Κοινωνιολογία της Μόδας από ιστορική σκοπιά

Κοινωνιολογία της Μόδας από ιστορική σκοπιά Μάθημα Ερευνητικής Εργασίας Β τετράμηνο Τμήμα : Α1 Ράλλειο Γενικό Λύκειο Θηλέων Πειραιά Ονόματα Μελών Ομάδας Γυδάκου Παναγιώτα Δεκούλη Αθανασία Παπαδοπούλου Αναστασία Τρικαμηνά Ελένη

Περιεχόμενα Κεφάλαιο Σελίδα Εισαγωγή 3 Διάρθρωση 4 1ο Κεφάλαιο: Μόδα στις Απαρχές της ιστορίας 5 2ο Κεφάλαιο: Ελληνιστικοί και Ρωμαϊκοί Χρόνοι 9 3ο Κεφάλαιο: Μεσαίωνας και Αναγέννηση 17 4ο Κεφάλαιο: Σύγχρονη Πραγματικότητα 60 Επίλογος, Βιβλιογραφία, Ευχαριστίες 98 2

Εισαγωγή Το θέμα το οποίο ανέλαβε η ομάδα μας, για το δεύτερο τετράμηνο, στο πλαίσιο του μαθήματος της ερευνητικής εργασίας είναι: «Η Κοινωνιολογία της μόδας από ιστορική σκοπιά». Από τις απαρχές της ιστορίας βλέπουμε ότι το ρούχο για τον άνθρωπο είναι μια αναγκαία επινόηση προκειμένου να εξασφαλίσει την επιβίωσή του. Σήμερα ωστόσο, το ρούχο δεν εξυπηρετεί μόνο ανάγκες επιβίωσης αλλά είναι και έμβλημα καλλωπισμού. Πόσοι από εμάς, παρόλα αυτά, γνωρίζουν την κοινωνική διαδρομή της ιστορίας του ενδύματος; Κίνητρο για την επιλογή του θέματος μας, αποτέλεσε η περιέργεια μας να γνωρίσουμε πώς οι κοινωνικές και ιστορικές εξελίξεις αντικατοπτρίστηκαν στην εξέλιξη του ενδύματος και της προσωπικής αισθητικής ανά τους αιώνες,τον κόσμο της μόδας μέσα από την πλούσια ιστορία της, δεδομένου, μάλιστα, ότι σε καθημερινή βάση ασχολούμαστε με τη μόδα και τις τάσεις στη κοινωνία μας. Στόχος της ερευνητικής μας εργασίας είναι να μάθουμε πώς μέσα από τη μόδα αποτυπώθηκαν οι κοινωνικές αλλαγές στη διαδρομή της ιστορίας. Δευτερεύοντες στόχοι μας ήταν να βελτιώσουμε τις σχέσεις με τις συμμαθήτριές μας δουλεύοντας ομαδικά και προωθώντας το συνεργατικό πνεύμα. 3

Διάρθρωση Η εργασία μας διαρθρώνεται ως εξής : Κεφάλαιο 1 ο : Το ένδυμα στις απαρχές της Ιστορίας Ασχολείται με τις ενδυματολογικές συνήθειες στην Παλαιολιθική Εποχή, στην Νεολιθική Εποχή,στην Εποχή το Χαλκού και στην Αρχαία Ελλάδα. Κεφάλαιο 2 ο : Ελληνιστικοί και Ρωμαϊκοί Χρόνοι Αναφέρεται στις ενδυματολογικές επιλογές στην Ρωμαϊκή εποχή και στο Βυζάντιο. Κεφάλαιο 3 ο : Μεσαίωνας ως τις Αρχές του 19 ου αιώνα Περιλαμβάνει τις ενδυματολογικές ανατροπές και στην περίοδο του Μεσαίωνα μέχρι τον 19 ο αιώνα. Κεφάλαιο 4 ο : Σύγχρονη πραγματικότητα Η μόδα και οι κοινωνικές ανατροπές κατά τη διάρκεια του 19 ου αιώνα ως και τις μέρες μας. Σε κάθε κεφάλαιο θίγονται τα παρακάτω επιμέρους θέματα : 1. Πρώτες ύλες 2. Συνολική Αισθητική 3. Πρότυπα 4. Κοινωνικό Υπόβαθρο 4

Κεφάλαιο 1 ο Το ένδυμα στις απαρχές της Ιστορίας Ασχολείται με τις ενδυματολογικές συνήθειες στην Παλαιολιθική Εποχή, στην Νεολιθική Εποχή,στην Εποχή το Χαλκού και στην Αρχαία Ελλάδα. 5

1.1 Παλαιολιθική περίοδος Στην παλαιολιθική εποχή αντί για τα σημερινά ρούχα που χρησιμοποιούμε εμείς, φόραγαν μόνο γούνες. Η ενδυμασία και η φωτιά ανακαλύφθηκαν ίσως κατά την παλαιολιθική περίοδο, συμβάλλοντας και τα δυο σημαντικά στην ανάπτυξη της ανθρώπινης κατοικίας. Στην παλαιολιθική εποχή οι άνθρωποι συνήθιζαν να αλείφονται με λίπος για να προστατεύονται από την ηλιακή ακτινοβολία το κρύο, τα έντομα και άλλους κινδύνους. Ακόμα ασχολούνταν με την ζωγραφική προσώπου και σώματος με καλλιτεχνικά σχεδία με ποικιλία χρωμάτων. Επιπλέον οι άνθρωποι στη Παλαιολιθική εποχή έκαναν χρήση ελαφρώς κατεργασμένων πρωτογενών υλικών για την κατασκευή των πρώτων ενδυμάτων, είτε αυτά ήταν φυτικά είτε ζωικά (δέρματα ζωών, φύλα και κλαδιά δέντρων). 1.2 Νεολιθική περίοδος Στην Νεολιθική εποχή ξεκινά η κατασκευή των πρώτων υφασμάτων κυρίως από τα εξής : λινάρι ή μαλλί ζωών. Πολύ συνηθισμένα ενδύματα είναι οι σκούφοι τα δερμάτινα σαλβάρια. Τα πρώτα κοσμήματα κατασκευασμένα από κοχύλια η δόντια ζώων. Η αγάπη για την ομορφιά δεν είναι απαραίτητα ο κυρίως λόγος για να φοράει κανείς στολίδια. Μερικές φορές έστω και μια απλή χάντρα η ένα πολύτιμο πετράδι ήταν ένα φυλαχτό με μαγικές δυνάμεις η με ιδιαίτερη θρησκευτική αξία για αυτόν που το φορούσε. Όσοι φόραγαν δόντια ή χλαίνη η την ουρά ενός λιονταριού πίστευαν ότι με αυτόν τον τρόπο αποκτούν τις ιδιότητες αυτού του ζώου ή ότι γινόντουσαν με κάποιον τρόπο ένα με αυτό το ζώο. Ο πρωτόγονος άνθρωπος συνήθιζε να βάφει τα λιγοστά ενδύματα τους. Ενώ παράλληλα ζωγράφιζε το σώμα του. 6

