ΣτΕ 655/2017 [Κατάργηση φάρου και ίδρυση νέου (φανού) σε αρχαιολογικού χώρο]

ΣτΕ 655/2017 [Κατάργηση φάρου και ίδρυση νέου (φανού) σε αρχαιολογικού χώρο] Περίληψη - Με την προσβαλλόμενη πράξη αποφασίσθηκε η απομάκρυνση του φάρου από το τείχος της Καβάλας, ήτοι η αφαίρεσή του από αρχαίο μνημείο κηρυγμένο ιστορικό και διατηρητέο, και η εγκατάσταση νέου φανού στην βραχονησίδα «Μονόπτερο», που αποτελεί επίσης αρχαίο και ευρίσκεται πλησίον του προηγούμενου, δηλαδή επεμβάσεις επί και πλησίον αρχαίων, χωρίς την απαιτούμενη κατά νόμο έγκριση του Υπουργού Πολιτισμού. Τούτο δε παρά το ότι με το προαναφερθέν έγγραφο της 12 ης Ε.Β.Α. είχε επισημανθεί αφενός μεν ότι ο φάρος βρίσκεται επί κηρυγμένου και προστατευόμενου μνημείου, «αποτελεί σημαίνον στοιχείο της ιστορίας.. και της εικόνας της περιοχής» και ότι «δεν επιτρέπεται η μεταφορά του... χωρίς την απαιτούμενη έγκριση των αρμοδίων οργάνων του Υπουργείου Πολιτισμού», αφετέρου δε ότι «Οποιαδήποτε εργασία στη βραχονησίδα Μονόπετρο... δεν μπορεί να εκτελεστεί χωρίς την έγκριση [του αυτού Υπουργού]». -Με τα δεδομένα αυτά η προσβαλλόμενη πράξη είναι μη νόμιμη και κατά τα δύο σκέλη της και πρέπει να ακυρωθεί κατά τον βασίμως προβαλλόμενο λόγο ακυρώσεως, κατόπιν δε τούτου αποβαίνει αλυσιτελής η έρευνα των λοιπών λόγων ακυρώσεως. Πρόεδρος: Ν. Ρόζος Εισηγητής: Θ. Αραβάνης Βασικές Σκέψεις 2. Επειδή, με την αίτηση αυτή, η οποία παραπέμφθηκε στο παρόν Τμήμα λόγω αρμοδιότητας με την απόφαση 2899/2007 του Γ Τμήματος του Δικαστηρίου τούτου, ζητείται η ακύρωση της πράξεως Φ.913.1/2464/06/Σ.35444/14.12.2006 του Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού (Β 50/23.1.2007), με την οποία αποφασίσθηκε η κατάργηση του υφιστάμενου φάρου επί του μεσαιωνικού τείχους της Καβάλας στην περιοχή «Παναγία» και η ίδρυση νέου φανού (αυτόματου ηλιακού) επί της βραχονησίδας «Μονόπετρο», πλησίον του τείχους. 3. Επειδή, ο ν. 1629/1951 «περί Φάρων» (Α 9), κατ επίκληση των διατάξεων του οποίου εκδόθηκε η προσβαλλόμενη πράξη, ορίζει στο άρθρο 1 παράγρ. 2 ότι: «2. Κατά τον παρόντα Νόμον διά του όρου «πυρσός» νοείται γενικώς οιονδήποτε κατασκεύασμα το οποίον εκπέμπον απαραιτήτως φως, επισημαίνει εις τους θαλασσοπλοούντας γεωγραφικόν σημείον τελείως καθωρισμένον και εκ των προτέρων γνωστόν εις αυτούς. Ως «φάρος» χαρακτηρίζεται πας πυρσός χρησιμεύων ειδικώτερον όπως επισημαίνη πορείαν πελαγοδρομίας ή ακτοπλοΐας. «Φανός» 1 / 5

