Κυριακή 19/10/2014 Ημερομηνία

Διαγώνισμα 2014-15 Ενδεικτικές απαντήσεις Κυριακή 19/10/2014 Ημερομηνία Νεοελληνική Λογοτεχνία Εξεταζόμενο μάθημα Γ Λυκείου Τάξη ΘΕΜΑ 1 Ο Α) Ο Βιζυηνός θεωρείται ο πατέρας του νεοελληνικού διηγήματος, πνευματικός άνθρωπος μεγάλου διαμετρήματος, με σπάνια μόρφωση, ευρωπαϊκή καλλιέργεια, έδωσε νέα στροφή στη νεοελληνική πεζογραφία, θέτοντας σε καινούριες βάσεις το διήγημα και ανεβάζοντάς το σε υψηλότερο επίπεδο. Στο πλαίσιο του ανανεωτικού πνεύματος της γενιάς του 1880 εισάγει καινοτόμα στοιχεία στο έργο του. Αντλεί θέματα από τη σύγχρονή του πραγματικότητα και ενσωματώνει στο έργο του στοιχεία έκπληξης, αγωνίας και αινίγματος. Όσον αφορά λοιπόν στο στοιχείο της έκπληξης, ο συγγραφέας φροντίζει να ξαφνιάζει τον αναγνώστη με τα αφηγούμενα και κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον. Αυτό είναι χαρακτηριστικό των αστυνομικών μυθιστορημάτων στα οποία προσιδιάζει το Αμάρτημα της Μητρός μου. Χαρακτηριστική είναι η έκπληξη των αναγνωστών όταν η μάνα προσεύχεται να πεθάνει το ένα της παιδί, ο Γιωργής και να ζήσει το κορίτσι «Πάρε μου ὅποιο θέλεις, ἔλεγε, χάρισέ μου τὸ κορίτσι!» ή όταν περιμένουν τον επίσημο γιατρό της περιφερείας, εμφανίζεται ο κουρέας, που δίνει και ιατρικές συνταγές. «Ὁ χονδρὸς τῆς συνοικίας περιφερείᾳ μας» Όσον αφορά στο στοιχείο της αγωνίας, ο συγγραφέας καταφέρνει να την κορυφώσει με την επανάληψη του αφηγηματικού μοτίβου της επιδείνωσης της ασθένειας της Αννιώς και με τις αντίστοιχες αντιδράσεις της μητέρας που δίνονται με τις ακόλουθες φράσεις: Ἡ κατάστασις τῆς Ἀννιῶς ἔβαινεν ἀργὰ μὲν καὶ ἀπαρατηρήτως, ἀλλ ὁλονὲν ἐπὶ τὰ χείρῳ. Καὶ ἡ παράτασις αὕτη τῆς ἀορίστου καχεξίας ἔκαμνε τὴν μητέρα μας ἄλλην ἐξ ἄλλης. Ἡ κατάστασις τῆς ἀσθενοὺς ἐδεινοῦτο. Ἡ μητρικὴ στοργὴ ἐνίκησεν τὸν φόβον τῆς ἁμαρτίας. kentromeletis.edu.gr σελίδα 1 από 11

Τὸ παιδίον ἐχειροτέρευεν ἀδιακόπως, καὶ ἡ μήτηρ μας ἐγίνετο ὁλονὲν ἀγνώριστος. Ἐνόμιζες, ὅτι ἐλησμόνησε πῶς εἴχε καὶ ἄλλα τέκνα. Πλὴν ὅλα, ὅλα ταύτα ἀπέβαινον ἀνωφελῆ. Ἡ ἀσθένεια τῆς πτωχὴς μας ἀδελφῆς ἦτον ἀνίατος. Ἡ μήτηρ μου ἐσήκωσε τὸ μαραμένον κοράσιον εἰς τὴν ἀγκάλην της καὶ τὸ ἔφερεν εἰς τὴν ἐκκλησίαν. Και αυτή η κατάσταση υποβάλλει στον αναγνώστη θλίψη και συμπόνια, αφού πρόκειται για ένα κοριτσάκι που αργοπεθαίνει από μιαν ανίατη ασθένεια, αλλά και αγωνία για την εξέλιξη και την κατάληξη αυτής της ασθένειας Όσον αφορά στο στοιχείο του αινίγματος, ο τίτλος, έχει τη μορφή αινίγματος και γίνεται κατανοητό ότι το ίδιο το παιδί θα αναφερθεί σε κάποιο αμάρτημα, παράβαση δηλαδή του ηθικού άγραφου νόμου, που σχετίζεται με τη μητέρα του, κινητοποιεί την περιέργεια του αναγνώστη και αυξάνει το ενδιαφέρον του για την εξέλιξη της πλοκής. Επίσης δημιουργείται απορία σχετικά με τη διάθεση του αφηγητή προς τη μητέρα ( την επικρίνει, την κατανοεί ) Η λύση στο αίνιγμα του τίτλου δίδεται μετά από πολλές διακυμάνσεις, με αριστοτεχνικό τρόπο στο τέλος. Αυτά τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν και ένα «αστυνομικό» διήγημα. «Η αλήθεια είναι