1.3 Αρχαία Ελλάδα Τα ρούχα των αρχαίων Ελλήνων ράβονταν και φοριόνταν πολύ εύκολα. Το πιο συνηθισμένο ένδυμα που φορούσαν τόσο οι γυναίκες, όσο και οι άνδρες έμοιαζε με μακριά πουκαμίσα και λεγόταν πέπλος ή χιτώνας. Πάνω από αυτό φορούσαν ένα μανδύα που λεγόταν ιμάτιο. Το ιμάτιο ήταν ένα τετράγωνο ύφασμα, συνήθως μάλλινο, το οποίο φόραγαν οι άνδρες κατάσαρκα και ενίοτε πάνω από τον χιτώνα, οι γυναίκες το φόραγαν πάντοτε ως πανωφόρι, πάνω από τον χιτώνα ή τον πέπλο. Το ιμάτιο θεωρούταν ανατολικής προέλευσης. Μέχρι τα μέσα του 6 ου αι. π.χ ρίχνονταν στον αριστερό ώμο λοξά από μπροστά προς τα πίσω, κάλυπτε την ράχη εκτός από τον δεξιό ώμο, πέρναγε κάτω από την μασχάλη και η άκρη αυτού κρατιόταν με το αριστερό χέρι ή και αυτή έπεφτε πάνω στον αριστερό ώμο. Όμως, ιδίως από τις γυναίκες, περνώντας το ιμάτιο κάτω από την δεξιά μασχάλη ρίχνονταν πάνω από τον δεξί ώμο, αφήνοντας ακάλυπτο το μπροστινό μέρος του σώματος. Από δεξιά προς τα αριστερά έφεραν συνήθως το ιμάτιο οι βάρβαροι και οι δούλοι. Από τα μέσα του 5 ου αι. π.χ το ιμάτιο φοριέται από τις γυναίκες στενότερο. Από τις αρχές του 4 ου αι. π.χ το ιμάτιο το φόραγαν μερικές φορές και οι έφηβοι. Οι άνδρες και από προηγούμενους χρόνους, συνηθίζουν να καλύπτουν και τους δύο ώμους με το ιμάτιο και κρατούν τις δύο άκρες με το αριστερό χέρι. Ιδίως από τις γυναίκες, κάλυπταν μερικές φορές το κεφάλι με το ιμάτιο, άλλοτε αυτό έφτανε μέχρι το έδαφος αρχίζοντας από το λαιμό ή τέλος από τη μέση προς τα κάτω, αφήνοντας ελεύθερο το πάνω μέρος του σώματος. Η διακόσμηση του ιματίου στην αρχή ήταν απλούστατη, μονόχρωμη με απλό κέντημα στις άκρες. Πέπλος κατά τους αρχαίους χρόνους ονομαζόταν το περίβλημα ή επίβλημα, το οποίο διέφερε από τη χλαμύδα ως ευρύτερο και από το ιμάτιο ως μεγαλύτερο, ωραιότερο και πολυτελές. Κατά τους ομηρικούς χρόνους ήταν γυναικείο ένδυμα, ύφασμα πολύπτυχο, πολυτελές μάλλινο έγχρωμο, πλατύ, άφηνε τους βραχίονες γυμνούς, κρατιόταν από τους ώμους με πόρπες και έφτανε μπροστά μέχρι την βάση των ποδιών και το πίσω μέρος σέρνονταν στο έδαφος. Τέτοιο πέπλο φόραγαν οι Τρώες και η Ελένη. Με το πέπλο κάλυπταν πολλές φορές όχι μόνο το σώμα αλλά και το κεφάλι. Τέτοιο πέπλο φόραγαν συνήθως στις κηδείες. Οι Έλληνες ντύνονταν στα λευκά άλλα και με υφάσματα με ζωηρά χρώματα όπως πορφυρό, κόκκινο, πράσινο και γαλάζιο. Στους άνδρες δεν άρεσε το κίτρινο χρώμα. Τα λευκά ενδύματα στολίζονταν με μια λωρίδα 7

χρωματιστή. Οι Έλληνες είχαν πυκνά μαλλιά. Δεν έκοβαν τα μαλλιά τους πολύ κοντά. Τα έκοβαν έτσι που να καλύπτουν το κεφάλι, αλλά να μην φτάνουν ως τους ώμους. Μερικοί κομψοί νέοι είχανε μακριές μπούκλες χτενισμένες με φροντίδα. Οι αθλητές, αντίθετα, έκοβαν τα μαλλιά τους πολύ κοντά. Μπούκλες άφηναν και οι φιλόσοφοι, αυτό ήταν άλλωστε το διακριτικό τους γνώρισμα. Στα πόδια οι Έλληνες φορούσαν σανδάλια που τα δένανε με δερμάτινους ιμάντες, αλλά υπήρχαν κι άλλοι τύποι υποδημάτων όπως μπότες, άρβυλα και σκαρπίνια. Τα υποδήματα τα κατασκεύαζαν από δέρμα λευκό, μαύρο ή ερυθρό και συχνά ήταν πολύ κομψά κυρίως αυτά που φορούσε ο Αθηναίος όταν πήγαινε επίσκεψη ή ήταν καλεσμένος σε τραπέζι. Γενικά τα υποδήματα από δέρμα, αλλά κάποτε τα έφτιαχναν κι από πίλημα, όπως τα καλύμματα της κεφαλής. Μερικοί κομψοί στόλιζαν τα υποδήματα τους με χρυσό και ασήμι. Τα μαύρα υποδήματα τα στίλβωναν με σφουγγάρι. Στο σπίτι οι Αθηναίοι πάντα γυρνούσαν ξυπόλητοι. Η ενδυμασία των Αθηναίων συμπληρωνόταν με ένα δαχτυλίδι κι ένα ραβδί. Τα δαχτυλίδια με γλυφές χρησιμοποιούνταν και σαν κόσμημα και σαν σφραγίδα. Μερικοί φορούσαν μάλιστα πολλά δαχτυλίδια. Το ραβδί ήταν ένα εξάρτημα απόλυτα υποχρεωτικό. 8

