Ηλεκτρονική Μάθηση Θεωρητικές προσεγγίσεις και εκπαιδευτικοί σχεδιασμοί Αθανάσιος Τζιμογιάννης ajimoyia@uop.gr Τμήμα Κοινωνικής & Εκπαιδευτικής Πολιτικής Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου Ενότητα 3: Εκπαίδευση από Απόσταση 3 η Ενότητα: Το πεδίο της Εκπαίδευσης από Απόσταση Η εξέλιξη της Εκπαίδευσης από Απόσταση (ΕαΑ) Το εννοιολογικό πλαίσιο Η θεωρητική θεμελίωση του πεδίου της ΕαΑ Η θεωρία της διαδραστικής απόστασης Ο ρόλος των ΤΠΕ Ο ρόλος του διδάσκοντα στην ΕαΑ Η έννοια της ανατροφοδότησης στην ΕαΑ 1
Εκπαίδευση από Απόσταση (ΕαΑ) Distance Learning (Μάθηση από απόσταση) Ιστορία 150 ετών Το Βρετανικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (1969) Εκπαίδευση από Απόσταση Δυναμική ανάπτυξη Μαζικότητα Νέα ιδρύματα και μορφές εκπαίδευσης Ο ρόλος των ψηφιακών τεχνολογιών και του Διαδικτύου Προτεραιότητα για τα ιδρύματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και τους οργανισμούς επαγγελματικής κατάρτισης-ανάπτυξης 2
Το εννοιολογικό πλαίσιο Η ΕαΑαποτελεί μια μορφή εκπαίδευσης που χαρακτηρίζεται από το ότι η εκπαιδευτική και η μαθησιακή διαδικασίαυλοποιούνται σε διαφορετικό τόπο και χρόνο. Η μάθηση συντελείται, συνήθως, εκτός των παραδοσιακών χώρων εκπαίδευσης και βασίζεται στην αλληλεπίδραση διδάσκονταεκπαιδευόμενου, η οποία υποστηρίζεται με τη χρήση τεχνολογικών μέσων Ορισμός Moore «Εκπαίδευση από απόσταση συνιστούν οι ενέργειες παροχής διδασκαλίας μέσω έντυπου υλικού ή ηλεκτρονικών μέσωνεπικοινωνίας σε ανθρώπους που μετέχουν σε οργανωμένη μάθηση και βρίσκονται σε τόπο ή χρόνο διαφορετικό από αυτόν των διδασκόντων» Michael Moore (1990) 3
Η δομή της εκπαίδευσης από απόσταση Χαρακτηριστικά της ΕαΑ (Keegan, 1996) Απόσταση ανάμεσα στο διδάσκοντα και στον διδασκόμενο. Απόσταση διδακτικής και μαθησιακής διαδικασίας(χωρική και χρονική) Οργανωμένη μορφή παροχής εκπαίδευσης. Ο θεσμοθετημένος ρόλοςτου εκπαιδευτικού οργανισμού (σχεδιασμός διδακτικού υλικού, παροχή υπηρεσιών υποστήριξης, αξιολόγηση κ.α.) Χρήση τεχνολογικών μέσωνγια τη σύνδεση διδάσκονταδιδασκόμενων και τη μεταφορά του εκπαιδευτικού υλικού) Χρήση μεθόδων εξατομικευμένης διδασκαλίας Δυνατότητα αμφίδρομης επικοινωνίαςδιδάσκονταδιδασκόμενων (ακόμη και με άμεσο διάλογο) Απουσία της μαθησιακής ομάδας 4
