ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2007-2008 ΔΕΙΓΜΑ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟΥ ΔΟΚΙΜΙΟΥ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΤΑΞΗ Α Διάρκεια εξέτασης: 2.30 ώρες Το εξεταστικό δοκίμιο αποτελείται από τέσσερα (4) μέρη. Να απαντήσετε σε όλα τα ερωτήματα. ΜΕΡΟΣ Α : ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ (μονάδες 20) Να διαβάσετε το πιο κάτω κείμενο και να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν: Στις μέρες μας γίνεται πολύς λόγος για το περίφημο χάσμα γενεών. Ο όρος είναι κατά λέξη μετάφραση στη γλώσσα μας του αντίστοιχου ξένου όρου, generation gap. Υποδηλώνονται με αυτόν οι μεγάλες διαφορές που χωρίζουν δύο επάλληλες γενεές, τη γενιά των ωρίμων που βρίσκεται στο προσκήνιο της κοινωνικής δραστηριότητας, και τη νέα γενιά που ετοιμάζεται να τη διαδεχτεί. Οι διαφορές αυτές αναφέρονται στην αντίληψη του κόσμου, στο νόημα της ζωής, στο κύρος των αξιών, στους τρόπους της καθημερινής συμπεριφοράς. Οι μεγάλοι έχουν δημιουργήσει έναν κώδικα αξιών, στις οποίες πιστεύουν με φανατισμό και τις οποίες θεωρούν αναγκαίες και επαρκείς όχι μόνο για να στηρίξουν το παρόν, αλλά και για να διαμορφώσουν το μέλλον. Και θέλουν με όλους τους τρόπους, θεμιτούς και μη, να τις επιβάλουν στους νέους. Οι νέοι, όμως, έχουν τα δικά τους όνειρα. Έχουν γεμάτες τις φαρέτρες για καινούριους στόχους, υφαίνουν μεγαλεπήβολα σχέδια, γι αυτό και εξοργίζονται, καθώς συνεχώς στα πόδια τους ανακατεύονται οι παλαιότεροι με το παλαιό οπλοστάσιο επιχειρημάτων και τις «ξεπερασμένες» αντιλήψεις τους. Έτσι, το χάσμα ανοίγεται. Υψώνονται δύο λάβαρα. Από το ένα μέρος οι πρεσβύτεροι θρηνούν επί των ποταμών της Βαβυλώνος και καταδικάζουν το παρόν χωρίς έλεος. Από το άλλο μέρος οι νέοι, που είναι όλο αβεβαιότητα, ταραχή και φλόγα, πυρπολούν ό,τι βρήκαν από τους πρεσβύτερους και περνούν στην αμφισβήτηση και κάποτε στην εξέγερση και το μηδενισμό. Από την όλη επισκόπηση του θέματος νομίζω ότι μπορούν να βγουν τα ακόλουθα συμπεράσματα: Πρώτον, δεν είναι σωστό να μιλάμε για χάσμα γενεών, δηλαδή για μια ολοκληρωτική και αγεφύρωτη διάσταση. Δεν πρόκειται για χάσμα ή χάος ή βάραθρο, αλλά μάλλον για άνοιγμα, ρωγμή. Πρόκειται για μια διαφορετική στάση απέναντι στα προβλήματα του παρόντος ανάμεσα στους πρεσβύτερους και στους νεότερους, φαινόμενο που είναι στις γενικές του γραμμές παλαιό όσο και ο κόσμος. Η ιδιαίτερη οξύτητα που παρουσιάζει στις μέρες μας αυτή η δυσκολία επικοινωνίας οφείλεται στην έκρηξη των γνώσεων που έγινε στις μέρες μας, στον ιλιγγιώδη ρυθμό με τον οποίο γυρίζει ο τροχός της ιστορίας και στον κλονισμό του κύρους των αξιών της ζωής, ύστερα από ένα φοβερό παγκόσμιο πόλεμο και μια συνεχιζόμενη αναταραχή σε όλην την έκταση του πλανήτη μας.