Κεφάλαιο 2 ο Ελληνιστικοί και Ρωμαϊκοί Χρόνοι και Βυζάντιο Αναφέρεται στις ενδυματολογικές επιλογές στην Ρωμαϊκή εποχή και στο Βυζάντιο. 9

2.1 Ελληνιστικοί χρόνοι ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΉ ΦΟΡΕΣΙΆ 2.1.1 Η γυναικεία ενδυμασία Η γυναικεία λαϊκή φορεσιά απαρτιζόταν από το πουκάμισο, το μαντίλι, το γελέκι, τη φούστα, το φόρεμα, την ποδιά, το σεγκούνι, τη ζώνη, τις πατούνες και τα τσαρούχια. Από τα κομμάτια αυτά, άλλα πλέκονταν ή κεντιόνταν στο χέρι ή υφαίνονταν στον αργαλειό. Το γυναικείο πουκάμισο, μακρύ ως το γόνατο ήταν, με μανίκια, που έφταναν ως τον καρπό του χεριού, όπου κούμπωναν με ένα ασημόκουμπο. Άσπρο ήταν γενικά ή μεταξωτό ή συνήθως από φτιαγμένο άσπρο βαμβακερό ύφασμα. Το μαντίλι της κεφαλής, απαραίτητο συμπλήρωμα της γυναικείας φορεσιάς, ήταν μαύρο εκλεκτής ποιότητας, πολύ λεπτό, σχεδόν διάφανο έφερνε στην τετράγωνη άκρη του ολόγυρα σταμπαρισμένο κέντημα, συνήθως μεγάλα κλαδιά με λουλούδια σε απαλές αποχρώσεις χρώματος κόκκινου, πράσινου και γαλάζιου. Το μαντίλι ή τσεμπέρι που φορούσαν οι γυναίκες του χωριού σαν συμπλήρωμα της γυναικείας αμφίεσης ήταν άσπρο ή μαύρο, μάλλινο για το χειμώνα, βαμβακερό για το καλοκαίρι και μεταξωτό για τις γιορτές. Τα κορίτσια μόλις ξεσκολούσαν, φορούσαν στο κεφάλι τους, σύμφωνα με τα έθιμα, άσπρο μαντίλι, το χρώμα της αγνότητας και της χαράς, σκέτο, δηλαδή χωρίς κέντημα, που κρεμόντουσαν μόνο χρυσαφένιες πούλιες. Οι παντρεμένες γυναίκες φορούσαν μαύρα μαντίλια. Οι χήρες κι οι γριές φορούσαν επίσης μαύρα μαντίλια, αλλά σκέτα χωρίς κέντημα. Το γιλέκι ή ιλέκι μακρύ μόλις ως τη μέση, χωρίς μανίκια, ήταν ή μεταξωτό ή φτιαγμένο από ύφασμα εκλεχτής ποιότητας, γυαλιστερό, λεπτό κι ελαφρύ μονόχρωμο συνήθως, αλλά και εμπριμέ, χρώματος κατά κανόνα καφέ ή μπλε ή βυσσινί, ήταν κεντημένο στα δύο φύλλα της μόστρας του με χρυσές μεταξωτές οτρές σε σχήμα σαλιγκαριού με λουλουδάτα σχέδια. Η φούστα ξεκινούσε από την μέση, όπου κούμπωνε στο πλάι με μια κόπιτσα και κατέληγε κάτω από το γόνατο. Μάλλινη ή υφαντή στον αργαλειό για το χειμώνα, βαμβακερή από χασέ (είδος αλεύκαστου βαμβακερού υφάσματος) για το καλοκαίρι και από φανέλα για τις γιορτές, που ήταν με κεντήματα φτιαγμένα στον καμβά σε διάφορα σχέδια και χρώματα, ήταν συνήθως φοδραρισμένη για να πέφτει καλύτερα και να μην ζαρώνει. Έφερνε ακόμα κάτω χαμηλά από ένα κυκλικό τρουκί, γνωστό με το όνομα μαλακόφ, για να κρατάει φουσκωτό το φόρεμα, μια που φοριόταν κάτω από αυτό, ανασηκώνοντας επίτηδες το φόρεμα. Η φούστα, σαν συμπλήρωμα της γυναικείας αμφίεσης αποτελούσε μαζί με το κοντό ή με μια ζακέτα για πανωκόρμι ένα απλό σύνολο. Το φόρεμα ή φουστάνι μακρύ ως τους αστραγάλους των ποδιών, ήταν μάλλινο για το χειμώνα, βαμβακερό ή λινό για το καλοκαίρι και μεταξωτό για τις γιορτές. Φαρδύ στο 10