Εκπαίδευση από Απόσταση Χρησιμοποιούμενα μέσα Αλληλογραφία Οπτικοακουστικά μέσα (τηλεόραση, βίντεο) Ασύγχρονη επικοινωνία μέσω εργαλείων των ΤΠΕ (email, forum) Σύγχρονη επικοινωνία μέσω εργαλείων των ΤΠΕ (chat, videoconference) Τηλεδιάσκεψη Σχέση με τις επιστήμες αγωγής Η ΕαΑαποτελεί διακριτό και συγκροτημένο πεδίο εκπαίδευσης, στο πλαίσιο των επιστημών της αγωγής Σχετίζεται με άλλα πεδία Εκπαίδευση ενηλίκων Ανοικτά συστήματα εκπαίδευσης Εκπαιδευτικές τεχνολογίες Βασίζεται στην εκπαιδευτική έρευνα και αξιοποιεί τα εργαλεία-πορίσματά της Πολυπλοκότητα παραγόντων 5
Μορφές αλληλεπίδρασης στην ΕαΑ Μορφές αλληλεπίδρασης στην ΕαΑ 6
Ορισμοί της ΕαΑ Εκπαίδευση από Απόσταση (ΕαΑ) συνιστούν οι ενέργειες παροχής εκπαίδευσης μέσω έντυπου υλικού ή ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας σε ανθρώπους που μετέχουν σε οργανωμένη μάθηση και βρίσκονται σε τόπο ή χρόνο διαφορετικό από αυτόν των διδασκόντων (Moore 1990) Διδάσκων και διδασκόμενοι βρίσκονται απομακρυσμένοι γεωγραφικά. Η διδασκαλία βασίζεται σε έντυπο υλικό ή ηλεκτρονικά μέσα. Περιλαμβάνει την από απόσταση διδασκαλία και την από απόσταση μάθηση(lane 1994) Συμπερασματικά Οόρος ανοικτή εκπαίδευσηαναφέρεται σε μια εκπαιδευτική φιλοσοφία Ο όρος εκπαίδευση από απόστασηαναφέρεται σε μια μέθοδο Συνεπώς Η μέθοδος (εκπαίδευση από απόσταση) μπορεί να εφαρμοστεί χωρίς τη φιλοσοφία (ανοικτή εκπαίδευση) Ο βαθμός και ο τρόπος αξιοποίησης της ανοικτής παιδαγωγικής φιλοσοφίας διαφέρει στα διάφορα προγράμματα εκπαίδευσης από απόσταση 7
Ιστορική εξέλιξη της ΕαΑ Οι γενιές της ΕαΑ 1η Γενιά Μοντέλο δι αλληλογραφίας (correspondence) Έντυπο υλικό 2η Γενιά Μοντέλο πολλαπλών μέσων Έντυπο υλικό, ηχητικό υλικό, βιντεοταινίες, CD-ROMκαι υπολογιστές 3η Γενιά Τα Ανοικτά Πανεπιστήμια Μοντέλο τηλεμάθησης(telelearning) τηλεδιάσκεψη, επικοινωνία 8
Γενιές της ΕαΑ 4η Γενιά Μοντέλο της ηλεκτρονική μάθησης (e-learning) Επικοινωνία μέσω ΤΠΕ, υπηρεσίες του Διαδικτύου (Web, LMS, Web 2.0 κ.λ.π.) 5η Γενιά Μοντέλο ευφυούς ευέλικτης μάθησης (intelligent flexible learning) Ηλεκτρονική μάθηση 2.0 Νέες μορφές και μοντέλα μάθησης (Web 2.0, Κοινότητες Μάθησης και Πρακτικής, Εικονικά Πανεπιστήμια) Ανεξάρτητες σπουδές Η συμβολή του Wedemeyer(1971, 1975) Από την έννοια της μελέτης με αλληλογραφία (correspondencestudies) τις έννοιες ανεξάρτητη μελέτη και ανεξάρτητη μάθηση Διαχωρισμόςδιδακτικών και μαθησιακών δραστηριοτήτων Κοινωνική και πολιτισμική απόστασημεταξύ των συμμετεχόντων 9
Οι έννοιες της ελευθερίας και της απόστασης (Wedemeyer) Ο ρυθμός μάθησης πρέπει να καθορίζεται από τον διδασκόμενο Η μάθηση πρέπει να είναι εξατομικευμένη Ο διδασκόμενος πρέπει να είναι ελεύθερος να επιλέξει τους στόχους και τις δραστηριότητές του Η έννοια της απόστασης δεν περιορίζεται απλά στη φυσική απόσταση. Περιλαμβάνει την κοινωνικήκαι την πολιτισμική απόσταση Βασικές αρχές Wedemeyer 10
