Κώδικας Δεοντολογίας IVSA0 1 Παράρτηµα Κώδικας Ερευνητικής Δεοντολογίας της Διεθνούς Ένωσης Οπτικής Κοινωνιολογίας ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο Κώδικας Ερευνητικής Δεοντολογίας της Διεθνούς Ένωσης Οπτικής Κοινωνιολογίας (IVSA) θέτει τις αρχές και τα δεοντολογικά πρότυπα που που θεµελιώνουν την επαγγελµατική υπευθυνότητα της διενέργειας οπτικής έρευνας σε διαφορετικούς πολιτισµούς, θεωρητικούς προσανατολισµούς και µεθοδολογικές προσεγγίσεις, καθώς περιλαµβάνουν αλλά δεν περιορίζονται πολυεθνικά επαγγέλµατα: την κοινωνιολογία, την ανθρωπολογία, την επικοινωνία, την τέχνη, την ιστορία. Οι αρχές και τα πρότυπα αυτά θα πρέπει να αντιµετωπίζονται ως κατευθυντήριες γραµµές της ερευνητικής δραστηριότητας κατά τη διεξαγωγή της επιστηµονικής εργασίας. Ας κατεθυντήρια γραµµή, το κείµενο αυτό αποσκοπεί να βοηθήσει τα µέλη της IVSA ώστε να συνειδητοποιούν τα δεοντολογικά ζητήµατα που ανακύπτουν στο πλαίσιο της ερευνητικής διαδικασίας, να ενθαρρύνει το ατοµικό αίσθηµα ευθύνης για µια ηθική και δεοντολογικά ορθή πρακτική, και να προσφέρει υποστήριξη στους ερευνητές που ασχολούνται µε την οπτική έρευνα κατά τη διαδικασία έγκρισης της εργασίας τους από επιτροπές δεοντολογίας, ακαδηµαϊκά ιδρύµατα και πιθανούς χορηγούς. Το κείµενο αυτό µπορεί να περιλαµβάνεται σε προτάσεις έρευνας προκειµένου να ενισχύσει την αντίληψη σχετικά µε το πεδίο της οπτικής κοινωνιολογίας και να υποστηρίξει όσους ασχολούνται µε την ερµηνεία των δεοντολογικών προτύπων µε πληροφορίες που στηρίζουν την οπτική έρευνα. Ο Κώδικας Ερευνητικής Δεοντολογίας της IVSA αποτελείται από την Εισαγωγή, το Προοίµιο, πέντε Γενικές Αρχές και εξειδικευµένα Δεοντολογικά Πρότυπα. Οι περισσότερες διατυπώσεις είναι γενικές ώστε να µπορούν να εφαρµόζονται σε ερευνητές που ασχολούνται µε την οπτική έρευνα σε διάφορους κλάδους, οι οποίοι χρησιµοποιούν ποικίλες ερευνητικές µεθόδους. Η εφαρµογή του Κώδικα µπορεί να ποικίλλει ανάλογα µε το πλαίσιο της κάθε έρευνας. Τα πρότυπα δεν είναι εξαντλητικά και κάθε συµπεριφορά που δεν µνηµονεύεται ρητά δεν είναι κατά συνέπεια και εξ ορισµού ηθική ή ανήθικη, δεοντολογικά ορθή ή εσφαλµένη.
Κώδικας Δεοντολογίας IVSA0 2 ΠΡΟΟΙΜΙΟ Ο Κώδικας αποσκοπεί στην παροχή γενικών αρχών που καλύπτουν την επαγγελµατική οπτική έρευνα όπως διεξάγεται από τα µέλη της IVSA και άλλες ενδιαφερόµενες πλευρές. Πρωταρχικός στόχος του είναι η ευηµερία και προστασία των ατόµων και των οµάδων µε τις οποίες εργάζονται οι ερευνητές, ενώ παράλληλα υποστηρίζει την ελευθερία και την ακεραιότητα της έρευνας που χρησιµοποιεί οπτικά µέσα και εικόνες. Εναπόκειται στο ατοµικό αίσθηµα ευθύνης κάθε επαγγελµατία να επιδιώξει τα υψηλότερα δυνατά πρότυπα συµπεριφοράς κατά την οπτική έρευνα και πρακτική. Κάθε επαγγελµατίας συµπληρώνει τις αξίες που προσδιορίζονται στον Κώδικα, στηριγµένος στις προσωπικές αξίες, τον πολιτισµό και την εµπειρία, καθώς και στη γνώµη των συναδέλφων του. ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ Οι παρακάτω Γενικές Αρχές είναι φιλόδοξες και θα πρέπει να λειτουργούν ως οδηγός δεοντολογικά ορθών αποφάσεων κατά την διεξαγωγή της έρευνας. 1. Επαγγελµατισµός [Επαγγελµατική επάρκεια] 2. Ακεραιότητα 3. Επαγγελµατική και επιστηµονική υπευθυνότητα 4. Σεβασµός προς τα Ανθρώπινα Δικαιώµατα, την Ανθρώπινη Αξιοπρέπεια και τις Ιδιαιτερότητες κάθε ατόµου. 5. Κοινωνική υπευθυνότητα Πρώτη αρχή: Επαγγελµατισµός Οι ερευνητές που ασχολούνται µε την οπτική έρευνα επιδιώκουν να διασφαλίζουν το υψηλότερο επίπεδο επαγγελµατικής επάρκειας στο έργο τους# αναγνωρίζουν τους περιορισµούς της εξειδίκευσής τους# χρησιµοποιούν τους κατάλληλους επιστηµονικούς, επαγγελµατικούς, τεχνικούς και διοικητικούς πόρους προκειµένου να διασφαλίσουν την επάρκεια της επαγγελµατικής τους δραστηριότητας. Συµβουλεύονται άλλους επαγγελµατίες όταν χρειάζεται προς όφελος όσων συµµετέχουν στην έρευνά τους, καθώς επίσης των φοιτητών και των πελατών τους.