πανωκόρμι και τη φούστα του, με μανίκια επίσης φαρδιά που στένευαν, καθώς κατέληγαν στον καρπό του χεριού, όπου κούμπωναν στις μανσέτες με μια ζάβα, ήταν η μεσάτο ή με σούφρα στη μέση. Μονόχρωμο συνήθως χρώματος καφέ ή μοβ ή μπεζ, αλλά κι εμπριμέ, χωρίς κεντήματα για τις καθημερινές, ή κεντημένο για τις γιορτές. Το κέντημα του γινόταν με μεταξωτές οτρές και το κούμπωμα περιοριζόταν στη λαιμαργιά. Η ποδιά σημαντικό καλλωπιστικό συμπλήρωμα της γυναικείας φορεσιάς, ήταν φτιαγμένη από μαύρο ολομέταξο ύφασμα γυαλιστερό και σκληρό, φοδραρισμένο με εκλεχτό λεπτό ύφασμα για να μην ζαρώνει και να πέφτει καλύτερα. Η ποδιά ήταν κυρίως πρακτικό παρά καλλωπιστικό συμπλήρωμα της γυναικείας αμφίεσης, μια που χρησίμευε περισσότερο, καθώς φοριόταν πάνω από το φόρεμα για να το προφυλάξει από τον καθημερινό κίνδυνο του λερώματος Το σεγκούνι, γνωστό ως είδος χοντρού μάλλινου πανωφοριού ήταν το πιο εντυπωσιακό και συγχρόνως το πιο ακριβό κομμάτι της γυναικείας φορεσιάς. Ήταν ένα μεσάτο πανωφόρι χωρίς μανίκια, ανοιχτό μπροστά και ριχτό πίσω, που δενόταν στην μέση με ένα εσωτερικό κουμπί. Φτιαχνόταν από δίμητο, μάλλινο χοντρό και κρουστό μαύρο ύφασμα δουλεμένο ειδικά σε όρθιο αργαλειό. Το ανεβατό κέντημα του γινόταν με μεταξωτές οτρές και κόκκινα μπρισίμια, που το χρώμα τους ήταν ανεξίτηλο. Το φλοκωτό ή φλοκάτα ήταν χοντρό μάλλινο για το χειμώνα, ελαφρύ βαμβακερό για την άνοιξη, πανωφόρι, άσπρο ή μαύρο με φλόκια. Χειριδωτό, δηλαδή ήταν με μανίκια, ή σκέτο, δηλαδή χωρίς κέντημα ή αρματωμένο, δηλαδή κεντημένο με μεταξωτό κορδόνι. Η σαλταμάρκα ήταν ένα είδος κοντού χοντρού πανωφοριού, μάλλινο για το χειμώνα με γούνα στη λαιμαργιά και στα μανίκια ή είδος ελαφρού βαμβακερού για την άνοιξη. Το κοντό, είδος γυναικείου επενδυτή, ήταν μακρύ μόλις ως τη μέση, γεγονός στο οποίο άλλωστε χρωστούσε το όνομα Η ζώνη ή ζώστρα ήταν προπαντός καλλωπιστικό εξάρτημα της γυναικείας φορεσιάς. Διακρινόταν σε υφασμάτινη, και σε μεταλλική που ήταν ακριβότερη. Η πρώτη γινόταν από σκούρο κόκκινο βελούδο ή βυσσινί γυαλιστερό και σκληρό ύφασμα και ήταν κεντημένη με χρυσές μεταξωτές οτρές και στολισμένη με αστραφτερές πούλιες. Χρυσοκέντητη σχεδόν έκλεινε με μια χειροποίητη ασημένια αγκράφα, από την οποία κρέμονταν τρία ή τέσσερα ασημένια κουδουνάκια. Η δεύτερη, από ατόφιο ασήμι, φυσεκωτή, δηλαδή απαρτιζόταν από λεπτά ψιλοδουλεμένα ασημένια θηλυκωτήρια, που είχαν το σχήμα φυσεκιού, από όπου και το όνομα της και συναποτελούσαν είδος φυσιγγιοθήκης. Οι πατούνες δηλαδή οι κάλτσες που φορούσαν οι γυναίκες σαν εξάρτημα της γυναικείας φορεσιάς παλιότερα, ήταν χοντρές άσπρες και χαμηλές ως το γόνατο, όπου δένονταν γύρω στην κλείδωση του με μάλλινο γνέμα, με το οποίο οι γυναίκες έπλεκαν επίσης στο χέρι τη κάλτσα. Οι κάλτσες αυτές έφερναν στη μύτη και τη φτέρνα τους κέντημα, που γινόταν συγχρόνως με το πλέξιμο τους με γνέμα βαμμένο κόκκινο, μαύρο,μοβ, και χρυσαφί. Στο κατόπι οι γυναίκες φορούσαν μαύρες κάλτσες πλεγμένες στο χέρι συνήθως σκέτες, μάλλινες το χειμώνα, βαμβακερές το καλοκαίρι. Αλλά και τα 11

προπόδια που φορούσαν οι γυναίκες, ήταν παλιότερα άσπρα, πλεγμένα με γνέμα στο χέρι και κεντημένα στη μύτη και τη φτέρνα τους, κατά τον ίδιο κι απαράλλαχτο τρόπο που κεντούσαν τις πατούνες. Τα τσαρούχια, βασικό συμπλήρωμα της γυναικείας φορεσιάς τα παλιότερα χρόνια, στις μέρες μας οι γόβες. Τα τσαρούχια ήταν φτιαγμένα από κόκκινο λεπτό πρεσαριστό πετσί ( κατεργασμένο δέρμα ζώου ) που ονομαζόταν τελατίνι ( κατεργασμένο δέρμα μοσχαριού ). Τα χωστά παπούτσια κάλυπταν όλο το πόδι έως τον αστράγαλο, για να μην βγαίνουν όταν μάλιστα η γυναίκα χόρευε. Φανταχτερά και στην εμφάνιση είχαν στην κορυφή του ανοίγματος ολόγυρα συρραμμένο ένα μεταξωτό κορδόνι από λεπτό μαύρο λουστρίνι κεντημένο στο χέρι με άσπρο γαζί, που ερχόταν σε χτυπητή αντίθεση με το μαύρο λουστρίνι. Ακόμα οι μύτες του έφεραν μαύρες ολοστρόγγυλες φούντες από διαλεχτό μεταξωτό νήμα. 2.1.2 Η ανδρική ενδυμασία Η αντρική ενδυμασία στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας πέρασε από τρεις βασικές εναλλαγές. Η πρώτη και παλιότερη ενδυμασία των αντρών αποτελούνταν από το αντερί είδος ριχτού αντρικού φορέματος με μανίκια ήταν ανοιχτό μπροστά, αλλά κούμπωνε στο πλάι με μια ζάβα, όμοιο με το σημερινό μεσοφόρι των παπάδων. Μακρύ ως τους αστραγάλους των ποδιών, γινόταν από μάλλινα υφάσματα για το χειμώνα, βαμβακερά για το καλοκαίρι. Η φλοκάτα είδος μακριού πανωφοριού χωρίς μανίκια, χρώματος μαύρου ή άσπρου, γινόταν από μάλλινο χοντρό ύφασμα με φλόκια, δουλεμένο στον αργαλειό. Το φέσι, σαν το πρώτο υποχρεωτικό κάλυμμα της κεφαλής των αντρών στο τούρκικο, πέρασε με την ίδια ιδιότητα και στη δεύτερη βασική εναλλαγή της αντρικής αμφίεσης. Η λαϊκή αντρική ενδυμασία, που διαδέχτηκε την πρώτη παλιότερη αντρική φορεσιά, αποτελούνταν από εννιά κομμάτια, το φέσι, το πουκάμισο, το πισλί, τη φουστανέλα που αντικαταστάθηκε από το πουτούρι, το ντουλαμά, το γελέκι, το ζωνάρι, τις κάλτσες και τα τσαρούχια. 12