ότι οι ήρωες των διηγημάτων του Βιζυηνού συχνά βρίσκονται σε πλάνη αναφορικά με την πραγματικότητα: δεν γνωρίζουν ακριβώς τα γεγονότα, τα πραγματικά περιστατικά. Αλλά εδώ το δράμα συνδυάζεται με το αίνιγμα. Αν ο σκοπός της αφήγησης είναι η αποκάλυψη ενός μυστηρίου, το ζητούμενο πρέπει να παρουσιάζεται σαν μαθηματικό πρόβλημα ή, τουλάχιστον, σαν διμερής δομή και σαν συμμετρική σχέση ανάμεσα σε μιαν ερώτηση και μιαν απάντηση. Από την άποψη αυτή, το διήγημα του Βιζυηνού δε βρίσκεται μακριά από το αστυνομικό πρότυπο : η λύση του αινίγματος, δηλαδή η προσέγγιση της αλήθειας, πραγματοποιείται σταδιακά με την προσθήκη νέων στοιχείων (κυρίως ατομικών καταθέσεων-μαρτυριών) και με τη λογική αξιοποίηση των αρχικών δεδομένων.» (Π. Μουλλάς). Τέλος θα μπορούσε να αναφερθεί η τεχνική της εσωτερικής εστίαση που κάνει τον αναγνώστη να συμμετέχει πιο άμεσα στο έργο. Γνωρίζει και αυτός όσα ακριβώς και ο αφηγητής τη στιγμή της δράσης και, συνεπώς, αγωνιά, χαίρεται και λυπάται μαζί του. Με άλλα λόγια, η τεχνική αυτή εντείνει την περιέργεια, την αγωνία, κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη, στον οποίο δημιουργούνται οι ίδιες απορίες με αυτές του ήρωα. Έτσι διευκολύνεται και η διατήρηση του kentromeletis.edu.gr σελίδα 2 από 11

αινίγματος και του μυστηρίου στο διήγημα, αφού ο τίτλος και μόνο λειτουργεί αινιγματικά. Παράλληλα ο Βιζυηνός κατορθώνει με τη διπλή οπτική γωνία (αφηγητήςμητέρα), αλλά και με τη διάσταση ανάμεσα στην παιδική και την ενήλικη συνείδηση του αφηγητή να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του αινίγματος. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως τη στιγμή που ο αφηγητής καταγράφει την ιστορία του, έχει ήδη βιώσει όλα τα γεγονότα, γνωρίζει ποιο είναι το αμάρτημα της μητέρας και μπορεί έτσι να κρίνει τόσο τη δική του στάση όσο και τη στάση της μητέρας, έχοντας όλες τις αναγκαίες πληροφορίες. Έτσι, ο μόνος τρόπος για να μεταδώσει στον αναγνώστη την αίσθηση ότι αγνοεί το αμάρτημα, είναι να παρουσιάσει τα γεγονότα όπως τα βίωσε ως μικρό παιδί, καθιστώντας την εσωτερική εστίαση συγχρονική με τα περιγραφόμενα γεγονότα. Β) i) Ο Βιζυηνός επηρεάζεται από το λογοτεχνικό κίνημα του ρεαλισμού, που κάνει την εμφάνισή του στα μέσα του 19 ου αιώνα και προκάλεσε πολλές συζητήσεις. Ήταν η αντίδραση στις ρομαντικές υπερβολές και εξιδανικεύσεις. Η πιστή αναπαράσταση της πραγματικότητας είναι το ζητούμενο. Ο ρεαλιστής μυθιστοριογράφος παρουσιάζει με το δικό του προσωπικό τρόπο τα γεγονότα, πολλά από τα οποία μπορεί να έχουν δημιουργηθεί στη φαντασία του. Ο Βιζυηνός υπηρετώντας το κίνημα αυτό, μεταφέρει πραγματικά γεγονότα της οικογενειακής του ζωής. Ο ρεαλισμός του έγκειται στην πραγματολογική διάσταση του έργου του, δηλαδή το έργο θεμελιώνεται πάνω στη βάση της αντικειμενικής πραγματικότητας. Όσα περιγράφει φαίνονται ως πραγματικά γεγονότα και μάλιστα ως αυτοβιογραφικά στοιχεία (παιδικές αναμνήσεις, ηθογραφία, αυτοβιογραφία, αναφορά σε επικοινωνία χαρακτήρων με τον έξω κόσμο, πρόσωπα υπαρκτά σε στιγμιότυπα της ζωής του, σε συνήθειες των ανθρώπων και σε νοοτροπίες).