ΗΜΕΡΙΔΑ Γλώσσα και σεξουαλικότητα: (μέσα και) πέρα από το φύλο ΣΑΒΒΑΤΟ 7 ΙΟΥΝΙΟΥ 2008 ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ & ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ [ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΦΥΛΟ: ΑΝΘΡΩΠΟΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ] ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ / CALL FOR PAPERS 1
1. Γενικά Δεδομένου ότι «η γλώσσα παίζει καίριο ρόλο στη διαμόρφωση της ανθρώπινης σεξουαλικότητας και τη διαμεσολάβηση των διαφόρων εκφράσεών της», ο λόγος που αρθρώνουν οι άνθρωποι για το σεξ είναι ένα μέσο διαμόρφωσης της ίδιας της σεξουαλικότητας (Cameron & Kulick 2006: 1). Στόχος της ημερίδας είναι η εξέταση της γλωσσικής έκφρασης της σεξουαλικότητας και η διερεύνηση της γλωσσικής συγκρότησης της έμφυλης ταυτότητας μέσα από τη διαπλοκή φύλου και σεξουαλικότητας δεδομένης της (εν)δεικτικής (indexical) σχέσης της γλώσσας με τη σεξουαλικότητας και το φύλο (πρβλ. Ochs 1986, 1990, 1992, Γιαννακόπουλος 2001, 2006, Κανάκης 2007 & υπό έκδοση, Αθανασίου 2006). Το ζήτημα απαιτεί όχι μόνο πολύ-επιστημονική αλλά διεπιστημονική θεώρηση εννοούμενη, εν προκειμένω, ως εγχείρημα συνάντησης της γλωσσολογίας με τις κοινωνικές επιστήμες. Για τους στόχους αυτής της ημερίδας, η σχέση γλώσσας και σεξουαλικότητας εννοείται κατά Cameron & Kulick 2006 ως μια εξέταση του ρόλου που διαδραματίζει η γλώσσα στη συγκρότηση της σεξουαλικότητας ως ανθρώπινης εμπειρίας. Επιπλέον, ενώ μπορούμε θεωρητικά να διακρίνουμε τη σεξουαλικότητα από τη σεξουαλική ταυτότητα, θεωρούμε ότι και τα δύο εμπίπτουν στο πλαίσιο αυτής της ημερίδας. Δεδομένου ότι δεν υπάρχει προηγούμενο στην ελληνική γλώσσα, 1 η ημερίδα έρχεται να καλύψει ένα ερευνητικό κενό. 2. Ειδικότερα Προσκαλούμε πρωτότυπα, αδημοσίευτα κείμενα που αφορούν (α) την ενδεικτική σχέση γλώσσας και φύλου σε σχέση με την (πολύ λιγότερο ερευνημένη) ενδεικτική σχέση φύλου και σεξουαλικότητας (β) τη σχέση γλώσσας και σεξουαλικότητας η οποία όμως διαμεσολαβείται, για πολιτικούς λόγους, από το φύλο (ως έννοια η οποία δεν είναι ταμπού) (γ) τη σχέση σεξουαλικότητας και ταυτότητας (δ) τη σχέση σεξουαλικότητας και επιθυμίας, κλπ. Περίοπτο ρόλο σε ένα τέτοιο εγχείρημα έχουν οι όροι δείξη (deixis) και ενδεικτικότητα (indexicality), όπως αναπτύχθηκαν στη γλωσσολογία αλλά και τις κοινωνικές επιστήμες ευρύτερα: πρβλ. την έννοια της συμβολικής διαμεσολάβησης που αποτελεί βασικό και ίσως το μόνο αδιαπραγμάτευτο σημείο επαφής της γλωσσολογίας με την ανθρωπολογία και τις κοινωνικές επιστήμες συνολικότερα. Δεδομένου ότι η ίδια η γλωσσική επικοινωνία βασίζεται στον (εν)δεικτικό χαρακτήρα των γλωσσικών εκφράσεων (οι οποίες έχουν χαρακτηριστικά