Το φέσι, κάλυμμα της κεφαλής των αντρών επί τουρκοκρατίας, ήταν φτιαγμένο από μάλλινο κόκκινο ύφασμα, είδος μαλακού χοντρού βελούδου της τσόχας. Με φούντα από μεταξωτό μαύρο νήμα ή χωρίς φούντα φοριόταν ή σεμνά όρθιο ή μάγκικα στραβά. Το πουκάμισο, μακρύ ως λίγο πιο κάτω από την μέση ήταν ή χειριδωτό, δηλ. με πολύ φαρδιά μανίκια, που στένευαν καθώς κατέληγαν στον καρπό του χεριού, όπου κούμπωναν στις μανσέτες με ένα κουμπί ή μια ζάβα, που το φορούσαν το χειμώνα ή κοντομάνικο που τα φαρδιά μανίκια του έπεφταν ελεύθερα ως κάτω από τον αγκώνα, που το φορούσαν το καλοκαίρι. Άσπρο με χαμηλό γιακά, κούμπωνε μπροστά με μια σειρά κουμπιά ή ζάβες κι ήταν γενικά ή μεταξωτό ή συνήθως φτιαγμένο από βαμβακερό ύφασμα, μέτριας ποιότητας και από αρκετά χοντρό νήμα. Το πισλί ήταν είδος χονδρού χειμωνιάτικου ανδρικού εξωτερικού επενδυτή με χαμηλό γιακά, μακρύ μόλις ως τη μέση. Φτιάχνονταν από μάλλινο εγχώριο ύφασμα, υφασμένο στον αργαλειό. Το πισλί άσπρο ή γαλάζιο ήταν εσωτερικά ντουμπλαρισμένο και εξωτερικά κεντημένο με μεταξωτές ότρες στα δύο φύλλα της μόστρας του, τα μανίκια και τη ράχη του σε ζικ-ζακ ή σε σχήμα σαλιγκαριού ή σε σχήμα κρίκου αλυσίδας. Η φουστανέλα, είδος πολύπτυχης ανδρικής φούστας, μακρυά παλιότερα ως κάτω από το γόνατο και στη συνέχεια κοντή ως πάνω από το γόνατο, ήταν φτιαγμένη από άσπρο βαμβακερό ύφασμα, μέτριας ποιότητας και από αρκετά χοντρό νήμα. Στηριζόταν στη μέση με ένα περαστό κορδόνι, τη γνωστή βρακοζώνα. Παλιότερα ραβόταν στο πανωκόρμι και ονομαζόταν κορμοφουστανέλα. Τη φουστανέλα αντικατέστησε το πουτούρι, είδος παντελονιού στενού στα σκέλια και πλατιού στα οπίσθια. Το πουτούρι, κλειστό μπρός και πίσω, προσδενόταν στη μέση με μάλλινη βρακοζώνα. Μακρύ ως τον αστράγαλο του ποδιού, γινόταν από μάλλινη υφαντή συνήθως τσόχα, χρώματος άσπρου ή μαύρου. Ο ντουλαμάς, είδος κοντού χοντρού μανδύα με χαμηλό γιακά και πτυχές στη φούστα του, ήταν φτιαγμένος από μάλλινο εγχώριο σκουτί δουλευμένο στον αργαλειό. Παραλλαγή της φλοκάτας, είδος πανωφοριού της πρώτης και παλιότερης αντρικής ενδυμασίας, πέρασε με την ίδια ιδιότητα στην λαϊκή αντρική φορεσιά. Ο ντουλαμάς χρώματος μαύρου ή βαθυγάλαζου ήταν εσωτερικά ντουμπλαρισμένος κι εξωτερικά καπλαντισμένος με κόκκινο ή καφέ βελούδο στα φαρδιά πέτα του, που κατέληγε στην κορφή τους σε δοντάκια, στις λοξές τσέπες του, που κατέληγε επίσης στο άνοιγμα τους σε δοντάκια, στα μανίκια και πίσω στη μέση του με δύο μικρές λωρίδες. Η κάπα ήταν είδος ριχτού, βαριού ασήκωτου πανωφοριού χωρίς μανίκια. Μακριά ως τους αστραγάλους των ποδιών φτιαχνόταν από χοντρό μάλλινο άγριο ύφασμα, υφασμένο στον αργαλειό με τράγιο μαλλί, που στην επιφάνεια του αφήνονταν επίτηδες μακριές τρίχες, που έδιωχναν τη βροχή ή γλιστρούσαν το χιόνι. Το ταλαγάνι ήταν είδος κοντού ελαφρύτερου πανωφοριού με μανίκια. Μακρύ ως το 13