Καθοδηγούμενος εκπαιδευτικός διάλογος (Holmberg) Ο καθοδηγούμενος εκπαιδευτικός διάλογος (guideddidacticconversation) βασίζεται σε μια μαθητοκεντρική αντίληψη για την αμφίδρομη επικοινωνία η ΕαΑ απαιτεί και προϋποθέτει μάθηση υψηλού επιπέδου η ατομική μελέτη απαιτεί σημαντικό βαθμό ωριμότητας, αυτοπειθαρχίας και ανεξαρτησίας η ανάπτυξη της ενσυναίσθησης(empathy)και της αίσθησης του ανήκειν προωθεί το κίνητρο των εκπαιδευόμενων για μάθηση Η ΕαΑως καθοδηγούμενος εκπαιδευτικός διάλογος 11
Καθοδηγούμενος εκπαιδευτικός διάλογος (Holmberg) Η μελέτη στα συστήματα ΕαΑδεν αποτελεί προσωπικόελεύθερο διάβασμα Ο διδασκόμενος δεν είναι μόνος του αλλά αξιοποιεί ένα πρόγραμμα που σχεδιάστηκε γι αυτόν Αξιοποιεί την αλληλεπίδρασή του με τους διδάσκοντες και τα μέλη του οργανισμού παροχής ΕαΑ Η σχέση του με τον οργανισμό ΕαΑπεριγράφεται ως καθοδηγούμενος διάλογος για την πραγματοποίηση εκπαιδευτικών στόχων Έμφαση στον ολοκληρωμένο-δημιουργικό διάλογο Το εκπαιδευτικό υλικό της ΕαΑ (Holmberg, 1986) Χρήση απλής-κατανοητής γλώσσας Χρήση προσωπικού και φιλικού ύφους Κατάλληλη δόμηση περιεχομένου-ελεγχόμενη ποσότητα πληροφοριών Εκτίμηση πιθανών δυσκολιών που συναντούν οι σπουδαστές Σαφής διατύπωση διδακτικών-μαθησιακών στόχων Σαφείς υποδείξεις και συμβουλές (τρόποι μελέτης του υλικού, επίλυση ασκήσεων, ενδεικτικά παραδείγματα κ.λπ.) Εμπλοκή, ενίσχυση του κινήτρου και του ενδιαφέροντος των εκπαιδευόμενων Κατάλληλα τυπογραφικά στοιχεία και οργάνωση περιεχομένου Ενσωμάτωση συμπληρωματικών ερωτήσεων, ασκήσεων εμβάθυνσης και δραστηριοτήτων αυτοαξιολόγησης 12
Η δόμηση συστημάτων εξ ΑΕ (Moore) Το σύστημα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης περιλαμβάνει τρία υποσυστήματα: τον διδασκόμενο τον διδάσκοντα τη μέθοδο επικοινωνίας Οι διδακτικές συμπεριφορέςεκδηλώνονται ανεξάρτητα από τις μαθησιακές συμπεριφορές Η διδασκαλία περιλαμβάνει δύο φάσεις: την προπαρασκευαστική την αλληλεπιδραστική Η έννοια της απόστασης (Moore) Καθορίζεται από δύο παραμέτρους-διαστάσεις: Δομή(Structure):Oβαθμός ανταπόκρισης ενός προγράμματος εκπαίδευσης στις ατομικές ανάγκες του διδασκόμενου. Αναφέρεται στο σχεδιασμό του προγράμματος Διάλογος (Dialog):Η δυνατότητα αμφίδρομης επικοινωνίας διδασκόμενου-διδάσκοντα σε ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης Η απόσταση διδάσκοντα-διδασκόμενου στην εξαε δεν είναι γεωγραφική αλλά παιδαγωγικήκαι προσδιορίζεται από την ισορροπία μεταξύ δομής και διαλόγου 13
