Ο ΗΓΟΣ ΣΠΟΥ ΩΝ τ ο υ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΥΝΗΤΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ: ΚΟΙΝΩΝΙΟ-ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ γ ι α τ ο α κ α δ η µ α ϊ κ ό έ τ ο ς 2007-2008 ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ (ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ) σ ε σ ύ µ π ρ α ξ η µ ε τ ο ΤΕΙ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ (ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΣΤΗ ΙΟΙΚΗΣΗ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ) κ α ι σ ε σ υ ν ε ρ γ α σ ί α µ ε τ ο ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ Πάντειο Πανεπιστήµιο Αθήνα 2007
Περιεχόµενα 1. Εισαγωγή Παρουσίαση 3 2. Σκοπιµότητα Αναµενόµενα αποτελέσµατα Άµεσα ωφελούµενοι 7 3. Επιπτώσεις στην απασχόληση 8 4. Κόστος και χρηµατοδότηση 9 5. Πρόγραµµα µαθηµάτων 11 Α Εξάµηνο 11 Β Εξάµηνο 14 Γ Εξάµηνο 17 Εξάµηνο 20 Ε Εξάµηνο 26 6. Οδηγός συγγραφής διπλωµατικής εργασίας 26 7. ιαρκής και τελική αξιολόγηση των µεταπτυχιακών φοιτητών 28 8. Παροχή Υποτροφιών 28 9. ιδακτικό και ερευνητικό προσωπικό 28 10. Brief description and orientations 29 Πάντειο Πανεπιστήµιο Τµήµα Ψυχολογίας 2
1. Εισαγωγή Παρουσίαση Το Πρόγραµµα Μεταπτυχιακών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστηµίου υνητικές Κοινότητες: Κοινωνιο-Ψυχολογικές Προσεγγίσεις και Τεχνικές Εφαρµογές λειτουργεί για πρώτη φορά στο Πάντειο Πανεπιστήµιο από το Ακαδηµαϊκό Έτος 2004-2005, σε σύµπραξη µε το Τµήµα Εφαρµογών Πληροφορικής στη ιοίκηση και Οικονοµία του Τ.Ε.Ι. Μεσολογγίου και σε συνεργασία µε το Ερευνητικό Ακαδηµαϊκό Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών. Το ΠΜΣ αποσκοπεί στην εκπαίδευση και εξειδίκευση επιστηµονικού δυναµικού που προέρχεται από τις θετικές και τις ανθρωπιστικές επιστήµες, στο χώρο των δυνητικών κοινοτήτων και των επιµέρους εφαρµογών και τεχνικών που αναπτύσσονται σε αυτές. Στόχοι του ΠΜΣ είναι: η εξοικείωση των φοιτητών µε την κατασκευή και χρήση τεχνολογικών εφαρµογών σε σχέση µε τη δυνητική πραγµατικότητα (virtual reality) όπως π.χ. εφαρµογές πολυµέσων σε διαδικτυακή µορφή, πλατφόρµες αξιοποίησης της διαδικτυακής επικοινωνίας τεχνολογίας: e-commerce, e-voting, e-learning, κτλ., η κατάρτιση επιστηµονικού δυναµικού στη νέα (δυνητική) πραγµατικότητα διαχείρισης των τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας (Information and Communication Technologies), στοχεύοντας στην κάλυψη των αναγκών που δηµιουργούν και των επιπτώσεων που συνεπάγονται στο κοινωνικό, οικονοµικό, επαγγελµατικό και πολιτισµικό περιβάλλον, η δηµιουργία κατάλληλα εξειδικευµένου επιστηµονικού δυναµικού, το