Κώδικας Δεοντολογίας IVSA0 3 Δεύτερη αρχή: Ακεραιότητα Οι ερευνητές που διεξάγουν οπτική έρευνα είναι έντιµοι, δίκαιοι και σέβονται τους άλλους στις επαγγελµατικές τους δραστηριότητες. Δεν πράττουν εν γνώσει τους µε τρόπο που θέτει σε κίνδυνο είτε τη δική τους επαγγελµατική ζωή, είτε εκείνη των άλλων. Διαχειρίζονται τα θέµατά τους µε τρόπο που εµπνέει εµπιστοσύνη και εµπιστευτικότητα. Δεν προβαίνουν συνειδητά σε αποφάνσεις εσφαλµένες, παραπλανητικές ή απατηλές. Τρίτη αρχή: Επαγγελµατική και επιστηµονική υπευθυνότητα Οι ερευνητές που διεξάγουν οπτική έρευνα εφαρµόζουν τα υψηλότερα επαγγελµατικά πρότυπα και αποδέχονται την υπευθυνότητα του έργου τους. Τα µέλη της IVSA αντιλαµβάνονται πως αποτελούν µια κοινότητα και σέβονται τους άλλους ακόµη και όταν διαφωνούν ως προς τη θεωρητική, τη µεθοδολογική και την προσωπική αντίληψη για την οπτική έρευνα, και σέβονται τη δηµόσια εµπιστοσύνη στην ερευνητική δραστηριότητα, διακρίνοντάς την από άλλες δυνητικά κακόφηµες οπτικές πρακτικές. Η επαγγελµατική και δηµόσια εµπιστοσύνη στηρίζεται στη δεοντολογικά ορθή συµπεριφορά ανθρώπων οι οποίοι εκπονούν οπτική έρευνα σύµφωνα µε τα ηθικά και δεοντολογικά πρότυπα. H IVSA διακρίνει τις δεοντολογικά ορθές οπτικές πρακτικές από εκείνες που συνειδητά παραβιάζουν αυτή την εµπιστοσύνη. Γι αυτό η IVSA εκπροσωπεί την κοινή υπευθυνότητα για δεοντολογικά ορθή έρευνα. Τέταρτη αρχή: Σεβασµός προς τα Ανθρώπινα Δικαιώµατα, την Ανθρώπινη Αξιοπρέπεια και τις Ιδιαιτερότητες κάθε ατόµου Οι ερευνητές που διεξάγουν οπτική έρευνα σέβονται τα δικαιώµατα, την αξιοπρέπεια και την αξία κάθε ανθρώπου. Επιδιώκουν να εξαφανίσουν το bias στις επαγγελµατικές τους δραστηριότητες, και δεν ανέχονται καµία µορφή διάκρισης ανάλογα µε την ηλικία, το φύλο, τη φυλή, την εθνικότητα, την εθνική καταγωγή, τη θρησκεία, το σεξουαλικό προσανατολισµό, την αναπηρία, την κατάσταση της υγείας, ή µε βάση τη συζυγική, την οικιακή ή τη γονεϊκή κατάστασή τους. Αντιµετωπίζουν µε ευαισθησία τις πολιτισµικές, ατοµικές και τις δυσκολίες που οφείλονται στο ρόλο κατά τη µελέτη οµάδων ανθρώπων µε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Τα οικουµενικά ανθρώπινα δικαιώµατα αποτελούν αντικείµενο σεβασµού, µε ευαισθησία προς τα
Κώδικας Δεοντολογίας IVSA0 4 διαρκώς συγκρουσιακά πλαίσια του σύγχρονου κοινωνικού βίου. Οι οπτικές αναπαραστάσεις των ανθρώπων θα πρέπει να αντικατοπτρίζει αυτό το σεβασµό για τα δικαιώµατα, την αξιοπρέπεια και την ιδιαιτερότητα. Πέµπτη αρχή: Κοινωνική υπευθυνότητα Οι ερευνητές που διεξάγουν οπτική έρευνα αντιλαµβάνονται την επαγγελµατική ευθύνη τους απέναντι στις κοινότητες και τις κοινωνίες στις οποίες ζουν και εργάζονται. Εφαρµόζουν και δηµοσιοποιούν τη γνώση τους προκειµένου να συµβάλλουν στο κοινό καλό. Όταν αναλαµβάνουν έρευνα, επιδιώκουν να προβάλλουν το πεδίο των οπτικών σπουδών και να υπηρετούν το γενικό καλό. ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ 1. Επαγγελµατικά πρότυπα Οι ερευνητές που διεξάγουν οπτική έρευνα εφαρµόζουν τα υψηλότερα δυνατά τεχνικά πρόσυπα, µε τρόπο εύλογο και υπεύθυνο, κατά την επαγγελµατική τους δραστηριότητα. Στηρίζονται στη γνώση, ενεργούν µε εντιµότητα και ακεραιότητα, και αποφεύγουν αναληθείς, απατηλές, ή ατεκµηρίωτες προτάσεις όταν αναλαµβάνουν έρευνα και συναφείς δραστηριότητες. 2. Επάρκεια-Ικανότητες Η IVSA υποστηρίζει τους επαγγελµατικούς κλάδους και την καθοδήγηση που προσφέρουν ως προς τα όρια της κατανόησης, ενώ ενθαρρύνει στο σύγχρονο διεπιστηµονικό περιβάλλον την ανάπτυξη ικανοτήτων που διασχίζουν τα όρια µεταξύ των επιστηµών. Η διεύρυνση της εκπαίδευσης, η επαγγελµατική ανάπτυξη ενθαρύννεται από την IVSA, και αποτελεί ατοµική ευθύνη των µελών της να ασκούνται σε νέες περιοχές ή να αξιοποιούν νέες τεχνικές όταν θα έχουν πραγµατοποιήσει εύλογα βήµατα προκειµένου να διασφαλίσουν την επάρκεια στο έργο τους στις περιοχές αυτές. Οι επαγγελµατίες που ασχολούνται µε την οπτική έρευνα και πρακτική διασφαλίζουν τη διαρκή πληροφόρηση για το πεδίο δραστηριότητάς τους και επιδιώκουν να διατηρούν την επάρκεια και τις δεξιότητές τους, στηρίζοντας τη διεύρυνσή τους.