Η έννοια του Διαλόγου Κατηγορίες προγραμμάτων ΕαΑ (παράμετροι της απόστασης) Διάλογος (Δ) Δομή (δ) Υψηλό επίπεδο διαλόγου (+Δ) Χαμηλό επίπεδο διαλόγου (-Δ) Αυστηρά δομημένο πρόγραμμα (+δ) Μη δομημένο πρόγραμμα (-δ) 14
Διαδραστική απόσταση (transactional distance) Η έννοια της διαδραστικής απόστασηςορίζεται από τρεις παραμέτρους (Moore, 1993): Διάλογος μεταξύ εκπαιδευτή-εκπαιδευομένων Δομή συστήματος Αυτονομία εκπαιδευόμενου Η αυτονομία του εκπαιδευόμενου αποτελεί συνάρτηση (Garrison & Baynton, 1987) της ανεξαρτησίας της ισχύος της υποστήριξης Σχέση μεταξύ διαδραστικής απόστασης, διαλόγου και δομής 15
Οι διαστάσεις της διαδραστικής απόστασης (Moore) Η έννοια της αυτονομίας(moore) Οι παράμετροι της αυτονομίας και της συναλλακτικής απόστασης είναι περίπλοκα εξαρτημένοι έτσι ώστε αύξηση της δομής δεν σημαίνει αναγκαστικά απώλεια αυτονομίας (Garrison & Baynton, 1987) Η αυτονομία προσδιορίζεται από τρεις παραμέτρους: Στοχοθεσία Εκπαιδευτικό υλικό και μέθοδοι μελέτης Αξιολόγηση Αυτονομία εκπαιδευόμενου(απαιτεί): Υψηλό βαθμό ευθύνης Αυτοέλεγχο της μαθησιακής πορείας Έλεγχο της ανατροφοδότησης από τον ίδιο 16
Διαδραστικήαπόσταση και μαθησιακές τροχιές Ο ρόλος των ΤΠΕ Ο Tony Bates(1993) ανέδειξε πρώτος τον σημαντικό ρόλο των ψηφιακών τεχνολογιών στην εκπαίδευση από απόσταση: Μείωση του κόστους και αύξηση της πρόσβασης για τα άτομα που συμμετέχουν σε προγράμματα ΕαΑ Οι ΤΠΕ γίνονται όλο και περισσότερο πιο εύκολες στη χρήση, για ευρύτερες ομάδες του πληθυσμού, επομένως και για διδάσκοντες και εκπαιδευόμενους Οι ΤΠΕ ενσωματώνουν όλο και πιο ισχυρά παιδαγωγικά χαρακτηριστικά Οι ΤΠΕ παρέχουν εμπειρίες μάθησης που δεν είναι δυνατές ακόμη και στην πρόσωπο με πρόσωπο διδασκαλία Τα ιδρύματα εκπαίδευσης από απόσταση είναι δύσκολο να αντισταθούν στην πολιτική και κοινωνική πίεση των τεχνολογικών εξελίξεων. 17
Δομές υποστήριξης σπουδαστών (Tait, 2000) Γνωστική υποστήριξη:αφορά στη βοήθεια που προσφέρεται στην προσπάθεια κάθε σπουδαστή για τη μελέτη του εκπαιδευτικού υλικού, τη χρήση άλλων πηγών μάθησης και την οικοδόμηση της γνώσης. Στον άξονα αυτό εντάσσεται επίσης η παιδαγωγική-μαθησιακή υποστήριξη Συστημική υποστήριξη:οργάνωση των εκπαιδευτικών διαδικασιών και χρονοδιαγραμμάτων, μέσα και τεχνολογίες υποστήριξης Συναισθηματική υποστήριξη: Οργάνωση μιας σειράς διαδικασιών που στοχεύουν στη συναισθηματική-ψυχολογική υποστήριξη κάθε σπουδαστή, στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης. Κοινωνική υποστήριξη:αναφέρεται στους μηχανισμούς υποστήριξης και στις πρωτοβουλίες του διδάσκοντα με στόχο την ανάπτυξη αμοιβαίων σχέσεων και κοινότητας μάθησης μεταξύ των εκπαιδευόμενων (Garrison, 2007) Ρόλοι διδάσκοντα στην ΕαΑ 18