γόνατο, με λοξές τσέπες, φτιαχνόταν επίσης από χοντρό μάλλινο φίνο ύφασμα, φτιαγμένο στον αργαλειό με γίδινο μαλλί. Το γελέκι ή ιλέκι μακρύ μόλις μέχρι τη μέση, χωρίς μανίκια, ήταν ή μεταξωτό ή φτιαγμένο από ύφασμα εκλεκτής ποιότητας, γυαλιστερό, λεπτό κι ελαφρύ, μια που φοριόταν μονάχα την άνοιξη και το καλοκαίρι. Μονόχρωμο συνήθως σε χρώμα μπλε ή μαύρο ήταν ντουμπλαρισμένο εσωτερικά για να πέφτει καλύτερα και να μην ζαρώνει κι εξωτερικά κεντημένο στη λαιμαργιά και τα δύο φύλλα της μόστρας του, με χρυσές μεταξωτές οτρές σε ποικίλα σχέδια. Κούμπωνε μπροστά από τη λαιμαργιά ως την ούγια του, με δύο σειρές μεταλλικά ή μάλλινα κουμπιά. Είχε ακόμα ένα σωρό τσέπες, όπου οι άντρες φύλαγαν το ρολόι τους και μια σειρά από χρυσές ή ασημένιες καδένες, σε μια εξεζητημένη προσπάθεια επίδειξης πλούτου κι ευδοκίμησης στα ξένα. Φοριόταν πάνω από το πουκάμισο μαζί με το πισλί, που αφηνόταν επίτηδες ξεκούμπωτο για να προβάλλεται το γιλέκι. Το ζωνάρι ή ζωστάρι ήταν πρακτικό και συγχρόνως καλλωπιστικό εξάρτημα της αντρικής λαϊκής φορεσιάς. Διακρινόταν σε πλεκτό, υφασμάτινο και δερμάτινο. Το πλεκτό ζωνάρι πλεκόταν στο χέρι από τις γυναίκες κι ήταν συνήθως άσπρο με κρόσσια στις δύο άκρες του. Το υφασμάτινο υφαινόταν στον αργαλειό κι ήταν μεταξωτό ή μάλλινο ή βαμβακερό, άσπρο ή χρωματιστό, με κρόσσια επίσης στις δύο άκρες του. Το πλεκτό και το υφασμάτινο ζωνάρι ήταν μακρύ 4-5 μέτρα και φαρδύ ως δύο παλάμες. Περιζωνόταν στη μέση από άκρη σε άκρη πάνω από το πουκάμισο και τη φουστανέλα ή το πουτούρι. Το δερμάτινο ζωνάρι χρώματος μαύρου ή καφέ ήταν φαρδύ και κούμπωνε μπροστά στην αγκράφα. Οι αντρικές κάλτσες αποτελούνταν από τις πατούνες και τα καλάμια. Οι πατούνες ήταν χοντρές, χρώματος συνήθως μαύρου. Πλέκονταν στο χέρι με μάλλινο νήμα από τις γυναίκες. Έπιαναν την πατούσα του ποδιού κι έφταναν ως την άντσα του. Τα καλάμια ήταν μάλλινα λεπτά άσπρα και πλέκονταν επίσης στο χέρι από τις γυναίκες. Τα τσαρούχια, βασικό συμπλήρωμα της λαϊκής αντρικής ενδυμασίας, ήταν φτιαγμένα από κόκκινο λεπτό πρεσαριστό πετσί, γνωστό με το όνομα τελατίνι που ήταν κατεργασμένο δέρμα μοσχαριού, κατάλληλο για την κατασκευή παπουτσιών. Χωστά έπιαναν τα ποδάρια ως τους αστραγάλους για να μη βγαίνουν, όταν μάλιστα ο άντρας χόρευε και πηδούσε. Φανταχτερά στην εμφάνιση είχαν στην κορφή του ανοίγματος ολόγυρα συρραμμένο ένα σιρίτι από λεπτό μαύρο λουστρίνι κεντημένο στο χέρι με άσπρο γαζί, που ερχόταν σε χτυπητή αντίθεση με το μαύρο λουστρίνι. Οι μύτες τους γυριστές λίγο προς τα πάνω, έφερναν μαύρες πλούσιες φούντες από διάλεχτο μεταξωτό νήμα. 14

15

2.2 Ρωμαϊκοί Χρόνοι Η ενδυμασία των Ρωμαίων στηρίχτηκε σε ελληνικά πρότυπα. Οι γυναίκες φορούσαν ευηκά το οποίο ήταν ελληνικός χιτώνας. Πάνω από την stola και πάνω από την palla, τα ενδύματα παρασκευάζονταν από μαλλί είτε από μείγμα μαλλιού και μεταξιού από την Κίνα. Επιπλέον οι ρωμαίες φορούσαν ένα είδος στηθόδεσμους. Οι άντρες πάνω από την tunica φορούσαν την toga, όπου περιέβαλε το σώμα σαν Καπα. Οι φιλόσοφοι συνήθιζαν να φοράνε pallium, δηλαδή ένα ορθογώνιο ελληνικό ιμάτιο. Τα υποδήματα που φορούσαν οι ρωμαίοι ήταν σανδάλια, κλειστά παπούτσια αλλά και μπότες. 16

Κεφάλαιο 3 ο Από τον Μεσαίωνα στην σύγχρονη πραγματικότητα Περιλαμβάνει τις ενδυματολογικές ανατροπές και στην περίοδο του Μεσαίωνα μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα. 17

3.1 Δυτικός κόσμος Η ιστορία της δυτικής μόδας είναι η ιστορία των αλλαγών που έφερε η μόδα στα ρούχα για άνδρες και γυναίκες τόσο στη Δυτική Ευρώπη όσο και σε άλλες χώρες υπό την επιρροή της από τον 12ο αιώνα ως και τον 19 ο. 3.1.1 1100 1200 στη μόδα Στον 11 ο και 12 ο αιώνα υπάρχει, παρά τους πολέμους και τις φυσικές συμφορές, μια τάση δημογραφικής αύξησης. Ευδοκιμεί το διεθνές εμπόριο, η βιοτεχνία και η εξουσία κατέχεται από τους πλούσιους, αριστοκράτες και εμπόρους. Μέσα σε αυτό το διάστημα γεννήθηκαν οι σταυροφορίες τις οποίες οι χωρικοί χρησιμοποίησαν ως πρόσχημα για να ανακτήσουν τους Αγίους Τόπους. Στην Ευρώπη υπήρξε μια ουσιαστική αλλαγή της κοινωνίας και της οικονομίας. Η ενδυμασία κατά τη διάρκεια του δωδέκατου αιώνα στην Ευρώπη ήταν απλή και διέφερε στις λεπτομέρειες από τα ενδύματα των προηγούμενων αιώνων. Οι άνδρες τις εποχής φορούσαν χιτώνες ως το μήκος του γόνατου για τις περισσότερες δραστηριότητες, ενώ οι άνδρες των ανώτερων τάξεων φορούσαν μακρύτερους χιτώνες, με μάνικα και μανδύες. Οι γυναίκες, το δωδέκατο αιώνα, φορούσαν μακριά φορέματα ή χιτώνες. Χαρακτηριστικό της ανώτερης τάξης και για τα δύο φύλα αποτέλεσε η στενή γραμμή των ρούχων στο σώμα, οι μακριές φούστες και τα μακριά μανίκια σε σχήμα καμπάνας περίπου στη περιοχή του καρπού. 18

Το ανδρικό ντύσιμο την περίοδο 1100-1200. Τα εσώρουχα της εποχής απαρτίζονταν από τον εσωτερικό χιτώνα ή ένα πουκάμισο με μακριά και στενά μανίκια, συνήθως λινό. Υπήρχαν επίσης, κολάν που ονομάζονται chausses ή σωλήνα, τα οποία φτιάχνονταν ξεχωριστά για κάθε πόδι. Ριγέ πουκάμισο και κολάν (σωλήνα) ήταν πολύ δημοφιλές ντύσιμο για την εποχή. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο σωλήνας έγινε μακρύτερος, πιο κολλητός στο σώμα και έφτασε πάνω από τα γόνατα. Οι νέοι αυτοί σωλήνες(κολάν) εξάλειψαν την ανάγκη για τις ζώνες στα πόδια που συχνά φοριούνταν με τα προηγούμενα κολάν. Στην Αγγλία, όμως, οι ζώνες στο πόδι συνέχισαν να φοριούνται από πλούσιους και φτωχούς, μέχρι την εποχή του Ριχάρδου Ι. Μετά το 1200, οι νέοι σωλήνες(κολάν) εγκαταλείφθηκαν σε μεγάλο βαθμό. 19

