ΑΜος οζ αγαπητοι ζηλωτεσ τρεις στοχασμοί c Δοκίμια ΜετΑΦΡΑςη Απο τα εβραϊκα λουιζα ΜιζΑΝ εκδοςεις ΚΑςτΑΝιωτη
H παρούσα έκδοση πραγματοποιήθηκε με την οικονομική ενίσχυση του ινστιτούτου γκαίτε, που χρηματοδοτείται από το γερμανικό Υπουργείο εξωτερικών Υποθέσεων. עמוס עוז,שלום לקנאים πρωτοτυπου: τιτλος Copyright by Amos Oz, 2017. All rights reserved Copyright για την ελληνική γλώσσα εκδόσεις Καστανιώτη Α.ε., Αθήνα 2017 Έτος 1ης έκδοσης: 2018 Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιον δήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς ςύμβασης Βέρνης-παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειο θεσίας, σελιδοποίη σης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993. εκδοςεις ΚΑςτΑΝιωτη Α.ε. γραφεια: Θεμιστοκλέους 104, 106 81 Αθήνα ΒιΒλιοπωλειο: ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα % 210-330.12.08 210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31 www.kastaniotis.com ISBN 978-960-03-6401-9
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ειςαγωγη.......................................... 11 Αγαπητοί ζηλωτές.................................. 13 πολλά φώτα, όχι ένα φως........................... 51 Όνειρα τα οποία το ισραήλ καλά θα έκανε να ξεφορτωθεί όσο το δυνατόν γρηγορότερα.......... 107 ευχαριςτιες....................................... 133 ςημειωςεις τις ΜετΑΦΡΑςτΡιΑς..................... 135
ςτα εγγόνια μου, Ντιν, Ναντάβ, Αλόν και γιαέλ, με αγάπη και τιμή. το βιβλίο αυτό γράφτηκε πρώτα απ όλα για σας.
Ε Ι σ Α γ ω γ h τρία άρθρα που δεν γράφτηκαν από το χέρι ερευνητή ούτε από το χέρι ειδικού, αλλά από το χέρι ενός ανθρώπου που εμπλέκεται σε όσα περιγράφονται εδώ, με συναισθήματα, μερικές φορές, επίσης εμπλεκόμενα. ο συνδετικός κρίκος των άρθρων είναι η επιθυμία μου να ρίξω μια προσωπική ματιά πάνω σε ζητήματα τρομερά αμφιλεγόμενα στον τόπο μας, μερικά από τα οποία τα θεωρώ ζητήματα ζωής και θανάτου. τα άρθρα αυτά δεν έχουν την αξίωση να περιγράψουν κάθε άποψη από όλες τις πλευρές της, να ξεκαθαρίσουν το τοπίο, ούτε ασφαλώς να πουν την τελευταία λέξη, αλλά κυρίως να επικαλεστούν την προσοχή εκείνων των οποίων οι ιδέες διαφέρουν από τις δικές μου. ΑΜος οζ
Αγαπητοί ζηλωτές
Βασισμένο σε μια σειρά διαλέξεων που πραγματοποίησα στο πανεπιστήμιο του τίμπινγκεν στη γερμανία το 2002, και οι οποίες δημοσιεύτηκαν σε ένα βιβλίο με τίτλο Κατά του φανατισμού (εκδόσεις Καστανιώτη, 2005) που μεταφράστηκε σε είκοσι γλώσσες. το άρθρο παρουσιάζεται εδώ για πρώτη φορά στα εβραϊκά, αναθεωρημένο, διευρυμένο και επιμελημένο.