Τύποι δραστηριοτήτων Δραστηριότητες προπαρασκευής Είναι δραστηριότητες μικρής έκτασης με στόχο την προετοιμασία των σπουδαστών. Περιλαμβάνουν τη μελέτη του υλικού, την παράθεση παραδειγμάτων, κριτηρίων ή συγκρίσεων, τη διατύπωση προβλημάτων, τον σχεδιασμό στρατηγικών επίλυσης Δραστηριότητες διερεύνησης Έχουνστόχο τη μαθησιακή εμπλοκή και αλληλεπίδραση των σπουδαστών με το γνωστικό περιεχόμενο μέσω α) της αναζήτησης πληροφοριών-υλικού και β) του πειραματισμού και της δοκιμής ιδεών για τη διατύπωση λύσεων. Δραστηριότητες αξιολόγησης Αποτελούν τεκμήριο για την αξιολόγηση του μαθησιακού αποτελέσματος και την επίτευξη των μαθησιακών στόχων Η έννοια της ανατροφοδότησης 19
Ανατροφοδότηση στην ΕαΑ Τύποι σχολίων εργασιών στην ΕαΑ Τύποι σχολίων κατά Brown & Glover(2006) περιεχόμενο εργασίας (επάρκεια, ακρίβεια, ελλείψεις, σφάλματαπαρανοήσεις) γενικές δεξιότητες (δομή, επιχειρηματολογία και τεκμηρίωση ιδεών, προσέγγιση προβλήματος) ενίσχυση κινήτρου μάθησης σύνδεση με μελλοντική μελέτη-εργασία τεκμηρίωση και πηγές Επίπεδο 1:υποδεικνύουν μια αδυναμία ή ένα θετικό σημείο Επίπεδο 2: περιέχουν κάποια μορφή διόρθωσης ή υπόδειξης, καθώς και ενίσχυση-ενθάρρυνση του σπουδαστή Επίπεδο 3: σχόλια στρατηγικού χαρακτήρα (μεταγνωστικά) 20
Σχόλια ανατροφοδότησης γραπτών εργασιών στην ΕαΑ Πανεπιστήμια από απόσταση British Open University(BOU), 1971 UniversitatObertade Catalunya(UOC), 1995 Athabasca University, 1973 Open Universities Australia (OUA), 1993 Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ), 1992 21
Για παραπέρα μελέτη Cleveland-Innes, M.F., & Garisson, D.R. (2010). An introduction to distance education. Understanding teaching and learning in a New Era. New York: Routledge. Keegan, D. (2001). Οι βασικές αρχές της Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης. Αθήνα: Μεταίχμιο. Race, P. (1999). Το εγχειρίδιο της ανοιχτής εκπαίδευσης. Αθήνα: Μεταίχμιο. Βεργίδης, Δ., Λιοναράκης, Α., Λυκουργιώτης, Α., Μακράκης, Β., & Ματραλής, Χ. (1999). Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση: Θεσμοί και Λειτουργίες. Πάτρα: ΕΑΠ. Αθανάσιος Τζιμογιάννης & Εκδόσεις Κριτική Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου με οποιονδήποτε τρόπο χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη και του συγγραφέα, σύμφωνα με το Ν. 2121/1993 και τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με τον Ν. 100/1975) 22