Κώδικας Δεοντολογίας IVSA0 5 3. Επαγγελµατικές δραστηριότητες Τα ποικίλα επαγγελµατικά πεδία από τα οποία προέρχονται τα µέλη της IVSA προσφέρουν επίσης δεοντολογικούς κώδικες και οδηγίες, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την αναπαράσταση και τη χρήση των ειδικών γνώσεων στο εσωτερικό κάθε επιστηµονικού κλάδου. Η IVSA θρόκειται να προσφέρει ιδιαίτερη υποστήριξη για διεπιστηµονικά και πολυεπιστηµονικά περιβάλλοντα, διατυπώνοντας συµπληρωµατικούς οδηγούς. Η IVSA, κατά κανόνα, δεν αποµακρύνεται γενικά από τους επαγγελµατικούς κανόνες που αναφέρονται στην κοινωνική υπευθυνότητα έναντι τρίτων, στην αποφυγή συγκρούσεων συµφερόντων, τη διεξαγωγή της έρευνας, την κοινοποίηση στους χορηγούς, και αποφυγή προσωπικού ωφέλους ως αποτέλεσµα της εκµετάλλευσης τρίτων. Οι επαγγελµατικές ευθύνες όπως τις προσδιορίζουντα διάφορα επαγγέλµατα αποτελούν προϋπόθεση για τα µέλη της IVSA. Εάν ειδικές περιστάσεις αµφισβητούν αυτούς τους ρόλους και τις ευθύνες, η IVSA θα αναθεωρήσει τον Κώδικα της IVSA. 4. Δηµοσιοποίηση Τα µέλη της IVSA συµµορφώνονται µε τα αυστηρότερα επαγγελµατικά πρότυπα ως προς τη δηµοσιοποίηση των επαγγελµατικών υπηρεσιών τους, των πιστοποιητικών και της εµπειρίας τους, των προϊόντων της εργασίας τους και των δηµοσιεύσεων, είτε προβαίνουν σε αυτήν τα ίδια είτε τρίτοι. Στις µορφές δηµοσιοποίησης περιλαµβάνονται, χωρίς ο κατάλογος να είναι αποκλειστικός, η παρουσίαση της οπτικής έρευνας σε ευρετήρια-καταλόγους, βιογραφικά σηµειώµατα, διαφηµιστικά έντυπα, φυλλάδια ή άλλο έντυπο υλικό, συνεντεύξεις ή σχόλια στα ΜΜΕ, αναφορές σε νοµικές διαδικασίες, διαλέξεις και δηµόσιες προφορικές παρουσιάσεις, ή κάθε λογής άλλο δηµοσιευµένο υλικό. Επίσης, αναµένεται πως τα µέλη της IVSA δεν προβαίνουν σε δηµόσιες τοποθετήσεις ψευδείς, απατηλές, ή παραπλανητικές, είτε µε όσα δηλώνουν, αποκαλύπτουν ή υποδηλώνουν, είτε µε όσα παραλείπουν σχετικά µε την έρευνά τους, την πρακτική, ή άλλες δραστηριότητες δικές τους ή όσων ατόµων ή οργανισµών µε τους οποίους συνεργάζονται. Κατά τη συνεργασία τους µε τον τύπο, το ραδιόφωνο, την τηλεόραση ή άλλα µέσα επικοινωνίας ή µε τη διαφήµιση στα ΜΜΕ, θα πρέπει να αποφεύγονται πιθανές ή ακόµη και φαινοµενικές συγκρούσεις συµφερόντων.
Κώδικας Δεοντολογίας IVSA0 6 5. Εµπιστευτικότητα Οι ερευνητές που διεξάγουν οπτική έρευνα έχουν το καθήκον να διασφαλίσουν την προστασία των εµπιστευτικών πληροφοριών. Αυτό γίνεται για να διασφαλίσουν την ακεραιότητα της έρευνας και την ανοιχτή επικοινωνία µε όσους συµµετέχουν στην έρευνα και για να προστατεύσουν ευαίσθητες πληροφορίες που µαθαίνουν κατά τη διάρκεια της έρευνας, της διδασκαλίας, της πρακτική ή της παροχής υπηρεσιών. Όταν συγκεντρώνουν εµπιστευτικές πληροφορίες, οι ερευνητές θα πρέπει να λαµβάνουν υπόψη τις µακροπρόθεσµες χρήσεις των πληροφοριών αυτών, περιλαµβανοµένης της πιθανής περίληψής τους σε δηµόσια αρχεία ή την εξέτασή τους από άλλους ερευνητές ή επαγγελµατίες. Η IVSA εξετάζει διαρκώς τις ιδιαιτερότητες που σχετίζονται µε την εµπιστευτικότητα και προκύπτουν από τη χρήση οπτικών µέσων για την καταγραφή, την παρουσίαση και τη δηµοσίευση, και προβαίνει σε διευκρινίσεις και κατευθυντήριες γραµµές. Η διασφάλιση της Εµπιστευτικότητας (α) Αναµένεται πως όσοι διεξάγουν οπτική έρευνα λαµβάνουν εύλογα µέτρα προκειµένου να προστατέψουν το δικαίωµα της εµπιστευτικότητας όσων συµµετέχουν στην έρευνα, των φοιτητών, των υπαλλήλων, των πελατών και κάθε τρίτου. (β) Οι εµπιστευτικές πληροφορίες που παρέχουν όλοι οι ανωτέρω αντιµετωπίζεται ως εµπιστευτική ακόµη και όταν δεν υπάρχει νοµική προστασία ή προνοµία για την προστασία τους. Η προστασία των εµπιστευτικών πληροφοριών αποτελεί καθήκον και δεν επιτρέπει τη χρήση των πληροφοριών που γνωστοποιούνται υπό καθεστώς εµπιστευτικότητας να χρησιµοποιηθούν µε τρόπους που αδίκως θα εξέθεταν όσους τις παρείχαν. (γ) Οι ερευνητές που διεξάγουν οπτική έρευνα διασφαλίζουν την ακεραιότητα των εµπιστευτικών εκµυστηρεύσεων, δραστηριοτήτων και ρόλων, ακόµη και - όταν χρειάζεται - σε επιστηµονικές επιτροπές, κριτικές επιτροπές ή συµβουλευτικές οµάδες. (δ) Ιδιωτικές πληροφορίες που συλλέγονται σχετικά µε άτοµα θεωρούνται ως ιδιωτικές όταν κάθε άτοµο εύλογα θα προσδοκούσε πως η πληροφορία δεν θα δηµοσιοποιούνταν συνοδευόµενη από στοιχεία που επιτρέπουν την ταύτισή της µε το συγκεκριµένο πρόσωπο.