οποίο θα µπορέσει να αξιοποιήσει δηµιουργικά στον ιδιωτικό και στο δηµόσιο τοµέα τις τεχνολογικές εφαρµογές που απορρέουν από αυτά τα αντικείµενα προς όφελος του κοινωνικού συνόλου, η ενδυνάµωση του σε κάθε περίπτωση κρίσιµου πεδίου της έρευνας και ο θεωρητικός και εµπειρικός εµπλουτισµός των κοινωνιο-ψυχολογικών διαστάσεων του κυβερνοχώρου και της δυνητικής πραγµατικότητας, µέσα από τη διερεύνηση των αιτιών και των παραγόντων που τις διαπερνούν, την ανάπτυξη κατάλληλων µεθόδων και ερευνητικών εργαλείων που να προσεγγίζουν αποτελεσµατικά το σύνολο αυτών των διαστάσεων, η διάνοιξη νέων επιστηµονικών οριζόντων µέσα από τη σπουδή και µελέτη των επιπτώσεων των νέων τεχνολογιών σε καθηµερινό πρακτικό επίπεδο, όπως η διαµόρφωση και η λειτουργία των δυνητικών κοινοτήτων, οι εφαρµογές και οι προοπτικές της ηλεκτρονικής δηµοκρατίας και διακυβέρνησης (e-democracy / Πάντειο Πανεπιστήµιο Τµήµα Ψυχολογίας 3
e-governance), του ηλεκτρονικού εµπορίου (e-commerce) και της δυνητικής οργάνωσης (virtual organization), η δηµιουργία ενός σηµείου σύγκλισης διαφορετικών µεταξύ τους επιστηµονικών πεδίων για την κατανόηση και τη δηµιουργική αξιοποίηση των οποίων απαιτείται µία ευρεία διεπιστηµονική συνεργασία, η οποία θα υπερβαίνει τον παραδοσιακό διαχωρισµό σε θετικές και ανθρωπιστικές επιστήµες, η προώθηση της επικοινωνίας ανάµεσα στην κοινωνιολογική και ψυχολογική γνώση / παράδοση και τις πολυάριθµες και πολυεπίπεδες εκφάνσεις των τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας, αποσκοπώντας σε ένα γόνιµο κοινωνικά διεπιστηµονικό διάλογο. Οι ειδικότεροι θεµατικοί άξονες του ΠΜΣ επικεντρώνονται σε τέσσερα βασικά αντικείµενα: α) την ηλεκτρονική δηµοκρατία (e-democracy), β) την ηλεκτρονική διακυβέρνηση (e-governance), γ) το ηλεκτρονικό επιχειρείν (ecommerce), και δ) τη δυνητική οργάνωση (virtual organization). α) Ηλεκτρονική ηµοκρατία (e-democracy) Το κοινά παραδεκτό έλλειµµα δηµοκρατίας και η πολιτική απάθεια αποτελούν φαινόµενα που παρατηρούνται κατά κύριο λόγο στις µεταβιοµηχανικές αστικές δυτικές κοινωνίες και που οδηγούν σε µια σειρά ερωτηµάτων σχετικά µε το µέλλον της ίδιας της ηµοκρατίας και του κατά πόσο ως σύστηµα διακυβέρνησης εξακολουθεί να δίνει αποτελεσµατικές απαντήσεις στα σύγχρονα καθηµερινά ζητήµατα των πολιτών. Αναπτύσσεται έτσι µία σειρά προβληµατισµών, οι οποίοι αναφέρονται: 1. στις προοπτικές και στο µέλλον της ηµοκρατίας µέσα στο πλαίσιο των νέων τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας (κυρίως του διαδικτύου), και 2. στη µελέτη και διερεύνηση του κατά πόσο η διαδικασία που εδώ και µερικά χρόνια έχει αρχίσει να συζητείται και να εφαρµόζεται