η ιδιοτυπία έγκειται στο ότι πίσω από αυτή την αντικειμενικότητα (ρεαλισμό) βρίσκεται η ψυχογράφηση και κυρίως το μοτίβο της ενοχής της μητέρας του και οι συνέπειές του στα οικεία της πρόσωπα. Έτσι το Βιζυηνό θα μπορούσαμε να τον κατατάξουμε στη ρεαλιστική αγροτική ηθογραφία. Άλλο ένα στοιχείο που δείχνει τον ιδιότυπο ρεαλισμό του είναι η σύνδεση του φανταστικού με το πραγματικό και συγκεκριμένα με το αυτοβιογραφικό στοιχείο. Θεμελιώνει τη μυθοπλασία του στον «πραγματικό κόσμο», αλλά η συνείδηση του πραγματικού λείπει από το έργο. Προβάλλεται, τελικά, η συνείδηση του φανταστικού, του στοιχείου εκείνου, δηλαδή, που οι χαρακτήρες εκλαμβάνουν ως πραγματικό, ενώ kentromeletis.edu.gr σελίδα 3 από 11

αποτελεί την προσωπική τους ερμηνεία, άρα απέχει από την πραγματικότητα (πως βλέπουν εκείνοι τον κόσμο και όχι όπως είναι ο κόσμος). Τελικά, υπάρχουν δύο παράλληλες, έως και αντίθετες πραγματικότητες. Ο ιδιότυπος ρεαλισμός του έγκειται και στο γεγονός ότι συνδυάζει την αβεβαιότητα, την αμφισημία και τη σχετικότητα με περιστατικά που εξωτερικά δείχνουν πραγματικά, δηλαδή ρεαλιστικά. Δίνει στον κόσμο δύο διαστάσεις: ενώ ο κόσμος υπάρχει και τον περιγράφει (στοιχείο ρεαλισμού) του προσδίδει και άλλες διαστάσεις για να τον ερμηνεύσει (ιδιοτυπία).(β.αθανασόπουλος) Ρεαλιστικά στοιχεία μπορούν να θεωρηθούν, η χρήση της δημοτικής στους διαλόγους, μάλιστα η χρήση θρακιώτικου ιδιώματος «- Εἶμαι γέρος, μωρή, ἔλεγε πρὸς τὴν ἀνυπόμονον μητέρα, εἶμαι γέρος, καὶ ἂν δὲν τὸ τσούξω κομμάτι, δὲν βλέπουν καλὰ τὰ μάτια μου.» Η χρήση των πραγματικών ονομάτων της οικογενείας του συγγραφέα, η έλλειψη πληθώρας εκφραστικών μέσων, η παρουσίαση των τρόπων ίασης των ασθενειών για εκείνη την εποχή. «Πότε ἐπήγαινε νὰ δέσῃ» και στον τρόπο που η μητέρα δε δίστασε να συνδυάσει τα μαγικά ειδωλολατρικά μέσα με τα χριστιανικά προκειμένου να σώσει το παιδί της. ii) Ο Βιζυηνός είναι βαθιά μορφωμένος άνθρωπος, με σπουδές ψυχολογίας και ψυχιατρικής. Στο πλαίσιο της επιστημονικότητάς του εντάσσεται και ο ορθολογισμός που τον διακρίνει που γίνεται αισθητός με την κυριαρχία του μέτρου στην απόδοση του δράματος και η απουσία ακροτήτων και υπερβολών. Η συγκράτηση που χαρακτηρίζει την αφήγηση του Βιζυηνού και η απουσία συναισθηματικών εξάρσεων και υπερβολών, που προσφέρουν μια αίσθηση ωριμότητας και ελέγχου στο κείμενο, γιατί το κείμενο γράφεται στα χρόνια που γίνεται η εμφάνιση του Ρεαλισμού στην ελληνική πεζογραφία. Η κόπωση που έχει προκαλέσει ο μελοδραματισμός και οι ακρότητες του Ρομαντισμού, οδηγούν σε μια πιο μετρημένη πεζογραφική απόδοση των δραματικών γεγονότων και ο Βιζυηνός επιθυμεί να επενδύσει στη βαθύτητα του κειμένου, μέσω της ψυχογραφικής του διάστασης, και όχι σε μια επιφανειακή επιδίωξη της συγκίνησης του αναγνώστη. Έτσι χαρακτηριστική είναι η κριτική στάση του απέναντι στις προλήψεις και τις δεισιδαιμονίες των απλών χωρικών, η ειρωνική, σαρκαστική αντιμετώπιση του κομπογιαννίτη γιατρού, «Τὸ τελευταῖον τοῦτο ἦτο δυστυχῶς λίαν ἀληθές. Ἡ κατάστασις τῆς Ἀννιῶς ἔβαινεν ἀργὰ μὲν καὶ ἀπαρατηρήτως, ἀλλ' ὁλονὲν ἐπὶ τὰ χείρῳ. Καὶ ἡ παράτασις αὕτη τῆς ἀορίστου καχεξίας ἔκαμνε τὴν μητέρα μας ἄλλην ἐξ ἄλλης.» kentromeletis.edu.gr σελίδα 4 από 11