σημαίνει πυρσόν προς ένδειξιν λιμένος και του εις αυτόν είσπλου. «Φωτοβόλος σημαντήρ» σημαίνει πυρσόν πλωτόν ηγκυροβολημένον και εκπέμποντα φως προς επισήμανσιν υφάλου κινδύνου». Το άρθρο 2 του αυτού νόμου ορίζει ότι: «1. Η ίδρυσις, συντήρησις και λειτουργία των εις τας ακτάς και λιμένας του Κράτους αναγκαιούντων φάρων, φανών, σημαντήρων, ενδεικτικών σημείων και ναυδέτων ως και πάσαι αι συναφείς προς ταύτα αγγελίαι και δημοσιεύσεις υπάγονται εις την αρμοδιότητα και εποπτείαν του Υπουργείου Ναυτικών 2». Περαιτέρω, το άρθρο 3 του νόμου, με τίτλο «Ιδρυσις, κατάργησις πυρσών», ορίζει ότι: «1. Η ανάγκη ιδρύσεως τινός εκ των εν άρθρ. 2 αναφερομένων, ο τόπος, το είδος, η σκοπιμότης, τα χαρακτηριστικά, ως και παν έτερον συναφές ζήτημα ρυθμίζονται δι Υπουργικής αποφάσεως, εφ όσον δε συντρέχει περίπτωσις των άρθρων 6 και 7 δι εκδόσεως Β. Δ/τος. 2. Αι ανωτέρω διατάξεις εφαρμόζονται και δια πάσαν τροποποίησιν, αντικατάστασιν ή κατάργησιν τούτων. 3.». Τέλος, το άρθρο 8 «Τεχνικός εξοπλισμός των πυρσών» ορίζει στην παρ. 1 αυτού ότι «1. Το είδος και η δύναμις των μηχανημάτων εκάστου πυρσού καθορίζεται δια της ιδρυτικής Υπουργικής αποφάσεως». 4. Επειδή, οι ανωτέρω διατάξεις αφορούν τη ρύθμιση της ιδρύσεως και λειτουργίας μηχανολογικών εγκαταστάσεων πυρσών, φάρων και φανών και συνεπώς αρμόδιο για την εκδίκαση της κρινόμενης αιτήσεως είναι το παρόν Τμήμα, κατ άρθρο 5 παράγρ. 1 περίπτ. στ του π.δ. 361/2001 (Α 244), στο οποίο νομίμως εισάγεται η υπόθεση. 5. Επειδή, η αίτηση ασκείται με έννομο συμφέρον από τον Δήμο Καβάλας, ο οποίος προβάλλει ότι επιδιώκει την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής του, και εν γένει παραδεκτώς. 6. Επειδή, όπως έχει κριθεί, με τις διατάξεις του άρθρου 24 παράγρ. 1 και 6 του Συντάγματος καθιερώνεται αυξημένη προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος, δηλαδή των μνημείων και λοιπών πολιτιστικών αγαθών που προέρχονται από την ανθρώπινη δραστηριότητα και συνθέτουν λόγω της ιστορικής, καλλιτεχνικής ή επιστημονικής σημασίας τους την εν γένει πολιτιστική κληρονομιά της Χώρας. Η προστασία αυτή περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τη διατήρηση των εν λόγω πολιτιστικών στοιχείων στο διηνεκές. Επομένως, κάθε επέμβαση επί και πλησίον αρχαίου πρέπει κατ αρχήν να αποβλέπει στην προστασία και ανάδειξη αυτού, να ενεργείται δε ενόψει των ιδιαιτέρων χαρακτηριστικών και του είδους των προστατευτέων ευρημάτων και επί τη βάσει των δεδομένων της αρχαιολογικής επιστήμης, απαγορευμένων επεμβάσεων και χρήσεων μη συμβατών προς την κατά προορισμό χρήση του αρχαίου (ΣΕ 3454/2004, 3279/2003 Oλ., 1580/2007 7μ. κ.ά.). 7. Επειδή, εξ άλλου, με τις διατάξεις του ν. 3028/2002 για την προστασία των αρχαιοτήτων και της εν γένει πολιτιστικής κληρονομιάς (Α 153) οργανώθηκε και εξειδικεύθηκε η κατά το άρθρο 24 παράγρ. 1 και 6 του Συντάγματος προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας, η οποία, σύμφωνα με το άρθρο 1 παρ. 1 του νόμου αυτού, έχει ως σκοπό τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης χάριν της παρούσας και των μελλοντικών γενεών και την αναβάθμιση του πολιτιστικού περιβάλλοντος (βλ. και εισηγητική έκθεση του νόμου). Ειδικότερα, στο άρθρο 2 του νόμου αυτού 2 / 5