Κώδικας Δεοντολογίας IVSA0 7 Όρια της εµπιστευτικότητας (α) Οι ερευνητές που ασχολούνται µε την οπτική έρευνα ενηµερώνονται πλήρως για κάθε νόµο ή κανόνα που ενδέχεται να περιορίζει ή να αλλοιώνει τις εγγυήσεις της εµπιστευτικότητας. Αποφαίνονται για την ικανότητά τους να εγγυηθούν απόλυτη εµπιστευτικότητα, και αναλόγως, πληροφορούν τους συµµετέχοντες στην έρευνα, τους φοιτητές, τους υπαλλήλους, τους πελάτες ή κάθε τρίτο για τυχόν περιορισµούς της εγγύσης εµπιστευτικότητας εξ αρχής. Η διαπραγµάτευση των όρων µε τα υποκείµενα της έρευνας θεωρείται πως είναι µια συνεχής διαδικασία σε διάφορες µορφές ποιοτικής έρευνας και έρευνας πεδίου. Η διαδικασία οικοδόµησης εµπιστοσύνης µπορεί να εκτείνεται σε µία µακρά χρονική περίοδο, και να υπόκειται στις µεταβαλλόµενες κοινωνικές συνθήκες. (β) Οι ερευνητές µπορεί να αντιµετωπίσουν απρόβλεπτες περιστάσεις κατά τις οποίες θα πρέπει να εξισορροπήσουν τη σηµασία των εγγυήσεων της εµπιστευτικότητας µε άλλες αρχές αυτού του Κώδικα, µε πρότυπα συµπεριφοράς και το νόµο. (γ) Η εµπιστευτικότητα δεν απαιτείται για την παρατήρηση σε δηµόσιους χώρους, για δραστηριότητες που λαµβάνουν χώρα δηµοσίων, ή για άλλα περιβάλλοντα όπου ούτε ο νόµος ούτε η συνήθεια εκλαµβάνουν ως ιδιωτικά. Οµοίως, η ιδιωτικότητα δεν απαιτείται όταν η πληροφορία είναι διαθέσιµη από δηµόσιες πηγές. Πρόβλεψη πιθανών χρήσεων των πληροφοριών (α) όταν η έρευνα απαιτεί τη συµπερίληψη προσωπικών γνωρισµάτων σε βάσεις δεδοµένων ή σε συστήµατα καταγραφής, πριν οι πληοροφορίες αυτές καταστούν δηµόσια προσβάσιµες θα πρέπει να καταβληθεί προσπάθεια ώστε τα γνωρίσµατα αυτά να καλυφθούν (π.χ. να καλυφθούν ηλεκτρονικά τα πρόσωπα, να αφαιρεθούν τα ονόµατα κλπ.), και ιδίως αν αυτή η µορφή εµπιστευτικότητας αποτελεί τη βάση της συναίνεσης εκ µέρους των ατόµων που συµµετείχαν στην έρευνα. (β) Όταν η διαγραφή ή η κάλυψη των προσωπικών γνωρισµάτων δεν είναι εφικτή, θα πρέπει να γίνουν όλα τα εύλογα βήµατα για να διασφαλιστεί η συναίνεση των ατόµων που µπορεί να αναγνωριστούν.
Κώδικας Δεοντολογίας IVSA0 8 (γ) Η IVSA αναγνωρίζει πως δεν είναι εφική η αξιοποίηση τυπικών µηχανισµών απόκτησης συναίνεσης σε κάθε µορφή οπτικής έρευνας. Οι όροι αυτοί θα πρέπει να αντιµετωπίζονται σύµφωνα µε τις ηθικές αρχές καθ όλη τη διάρκεια της έρευνας. Οι ερευνητές που διεξάγουν οπτική έρευνα θα πρέπει να παράσχουν εύλογη τεκµηρίωση για τη χρήση πληροφοριών που επιτρέπουν την ταυτοποίηση (π.χ. δηµόσιες εικόνες των ατόµων ή συµφωνηµένη χρήση εικόνων από τα άτοµα που συµµετέχουν στην έρευνα και συµφωνούν να αποκαλυθφεί αυτή η πληροφορία). Ηλεκτρονική µετάδοση εµπιστευτικών πληροφοριών Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίδεται στη διάθεση ή τη µεταφορά εµπιστευτικών πληροφοριών ή επικοινωνίας µέσω δηµόσιων υπολογιστικών δικτύων. Οι ερευνητές που διεξάγου οπτική έρευνα λαµβάνουν υπόψη τα προβλήµατα διατήρησης της εµπιστευτικότητας και του ελέγχου σε ευαίσθητα υλικά και δεδοµένα όταν χρησιµοποιούν τεχνολογικές καινοτοµίες, όπως δηµόσια υπολογιστικά δίκτυα, τα οποία ενδέχεται να παράσχουν πρόσβαση σε επαγγελµατικές επικοινωνίες σε άτοµα χωρίς σχετική εξουσιοδότηση. Θα πρέπει να εφαρµόζονται τόσο ευαίσθητα κοινωνικά µέσα (π.χ. ταυτοποίηση των συµµετεχόµων που έχουν πρόσβαση) όσο και τεχνικά µέσα (π.χ. µηχανισµοί πρόσβασης). Ανωνυµία των πηγών (α) Οι ερευνητές ποι διεξάγουν οπτική έρευνα δεν περιλαµβάνουν στα κείµενα, στις διαλέξεις ή σε άλλες µορφές δηµοσιοποίησης εµπιστευτικά, προσωπικά ταυτοποιήσιµες πληροφορίες σχετικά µε τα άτοµα που συµµετείχαν στην έρευνά τους και αποκτήθηκαν κατά τη διάρκεια της έρευνας, εκτός και αν διαθέτουν τη συναίνεση των ατόµων ή των νόµιµων εκπροσώπων τους. (β) Γενική και ειδική συναίνεση από τους συµµετέχοντες στην έρευνα µπορεί να απαιτείται προκειµένου να ανταποκρίνεται η έρευνα στα πρότυπα των επιτροπών δεοντολογίας και αξιολόγησης, όταν χρησιµοποιούνται εµπιστευτικές πληροφορίες σε επαγγελµατικές παρουσιάσεις, σε δηµοσιεύσεις, ή καθίστανται δηµοσίως προσβάσιµες. Όπου δεν είναι εφικτή επίσηµη γραπτή συναίνεση, ο ερευνητής θα πρέπει να περιγράφει τα δεοντολογικά βήµατα που κάνει για την προστασία των συµµετεχόντων.