Επίσης ο συγγραφέας περιγράφει τη χειροτέρευση της ασθένειας της Αννιώς με ακρίβεια ιατρικής γνωμάτευσης : «Ἀπ' ἐναντίας, ἡ ὑγρασία, τὸ ψῦχος,...τοὺς ἐσχάτους φόβους.» ΘΕΜΑ 2 Ο Α) Ο Βιζυηνός έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γραφής ΔΙΓΛΩΣΣΙΑ : Τα διηγήματα του Βιζυηνού είναι γραμμένα σε μια σχετικά κομψή και θερμή καθαρεύουσα. Όχι σπάνια όμως ο γλωσσικός καθωσπρεπισμός αποβάλλεται με τη χρήση του λόγου της καθημερινής ζωής(δημοτική). Η γλώσσα λοιπόν των διαλογικών μερών είναι απλή, λαική, με ιδιωματισμούς, ενώ αντίθετα η γλώσσα των αφηγηματικών μερών είναι λόγια με αρχαιοπρεπείς εκφράσεις. Παράλληλα ο λόγος του ενήλικα μορφωμένου αφηγητή είναι λογιότερος και συνθετότερος από τον λόγο του αφηγητή-παιδιού. Η γλώσσα που χρησιμοποιείται, ιδιαίτερα στους διάλογους, είναι το θρακιώτικο ιδίωμα, όπως αυτό το μιλούσαν στη Βιζύη και σε όλη την ύπαιθρο της Θράκης ««- Εἶμαι γέρος, μωρή, ἔλεγε πρὸς τὴν ἀνυπόμονον μητέρα, εἶμαι γέρος, καὶ ἂν δὲν τὸ τσούξω κομμάτι, δὲν βλέπουν καλὰ τὰ μάτια μου.» ΨΥΧΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ: Ο Βιζυηνός, αξιοποιώντας τις γνώσεις που είχε από τις σπουδές του στην ψυχολογία και την ψυχιατρική, καταφέρνει να διεισδύσει στα μύχια της ψυχής, να ψυχογραφήσει τους χαρακτήρες, παρουσιάζοντας τις πράξεις τους, τη συμπεριφορά τους, τις συγκρούσεις τους, αλλά και τα κίνητρα, τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους. Ο συγγραφέας προβάλλει τον άνθρωπο και το διήγημα έχει χαρακτήρα ανθρωποκεντρικό. Ο κόσμος του Βιζυηνού λειτουργεί ανθρωποκεντρικά και ανθρωπομορφικά. Η παρουσίαση του ανθρώπινου δράματος είναι το ζητούμενό του. Η ιδιαίτερη προσφορά του συγγραφέα στην ελληνική πεζογραφία του 19ου αιώνα είναι το ψυχογραφικό στοιχείο με το οποίο εμπλουτίζει την ηθογραφία. " Ό,τι κινεί αμέσως την προσοχή και το ενδιαφέρον του αναγνώστη στα διηγήματα του Βιζυηνού είναι το ψυχικό πρόβλημα, η δοκιμασία της συνείδησης, η αγωνία της ψυχής. Τα κύρια πρόσωπα έχουν πλούσια εσωτερική ζωή. Όχι όμως στατική, αλλά kentromeletis.edu.gr σελίδα 5 από 11

κυμαινόμενη, μεταβαλλόμενη, ουσιαστική, με δραματικές συνέπειες στην εξωτερική συμπεριφορά τους και στη στάση τους αντίκρυ στην αντικειμενική πραγματικότητα. Είναι η πρώτη φορά που για την ελληνική διηγηματογραφία ανοίγει ο δρόμος της ψυχής. Ένας νέος κόσμος αποκαλύπτεται εδώ: ο κόσμος της συνείδησης, ο κόσμος του εσωτερικού προβληματισμού. Άσχετα βέβαια με την κατεύθυνση αυτή της πεζογραφίας του Βιζυηνού δεν μπορεί να είναι τα χρόνια της μαθητείας του στη φιλοσοφία και την ψυχολογία, η φιλοσοφική κατάρτιση και η παιδεία του." ( Απ. Σαχίνης) Χαρακτηριστικά σημεία ψυχογραφικού στοιχείου είναι ότι : Το διήγημα αποτελεί ψυχολογική ανάλυση οικογενειακών σχέσεων: σχέση αφηγητή-μητέρας, σχέση μητέρας με τα αρσενικά παιδιά της, σχέση μητέρας με τα θηλυκά παιδιά της, το έντονο αυτοβιογραφικό και το βιωματικό στοιχείο, η επιμονή του συγγραφέα στον εσωτερικό κόσμο των κειμενικών προσώπων, η διείσδυση στο ψυχικό βάθος, οι αληθινές σχέσεις των προσώπων, η σωστή περιγραφή και απόδοση του ψυχικού δράματος της μητέρας, η κυριαρχία του μέτρου στην απόδοση του δράματος, χωρίς ακρότητες και υπερβολές, η αποκάλυψη και η κάθαρση του τέλους. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα είναι χαρακτηριστική η σκηνή της προσευχής της μάνας : «Πάρε μου ὅποιο θέλεις,... χάρισέ μου τὸ κορίτσι!» Επίσης διαγράφεται η ψυχολογία του μικρού Γιωργή όταν άκουσε τα λόγια της προσευχής : «Ὅταν ἤκουσα τὶς λέξεις ταῦτας, ὁρατὸς αὐτὸς ὁ θάνατος. ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ: Το αφηγηματικό υλικό των διηγημάτων του Βιζυηνού είναι αυτοβιογραφικό: αντλεί την έμπνευση του από περιστατικά της παιδικής του κυρίως ηλικίας, ενώ ήρωες των διηγημάτων του είναι τα πρόσωπα του οικογενειακού του περιβάλλοντος: τα αδέρφια του, ο παππούς και η γιαγιά του, οι γονείς του, προπάντων η μητέρα του, που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη ζωή του. Χαρακτηριστικά στοιχεία που συναντάμε στο κείμενο : Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση, η κτητική αντωνυμία «μου» του τίτλου, η αμεσότητα της αφήγησης, ο ομοδιηγητικός αφηγητής, η συνωνυμία αφηγητή συγγραφέα. ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ: Στη γραφή των διηγημάτων του Βιζυηνού συμβάλει καθοριστικά η επιστήμη της λαογραφίας με πρωτεργάτη τον Νικόλαο Πολίτη που στρέφεται στη μελέτη του kentromeletis.edu.gr σελίδα 6 από 11

σύγχρονου και παλαιότερου λαϊκού πολιτισμού, δίνοντας έτσι πολύτιμο υλικό στους λογοτέχνες της εποχής. Αναφέρονται σε πολλά σημεία του κειμένου τοπικά έθιμα και λαϊκές δοξασίες, που έχουν σχέση με τη γέννηση και το θάνατο, με τις διασκεδάσεις, με τις χαρές και τις πίκρες των ανθρώπων - με όλες τις εκφάνσεις της θρακιώτικης ζωής. Χαρακτηριστικά λαογραφικά σημεία στο απόσπασμα είναι : Πᾶσα νόσος μεταμορφωμένος : Λαϊκές αντιλήψεις για το εξωτικόν. Πότε ἐπήγαινε το ἀνάστημα : Αντιλήψεις για την αντιμετώπιση και τη θεραπεία ασθενειών. ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Ένα από τα κύρια γνωρίσματα της πνευματικής συγκρότησης του Βιζυηνού είναι οι επιστημονικές γνώσεις του στον τομέα της ψυχολογίας και της φιλοσοφίας (υπενθυμίζεται ότι έκανε σχετικές σπουδές στην Ευρώπη). Αυτή η ευρωπαϊκή του παιδεία εκφράζεται και στο διήγημα Το αμάρτημα της μητρός μου, όπου ο συγγραφέας, αξιοποιώντας τις σχετικές γνώσεις του, εισδύει στο βάθος της ψυχής των ηρώων του και τους ψυχογραφεί δίνοντας τους χαρακτήρες τους, τη συμπεριφορά τους, τις συγκρούσεις τους - αλλά και τα κίνητρα, τις σκέψεις και τα συναισθήματα τους. Είναι φανερή, για παράδειγμα, η ψυχολογική ανάλυση του μικρού Γιωργή τη στιγμή που άκουσε την προσευχή της μητέρας του «Ὅταν ἤκουσα τὶς λέξεις ταῦτας, ὁρατὸς αὐτὸς ὁ θάνατος» Β) Ο Βιζυηνός είναι καινοτόμος και πρωτοπόρος καθώς