Δεύτερον, δεν υπάρχει δυσαρμονία μόνο σε δύο διαδοχικές γενιές, αλλά και ανάμεσα στους ανθρώπους της ίδιας γενιάς και μάλιστα τόσο έντονη, ώστε να γίνεται κάποτε εκρηκτική. Μέσα στην ίδια γενιά υπάρχουν συντηρητικοί και προοδευτικοί, διαλλακτικοί και ασυμβίβαστοι, μετριοπαθείς και ακραίοι. Υπάρχουν ενήλικες που παρακολουθούν και αγκαλιάζουν τις νεότερες εξελίξεις και το σύγχρονο ρυθμό της ζωής, όπως και νέοι που αποκρούουν κάθε νεοτερισμό. Μέσα στην ίδια την οικογένεια διαπιστώνουν πολλές φορές οι γονείς ότι τα διαφορετικής ηλικίας παιδιά τους έχουν διαμορφώσει το καθένα κοσμοθεωρία και διαφορετική στάση απέναντι στη ζωή. Τούτο, όμως, δε σημαίνει αγεφύρωτο χάσμα, όταν υπάρχει και λειτουργεί ο διάλογος. Π. Δορμπαράκης, εφημερίδα Μεσημβρινή (διασκευή) Ερωτήσεις: Α1. Να αποδώσετε το περιεχόμενο του κειμένου σε 120 λέξεις περίπου. (μονάδες 8) Α2. Από τη δεύτερη παράγραφο να βρείτε και να γράψετε τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα της προηγούμενης γενιάς και τρία της νεότερης. (μονάδες 6) Α3. Να βρείτε και να γράψετε: (α) Τη θεματική περίοδο της τελευταίας παραγράφου. (Δεύτερον, διάλογος) (μονάδα 2) (β) Δύο σχόλια / λεπτομέρειες που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να αναπτύξει αυτή τη θεματική πρόταση. ΜΕΡΟΣ Β : ΓΛΩΣΣΑ (μονάδες 10) Β1. Να γράψετε από ένα αντίθετο για κάθε μια από τις πιο κάτω λέξεις, χωρίς να αλλάξετε το γραμματικό τύπο των λέξεων: (α) χωρίζουν (γ) παλαιότεροι (β) θεμιτούς (δ) αβεβαιότητα Β2. Με καθεμιά από τις πιο κάτω λέξεις να γράψετε μια δική σας ολοκληρωμένη πρόταση, έτσι που να φαίνεται η σημασία τους (κυριολεκτική ή μεταφορική), χωρίς να αλλάξετε το μέρος του λόγου. (α) φανατισμό (β) οφείλεται (γ) αναταραχή (μονάδες 6)
ΜΕΡΟΣ Γ : ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΕΚΘΕΣΗ (μονάδες 40) (350-400 λέξεις) Δεν είναι σωστό να μιλάμε για χάσμα γενεών, δηλαδή για μια ολοκληρωτική και αγεφύρωτη διάσταση. Δεν πρόκειται για χάσμα ή χάος ή βάραθρο, αλλά μάλλον για άνοιγμα, ρωγμή. Ο Σύνδεσμος Γονέων του σχολείου σου διοργανώνει Ημερίδα με θέμα «Σχέσεις γονιών και παιδιών». Σε ομιλία σου στην Ημερίδα αυτή (α) να αναπτύξεις τα αίτια που προκαλούν το χάσμα γενεών και (β) να εισηγηθείς τρόπους με τους οποίους μπορεί να γεφυρωθεί αυτό το χάσμα. ΜΕΡΟΣ Δ : ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ (μονάδες 30) Ι. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ 1. Του νεκρού αδελφού Στη στράτα που διαβαίνανε πουλάκια κιλαηδούσαν, δεν κιλαηδούσαν σαν πουλιά, μήτε σαν χελιδόνια, μον κιλαηδούσαν κι έλεγαν ανθρωπινή ομιλία: «Ποιος είδε κόρην όμορφη να σέρνει ο πεθαμένος! - Άκουσες, Κωνσταντίνε μου τι λένε τα πουλάκια; - Πουλάκια είναι κι ας κιλαηδούν, πουλάκια είναι κι ας λένε». Και παρεκεί που πάγαιναν κι άλλα πουλιά τους λένε: «Δεν είναι κρίμα κι άδικο, παράξενο μεγάλο, να περπατούν οι ζωντανοί με τους απεθαμένους! - Άκουσες, Κωνσταντίνε μου τι λένε τα πουλάκια; πως περπατούν οι ζωντανοί με τους απεθαμένους. - Απρίλης είναι και λαλούν και Μάης και φωλεύουν - Φοβούμαι σ, αδερφάκι μου, και λιβανιές μυρίζεις. - Εχτές βραδίς επήγαμε πέρα στον Αϊ-Γιάννη, κι εθύμιασέ μας ο παπάς με περισσό λιβάνι». Και παρεμπρός που πήγανε, κι άλλα πουλιά τούς λένε: «Για ιδές θάμα κι αντίθαμα που γίνεται στον κόσμο, Τέτοια πανώρια λυγερή να σέρνει ο πεθαμένος!» Τ άκουσε πάλι η Αρετή κι εράγισε η καρδιά της. «Άφησες, Κωσταντάκη μου, τι λένε τα πουλάκια; - Άφησ, Αρέτω, τα πουλιά κι ό,τι κι α θέλ ας λέγουν. - Πες μου, πού είναι τα κάλλη σου, και πού είν η λεβεντιά σου, Και τα ξανθά σου τα μαλλιά και τ όμορφο μουστάκι; - Έχω καιρό π αρρώστησα και πέσαν τα μαλλιά μου». Ερώτηση Δ1: α) Ποια σημάδια βοηθούν την Αρετή να συνειδητοποιήσει σταδιακά ότι ο αδελφός της είναι νεκρός; (μονάδες 8) β) Να βρείτε στο πιο πάνω απόσπασμα δύο χαρακτηριστικά του δημοτικού τραγουδιού. γ) Σε ποια κατηγορία δημοτικών τραγουδιών ανήκει το τραγούδι «Του νεκρού αδελφού»; (μονάδες 2)
2. Β. Κορνάρου, Ερωτόκριτος Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός κι η μέρα ξημερώνει να φανερώσει ο Ρώκριτος το πρόσωπο που χώνει. Εφάνη ολόχαρη η αυγή και τη δροσούλα ρίχνει, σημάδια τση ξεφάντωσης κείνη την ώρα δείχνει. Χορτάρια εβγήκαν εις τη γη, τα δεντρουλάκια ανθίσα κι από τσ αγκάλες τ ουρανού γλυκύς βορράς εφύσα. Τα περιγιάλια ελάμπασι κι η θάλασσα εκοιμάτο, γλυκύς σκοπός εις τα δεντρά κι εις τα νερά εγρικάτο. Ολόχαρη και λαμπυρή η μέρα ξημερώνει, εγέλαν η ανατολή κι η δύση καμαρώνει. Ο ήλιος τες ακτίνες του παρά ποτέ στολίζει με λάμψη, κι όλα τα βουνά και κάμπους ομορφίζει. Χαμοπετώντας τα πουλιά εγλυκοκιλαδούσα, στα κλωναράκια των δεντρών εσμίγαν κι εφιλούσα. Δυο δυο εζευγαρώνασι, ζεστός καιρός εκίνα, έσμιξες, γάμους και χαρές εδείχνασι κι εκείνα. Εσκόρπισεν η συννεφιά, οι αντάρες εχαθήκα, πολλά σημάδια τση χαράς στον ουρανό εφανήκα. Δ. Σολωμού, Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Σχεδίασμα Β, 2 Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε, Κι όσ άνθια βγαίνουν και καρποί τόσ άρματα σε κλειούνε. Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει, Και μες στη θάλασσα βαθιά ξαναπετιέται πάλι, Κι ολόλευκο εσύσμιξε με τα ουρανού τα κάλλη. Και μες στης λίμνης τα νερά, όπ έφθασε μ ασπούδα, Έπαιξε με τον ίσκιο της γαλάζια πεταλούδα, Που ευώδιασε τον ύπνο της μέσα στον άγριο κρίνο Το σκουληκάκι βρίσκεται σ ώρα γλυκιά κι εκείνο. Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη, Η μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι Με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κραίνει Όποιος πεθαίνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει. Ερώτηση Δ2: α) Πώς περιγράφεται η φύση στο απόσπασμα από το ποίημα «Ερωτόκριτος» του Β. Κορνάρου και πώς στο απόσπασμα από το ποίημα «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» του Δ. Σολωμού; (μονάδες 5) β) Σε τι αποβλέπει ο κάθε ένας από τους δύο ποιητές με τη συγκεκριμένη περιγραφή. (μονάδες 3)
ΙΙ. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ (μονάδες 8) Η. Βενέζη, Αιολική γη (αποσπάσματα) i. «Έτσι πέρασε ο καιρός κι ο Ιωσήφ γέρασε στα Κιμιντένια. Τα μαλλιά του γίνανε κάτασπρα και το πετσί του στα χέρια του και στο πρόσωπο σκάφτηκε απ τις ρυτίδες και τον ήλιο. Απ όλες τις δουλειές της γης σε μια μονάχα πέτυχε, έγινε μοναδικός: να μπολιάζει δέντρα. Χιλιάδες αγριελιές, αγριαχλαδιές κι άλλα δέντρα είχαν μεταμορφωθεί απ τα χέρια του Τα ήξερε ένα-ένα. Στην αρχή τους έβγαζε και ονόματα. Τα έλεγε «Μαρία», τα έλεγε «Βαγγελίστρα», τα έλεγε «Νικολή», τα έλεγε «Πετράκη» - ονόματα της κοπελίτσας με τα άστρα, της τράτας που θα έκανε, των παιδιών που δεν έκαμε. [ ] Έγινε πια αληθινός φίλος τους τα ξερε ένα ένα, θυμόταν τη χρονιά που μπόλιασε το καθένα, τα περιστατικά τους. Και με το να τα μελετά έτσι, παρακολουθώντας την ανάστασή τους στον κόσμο, με το να τα ζει έτσι, σιγά-σιγά η ζωή του βρήκε έναν σκοπό» (πρώτο μέρος) ii. «Μείναμε τελευταίοι, ο παππούς μου κι εγώ. Ο Παγίδας με τα παλικάρια του περιμένουν να μας συνοδέψουν. Ο παππούς γυρίζει και κοιτάζει πίσω του, ν αποχαιρετήσει τα δέντρα και τα Κιμιντένια. Όταν, τον βλέπει: Έρχεται μέσα απ το υποστατικό. Βαδίζει αργά, με τρεμάμενα απ τους χρόνους πόδια, και στέκει εκεί, πλάι στη μεγάλη πόρτα. Ο μπάρμπα Ιωσήφ! - Δεν έφυγες, γέρο Γιωσήφ; λέει ξαφνιασμένος ο παππούς και πάει κατά το μέρος του. Ατάραχη, ήσυχη, γαλήνια η φωνή του γέροντα απ τη Λήμνο: - Όχι, αφέντη μου. Εγώ θα μείνω. - Θα μείνεις;!...» Αυτό είναι απροετοίμαστος να το δεχτεί ο παππούς, και κάθε άλλος. Πού θα μείνεις; Του λέει. Έρχουνται οι Τούρκοι! Ψυχή δεν αφήνουν ζωντανή! Ο μπάρμπα Ιωσήφ ακούει. Όμως έχει πάρει την απόφασή του. [ ] - «Θα μείνω, αφέντη μου. Τι θα μου κάμουν πια εμένα; - Γέρο, θα σε χαλάσουν! Φωνάζει ο Αντώνης Παγίδας. Φύγε! Μα η απόφαση που ακινητεί στα πικραμένα μάτια του γέροντα είναι δυνατή σαν την αγάπη της γης. - Θα μείνω» (τρίτο μέρος) Ερώτηση Δ3: (α) Να παρουσιάσετε τη σχέση του Μπάρμπα Ιωσήφ με τη φύση όπως φαίνεται από τα πιο πάνω αποσπάσματα. (β) Ο Μπάρμπα Ιωσήφ αποφασίζει να μείνει στη Μ. Ασία. Πώς τον χαρακτηρίζετε από την απόφασή του αυτή; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Τ Ε Λ Ο Σ