Κώδικας Δεοντολογίας IVSA0 9 (γ) Διάφορες ερευνητικές µέθοδοι δεν προαπαιτούν την ανωνυµία. Στις έρευνες αυτές περιλαµβάνονται: η έρευνα σε κοινότητες/η συµµετοχική έρευνα, και ατοµικές µελέτες περιπτώσεων οι ποίες περιλαµβάνονται άτοµα τα οποία συµφωνούν να χρησιµοποιηθεί η ταυτοποίηση των πληροφοριών (π.χ. ονόµατα και οπτικές αναπαρστάσεις). Ελαχιστοποίηση της παραβίασης της ιδωτικότητας (α) Προκειµένου να ελαχιστοποιηθεί η παραβίαση της ιδιωτικότητας, µια βασική οδηγία είναι να περιλαµβάνεται στις γραπτές και προφορικές εκθέσεις, σε διαβουλεύσεις, και σε δηµόσιες παρουσιάσεις µόνο το µέρος της πληροφορίας που είναι αναγκαίο για το σκοπό χάριν του οποίου γίνεται η κοινοποίηση και µε πρόσωπα για τα οποία η πληροφορία αυτή είναι κατάλληλη. (β) Ειδιαίτερη ευαισθησία έναντι δυνητικής παραβίασης της ιδιωτικοτητας αναµένεται όταν υφίσταται οποιασδήποτε µορφής οπτική καταγραφή του ατόµου µόνου του, όταν κοινοποιούνται προσωπικά γεγονότα τα οποία προκαλούν ντροπή, όταν η δηµοσιοποίηση παρουσιάζει το άτοµο από ψευδή οπτική γωνία στα µάτια του κοινού, και όταν επιτρέπει την εκµετάλλευση του ατόµου, του ονόµατος ή της µορφής του. (γ) Ενώ για την προστασία της ιδιωτικότητας ακολουθούνται ειδικοί νόµοι, οι ερευνητές που διεξάγουν οπτική έρευνα έχουν - όπως όλα τα µέλη του κοινού - τα µέσα και το δικαίωµα να καταγράφουν εικόνες που µπορεί, κατά τη στιγµή της καταγραφής τους, να µην παραβιάζουν την ιδιωτικότητα. Η κατοπινή χρήση των εικόνων αυτών θα πρέπει να γίνεται µε επιφύλαξη, σύµφωνα µε τα νοµικά πρότυπα περί public domain και περί εύλογης χρήσης. Διατήρηση των εµπιστευτικών πληροφοριών Κατά τη µεταβίαση εµπιστευτικών αρχείων, δεδοµένων ή οπτικών πληροφοριών σε τρίτους ή σε οργανισµούς, οι ερευνητές θα πρέπει να λαµβάνουν εγγυήσεις ότι οι αποδέκτες των αρχείων, των δεδοµένων ή των πληροφοριών θα λάβουν µέτρα για να προστατεύσουν την εµπιστευτικότητα, τουλάχιστον αντίστοιχα µε εκείνα που αρχικά αναφέρθηκαν. 6. Ουσιαστική συναίνεση (Informed Consent)
Κώδικας Δεοντολογίας IVSA0 10 Η ουσιαστική συναίνεση αποτελεί τη βασική ηθική προϋπόθεση της έρευνας σε ανθρώπινους πληθυσµούς. Το εύρος, τα µεθοδολογικά µέσα, το πολιτισµικό και οργανωτικό πλαίσιο µπορεί να ποικίλουν. Η οπτική έρευνα θα πρέπει να αποκτά τη συναίνεση των συµµετεχόντων µε τρόπο συµβατό προς την ερευνητική µεθοδολογία και σύµφωνο µε τα ηθικά και δεοντολογικά πρότυπα. Εύρος των προτύπων συναίνεσης (α) Οι ερευνητές που διεξάγουν οπτική έρευνα διασφαλίζουν τη συναίνεση από τους συµµετέχοντες ή τους νόµιµους εκπροσώπους τους (1) όταν τα δεδοµένα συλλέγονται από τους συµµετέχοντες µέσω όποιασδήποτε µορφής επικοινωνίας, αλληλεπίδρασης ή παρέµβασης, ή (2) όταν η συµπεριφορά των συµµετεχόντων συµβαίνει σε ιδιωτικό πλαίσιο όπου το άτοµο ευλόγως αναµένει πως δεν λαµβάνει χώρα παρατήρηση ή καταγραφή. (β) Οι ερευνητές µπορεί να επιδιώξουν την αναίρεση του προτύπου όταν (1) η έρευνα δεν περιλαµβάνει παρά τον ελάχιστο κίνδυνο για τους συµµετέχοντες, και (2) η έρευνα δεν θα µπορούσε να διεξαχθεί εφόσον απαιτούταν επίσηµη έκφραση συναίνεσης. Τέτοιες µορφές αναίρεσης της συναίνεσης µπορεί να προϋποθέτουν την έγκριση από ιδρυµατικές επιτροπές ή, εν τη απουσία τους, από κάποιο άλλο επίσηµο σώµα που διαθέτει εµπειρία στην ερευνητική δεοντολογία. (γ) Οι ερευνητές µπορούν να διεξάγουν έρευνα σε δηµόσιους χώρους ή να χρησιµοποιούν πληροφορίες σχετικά µε άτοµα που είναι διαθέσιµες στο κοινό (π.χ. γενική παρατήρηση σε δηµόσιους χώρους, ανάλυση δηµοσίων εγγράφων, ή αρχειακή έρευνα) χωρίς να απαιτείται συναίνεση. Η διαδικασία συναίνεσης ποικίλει ανάλογα µε την ερευνητική µεθοδολογία. Η IVSA υποστηρίζει την έρευνα που ανταποκρίνεται στα ηθικά και δεοντολογικά πρότυπα, των µελών που η ποιοτική εργασία τους ανταποκρίνεται στους δεοντολογικούς κανόνες για τα άτοµα, αλλά µπορεί να χρησιµοποιούν και να διαπραγµατεύονται ποικίλους τρόπους συναίνεσης για την εργασία τους µε συµµετέχοντες στην έρευνα σε βάθος χρόνου. Τέτοιοι τρόποι περιλαµβάνουν χωρίς να περιορίζονται στην οικοδόµηση µακροχρόνιας εµπιστοσύνης µε τα άτοµα και τις κοινότητες, τη διαπραγµάτευση της χρήσης των φωτογραφιών και άλλων οπτικών εικόνων, ιδίως όσων περιλαµβάνουν τη χρήση των πληροφοριών οι οποίες επιτρέπουν την