Το γυναικείο ντύσιμο την περίοδο 1100-1200 Η γυναικεία ενδυμασία αποτελούνταν από πουκάμισα και μπλούζες, συνήθως από λινό, πάνω από τα οποία φορούσαν ένα ή περισσότερους χιτώνες που το μήκος τους δεν ξεπερνούσε τον αστράγαλο. Οι γυναίκες της εργατικής τάξης φορούσαν χιτώνα στο μήκος του αστραγάλου δεμένο με μια ζώνη στη μέση. Οι κυρίες της Αυλής στη Γαλλία φορούσαν πουκάμισο με στενά μανίκια που ονομάζεται Cotte. Το bliaut αποτελούνταν από φούστα και μανίκια σφιχτά στον αγκώνα τα οποία στη συνέχεια έφτασαν ως το καρπό και απέκτησαν σχήμα τρομπέτας. Το bliaut είχε λαιμόκοψη ενώ ήταν ορατό το δέσιμο που είχε στη μια πλευρά με ζώνη στη μέση. Το Bliaunt απεικονίζεται σε στήλη γυναίκας στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Μαυρικίου στο Angers. Το bliaut, μερικές φορές, φοριούνταν με μια μακριά ζώνη ή ένα κορδόνι (στα γαλλικά, ceinture) τυλιγμένο γύρω από ένα ψηλότερο σημείο της μέσης.το κορδόνι αυτό μπορούσε να έχει διακοσμητικές φούντες ή μεταλλικά ταμπελάκια στα άκρα του. 20

3.1.2 1200 1300 στη μόδα Στο δέκατο τρίτο αιώνα ως τις αρχές του δέκατου τετάρτου παρατηρήθηκε η σύγκρουση των τότε ισχυρών μοναρχιών: Αγγλίας και Γαλλίας. Η Γαλλία επιβλήθηκε με αποτέλεσμα να αμφισβητηθεί η μοναρχία της Αγγλίας και να επιβληθεί ο έλεγχος του ηγεμόνα. Στη Γερμανία ο αυτοκράτορας Φρειδερίκος ΙΙ επιχειρεί να συγκροτήσει ισχυρή αυτοκρατορία μεταξύ Γερμανίας και Ιταλίας. Μετά το θάνατό του όμως (1950) η αυτοκρατορία βυθίζεται στην αναρχία. Ενώ η εκκλησία λόγω των σταυροφοριών εξελίχθηκε σε κοσμική δύναμη τα πλούτη της οποίας γέννησαν αιρέσεις. Γενικά ο δέκατος τρίτος αιώνας είναι μια εποχή ισορροπίας, σταθερότητας και χαρακτηρίζεται από την άνθιση των αστικών κοινωνιών, ανάπτυξη των πανεπιστημίων, ανέγερση ναών και θεωρείται το απόγειο του Μεσαιωνικού πολιτισμού, παρόλο που σε αυτή τη περίοδο σημειώθηκαν πολλοί πόλεμοι και λιμοί. Η ενδυμασία κατά τη διάρκεια του δέκατου τρίτου αιώνα στην Ευρώπη ήταν πολύ απλή τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες, και αρκετά ομοιόμορφη σε όλη την ήπειρο. Ανδρικά και γυναικεία ρούχα ήταν παρόμοια, και αυτό άλλαξε πολύ αργά. Τα περισσότερα ρούχα, ειδικά των χαμηλότερων κοινωνικά τάξεων είχαν πολύ μικρές αλλαγές σε σχέση με αυτά που χρησιμοποιούνταν τρεις ή τέσσερις αιώνες νωρίτερα. Ο αιώνας είδε μεγάλη πρόοδο στη βαφή και την εργασία του μαλλιού, το οποίο κατείχε την πιο σημαντική θέση ως υλικό για τα πανωφόρια. Για τους πλούσιους, το 21

χρώμα ήταν πολύ σημαντικό. Το μπλε καθιερώθηκε για πρώτη φορά, και έγινε πολύ της μόδας, μάλιστα εγκρίθηκε και από τους βασιλείς της Γαλλίας. Το ανδρικό ντύσιμο στη περίοδο 1200-1300 Οι άνδρες φορούσαν χιτώνα με μανδύα ιππότη πάνω από ένα πουκάμισο λινό. Ένας από αυτούς ήταν το surcoats cyclas, το οποίο ξεκίνησε ως ένα ορθογώνιο πανί με μια τρύπα για το κεφάλι. Με τον καιρό δημιουργήθηκαν πλαινές ραφές και έμοιαζε σαν ένα μακρύ, αμάνικο πουκάμισο. Όταν μερικές φορές μανίκια και κουκούλα προστίθονταν, το cyclas γινονταν ganache (δηλ. ένα κάλυμμα με μανίκια σαν μανδύας ιππότη. Συνήθως φοριόταν με κουκούλα σε αντίστοιχα χρώματα ή με ένα gardcorps, δηλαδή πανωφόρι με πλούσια μανίκια το οποίο μοιάζει με σύγχρονη ακαδημαϊκή τήβεννο. Οι άνδρες φορούσαν επίσης παντελόνια-σωλήνες, παπούτσια, και περιποιούνταν την κόμμωση τους. Τα μαλλιά και τα γένια ήταν μέτρια σε μήκος. Η ενδυμασία των αριστοκρατών καθορίζονταν από πλούσια υφάσματα και πολυτελείς γούνες. Τα παπούτσια ήταν κεντημένα για τους βασιλείς και τους αρχιερείς. 22

Το γυναικείο ντύσιμο στη περίοδο 1200-1300 Η γυναικεία ενδυμασία ήταν συντηρητική. Το γυναικείο φόρεμα είχε μήκος που έφτανε το δάπεδο, έπεφτε χαλαρά στο σώμα με μακριά, είχε στενά μανίκια και συνοδευόταν από στενή ζώνη. Πάνω από αυτό φορούσαν το cyclas ή αμάνικο μανδύα ιππότη (κάτι φοριούνταν και από τους άνδρες). Οι πλουσιότερες γυναίκες φορούσαν περισσότερο κεντημένα υφάσματα και ένα μανδύα που συγκρατείτο από ένα κορδόνι γύρω από το στήθος, το οποίο μερικές φορές ήταν επενδεδυμένο με γούνα. Οι γυναίκες φορούσαν επίσης παντελόνια- σωλήνες και δερμάτινα παπούτσια, όπως και οι άνδρες. 23