Πώς να θεραπεύσεις λοιπόν έναν φανατικό; Να πάρεις στο κυνήγι μια συμμορία πάνοπλων ζηλωτών στα όρη του Αφγανιστάν ή στις ερήμους του ιράκ είναι ένα πράγμα. Να τα βάλεις με τον ίδιο τον φανατισμό είναι εντελώς άλλο πράγμα. τίποτα καινούργιο δεν έχω να προτείνω για τους πολέμους στα όρη και στις ερήμους, ούτε για το διαδικτυακό κυνηγητό. εδώ θα βρείτε μερικές σκέψεις γύρω από τη φύση του φανατισμού και πώς να τον περιορίσουμε. η επίθεση στους Δίδυμους πύργους στη Νέα Υόρκη στις 11 ςεπτεμβρίου 2001, όπως και οι δεκάδες επιθέσεις σε κέντρα πόλεων και σε πολυσύχναστα μέρη σε διάφορες περιοχές του κόσμου, δεν προέρχεται από την οργή των φτωχών κατά των πλουσίων. το χάσμα μεταξύ φτώχειας και πλούτου είναι μια αρχαία αδικία, το νέο κύμα βίας όμως δεν είναι μόνο, ούτε κατά κύριο λόγο, αντίδραση σε αυτό το χάσμα. (Αν ήταν έτσι τα πράγματα, οι τρομοκρατικές επιθέσεις θα προέρχονταν από τις αφρικανικές χώρες τις πλέον φτωχές και θα έπλητταν τη ςαουδική Αραβία και τα εμιράτα του Κόλπου τις πλέον πλούσιες). Αυτός ο πόλεμος μαίνεται ανάμεσα σε φανατικούς, πεπεισμένους πως ο σκοπός τους αγιάζει όλα τα μέσα, 15
16 και όλους τους υπόλοιπους, που πιστεύουν πως η ίδια η ζωή είναι σκοπός και όχι μέσο. είναι η πάλη μεταξύ εκείνων που λένε πως το δίκαιο, και Κύριος οίδε τι εννοούν λέγοντας «δίκαιο», είναι πιο σημαντικό από τη ζωή, και εκείνων που στα δικά τους μάτια η ζωή προηγείται πολλών άλλων αξιών. Από τότε που ο ερευνητής ςάμιουελ π. χάντινγκτον όρισε το σύγχρονο πεδίο μάχης ως «σύγκρουση πολιτισμών», η οποία μαίνεται ουσιαστικά μεταξύ του ισλάμ και του δυτικού πολιτισμού, κερδίζει έδαφος σε πολλά μέρη μια ρατσιστική εικόνα του κόσμου που απεικονίζει μια σύγκρουση μεταξύ των «άγριων τρομοκρατών» εξ Ανατολής και των «πολιτισμένων» δυτικών. Δεν παρουσιάζει έτσι τα πράγματα ο χάντινγκτον, αυτή όμως είναι η διαδεδομένη αίσθηση που προκάλεσαν τα λεγόμενά του. είναι πολύ βολικό, για παράδειγμα, για την ισραηλινή κυβέρνηση να στηρίζεται σε αυτή τη φθηνή δυτική εκδοχή, γιατί της επιτρέπει να ρίχνει τον αγώνα του παλαιστινιακού λαού για το δικαίωμά του να απελευθερωθεί από την ισραηλινή κατοχή σε αυτή την αναξιοπρεπή «χωματερή» από την οποία αναδύονται ασταμάτητα φανατικοί μουσουλμάνοι δολοφόνοι που εκτελούν αποτρόπαιες πράξεις σε όλα τα πλάτη του κόσμου. πολλοί ξεχνούν πως το ισλάμ δεν έχει καθόλου το μονοπώλιο του βίαιου φανατισμού: η καταστροφή των Δίδυμων πύργων στη Νέα Υόρκη και οι δολοφονικές ενέργειες που εξακολουθούν να συμβαίνουν σε διάφορα μέρη δεν απαντούν υποχρεωτικά στις ερωτήσεις: είναι η Δύση καλή ή κακή; είναι η παγκοσμιοποίηση ευλογία ή τέρας; είναι ο καπιταλισμός απεχθής ή αυτονόητος; είναι η α- θεΐα και η απόλαυση σκλαβιά ή απελευθέρωση; η δυτική αποικιοκρατία τελείωσε ή φόρεσε νέο προσωπείο;
ςε όλες αυτές τις ερωτήσεις μπορεί να δώσει κανείς απαντήσεις διαφορετικές, ακόμα και αντιφατικές, αλλά καμία από αυτές δεν είναι ο φανατισμός. ο φανατικός δεν συζητάει καν. Αν κατά τη δική του οπτική κάτι είναι κακό, αν κάτι είναι κακό στα μάτια του Θεού, έχει καθήκον να περάσει από φωτιά και τσεκούρι τον τόπο αυτής της φαυλότητας, ακόμα και αν χρειαστεί γι αυτό να σκοτώσει όποιον γειτονεύει μαζί του ή όποιον βρέθηκε κατά τύχη εκεί γύρω.