Κώδικας Δεοντολογίας IVSA0 11 ταύτιση για την ατοµική ενδυνάµωση, την πρακτική της κοινωνικά υπεύθυνης έρευνας που επιζητά τη δικαιοσύνη και τη δίκαιη κατανοµή των ωφεληµάτων και των υποχρεώσεων που προκύπτουν από την έρευνα. (δ) Αναλαµβάνοντας έρευνα µε ευαίσθητες πληθυσµιακές οµάδες (π.χ. νέους, πληθυσµούς που πρόσφατα µετανάστευσαν, ψυχικά και πνευµατικά ασθενείς), οι ερευνητές λαµβάνουν ιδιαίτερα µέτρα για τη διασφάλιση πως η εθελοντική φύση της έρευνας είναι σαφής και πως δεν εκβιάζεται η συναίνεση. Ότι δηλαδή, το δικαίωµα να ερευνηούν και η δυνατότητα ενδυνάµωσης των αδύνατων απαιτεί ιδιαίτερη ηθική και δεοντολογική µέριµνα και θα πρέπει να πραγµατοποιείται µε τη συναίνεση των συµµετεχόντων. Η διαδικασία της ουσιαστικής συναίνεσης (α) Όπου απαιτείται η ουσιαστική συναίνεση, οι ερευνητές έρχονται σε συµφωνία µε τους συµµετέχοντες ή τους νόµιµους εκπροσώπους τους, η οποία διευκρινίζει τη φύση της έρευνας και τις υποχρεώσεις του ερευνητή πριν τη διεξαγωγή της έρευνας, όταν αυτό είναι ευλόγως δυνατόν, ανάλογα µε τη χρησιµοποιούµενη µέθοδο. (β) Όταν απαιτείται η ουσιαστική συναίνεση, οι ερευνητές χρησιµοποιούν κατανοητό λόγο, που δείχνει σεβασµό προς τους συµµετέχοντες και τους νόµιµους εκπροσώπους τους. (γ) Όταν απαιτείται η ουσιαστική συναίνεση, οι ερευνητές δίνουν τη δυνατότητα στους συµµετέχοντες ή τους νόµιµους εκπροσώπους τους να θέσουν ερωτήσεις σχετικά µε κάθε παράµετρο της έρευνας, οποιαδήποτε στιγµή κατά τη διάρκεια ή και µετά τη συµµετοχή στην έρευνα. (δ) Όταν απαιτείται η ουσιαστική συναίνεση, οι ερευνητές πληροφορούν τους συµµετέχοντες ή τους νόµιµους εκπροσώπους τους σχετικά µε τη φύση της έρευνας, δηλώνουν ότι η συµµετοχή και η συνέχισή της είναι εθελοντική, πληροφορούν σχετικά µε σηµαντικούς παράγοντες που ενδέχεται να επηρεάσουν την προθυµία τους για συµµετοχή (π.χ. πιθανούς κινδύνους και ωφέλη από τη συµµετοχή τους), και εξηγούν άλλες παραµέτρους της έρευνας και απαντούν σε ερωτήσεις πιθανών συµµετεχόντων. Επίσης, αν ισχύει, οι ερευνητές εξηγούν πως η άρνηση συµµετοχής ή η παραίτηση από τη συµµετοχή στην έρευνα δεν επισύρει ποινές, και εξηγούν κάθε προβλέψιµη συνέπεια της άρνησης ή της παραίτησης από τη συµµετοχή. Οι ερευνητές
Κώδικας Δεοντολογίας IVSA0 12 ρητά συζητούν τα θέµατα που αναφέρονται στην εµπιστευτικότητα και, εφόσον κάτι τέτοιο ισχύει, το βαθµό κατά τον οποίο η εµπιστευτικότητα µπορεί να περιορίζεται. (ε) Όταν απαιτείται η ουσιαστική συναίνεση, οι ερευνητές κρατούν σχετικό αρχείο. Η συναίνεση είναι µια διαδικασία που περιλαµβάνει την προφορική ή έγγραφη συναίνεση, και µπορεί να αποτελεί αντικείµενο διαπραγµάτευσης καθ όλη τη διάρκεια της έρευνας. Ουσιαστική συναίνεση µε παιδιά (α) Όταν οι ερευνητές αναλαµβάνουν οπτική έρευνα µε παιδιά, ζητούν τη συναίνεση των παιδιών να συµµετάσχουν, στο βαθµό κατά τον οποίο έχουν τη δυνατότητα να εκφράσουν αυτή τη συναίνεση, εκτός και αν οι συνθήκες καθιστούν την έκφραση συναίνεσης περιττή. (β) Όταν οι ερευνητές αναλαµβάνουν οπτική έρευνα µε παιδιά, ζητούν τη συναίνεση του ενός γονέα ή νόµιµου κηδεµόνα. Οι ερευνητές µπορούν να ζητήσουν να µην επιδιώξουν τη συναίνεση γονέων ή κηδεµόνων όταν (1) η έρευνα δεν περιλαµβάνει παρά τον ελάχιστο κίνδυνο για τους συµµετέχονες στην έρευνα, και (2) η έρευνα δεν θα µπορούσε ουσιαστικά να πραγµατοποιηθεί εάν ζητούνταν η συναίνεση, ή (3) η συναίνεση ενός γονέα ή κηδεµόνα δεν αποτελεί εύλογη προϋπόθεση για την προστασία του παιδιού (π.χ. εγκαταλελειµένα ή κακοποιηµένα παιδιά). (γ) Συνήθως, το αίτηµα για µη επιδίωξη συναίνεσης του παιδιού και του γονέα ή του κηδεµόνα θα πρέπει να εγκριθεί από αρµόδια ιδρυµατική επιτροπή ή άλλο αντίστοιχο σώµα. Η εξαπάτηση στην έρευνα (α) Οι ερευνητές δεν χρησιµοποιούν τεχνικές εξαπάτησης (1) εκτός και αν είναι πεπεισµένοι πως η χρήση τους δεν πρόκειται να βλάψει τους συµµετέχοντες, δικαιολογείται από την προσδοκώµενη επιστηµονική, εκπαιδευτική ή άλλη αξιοποίηση της έρευνας, και ότι εξίσου αποτελεσµατικές εναλλακτικές διαδικασίες που δεν προϋποθέτουν εξαπάτηση δεν είναι εφικτές, και (2) εκτός αν έχουν διασφαλίσει την έγκριση ιδρυµατικής εποτροπής ή, σε περίπτωση που δεν υπάρχει τέτοια επιτροπή, κάποιου άλλου έγκυρου σώµατος που διαθέτει εµπειρία σχετικά µε την ηθική και τη δεοντολογία της έρευνας.