3.1.3 1300 1400 στη μόδα Μεγάλες συμφορές μαστίζουν την Ευρώπη τον 14 ο και 15 ο αιώνα. Η φτώχεια, ο λιμός και η πανώλη σκοτώνουν το ένα τρίτο του πληθυσμού της και οι αδιάκοποι πόλεμοι προκαλούν μεγάλη ανασφάλεια στο λαό. Η ύπαιθρος εγκαταλείπεται. Ενώ οι κοινωνικές εντάσεις φέρνουν σε αντιπαράθεση τις πλούσιες συντεχνίες με τα λιγότερο ισχυρά επαγγέλματα. Στο τέλος του 14 ου αιώνα ο φόβος του θανάτου επηρεάζει τη τέχνη, τη λογοτεχνία και την ανθρώπινη συμπεριφορά.υπήρχαν οι άποψεις της επιθυμία απόλαυσης της ζωής και η ιδέα της σωτηρίας της ψυχής οι οποίες έφεραν δεισιδαιμονίες και μαγεία. Επιπλέον, η λογοτεχνία και η τέχνη χάνουν την ευρηματικότητά τους και βυθίζονται στην επανάληψη τυπικών συνταγών όπως για παράδειγμα ο γοτθικός ρυθμός. Η μόδα στο δέκατο τέταρτο αιώνα στην Ευρώπη σημαδεύτηκε από την έναρξη της περιόδου του πειραματισμού με τις διάφορες μορφές των ειδών ένδυσης. Ο ιστορικός της ενδυμασίας, James Laver υποδηλώνει ότι τα μέσα του 14ου αιώνα σηματοδοτούν την αναγκαιότητα αναγνωρίσιμης "μόδας" σε είδη ένδυσης, άποψη με την οποία συμφωνεί και ο Γάλλος ιστορικός Fernand Braudel. Τα χαλαρά, πτυχωτά ενδύματα με τις κάθετες ραφές των προηγούμενων αιώνων αντικαθίστανται από πιο καμπύλες ραφές. Πρόκειται για τις απαρχές της ραπτικής η οποία επέτρεψε στα ενδύματα να ταιριάζουν καλύτερα στις γραμμές του 24

ανθρώπινου σώματος. Επίσης τα ενδύματα έγιναν πιο σταθερά με τη χρήση κουμπιών και κορδονιών. Το ανδρικό ντύσιμο της εποχής: Το εσωτερικό στρώμα των ενδυμάτων ήταν οι Braies ή βράκα, ένα χαλαρό εσώρουχο, συνήθως από λινό ύφασμα, που στηρίζεται από μια ζώνη. Ακολούθησε το πουκάμισο, το οποίο γενικά φτιαχνόταν από λινό ύφασμα, και το οποίο θεωρήθηκε ένα εσώρουχο, όπως η βράκα.οι σωλήνες (κολάν) ή chausses κατασκευάζονταν από μαλλί και χρησιμοποιούνταν για να καλύψουν τα πόδια, ήταν γενικά σε έντονα χρώματα, και συχνά είχαν δερμάτινες σόλες, έτσι ώστε να μην χρειαζόταν να φορεθούν με παπούτσια.τα κοντύτερα ρούχα του δεύτερου μισού του αιώνα απαιτούνταν να είναι ένα ενιαίο σύγχρονο ένδυμα, όπως καλσόν, ενώ διαφορετικά θα τα συναντούσαμε και ως δύο χωριστά κομμάτια που καλύπταν όλο το μήκος του κάθε ποδιού. Ο σωλήνας αυτός, γενικά,δενόταν από μια ζώνη, με την ίδια τη βράκα ή ακόμα και με ένα doublet. Το doublet ήταν ένα σακάκι με κουμπιά το οποίο ήταν κυρίως στο μήκος της μέσης.παρόμοια ενδύματα ονομάζονταν: cotehardie, Pourpoint, jaqueta ή jubón. Τα ενδύματα αυτά φορέθηκαν πάνω από το πουκάμισο και το σωλήνα(κολάν). 25

Καλύμματα κεφαλής και αξεσουάρ Κατά τη διάρκεια αυτού του αιώνα, ο σκούφος έκανε μια μετατροπή από το να είναι μια απλή, χρηστική κουκούλα και έγινε ένα πολύπλοκο και μοντέρνο καπέλο που φορούσαν οι εύποροι της εποχής σε χώρους της πόλης. Ζώνες φορούσαν συνεχώς, και πιο χαμηλά στη περιοχή των γοφών με τις τάσεις του δεύτερου μισού του αιώνα. Χρησιμοποιούνταν επίσης θήκες ζώνης λη πορτοφόλια, όπως και μακριά μαχαίρια όπου συνήθως κρέμονταν διαγώνια προς τα εμπρός. Το γυναικείο ντύσιμο της εποχής: Πάνω από το πουκάμισο, οι γυναίκες φορούσαν ένα χαλαρό ή εφαρμοστό φόρεμα που ονομάζεται Cotte ή kirtle, συνήθως έφτανε ως τον αστράγαλο ή σε μήκος που δεν ξεπερνούσε το έδαφος.τα εφαρμοστά kirtles διέθεταν μακριές φούστες, με την προσθήκη τριγωνικών Gores να διευρύνει το στρίφωμα χωρίς να προσθέτει όμως όγκο στην περιοχή της μέσης. Τα Kirtles είχαν επίσης μακριά και εφαρμοστά μανίκια που μερικές φορές έφταναν ως και κάτω για να τα αρθρώσεις. Διάφορα είδη από overgrows φορέθηκαν πάνω από το Kirtle και ονομάζονται με διαφορετικά ονόματα από τους ιστορικούς του ενδυματος. Από το εν λόγω ένδυμα κρέμονταν μανίκια και μερικές φορές φοριούνταν με ένα κόσμημα ή με μια μεταλλική ζώνη. Με το χρόνο το κρεμάμενο κομμάτι του μανικού έγινε μακρύτερο και στενότερο μέχρι που έγινε merest streamer και ονομάστηκε σάλι. Υπόδημα της εποχής: Το Υποδήματα κατά τη διάρκεια του δέκατου τέταρτου αιώνα έμοιαζε με το turnshoe, το οποίο φτιαχνόταν από δέρμα και ήταν της μόδας στη θέση των δαχτύλων του ποδιού να γέμιζαν με υλικό για να κρατήσει το μυτερό σχήμα του 26