναλαμβάνεται. Μεγάλη ζημιά όμως είχε γίνει και στον ψυχολογικό τομέα. Η Ελλάδα με πίκρα διαπίστωνε ότι η Μεγάλη Ιδέα, αν και είχε ωριμάσει θεωρητικώς, ήθελε ακόμα σκληρή δουλειά για να βγάλει καρπούς και στην πράξη Ο Γιάννης, ωστόσο, δεν πτοήθηκε. Ο πόνος του καταλάγιασε πολύ γρήγορα. Μπορεί στο πεδίο της μάχης να έχασε, αλλά μέσα στον κόσμο των σκιών αποκαθιστούσε τις ισορροπίες κάθε βράδυ με τους τσολιάδες, με τον Κατσαντώνη και ιδίως με τον Μπαρμπαγιώργο. Η τέχνη ασκούσε εδώ τον παρηγορητικό της ρόλο, καθώς είχε μεν χαθεί μια μάχη αλλά όχι και ο πόλεμος. Εγκαταλείποντας τα σύνορα, ο Γιάννης αποφάσισε (έστω και υπό δυσχερείς συνθήκες) να επισκεφτεί για λίγο και τον Κραβασαρά, για να δει την οικογένειά του. Δεν ήταν φρόνιμο να την έπαιρνε μαζί του στην Αθήνα, καθώς και ο ίδιος δεν θα έμενε αιωνίως στην πρωτεύουσα. Ο Μέμος ήταν τελικά αυτός που θα τον ακολουθούσε, κάτι που γέμισε με χαρά τον Γιάννη. Πρώτα 5
όμως θέλησαν να περάσουν και από την Πάτρα. Η υποδοχή στην Πάτρα ήτανε μέσα στην απαξίωση. «Καλώς τους τους απέκηδες», είπε ειρωνικά ο Πάγκαλος (ποιος άλλος;), μα ο Μίμαρος ήταν αυτός που έσταζε χολή. Ο Μίμαρος θριάμβευε τότε με τη φιγούρα του Νιόνιου, με την οποία ενθουσίαζε τα πλήθη αλλά εξαγρίωνε και τους Ζακυνθινούς. Ένας από αυτούς μάλιστα λίγο έλειψε να τον σκοτώσει τον Σαρδούνη σε μια παράσταση στην Γαστούνη, ενώ παρόμοιο περιστατικό είχε συμβεί και στον Πύργο. Ο Ζακυνθινός Σιορ-Διονύσιος είχε γίνει πια διάσημος μαζί με τους λιγότερο πετυχημένους μα εξίσου αγαπητούς (και πολύ οικείους στην τότε δυτική Ελλάδα) «τύπους» του Κεφαλονίτη, του Λευκαδίτη και του Κερκυραίου. Ο Βλάχος όμως είχε παραγκωνιστεί από τον Μίμαρο «σκοπίμως» και όταν ο Πάγκαλος προκάλεσε τον Γιάννη να δώσει μια παράσταση στην Πάτρα, ο Γιάννης δεν δίστασε να βγάλει ξανά τον Βλάχο στο πανί. Και οι Πατρινοί δεν τον είχαν ξεχάσει. Λέγεται ότι ο εκεί θρίαμβος του Γιάννη έκανε τον Μίμαρο να σπάσει το ναργιλέ του από τα νεύρα του. Το γυαλί είχε ραγίσει. Ο Γιάννης έφυγε για την Αθήνα εκ νέου θριαμβευτής, αλλά θλιμμένος για μια φιλία που χάλασε οριστικά. (συνεχίζεται) Στο επόμενο τεύχος: Ι) «Στην Αθήνα των θριάμβων και της αυγής του νέου αιώνα» Ο Καραγκιόζης στη Μελβούρνη! Μόνιμη θέση στο Μεταναστευτικό Μουσείο της Μελβούρνης πήρε ο Καραγκιόζης! Στο συγκεκριμένο μουσείο εγκαινιάστηκε μια μόνιμη έκθεση, με τίτλο Ταυτότητα -η δική σας-η δική μου- η δική μας. Στην έκθεση αυτή παρουσιάζονται οι δημιουργίες καλλιτεχνών μεταναστευτικής καταγωγής. Ο μόνος ελληνικής καταγωγής καλλιτέχνης που συμμετείχε στην έκθεση ήταν ο Δημήτρης Κατσούλης. Ο Δημήτρης Κατσούλης, ο οποίος έχει παρουσία σε δεκάδες απρόμαυρες ελληνικές κινηματογραφικές ταινίες, από το 1974 ζει στη Μελβούρνη, όπου παράλληλα με το ανέβασμα θεατρικών έργων ασχολήθηκε και με τον Καραγκιόζη. Ανέβασε παραστάσεις του, έγραψε έργα και φιλοτέχνησε φιγούρες του. Οι ξεχωριστές φιγούρες του Καραγκιόζη, φιλοτεχνημένες από τον Δημήτρη Κατσούλη, εκτίθενται σε περίοπτη θέση στο Μεταναστευτικό Μουσείο της Μελβούρνης. 6