Κώδικας Δεοντολογίας IVSA0 13 (β) Οι ερευνητές που διεξάγουν οπτική έρευνα δεν εξαπατούν τους συµµετέχοντες ως προς σηµαντικές πλευρές της έρευνας που θα επηρέαζαν την προθυµία τους να συµµετάσχουν, όπως οι φυσικοί κίνδυνοι, η δυσφορία ή οι δυσάρεστες συναισθηµατικές εµπειρίες. (γ) Σε περίπτωση κατά την οποία η εξαπάτηση αποτελεί εγγενές χαρακτηριστικό του σχεδιασµού και της διεξαγωγής της έρευνας, οι ερευνητές επιδιώκουν να διορθώσουν κάθε πιθανή παρανόηση που µπορεί να έχουν διαµορφώσει οι συµµετέχοντες, το αργότερο ως την ολοκλήρωση της έρευνας. (δ) Σε σπάνιες περιπτώσεις, ενδέχεται να πρέπει οι ερευνητές να συγκαλύψουν την ταυτότητά τους προκειµένου να πραγµατοποιήσουν έρευνα η οποία δεν θα µπορούσε να πραγµατοποιηθεί εάν ήταν γνωστή η ερευνητική τους ιδιότητα. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι ερευνητές διεξάγουν την έρευνα εφόσον δεν περιλαµβάνει περισσότερο του ελάχιστου κινδύνου για τους συµµετέχοντες και εφόσον έχουν διασφαλίσει έγκριση για να προχωρήσουν µε αυτόν τον τρόπο από κάποια ιδρυµατική επιτροπή ή, εν τη απουσία της, από κάποιο άλλο έγκυρο σώµα µε εµπειρία στην ηθική και τη δεοντολογία της έρευνας. (ε) Ηθικές/Δεοντολογικές και νοµικές παράµετροι εφαρµόζονται στις τεχνικές δυνατότητες συγκεκριµένων τεχνολογιών καταγραφής (π.χ. τις κρυφές κάµερες και τις κρυφές συσκευές καταγραφής). Χρήση τεχνολογιών καταγραφής Οι ερευνητές διασφαλίζουν ουσιαστική συναίνεση από τους συµµετέχοντες, τους φοιτητές, τους υπαλλήλους, τους πελάτες και κάθε τρίτο πριν τη φωτογράφηση, βιντεοσκόπηση, κινηµατογράφιση ή καταγραφή τους µε οποιαδήποτε µορφή, εκτός και αν οι δραστηριότητες αυτές περιλαµβάνουν απλά naturalistic παρατήρηση σε δηµόσιους χώρους και δεν προβλέπεται πως η καταγραφή θα χρησιµοποιηθεί µε τρόπο που ενδέχεται να προκαλέσει βλάβη. Σε πολυµεσικά περιβάλλοντα θα πρέπει να καταβάλλεται κάθε δυνατή προσπάθεια για τη σύµφωνη µε την ηθική και τη δεοντολογία απόκριση σε απροσδόκητες περιστάσεις και συνέπειες. Οι εύλογες προσπάθειες µπορεί να περιλαµβάνουν την εµφανή χρήση της τεχνολογίας (π.χ. το κόκινο φωτάκι στις βιντεοκάµερες). Άτυπες και εν συνεχεία επίσηµες άδειες καταγραφής και
Κώδικας Δεοντολογίας IVSA0 14 δηµοσιοποίησης της καταγραφής µπορεί να συνοδεύουν τις διαδικασίες διασφάλισης επίσηµης ουσιαστικής συναίνεσης από τους συµµετέχοντες. Η IVSA αναγνωρίζει και υποστηρίζει την ποικιλία των τεχνολογιών καταγραφής που υφίστανται καθώς επίσης την ποικιλοµορφία των επιστηµονικών προτύπων και µεθοδολογιών. Τυχόν εννοιολογικές συγκρούσεις σχετικά µε την εφαρµογή της δεοντολογίας θα πρέπει να τίθενται προς συζήτηση και διαβούλευση σε έγκυρα σώµατα και/ή σε ειδικούς εγνωσµένου κύρους σε κάθε πεδίο. Έκθεση της έρευνας (reporting on research) Οι ερευνητές δεν κατασκευάζουν δεδοµένα ούτε χαλκεύουν τα αποτελέσµατα στις δηµοσιεύσεις ή στις παρουσιάσεις τους και εκθέτουν τα ευρήµατα πλήρως, περιλαµβάνοντας ή παραλείποντας οπτικά δεδοµένα σύµφωνα µε τους δεοντολογικούς περιορισµούς που προαναφέρθηκαν. Η κοινοποίηση των υποθέσεων, των θεωριών και των µεθόδων καθώς επίσης της χρήσης τεχνολογιών καταγραφής είναι αναµενόµενη. Διαµοίραση Οπτικών Δεδοµένων (α) Η διαµοίραση δεδοµένων και της συναφούς τεκµηρίωσης αποτελεί συνήθη πρακτική, εκτός των περιπτώσεων κατά τις οποίες υφίστανται συµφωνίες πνευµατικής ιδιοκτησίας µε εργοδότες, αντισυµβαλλόµενους, ή πελάτες που αποκλείουν τέτοιας µορφής προσβασισµότητα ή όταν είναι αδύνατη η διαµοίραση των δεοµένων µε παράλληλη διασφάλιση της εµπιστευτικότητας των δεδοµένων ή της ανωνυµίας των συµµετεχόντων στην έρευνα (π.χ. σηµειώσεις πεδίου ή λεπτοµερείς πληροφορίες από εθνογραφικές συνεντεύξεις). (β) Η διαµοίραση των δεδοµένων θα πρέπει να γίνεται µε µορφή σύµφωνη µε τα συµφέροντα των συµµετεχόντων στην έρευνα και την προστασία της εµπιστευτικότητας των πληροφοριών που έχουν παράσχει. (γ) Η διαµοίραση καταγραφών και εικόνων ως µέρους της ερευνητικής µεθοδολογίας που ε χει συµφωνηθεί µε τους συµµετέχοντες. Π.χ. η διάθεση φωτογραφιών στους συµµετέχοντες ως µέρος της κοινής εµπειρίας ή ως µέρος της µεθοδολογίας της photo-elicitation.