θεωρείται ο εισηγητής της πρωτοπρόσωπης αφήγησης και της εσωτερικής εστίασης στην ελληνική πεζογραφία, γεγονός που τον φέρνει αντιμέτωπο με δυσκολίες και αφηγηματικές προκλήσεις, χωρίς να έχει στη διάθεσή του προηγούμενες απόπειρες από άλλους πεζογράφους. Χαρακτηριστικά του έργου του είναι : Αφηγηματικοί τρόποι : πρωτοπρόσωπη αφήγηση που δημιουργεί αμέσως την αίσθηση πως μας παρουσιάζεται η προσωπική ιστορία του αφηγητή διαλόγοι, σε δημοτική γλώσσα, για λόγους ρεαλισμού περιγραφή, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς δεν είναι ξένο σώμα στο έργο του αλλά είναι οργανικά ενταγμένες στο κείμενο, αποτελούν στοιχείο kentromeletis.edu.gr σελίδα 7 από 11

πλοκής, προωθούν τη δράση. Δεν είναι λογοτεχνικό διακοσμητικό στοιχείο. Λειτουργικές και συντελούν στη δομή και συνοχή του κειμένου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η περιγραφή του εσωτερικού της εκκλησίας. αφηγηματικές τεχνικές : εσωτερική εστίαση με την οποία δίνεται η αφήγηση (μαθαίνουμε τα γεγονότα όπως τα είδε και τα αντιλήφθηκε ο αφηγητής) ομοδιηγητικό αφηγητή, ο οποίος μας αφηγείται τη δική του ιστορία διπλή οπτική γωνία του αφηγητή, ο οποίος παρουσιάζεται ως αφηγητής ενήλικας, αλλά και ως αφηγητής παιδί. ο Βιζυηνός κατορθώνει με τη διπλή οπτική γωνία (αφηγητής-μητέρα), αλλά και με τη διάσταση ανάμεσα στην παιδική και την ενήλικη συνείδηση του αφηγητή να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του αινίγματος. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως τη στιγμή που ο αφηγητής καταγράφει την ιστορία του, έχει ήδη βιώσει όλα τα γεγονότα, γνωρίζει ποιο είναι το αμάρτημα της μητέρας και μπορεί έτσι να κρίνει τόσο τη δική του στάση όσο και τη στάση της μητέρας, έχοντας όλες τις αναγκαίες πληροφορίες. Έτσι, ο μόνος τρόπος για να μεταδώσει στον αναγνώστη την αίσθηση ότι αγνοεί το αμάρτημα, είναι να παρουσιάσει τα γεγονότα όπως τα βίωσε ως μικρό παιδί, καθιστώντας την εσωτερική εστίαση συγχρονική με τα περιγραφόμενα γεγονότα. Ως αφηγητής ενήλικας σχολιάζει «Ἡ κατάστασις τῆς ἀσθενοὺς ἐδεινοῦτο. Ἡ μητρικὴ στοργὴ ἐνίκησεν τὸν φόβον τῆς ἁμαρτίας. Ἡ θρησκεία ἔπρεπε νὰ συμβιβασθῇ μὲ τὴν δεισιδαιμονίαν.» Ενώ ως αφηγητής παιδί παρουσιάζει το εσωτερικό της εκκλησίας και τη φρίκη των διανυκτερεύσεων εκεί. ΘΕΜΑ 3 Ο Ο Βιζυηνός αντλεί το αφηγηματικό του υλικό από τις οικογενειακές και προσωπικές μνήμες, από παραδόσεις και βιώματα της ιδιαίτερης πατρίδας του της Βιζύης. Οι ήρωες του είναι οι δικοί του, η οικογένειά του: η μητέρα του, ο παππούς του, οι στενοί του γνώριμοι, ο ίδιος του ο εαυτός. Με την τέχνη του, όμως, αποκτούν μια καθολικότητα και γίνονται σύμβολα, διευρύνονται στη σκέψη των αναγνωστών και από θρακιώτικα πρόσωπα και πράγματα γίνονται πανανθρώπινα (Κυρ. kentromeletis.edu.gr σελίδα 8 από 11