Ο Καραγκιόζης και ο Χατζηαβάτης γίνονται 3D καρτούν Ένας Τούρκος σκηνοθέτης παρουσιάζει τους ήρωες με πιο σύγχρονη ματιά Στην ταινία του Τούρκου σκηνοθέτη οι δυο ήρωες θα έχουν τη μορφή καρτούν, αλλά η δράση τους θα τοποθετηθεί στον πραγματικό κόσμο. Άγκυρα Ο Καραγκιόζης και ο Χατζηαβάτης, οι δυο δημοφιλέστεροι ήρωες του Θεάτρου Σκιών, με ρίζες στην ανατολίτικη παράδοση, θα περάσουν από τον κόσμο των σκιών σε αυτόν του τρισδιάστατου σινεμά και των κινουμένων σχεδίων, σύμφωνα με τα σχέδια ενός Τούρκου σκηνοθέτη. Η ταινία, με τίτλο «Η Επιστροφή του Καραγκιόζη και του Χατζηαβάτη» (Karagoz ve Hacivat Yeniden), θα σκηνοθετηθεί από τον Σινάν Χαλίκ, με τη βοήθεια του Αιγύπτιου καραγκιοζοπαίχτη Μισιρλί Αχμέτ. Οι δυο ήρωες θα έχουν στην ταινία τη μορφή καρτούν, αλλά η δράση τους θα τοποθετηθεί στον πραγματικό κόσμο κι όχι σε ένα φανταστικό σύμπαν. Σύμφωνα με το σενάριο, οι δυο φίλοι θα περιπλανηθούν στην Προύσα, θα εργαστούν σε ένα τζαμί προκειμένου να βγάλουν κάποια χρήματα, αλλά θα αναγκαστούν να φύγουν εσπευσμένα από την πόλη, μετά από έναν καβγά που έχουν με τον προϊστάμενό τους. Κατόπιν, ο Καραγκιόζης και ο Χατζηαβάτης επισκέπτονται την Κωνσταντινούπολη, όπου μπλέκονται σε διάφορες αστείες περιπέτειες με κατοίκους της πόλης, μέχρι το ξεκαρδιστικό φινάλε της τρισδιάστατης ταινίας. «Η αφορμή για την ταινία υπήρξε η επίσκεψή μου στο σχολείο της κόρης μου, όπου ανέβασαν μια παράσταση θεάτρου σκιών», τονίζει ο κ. Χαλίκ, προσθέτοντας πως«παρατήρησα πως τα παιδιά δεν διασκέδαζαν καθόλου με το θέαμα που έβλεπαν, οπότε σκέφτηκα πως θα έπρεπε κάποιος να κάνει τους δυο αυτούς δημοφιλείς ήρωες λίγο πιο σύγχρονους για τη νέα γενιά παιδιών». Η ταινία, που θα βγει στις τούρκικες αίθουσες σε λίγο καιρό, χρειάστηκε έξι μήνες προετοιμασίας, αλλά μόλις μια εβδομάδα γυρισμάτων και για την ολοκλήρωσή της εργάστηκε μια ομάδα 28 ανθρώπων. ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 18/08/2011, TO BΗΜΑ 7
Το «Σπαθάρειο» ΜΕΤΑΚΟΜΙΣΕ Μεταφορά της ημερομηνίας των φετινών «Σπαθαρείων» ή ματαίωση; Από την ιστοσελίδα του μουσείου πληροφορηθήκαμε ότι το Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών Δήμου Αμαρουσίου θα παραμείνει κλειστό κατά την θερινή περίοδο λόγω μεταστέγασής του στο ιδιόκτητο νεοκλασικό κτίριο του Δήμου Αμαρουσίου που βρίσκεται στη συμβολή των οδών Μεσογείων και Βορείου Ηπείρου αρ. 27 Μαρούσι. Οι ανάγκες της διαδικασίας μετακόμισης της έδρας του Μουσείου καθώς και της μεταφοράς των εκθεμάτων υποχρεώνουν τη μεταφορά της ημερομηνίας των φετινών Σπαθαρείων (ετήσιου Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών) και τη διοργάνωσή τους στο νέο κτίριο. Ήδη η μετακόμιση έγινε και πέφτουν οι τελευταίες «πινελιές» για την τακτοποίηση των εκθεμάτων, ενώ περιμένουμε την ανακοίνωση για την πραγματοποίηση ή την αναβολή για φέτος των «ΣΠΑΘΑΡΕΙΩΝ 2011». Πληροφορίες τηλ. Επικοινωνίας: 210 61 27 245 8