Κώδικας Δεοντολογίας IVSA0 15 7. Λογοκλοπή (α) Σε δηµοσιεύσεις, παρουσιάσεεις, διδασκαλία, πρακτική εφαρµογή και παροχή υπηρεσιών, οι ερευνητές που διεξάγουν οπτική έρευνα επισηµαίνουν κατηγορηµατικά, αναγνωρίζουν την πηγή και αναφέρουν τον συγγραφέα όταν αντλούν δεδοµένα ή υλικό επί λέξει από το γραπτό έργο κάποιου άλλου, είτε είναι δηµοσιευµένο, είτε είναι αδηµοσίευτο ή διαθέσιµο ηλεκτρονικά. (β) Η δυσκολία χρησιµοποίησης ανώνυµων τεκµηρίων, εικόνων και πηγών από το internet αποτελεί ιδιαίτερη πρόκληση για κάθε ερευνητή, και όσοι διεξάγουν οπτική έρευνα θα αναγνωρίσουν την πηγή τους και θα την αναφέρουν κάθε φορά που κάτι τέτοιο είναι εφικτό. Οι εικόνες που παρήχθησαν από άλλους δεν µπορεί να αποτελέσουν αντικείµενο διεκδίκησης. Η αναλυτική έρευνα που χρησιµοποιεί εικόνες που παρήχθησαν από τρίτους συνιστά µεθοδολογία, και η απόδωση και αναγνώριση της προέλευσης όπου αυτό είναι εφικτό πρέπει να επιδιώκεται. 8. Διαδικασία δηµοσίευσης (α) Οι επιστήµονες που ασχολούνται µε την εικόνα ακολουθούν τα υψηλότερα δεοντολογικά πρότυπα όταν συµµετέχουν στη δηµοσίευση και στη διαδικασία κρίσης. Οι συµβατικοί επαγγελµατικοί κανόνες αποτελούν πρότυπο της IVSA. (β) Ειδικά ζητήµατα που σχετίζονται µε τη δηµοσίευση εικόνων και την αναπαραγωγή οτπικών στοιχείων, αντιµετωπίζονται στη συνέχεια: Όταν δηµοσιεύεται εντύπως ή εκτίθεται οπτικό υλικό, οι ερευνητές λαµβάνουν υπόψη τα συµφέροντα των συµµετεχόντων στην έρευνα και πράττουν σύµφωνα µε τη συναίνεση που έχουν λάβει από τους δηµιουργούς και τους ιδιοκτήτες των εικόνων, καθώς επίσης και από τα άτοµα που αναπαρίστανται σε αυτές. (γ) Οι ερευνητές διευκρινίζουν το δικαίωµά τους για δηµοσίευση και διάχυση των αποτελεσµάτων της έρευνάς τους, και επιδιώκουν την προηγούµενη άδεια αναπαραγωγής του οπτικού υλικού, όπου αυτή χρειάζεται. Οι δηµοσιεύσεις δηµοσιοποιούν παραµέτρους όπως οι πηγές χρηµατοδότησης, οι χορηγοί καί/ή οι πελάτες, σύµφωνα µε τις δεοντολογικές αρχές που παρουσιάστηκαν στο παρόν έγγραφο. (δ) Η IVSA ακολουθεί τους νόµους και τους κανονισµούς σχετικά µε την προστασία της πνευµατικής ιδιοκτησίας, την ιδιωτικότητα, και την έκθεση της σύµφωνης µε τη δεοντολογία έρευνας.
Κώδικας Δεοντολογίας IVSA0 16 9. Εκπαίδευση και πρακτική άσκηση Η IVSA υποστηρίζει εκπαιδευτικά προγράµµατα, συνόδους, εργαστήρια καθώς και επαγγελµατικά δίκτυα επιστηµόνων που διαθέτουν εµπειρία στη διεξαγωγή δεοντολογικά ορθής οπτικής έρευνας. Η πληροφόρηση και η διαβούλευση υποστηρίζει τους νεότεορυς ερευνητές και όλα τα µέλη που επιζητούν τη βελτίωση της οπτικής µεθοδολογίας και των δεοντολογικά ορθών ερευνητικών πρακτικών. 10. Συµµόρφωση µετ ον Κώδικα ερευνητικής δεοντολογίας Οι ερευνητές που διεξάγουν οπτική έρευνα έχουν την υποχρέωση να αντιµετωπίζουν, να διερευνούν και να επιχειρούν να επιλύσουν δεοντολογικά ζητήµατα σύµφωνα µε τον παρόντα Κώδικα ερευνητικής δεοντολογίας, αντιµετωπίζοντας τα ζητήµατα αυτά άτυπα και, εφόσον αυτό κριθεί παραίτητο, επίσηµα µέσω των εξουσιοδοτηµένων επαγγελµατικών σωµάτων ή εγνωσµένου κύρους επιτροπών κρίσης. Η IVSA µπορεί να γνωµοδοτεί σε περιπτώσεις επίσηµης καταγγελίας ή διαµαρτυρίας, αλλά δεν λειτουργεί ως authoritative σώµα. Η IVSA µπορεί να συνεργάζεται µε τα κατάλληλα όργανα σε περίπτωση διαφωνίας. Προσδοκώµενη αρχή της συνεργασίας είναι η προσπάθεια για επίλυση των διαφωνιών µε την εύλογη και δίκαιη αντιµετώπιση.