Μαμώνη). Υπάρχει πάντως κάτι το εσωτερικό που τραβά τον Βιζυηνό στις ρίζες του. Δε λησμονεί τους ήρεμους, γλυκούς ανθρώπους της θρακικής γης. Τους περιγράφει με πλαστική δύναμη και τους τοποθετεί ακριβώς εκεί που παιδάκι τους έβλεπε να κινούνται με τις καθημερινές ενασχολήσεις τους, σε ένα πλαίσιο χρωματισμένο από τα νήματα της θρακιώτικης παράδοσης. Πονά για τον τόπο του και προσπαθεί να τον απεικονίσει με τα έθιμα, με θρησκευτικές τελετές, προλήψεις και μύθους. Ο ίδιος γίνεται πρωταγωνιστής και δραματοποιημένος αφηγητής, ο αυτόπτης μάρτυρας της αδιάκοπης προσπάθειας της μητέρας του για εξιλέωση. Έτσι πλουτίζει το κείμενό του με βιωματικά στοιχεία. Ακόμη και αν δεν τα έχει βιώσει ο ίδιος τα παρουσιάζει τόσο αριστοτεχνικά πειστικά ώστε να δίνει την εντύπωση της άμεσης εμπειρίας. Χρησιμοποιεί το πρώτο πρόσωπο, γιατί του χρειάζεται μια εκφραστική αμεσότητα, ένας τρόπος προσωπικής συναισθηματικής συμμετοχής. Η εξιστόρηση του οικογενειακού δράματος ευθύς εξαρχής κερδίζει την συμπάθεια και τη συγκίνηση του αναγνώστη. Οι δραματικές συγκρούσεις και η μυθιστορηματική πλαστικότητα των χαρακτήρων υποβάλλουν τον αναγνώστη σε δοκιμασία και αναμονή για την κάθαρση, έντονη συγκίνηση. Ο αναγνώστης, όπως ο θεατής στην αρχαία τραγωδία, συμπάσχει, συγκινείται, αγωνιά με τους ήρωες. Ξεφεύγει ο Βιζυηνός από την αυτοβιογραφικότητα και συνθέτει ένα έργο ικανό να δώσει μια εικόνα του ανθρώπινου δράματος, όπου ο μύθος, η πλοκή και τα πρόσωπα συμπλέκονται και αλληλοεπηρεάζονται από τη δύναμη του μοιραίου. Η μοίρα είναι που επεμβαίνει στα ανθρώπινα και φέρνει αντιμέτωπους χαρακτήρες με δραματικές συνέπειες. Ο Παλαμάς πολύ εύστοχα διατυπώνει ότι ο δραματοποιημένος αφηγητής ευθύς εξαρχής γεννά έντονα συναισθήματα και κερδίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη. ΘΕΜΑ 4 Ο Η σκιαγράφηση του χαρακτήρα της μάνας Δεσποινιώς στο "Αμάρτημα" είναι μοναδική. Είναι τραγικό πρόσωπο, αμφιταλαντευόμενη, βρίσκεται σε βαθιά απόγνωση και απελπισία. Είναι ευσεβής αλλά θεοφοβούμενη χριστιανή, βλέπει το Θεό ως τιμωρό, γεγονός που αποδεικνύει τον ενοχοποιημένο ψυχισμό της. Με την προσευχή διασαλεύει την ηθική τάξη και αντιτίθεται πλήρως στο πρότυπο της ισόμετρης και αδέκαστης αγάπης προς όλα τα παιδιά. Η ακατονόμαστη μητρική επιθυμία που εκφράζεται με αυτήν την προσευχή, ακόμη πιο τρομερό ότι kentromeletis.edu.gr σελίδα 9 από 11

διατυπώνεται με τον τύπο της προσευχής, η εθελούσια από τη μάνα προσφορά του ανήλικου αγοριού ως ανθρωποθυσία στο Θεό, επιχειρεί να καταστήσει το μικρό Γιωργή εξιλαστήριο θύμα για το παλιό της αμάρτημα. Φέρεται εγωιστικά και απερίσκεπτα καθώς θα μπορούσε να θυσιάσει τον ίδιο της τον εαυτό για να εξιλεωθεί και να σώσει το κορίτσι της. Για τα παιδιά της, που είναι ο ομφαλός του κόσμου, είναι μία μάνα παθιασμένη, ακόρεστη, πληθωρική, μαχητική κι εντέλει φορτική. Σε όλο το "Αμάρτημα" ζητά να επιβάλλει την προέκταση της μητρογραμμικά καθορισμένης της ύπαρξής της στο θηλυκό παιδί, που βάζει πάνω απ' όλα τα υπόλοιπα κι αρσενικά παιδιά της. Το ίδιο απόλυτη και πρωτεϊκή είναι και στις ενοχές της. ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Το έντονο θρησκευτικό συναίσθημα και η περιγραφή εκκλησιών αποτέλεσε και συνεχίζει να αποτελεί έναν από τους βασικότερους θεματικούς άξονες για την τέχνη, πόσο μάλλον για τη λογοτεχνία, που αποτελεί και τον κύριο εκφραστή των ιδεολογικών απόψεων κάθε εποχής. Το γεγονός ότι το θρησκευτικό συναίσθημα αποτελεί πηγή έμπνευσης για τους δύο συγγραφείς επιβεβαιώνεται τόσο από το έργο του Βιζυηνού όσο και του Θεοτοκά. Το επαφή και η προσφυγή στη θρησκεία και τον εκκλησιαστικό χώρο, φαίνεται ιδιαίτερα και στους δύο συγγραφείς. Η μητέρα στο Βιζυηνό είναι ιδιαίτερα θρησκευόμενη και θεοσεβούμενη. Καταφεύγει στην εκκλησία με σκοπό να σώσει το παιδί της. Ο μικρός Γιωργής που η μητέρα του έχει εμφυσήσει το χριστιανικό ιδεώδες ακολουθεί και προσφέρει τη βοήθειά του όσο μπορεί. Και στον Θεοτοκά ο μικρός Δαμιανός καταφεύγει στην εκκλησία με την ψυχή του αναστατωμένη, για να βοηθηθεί και να βρει λύση στο πρόβλημά του. Και στα δύο έργα διατυπώνεται μια προσευχή. Η προσευχή είναι η επικοινωνία του πιστού με το Θεό. Είναι ο τρόπος να απαλύνουν την ψυχή τους, να διατυπώσουν κάτι που θέλουν. Τόσο η μάνα όσο και ο ιερέας στο Θεοτοκά προσεύχονται εκ βάθους καρδίας, συντρίβονται από αυτό το έντονο συναίσθημα. Πιστεύουν ότι θα εισακουστούν και απευθύνονται στο Θεό με πόνο ψυχής. Είναι αξιοσημείωτο ότι και οι δύο ήρωες που προσεύχονται από την ένταση συνθλίβονται και βρίσκονται γονυπετής μπροστά στα εικονίσματα. kentromeletis.edu.gr σελίδα 10 από 11

Ιδιαίτερη σημασία δίνουν και οι δύο συγγραφείς στην περιγραφή του εσωτερικού της εκκλησίας, που δημιουργεί δέος και έκσταση στα μικρά αγόρια το Γιωργή και το Δαμιανό. Αναφέρονται και τα δύο σε μια ιεροτελεστία, στη μυρωδιά του θυμιάματος, στα κεριά και γενικά το χαμηλό φωτισμό των κεριών και των καντηλιών. Το χαμηλό φώς δημιουργεί παραισθησιακές εικόνες, σκιές και υποβλητική ατμόσφαιρα. Αρκετές είναι και οι διαφορές που μπορούν να επισημανθούν στα δύο κείμενα. Ο μικρός Γιωργής βρίσκεται στο ναό, χωρίς να το έχει επιλέξει ο ίδιος, υπό την πίεση της μητέρας του, που θέλει να σώσει το κορίτσι με τον εξορκισμό. Ο Δαμιανός από την άλλη καταφεύγει με αγωνία στην εκκλησία, για να βρει βοήθεια από τον ιερέα, να τον βοηθήσει να μάθει «γράμματα». Πηγαίνει με τη θέλησή του δηλαδή σε μια ύστατη προσπάθεια να επιτύχει το στόχο του. Επιπλέον χαρακτηριστική διαφορά είναι ότι ο Γιωργής διανυκτερεύει στο ναό, φοβάται και τρέμει από τη φρίκη του, έχει παραισθήσεις και ψευδαισθήσεις. Αντιθέτως ο Δαμιανός υποβάλλεται από το περιβάλλον της εκκλησίας δεν φοβάται όμως ούτε έχει τη φρικτή εμπειρία του Γιωργή. Τέλος η προσευχή της μάνας είναι κατάρα για τον μικρό Γιωργή, ενώ η προσευχή του ιερέα στο Θεοτοκά είναι ευχή για το Δαμιανό, είναι προσευχή συμπαράστασης, που στόχο έχει να τον βοηθήσει. Καταλήγοντας θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι είναι έντονη η θεματική σύκλιση των δύο έργων αλλά και μεγάλη η διαφορά προσέγγισης, κάτι που αναδεικνύει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα και την πρωτοτυπία της δημιουργικής σύνθεσης του καθενός από τους δύο μεγάλους δημιουργούς. Μαργαρίτη Σοφία καθηγητής kentromeletis.edu.gr σελίδα 11 από 11