πολλές και μόνο εν μέρει προβλέψιμες σημασίες εκτός συμφραζομένων), η (εν)δεικτικότητα αφορά συνολικά τη γλώσσα ως πρακτική. Θεωρούμε, λοιπόν, ότι η ανάλυση της γλωσσικής πρακτικής με αντικείμενο τη σεξουαλικότητα και το φύλο είναι επιβεβλημένη αν θέλουμε να καταλάβουμε τους τρόπους διαπλοκής των παραπάνω και, πιο συγκεκριμένα: (α) γιατί και πώς οι άνθρωποι κωδικοποιούν γλωσσικά τη σεξουαλικότητα ή τη σεξουαλική ταυτότητά τους (πρβλ. Kiessling 2002) και (β) πώς συγκροτείται ο χαρακτηριστικά έμφυλος και ενδεχομένως σεξουαλικός λόγος (βλ. ενδεικτικά van Dijk 1997, 1998, Kantsa 2000, Παυλίδου (επιμ.) 2002 και Μακρή-Τσιλιπάκου υπό έκδοση, Κανάκης 2007). 1 Τα σχετικά έργα αναφοράς (πέρα από τα πολλά σχετικά αλλά διάσπαρτα άρθρα) είναι των Cameron & Kulick (2003, 2006), που εκπληρώνει την έμμεση υπόσχεση του Kulick (2000) για ενασχόληση με τη σεξουαλικότητα ως επιθυμία, καθώς και ο συλλογικό τόμος των Sauntson & Kyratzis(2006). 2
Αυτή η συνάντηση μπορεί επίσης να λειτουργήσει ως βήμα για την έρευνα σεξουαλικότητας μέσω συγκεκριμένων και κοινωνικά τοποθετημένων «αρσενικοτήτων» και «θηλυκοτήτων», μεταξύ άλλων επιλογών. Έτσι, τα κείμενα καλούνται να επιδείξουν «πρακτική σκέψη και επί τόπου θεώρηση» (Eckert & McConnell-Ginet 1992). Στόχος είναι η μελέτη της σεξουαλικότητας μέσα από όψεις της γλωσσικής πρακτικής, συμπεριλαμβανομένης και της επιλεκτικής αποχής από αυτήν (πρβλ. π.χ. Kantsa 2000 για τη σιωπή), και η ανάδειξή της ως σημαντικής παραμέτρου για τη γλωσσολογική έρευνα. Παρά τις παλαιότερες φωνές που μας προέτρεπαν για την απεξάρτηση της έννοιας του φύλου από τη σεξουαλικότητα συνολικά, σε μια προσπάθεια παράκαμψης της ετεροκανονικότητας και του ετεροσεξισμού, γίνεται ολοένα σαφέστερο ότι η έμφυλη γλώσσα είναι, μεταξύ άλλων, γλώσσα της επιθυμίας (Kristeva 1980, Kulick 2000, Valentine 2003) και αφορά την ερωτικοποίηση με συχνότερη εκδοχή την ερωτικοποίηση του άλλου ή του ίδιου φύλου (δηλ., των φερομένων στη συλλογική «κοινωνική νόηση» ως πρωτοτυπικών χαρακτηριστικών του). Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι ενώ οι δύο έννοιες δεν ταυτίζονται, η μελέτη των έμφυλων γλωσσικών ταυτοτήτων είναι ελλιπής χωρίς τη διερεύνηση του παράγοντα επιθυμία. Και ενώ νομιμοποιείται κανείς να ερευνά μη-σεξουαλικές όψεις της έμφυλης γλώσσας, η έμφυλη γλώσσα παραπέμπει, στερεοτυπικά έστω, στη σεξουαλικότητα και, συνεπώς, αξίζει να ερευνηθεί. 