ορίζονται τα εξής: «Για την εφαρμογή των διατάξεων του παρόντος νόμου: α) Ως πολιτιστικά αγαθά νοούνται οι μαρτυρίες της ύπαρξης και της ατομικής και συλλογικής δραστηριότητας του ανθρώπου. β) Ως μνημεία νοούνται τα πολιτιστικά αγαθά που αποτελούν υλικές μαρτυρίες και ανήκουν στην πολιτιστική κληρονομιά της Χώρας και των οποίων επιβάλλεται η ειδικότερη προστασία βάσει των εξής διακρίσεων: αα) Ως αρχαία μνημεία ή αρχαία νοούνται όλα τα πολιτιστικά αγαθά που ανάγονται στους προϊστορικούς, αρχαίους, βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους και χρονολογούνται έως και το 1830... ββ) Ως νεότερα μνημεία.... γγ) Ως ακίνητα μνημεία νοούνται τα μνημεία που υπήρξαν συνδεδεμένα με το έδαφος και παραμένουν σε αυτό.... καθώς και τα μνημεία που βρίσκονται στο έδαφος.... και δεν είναι δυνατόν να μετακινηθούν χωρίς βλάβη της αξίας τους ως μαρτυριών. Στα ακίνητα μνημεία συμπεριλαμβάνονται οι εγκαταστάσεις, οι κατασκευές και τα διακοσμητικά και λοιπά στοιχεία που αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα τους, καθώς και το άμεσο περιβάλλον τους. δδ) Ως κινητά μνημεία νοούνται τα μνημεία που δεν θεωρούνται ακίνητα. γ) Ως αρχαιολογικοί χώροι νοούνται εκτάσεις στην ξηρά ή στη θάλασσα ή στις λίμνες ή στους ποταμούς, οι οποίες περιέχουν ή στις οποίες υπάρχουν ενδείξεις ότι περιέχονται αρχαία μνημεία ή αποτέλεσαν ή υπάρχουν ενδείξεις ότι αποτέλεσαν από τους αρχαιοτάτους χρόνους έως και το 1830 μνημειακά, οικιστικά ή ταφικά σύνολα. Οι αρχαιολογικοί χώροι περιλαμβάνουν και το απαραίτητο ελεύθερο περιβάλλον που επιτρέπει στα σωζόμενα μνημεία να συντίθενται σε ιστορική, αισθητική και λειτουργική ενότητα...». Περαιτέρω, στο άρθρο 10 του ίδιου νόμου με τίτλο «Ενέργειες σε ακίνητα μνημεία και στο περιβάλλον τους» ορίζονται τα ακόλουθα: «1. Απαγορεύεται κάθε ενέργεια σε ακίνητο μνημείο, η οποία είναι δυνατόν να επιφέρει με άμεσο ή έμμεσο τρόπο καταστροφή, βλάβη, ρύπανση ή αλλοίωση της μορφής του... 3. Η... οικοδομική δραστηριότητα πλησίον αρχαίου επιτρέπεται μόνο μετά από έγκριση του Υπουργού Πολιτισμού, η οποία εκδίδεται ύστερα από γνώμη του Συμβουλίου. Η έγκριση χορηγείται εάν η απόσταση από ακίνητο μνημείο ή η σχέση με αυτό είναι τέτοια ώστε να μην κινδυνεύει να επέλθει άμεση ή έμμεση βλάβη αυτού λόγω του χαρακτήρα του έργου ή της επιχείρησης ή της εργασίας. 