ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 04/03/2007 Η γυναίκα που τα 'βαλε με τους Ταλιμπάν Της ΒΕΝΑΣ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Δεκέμβριος του 2003, η Συντακτική Βουλή του Αφγανιστάν συνεδριάζει. Μια νεαρή Αφγανή παίρνει το μικρόφωνο, τακτοποιεί το μαντίλι στα μαλλιά της και φωνάζει με όλη τη δύναμη των πνευμόνων της: «Με λένε Μαλαλάι Τζόγια. Είμαι από την επαρχία Φαράχ. Τι δουλειά έχουν εδώ μέσα οι άντρες που οδήγησαν τη χώρα μας στην καταστροφή; Γιατί νομιμοποιείτε τους πολέμαρχους και αυτούς που μισούν τις γυναίκες; Έπρεπε να έχουν οδηγηθεί στη Δικαιοσύνη. Η Ιστορία δεν θα τους συγχωρήσει ποτέ». «Ήταν πολύ επικίνδυνη η παρακολούθηση της Μαλαλάι Τζόγια κατά την διάρκεια της προεκλογικής της καμπάνιας, κυρίως γιατί η εκλογική της περιφέρεια είναι απομακρυσμένη και άγρια. Πριν κάνουμε γυρίσματα, βρετανοί στρατιώτες μας έκαναν ειδική εκπαίδευση για το πώς να είμαστε ευγενικοί στους ντόπιους», λέει η Εβα Μούλβαντ για τις δυσκολίες του ντοκιμαντέρ. Ο πρόεδρος του σώματος τής ουρλιάζει ότι είναι «άπιστη» και «κομμουνίστρια». Οι υπόλοιποι γέροι άντρες, που θεωρούν ότι το Αφγανιστάν ακόμα τους ανήκει κι ας 1
έχουν πέσει οι Ταλιμπάν, εξεγείρονται. Τη μέρα εκείνη η 24χρονη Μαλαλάι Τζόγια, η τολμηρή εκπρόσωπος μιας απομακρυσμένης επαρχίας, μπήκε στην ιστορία. Σήμερα είναι διεθνής προσωπικότητα και μέλος, από τον Σεπτέμβριο του 2005, της πρώτης δημοκρατικά εκλεγμένης Βουλής του Αφγανιστάν. Συνεχίζει με το ίδιο κουράγιο και τους ίδιους κινδύνους τον αγώνα της εναντίον, όπως λέει η ίδια, «των εχθρών της ευτυχίας, της δημοκρατίας και των γυναικών». Σ' αυτή τη γενναία γυναίκα είναι αφιερωμένο το ντοκιμαντέρ της Δανής Έβα Μούλβαντ «Εχθροί της ευτυχίας», που κέρδισε πρόσφατα στο Φεστιβάλ του Σάντανς το βραβείο ξένου καλύτερου ντοκιμαντέρ και τώρα ο Δημήτρης Εϊπίδης το φέρνει στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης-Εικόνες του 21ου αιώνα (16-25 Μαρτίου). Ξεκινάει με την ιστορική πια σκηνή στη Συντακτική Βουλή, αλλά πηγαίνει πολύ πιο πέρα. Παρακολουθεί την προεκλογική εκστρατεία της Μαλαλάι Τζόγια το 2005. Με την ευκαιρία αποκαλύπτει το σπαραγμένο πρόσωπο μιας χώρας, όπου όχι μόνο οι ιδιαίτερα καταπιεσμένες γυναίκες αλλά και οι άντρες έχουν να κάνουν με τη σκληρή μοίρα της φτώχειας και του πολέμου. «Το ντοκιμαντέρ είχε ξεκινήσει από μια άλλη σκηνοθέτιδα, την Ανία Αλ Ερχάγεμ» μας λέει η Έβα Μούλβαντ. «Είχε