στο επίπεδο της άσκησης πολιτικής υπό τον τίτλο ηλεκτρονική δηµοκρατία ( electronic democracy ή cyberdemocracy ) µπορεί πραγµατικά να αποτελέσει µια απάντηση στα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν οι κλασικού τύπου δηµοκρατικές διαδικασίες. Στο επίπεδο των θεωρητικών και εµπειρικών προσεγγίσεων ιδιαίτερη έµφαση δίνεται στην ανάλυση των εγχειρηµάτων για σύσταση και λειτουργία δηµοκρατικών πρακτικών µέσα από το διαδίκτυο (σε ατοµικό ή συλλογικό επίπεδο, από την πλευρά του κράτους ή των απλών πολιτών), π.χ Minnesota E- Democracy, Iperbole / Commune di Bologna, η Ψηφιακή Πόλη του Αµστερντάµ κτλ., στο βαθµό που ο κυβερνοχώρος αναδεικνύεται ως ένα δυναµικό πεδίο διαµόρφωσης και άσκησης πολιτικής, σε συνδυασµό µε την ανάπτυξη τεχνολογιών επικοινωνίας και πληροφορίας και, ειδικότερα, της σύστασης νέων δυνητικών συλλογικοτήτων µε πολιτικό (ή / και κοµµατικό) χαρακτήρα. Ο κυβερνοχώρος εξετάζεται ως η ανάδυση µίας νέας ιδιωτικής / δηµόσιας σφαίρας, ως ένας χώρος όπου ο δικτυακός πολίτης, µέσα από Πάντειο Πανεπιστήµιο Τµήµα Ψυχολογίας 4
συγκεκριµένες διαδικασίες, γίνεται ποµπός και δέκτης πληθώρας πληροφοριών και µηνυµάτων τα οποία αφορούν σε µία σειρά ζητηµάτων τόσο της πραγµατικής καθηµερινής ζωής του όσο και της ζωής του στον κυβερνοχώρο. Το συνολικό πλαίσιο τίθεται στο επίπεδο ανάπτυξης ενός επιστηµονικού προβληµατισµού σχετικά µε τον (τεχνο)δηµοκρατικό χαρακτήρα των σύγχρονων κοινωνιών και το είδος των επιπτώσεων σε θεσµικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο, αποσκοπώντας τελικά στη µελέτη των επιµέρους εκφάνσεων της ηλεκτρονικής δηµοκρατίας υπό το πρίσµα του αιτήµατος για µαζική και όσο το δυνατό λιγότερο διαµεσολαβηµένη συµµετοχή στα πεδία αναζήτησης, λήψης και εφαρµογής των πολιτικών αποφάσεων. β) Ηλεκτρονική ιακυβέρνηση (e-governance) Η διαµόρφωση µιας νέας πολιτικής συνείδησης και συλλογικότητας όπως αυτή συστήνεται και διαµορφώνεται µέσα από τις εφαρµογές της ηλεκτρονικής δηµοκρατίας (e-democracy) µε σκοπό την ανταλλαγή απόψεων / θέσεων πάνω σε ζητήµατα της τρέχουσας θεµατολογίας (agenda) και την ανάληψη πρωτοβουλιών µε κοινωνικό και πολιτικό περιεχόµενο αποτελεί τη βασική αρχή πάνω στην οποία αναπτύσσεται η θεωρητική και εµπειρική προσέγγιση του θέµατος σχετικά µε την ηλεκτρονική διακυβέρνηση. Σε αυτό το πλαίσιο, οι πρακτικές της ηλεκτρονικής δηµοκρατίας δεν µελετώνται από τη σκοπιά της ανατροπής ή αντικατάστασης των ήδη υπαρχόντων πολιτικών πρωταγωνιστών (κράτος, κόµµατα, οµάδες πίεσης, ψηφοφόροι κτλ.). Αντίθετα, αναδεικνύεται και αναζητείται κυρίως η προβληµατική σχετικά µε τη δυνατότητα, µέσα από την αξιοποίηση των τεχνολογιών της