3. Ενδεικτικές ενότητες Οι ενότητες θα εστιάσουν, ενδεικτικά, στα παρακάτω: 1. Θεωρητικές προσεγγίσεις της γλωσσικής μελέτης της σεξουαλικότητας: i. Η σεξουαλικότητα ως ταυτότητα ii. Η σεξουαλικότητα ως επιθυμία 2. Γλώσσα και σεξουαλικότητα υπό την οπτική του φύλου 3. Γλώσσα και σεξουαλικότητα υπό την οπτική του queer theory 4. Χρονοδιάγραμμα Υποβολή περιλήψεων: 15 Μαρτίου 2008 Ενημέρωση αποδοχής: ως 15 Απριλίου 2008 Ημερομηνία ημερίδας: Σάββατο, 7 Ιουνίου 2008 5. Οδηγίες ανώνυμης υποβολής περιλήψεων Οι ανώνυμες περιλήψεις θα είναι γραμμένες στα ελληνικά ή τα αγγλικά με γραμματοσειρά Times New Roman, pt. 12 και δε θα πρέπει να υπερβαίνουν τις 500 λέξεις (εκτός της βιβλιογραφίας που δεν θα υπερβαίνει τη μία σελίδα). Οι περιλήψεις θα πρέπει να υποβληθούν ηλεκτρονικά στη διεύθυνση c.canakis@sa.aegean.gr & gender@sa.aegean.gr ως τις 15 ΜΑΡΤΙΟΥ 2008 σε ένα μήνυμα με ΔΥΟ συνημμένα αρχεία: το ένα με την ανώνυμη περίληψη (για την επιτροπή επιλογής) και το άλλο με την περίληψη συνοδευόμενη από τα στοιχεία σας (όνομα και φορέα) κεντραρισμένα κάτω από τον τίτλο (για την έντυπη αναπαραγωγή των περιλήψεων). Οι γλώσσες της ημερίδας θα είναι η ελληνική και η αγγλική. 6. Οδηγίες υποβολής κειμένων για έκδοση ηλεκτρονικών πρακτικών Τα κείμενα που θα δημοσιευτούν στα ηλεκτρονικά πρακτικά θα πρέπει να υποβληθούν ως 30 Ιουνίου 2008 σύμφωνα με τις ακόλουθες οδηγίες: 3
Τίτλος: Έντονα γράμματα κεντραρισμένο Όνομα: κανονικά γράμματα κεντραρισμένο Φορέας: κανονικά γράμματα κεντραρισμένο Έκταση: ως 6.000 λέξεις μαζί με τη βιβλιογραφία και τις σημειώσεις Γραμματοσειρά: κείμενο Times New Roman, 12 point & βιβλιογραφία/σημειώσεις 10 point Διάστιχο: μονό Περιθώρια: αριστερά/δεξιά 3 cm & πάνω/κάτω 2.5cm 7. Έκδοση συλλογικού τόμου Θα ακολουθήσει, ως το Σεπτέμβριο του 2008, πρόσκληση υποβολής κειμένων με στόχο την έκδοση συλλογικού τόμου που θα περιέχει πιο επεξεργασμένα κείμενα. ΑΝΑΦΟΡΕΣ Ελληνόγλωσσες Αθανασίου, Α. (επιμ.) 2006. Φεμινιστική θεωρία και πολιτισμική κριτική. Αθήνα: Νήσος. Γιαννακόπουλος, Κ. 2001. Ανδρική ταυτότητα, σώμα και ομόφυλες σχέσεις: Μια προσέγγιση του φύλου και της σεξουαλικότητας. Στο Σ. Δημητρίου (επιμ.) Ανθρωπολογία των φύλων. Αθήνα: Σαββάλας, 162-187. Γιαννακόπουλος, Κ. (επιμ.) 2006. Σεξουαλικότητα: Θεωρίες και πολιτικές της ανθρωπολογίας. Αθήνα: Αλεξάνδρεια. Κανάκης, Κ. 2007 [2005]. Αποκωδικοποιώντας τη γλώσσα της μαρκέτας: Ομοσεξουαλικότητα και εμπορεύσιμη αρσενικότητα. Σύγχρονα θέματα 98: 55-59 (μια πρώτη εκδοχή αυτού του κειμένου είναι επίσης διαθέσιμη στο http://www.aegean.gr/socialanthropology/canakis/courses%20offered/language%20&%20gender/escorts%20 paper.htm). Κανάκης, Κ. (υπό έκδοση). Γλώσσα, αρσενικότητα και σεξουαλικότητα στο διαδίκτυο. Στο Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα: Πρακτικά της 28 ης Συνάντησης του Τομέα Γλωσσολογίας του ΑΠΘ, Απρίλιος 2007. Μακρή-Τσιλιπάκου, Μ. (υπό έκδοση). Η γυναικεία γλώσσα και η γλώσσα των γυναικών. Στο Ε. Παπαταξιάρχης, Β. Μουτάφη & Β. Καντσά (επιμ.) Το φύλο τόπος συνάντησης των επιστημών: Ένας πρώτος ελληνικός απολογισμός. Αθήνα: Αλεξάνδρεια. (Διαθέσιμο επίσης στο δικτυακό τόπο http://www.aegean.gr/gender- postgraduate/documents/praktika_synedriou/κείμενο%20μακρή- Τσιλιπάκου.pdf). Παυλίδου, Θ.