πάει στο Αφγανιστάν και είχε γυρίσει με υλικό για τρεις διαφορετικές γυναίκες, υποψήφιες για τη Βουλή. Έμεινε, όμως, έγκυος και δεν μπορούσε να συνεχίσει. Η εταιρεία παραγωγής μού πρότεινε να το αναλάβω. Δεν είπα αμέσως ναι. Ήθελα να μάθω περισσότερα πάνω στο θέμα. Είχα όμως και διαφορετική άποψη. Από την εποχή που σπούδαζα στην Εθνική Ακαδημία Κινηματογράφου της Δανίας, με ενδιέφεραν περισσότερο οι ιστορίες των ανθρώπων και όχι η πολιτική. Συνήθως από το Αφγανιστάν μας έρχονται μόνο δημοσιογραφικά ρεπορτάζ που εστιάζουν στην πολιτική. Οι περιπέτειες των ανθρώπων δεν χωράνε σ' αυτά. Αποφάσισα, λοιπόν, να γυρίσω μια ανθρώπινη ιστορία από μια εμπόλεμη περιοχή του κόσμου». - Γιατί από τις τρεις υποψήφιες βουλευτίνες διαλέξατε τη Μαλαλάι Τζόγια; «Η δικιά της ιστορία είχε τη μεγαλύτερη δύναμη απ' όλες, ενώ συγχρόνως ήταν απλή και κατανοητή: μια νέα γυναίκα που τα βάζει με τους γέρους άντρες. Όταν κάνεις ταινίες για μια χώρα που δεν γνωρίζεις τον πολιτισμό ή τη γλώσσα της, χρειάζεσαι 2
ένα όχημα για να φτάσεις στις πιο πολύπλοκες αλήθειες. Κι αυτό δεν μπορεί να είναι παρά μια απλή, δυνατή ιστορία». - Δεν ήταν επικίνδυνο να την παρακολουθήσετε στην προεκλογική της καμπάνια; «Πολύ επικίνδυνο. Και γινόταν ακόμα πιο δύσκολο γιατί η εκλογική της περιφέρεια είναι απομακρυσμένη και άγρια. Να φανταστείτε ότι, πριν κάνουμε γυρίσματα, βρετανοί στρατιώτες μας έκαναν ειδική εκπαίδευση. Πώς να είμαστε ευγενικοί στους ντόπιους, πώς να αποφεύγουμε τις βλακείες...» - Φορέσατε και σεις μπούρκα; «Η Μαλαλάι έχει το σπίτι και το γραφείο της σε μια προστατευμένη περιοχή. Ένας ολόκληρος δρόμος φρουρείται από οπλισμένους σωματοφύλακες. Δεν φεύγει πολύ συχνά. Όταν κάναμε εκεί γυρίσματα, φοράγαμε αφγανικά ρούχα και μικρά μαντίλια, αλλά δεν ήταν ανάγκη να φοράμε μπούρκα. Για να μπούμε, όμως, και να βγούμε από την περιοχή, μέσα σε ντόπιο αυτοκίνητο και με ντόπιο οδηγό, έπρεπε οπωσδήποτε να φορέσουμε». - Η Μαλαλάι είναι καλλιεργημένη (μιλάει καλά αγγλικά) και χειραφετημένη. Ποια είναι η οικογενειακή της προέλευση; «Γεννήθηκε το 1979. Ο πατέρας της σπούδαζε ιατρική, αλλά στη διάρκεια της σοβιετικής εισβολής στο Αφγανιστάν έχασε το πόδι του. Η οικογένειά της αναγκάστηκε το 1982 να φύγει από τη χώρα, να καταφύγει σε στρατόπεδα προσφύγων. Τελείωσε έτσι τις σπουδές της στο Πακιστάν και σε ηλικία 19 χρόνων άρχισε και η ίδια να διδάσκει νέες γυναίκες. Όταν έφυγαν οι Σοβιετικοί, επέστρεψε στο Αφγανιστάν. Ίδρυσε ορφανοτροφείο και κλινική, αλλά οι Ταλιμπάν την είχαν στο μάτι γιατί δεν κράταγε τη γλώσσα της». - Άρα η οικογένειά της δεν είναι θρησκευόμενη. 3