4. Για κάθε εργασία, επέμβαση ή αλλαγή χρήσης σε ακίνητα μνημεία, ακόμη και αν δεν επέρχεται κάποια από τις συνέπειες της παραγράφου 1 σε αυτά, απαιτείται έγκριση που χορηγείται με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού ύστερα από γνώμη του Συμβουλίου...». Τέλος, κατά το άρθρο 73 παρ. 10 του νόμου αυτού «Πολιτιστικά αγαθά που έχουν χαρακτηρισθεί ως προστατευόμενα σύμφωνα με τις διατάξεις της προϊσχύουσας νομοθεσίας προστατεύονται στο εξής κατά τις διατάξεις του παρόντος νόμου. Πολιτιστικά αγαθά που έχουν ήδη χαρακτηρισθεί κατά κατηγορίες χαρακτηρίζονται εκ νέου σύμφωνα με τη διαδικασία και υπό τις προϋποθέσεις που προβλέπονται από τις διατάξεις του παρόντος νόμου. Έως τότε προστατεύονται σύμφωνα με τις διατάξεις του παρόντος νόμου που εφαρμόζονται αναλόγως». Η ρύθμιση που εισάγεται με τις πιο πάνω διατάξεις του άρθρου 10 αναφέρεται σε επεμβάσεις τόσο επί όσο και πλησίον ακινήτου μνημείου. Ως επεμβάσεις επί ακινήτου μνημείου, απολύτως απαγορευμένες από το νόμο, νοούνται αυτές, οι οποίες είναι δυνατόν να 3 / 5

επιφέρουν με άμεσο ή έμμεσο τρόπο καταστροφή, βλάβη, ρύπανση ή αλλοίωση της μορφής του, σε κάθε δε περίπτωση για την πραγματοποίηση επεμβάσεων σε μνημείο που δεν επιφέρουν τις ανωτέρω συνέπειες και, συνεπώς, δεν εμπίπτουν στην πιο πάνω απαγόρευση, απαιτείται προηγούμενη έγκριση του Υπουργού Πολιτισμού, ύστερα από γνώμη του αρχαιολογικού συμβουλίου. Για τις επεμβάσεις πλησίον αρχαίου ισχύει ο κανόνας του επιτρεπτού, αλλά μόνο κατόπιν εγκρίσεως του Υπουργού Πολιτισμού, ειδικά δε για οικοδομικές εργασίες η έγκριση του Υπουργού Πολιτισμού χορηγείται εάν η απόσταση από το ακίνητο μνημείο -στην έννοια του οποίου συμπεριλαμβάνεται πλέον ρητώς και το άμεσο περιβάλλον του- ή η σχέση με αυτό είναι τέτοια ώστε να μην κινδυνεύει να επέλθει άμεση ή έμμεση βλάβη σε αυτό. Από τα ανωτέρω παρέπεται ότι ο Υπουργός Πολιτισμού προκειμένου να χορηγήσει την έγκριση (άδεια) εκτελέσεως έργου είτε επί είτε πλησίον αρχαίων αξιολογεί τα χαρακτηριστικά του έργου και εκτιμά τις άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις που θα έχει η εκτέλεση του έργου στα ακίνητα μνημεία, δηλαδή στα αγαθά που εμπίπτουν στο πεδίο προστασίας του αρχαιολογικού νόμου (ΣΕ 1580/2007 7μ. κ.ά.). 8. Επειδή, στην προκειμένη περίπτωση, από τα στοιχεία του φακέλου προκύπτουν τα εξής: Ο επίδικος φάρος ανεγέρθηκε επί του μεσαιωνικού τείχους της Καβάλας, στην χερσόνησο της «Παναγίας», το 1864, κατεστράφη το 1915 κατά τη διάρκεια βουλγαρικής επιδρομής, ανακατασκευάσθηκε το 1928 και έλαβε τη σημερινή του μορφή το 1945. Με την απόφαση 101386/2930/8.12.1947 του Υπουργού Παιδείας (Β 3/1948), που εκδόθηκε κατ επίκληση του άρθρου 52 του κ.