-Σ. (επιμ.) 2002. Γλώσσα, γένος, φύλο. Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής. Ξενόγλωσσες Cameron, D. & D. Kulick. 2003. Language and Sexuality. OUP. Cameron, D. & D. Kulick (επιμ.). 2006. General introduction. Στο D. Cameron & Kulick (επιμ.), The Language and Sexuality Reader. London: Routledge, 1-12. Eckert, P. & S. McConnell-Ginet. 1992. Think practically and look locally: Language and gender as community-based practice. Annual Review of Anthropology 21, 461-490. Kantsa, V. 2000. Daughters who do not speak, mothers who do not listen: Erotic relationships among women in contemporary Greece. Αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή, London School of Economics and Political Science, University of London. Kiessling, S. F. 2002. Playing the straight man: Displaying and maintaining male heterosexuality in discourse. Στο K. Campbell-Kibler, S. Podesva, S. J. Roberts, & A. Wong (επιμ.) Contesting Meaning in Practice and Theory. Stanford: CSLI, 249-266. 4
Kristeva, J. 1980. Desire in Language: A Semiotic Approach to Literature and Art. Νέα Υόρκη: Columbia University Press. Kulick, D. 2000. Gay and lesbian language. Annual Review of Anthropology 29: 243-285. Ochs, E. 1986. Introduction. Στο B. B. Schieffelin & E. Ochs (επιμ.), Language Socialization Across Cultures. Καίιμπριτζ: Cambridge University Press, 1-13. Ochs, E. 1990. Indexicality and socialization. Στο J. W. Stigler, R. A. Schweder, & G. Herdt (επιμ.), Cultural Psychology: Essays on Comparative Human Development. Καίιμπριτζ: Cambridge University Press, 287-308. Ochs, E. 1992. Indexing Gender. Στο A. Duranti & C. Goodwin (επιμ.), Rethinking Context: Language as an Interactive Phenomenon. Καίιμπριτζ: Cambridge University Press, 335-358. Sauntson, A. & S. Kyratzis (eds.) 2006. Language, Sexualities, and Desires: Cross-Cultural Perspectives. London: Palgrave Macmillan. Valentine, D. 2003. I went to bed with my own kind once : the Erasure of desire n the name of identity. Language and Communication 23(3): 123-138. van Dijk, T. A. (επιμ.) 1997. Discourse Studies: A Multidisciplinary Introduction, Vols. 1 & 2. Λονδίνο: Sage. van Dijk, T. A. 1998. Ideology: A Multidisciplinary Approach. Λονδίνο: Sage. ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ 1. Γραμματεία ΝΜΠΣ «Γυναίκες & φύλα» Τηλ. 22510-36342 e-mail: gender@sa.aegean.gr 2. Κώστας Κανάκης Τηλ. 2251-36318 e-mail: c.canakis@sa.aegean.gr 5