«Είναι μια κανονική μουσουλμανική οικογένεια, που δεν ερμηνεύει τη θρησκεία με τον τρόπο των φονταμενταλιστών. Είναι καλοί και δυνατοί άνθρωποι, που στηρίζουν την κόρη τους». - Είστε ακόμα σε επαφή μαζί της; «Φυσικά, ήρθε στη Δανία για την πρεμιέρα της ταινίας. Εργάζεται σκληρά στο Κοινοβούλιο, συνεργάζεται με τον Καρζάι, οργανώνει τις γυναίκες. Μένει πια μόνιμα στην Καμπούλ, όπου τα πράγματα είναι κάπως καλύτερα. Τα πλάνα, όμως, που είδατε στην αρχή της ταινίας, με τους άντρες να τη βρίζουν και να την απειλούν, ισχύουν. Στο Κοινοβούλιο οι γέροι πολέμαρχοι της κλείνουν το μικρόφωνο, της έχουν πετάξει νερό. Έχει απειληθεί πολλές φορές με βιασμό. Πολλά τέτοια ωραία συμβαίνουν. Αλλά αυτή επιμένει». - Ποιο θα λέγατε ότι είναι το ισχυρότερο στοιχείο της; «Το θάρρος της. Συνήθως οι γυναίκες από το Αφγανιστάν, που φτάνουν στα μίντια και στον κινηματογράφο, είναι θύματα. Ή, μάλλον, οι δημοσιογράφοι και οι σκηνοθέτες με τον τρόπο που τις παρουσιάζουμε επιτείνουμε τη θυματοποίησή τους. Όταν, όμως, συναντάς τη Μαλαλάι καταλαβαίνεις πόσο δυνατή είναι. Σε πείθει ότι μπορεί από μόνη της να αλλάξει τα πράγματα. Ακόμα και στη Δύση έχουμε ανάγκη από τέτοια γυναικεία πρότυπα». - Λέει συνέχεια ότι αγωνίζεται εναντίον «των εχθρών της ευτυχίας, της δημοκρατίας και των γυναικείων δικαιωμάτων». Θα τη λέγατε φεμινίστρια; «Στο Αφγανιστάν, βέβαια, η θέση των γυναικών είναι πολύ άσχημη, χειρότερη από εκείνη των αντρών. Για την ώρα όλοι οι άντρες είναι εξουσιαστές και οι γυναίκες έχουν ανάγκη από βοήθεια. Αλλά η Μαλαλάι έχει επιλέξει να αγωνίζεται για όλους. Όταν μιλάει για το μέλλον της πατρίδας της, έχει στο μυαλό της άντρες και γυναίκες». - Σας ενδιαφέρει μόνο το ντοκιμαντέρ; Στην Ελλάδα ανακαλύπτουμε συνεχώς πόσο καλό σινεμά κάνετε στη Δανία. 4
«Προτιμώ τα ντοκιμαντέρ. Αλλά, ναι, συμφωνώ ότι κάτι σημαντικό συμβαίνει στον δανέζικο κινηματογράφο. Έχουμε μια καλή, αν και μικρή, κινηματογραφική βιομηχανία. Και υπάρχει στενή συνεργασία ανάμεσα στους ντοκιμεντερίστες και σε όσους προτιμούν ταινίες φιξιόν. Χρησιμοποιώ κι εγώ στη δουλειά μου πολλά εργαλεία της μυθοπλασίας. Γιατί θέλω να κάνω ντοκιμαντέρ ψυχαγωγικά, φτάνει να διατηρείται πάντα η αίσθηση ότι αυτό που βλέπεις είναι η αλήθεια». 5