ν. 5251/1932, το μεσαιωνικό τείχος της Καβάλας κηρύχθηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο, με την δε απόφαση 6945/24.5.1963 του Υπουργού Προεδρίας Κυβερνήσεως (Β 232), εκδοθείσα δυνάμει των άρθρων 50 και 52 του άνω νόμου, καθορίσθηκαν ζώνες «εντός των οποίων απαγορεύεται η εκτέλεσις οιουδήποτε έργου άνευ αδείας του Υπουργείου Προεδρίας Κυβερνήσεως [ήδη Πολιτισμού] προς προστασίαν του τείχους Καβάλας», το πλάτος των οποίων καθορίσθηκε για την εσωτερική πλευρά του περιβόλου σε 3 μέτρα, ορίσθηκε δε περαιτέρω ότι «εις την ανωτέρω απαγόρευσιν περιλαμβάνεται και η αιγιαλίτις ζώνη εξικνουμένη από του τείχους Καβάλας μέχρι των φυσικών βράχων της θαλάσσης». Περαιτέρω, με την απόφαση 23145/101/22.11.1971 του Υπουργού Πολιτισμού και Επιστημών (Β 969), όπως τροποποιήθηκε με την απόφαση Φ.31/27174/2521/10.8.1974 αυτού (Β 822), που εκδόθηκαν βάσει του κ.ν. 5351/1932 και του ν. 1469/1950, η χερσόνησος «Παναγιά» χαρακτηρίσθηκε ως τόπος ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους και ιστορικός τόπος. Τέλος, όπως προκύπτει από το έγγραφο 504/20.2.2007 της 12ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (Ε.Β.Α.) προς την Υπηρεσία Φάρων του Πολεμικού Ναυτικού, η βραχονησίδα «Μονόπετρο» που ευρίσκεται στο νοτιότερο άκρο της χερσονήσου «Παναγιάς» αποτελεί τμήμα ευρύτερου αρχαίου λατομείου και γειτνιάζει με το μεσαιωνικό τείχος. 9. Επειδή, με την προσβαλλόμενη πράξη αποφασίσθηκε η απομάκρυνση του φάρου από το τείχος της Καβάλας, ήτοι η αφαίρεσή του από αρχαίο μνημείο κηρυγμένο ιστορικό και διατηρητέο, και η εγκατάσταση νέου φανού στην βραχονησίδα «Μονόπτερο», που αποτελεί επίσης αρχαίο και ευρίσκεται πλησίον του προηγούμενου, δηλαδή 4 / 5

Powered by TCPDF (www.tcpdf.org) Νόμος και Φύση επεμβάσεις επί και πλησίον αρχαίων, χωρίς την απαιτούμενη κατά νόμο έγκριση του Υπουργού Πολιτισμού. Τούτο δε παρά το ότι με το προαναφερθέν έγγραφο της 12ης Ε.Β.Α. είχε επισημανθεί αφ ενός μεν ότι ο φάρος ευρίσκεται επί κηρυγμένου και προστατευόμενου μνημείου, «αποτελεί σημαίνον στοιχείο της ιστορίας.. και της εικόνας της περιοχής» και ότι «δεν επιτρέπεται η μεταφορά του χωρίς την απαιτούμενη έγκριση των αρμοδίων οργάνων του Υπουργείου Πολιτισμού», αφ ετέρου δε ότι «οποιαδήποτε εργασία στη βραχονησίδα Μονόπετρο δεν μπορεί να εκτελεστεί χωρίς την έγκριση [του αυτού Υπουργού]». Με τα δεδομένα αυτά η προσβαλλόμενη πράξη είναι μη νόμιμη και κατά τα δύο σκέλη της και πρέπει να ακυρωθεί κατά τον βασίμως προβαλλόμενο λόγο ακυρώσεως, κατόπιν δε τούτου αποβαίνει αλυσιτελής η έρευνα των λοιπών λόγων ακυρώσεως. 5 / 5