επικοινωνίας και της πληροφορίας, της έκφρασης ενός νέου δυνητικού πολιτικού λόγου καθώς και µίας αντίστοιχης δυνητικής πολιτικής δράσης. Η συγκεκριµένη τοποθέτηση θέλει το άτοµο-πολίτη να αποκτά πλέον µία νέα δυναµική ταυτότητα, εκείνη του ηλεκτρονικού πολίτη (e-citizen), µέσα από την οποία έχει τη δυνατότητα µε πολύ πιο άµεσο, ενεργό και γρήγορο τρόπο να εκφράσει τις πολιτικές του θέσεις και απόψεις, να ασκήσει κριτική και να επηρεάσει τα κέντρα λήψης αποφάσεων χρησιµοποιώντας µία σειρά από διαδικτυακά εργαλεία: ταχυδροµικές λίστες (mailing lists), πολιτικούς δικτυακούς τόπους µε σκοπό τη διεξαγωγή ερευνών (e-surveys), δηµοσκοπήσεων (e-polls) και δηµοψηφισµάτων (e-voting), τη χρήση και λειτουργία ειδικού λογισµικού (εφαρµογών) γιατη διεξαγωγή συζητήσεων και την ανταλλαγή µηνυµάτων µέσα από ηλεκτρονικά κανάλια (online chat, fora κτλ.), τη χρησιµοποίηση τεχνικών computer graphics για τη διάδοση και διαφήµιση πολιτικών µηνυµάτων κτλ. Αντίστοιχη είναι η αξιοποίηση του ιαδικτύου και από την πλευρά των θεσµοποιηµένων πολιτικών φορέων, οι οποίοι βλέπουν τον συγκεκριµένο χώρο ως έναν άµεσα προσβάσιµο και αποτελεσµατικό τρόπο ώστε να προβάλλουν τις ιδέες και τις απόψεις τους, να συλλέξουν ψηφοφόρους και να αυξήσουν, τελικά, την εκλογική τους δύναµη. Με τον τρόπο αυτό αναδεικνύεται η συζήτηση σχετική µε την ανάδυση της σφαίρας της ηλεκτρονικής πολιτικής (e-politics) ως ενός δηµόσιου χώρου Πάντειο Πανεπιστήµιο Τµήµα Ψυχολογίας 5
εντός του οποίου εγείρονται ως ερευνητικά ερωτήµατα: α) η αµεσότητα της ανταλλαγής των µηνυµάτων, β) η δυνατότητα για ελεύθερη έκφραση οποιασδήποτε πολιτικής τοποθέτησης, γ) η τεχνολογική δυνατότητα σχεδιασµού και υλοποίησης πολιτικών ενεργειών, και δ) η δηµιουργία ενός δυνητικού πολιτικού συστήµατος ανάµεσα στις δυνητικές πολιτικές κοινότητες (κόµµατα, οµάδες πίεσης κτλ.), τους ηλεκτρονικούς πολίτες και το ηλεκτρονικό κράτος. γ) Ηλεκτρονικό Επιχειρείν (e-commerce) Η προσέγγιση του e-commerce πραγµατοποιείται αφενός στη βάση της µεγάλης προόδου στον τοµέα των τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας και, αφετέρου, του διαφορετικού περιεχοµένου των εννοιών του χώρου και του χρόνου, γεγονότα που επιφέρουν σοβαρές αλλαγές στην οργανωσιακή διαδικασία. Ειδικότερα αντικείµενα διερεύνησης και µελέτης είναι: 1. οι επιπτώσεις στη δοµή και ιεραρχία της οργάνωσης, στην παραδοσιακή γραφειοκρατική οργάνωση, στην καθηµερινή πρακτική της εργασίας και στο είδος των σχέσεων που δοµούνται ανάµεσα στο προσωπικό, τη διεύθυνση και την επιχείρηση, 2. η ανάλυση ζητηµάτων που έχουν να κάνουν µε σειρά ηλεκτρονικών εµπορικών εφαρµογών και η σηµασία αυτών των εφαρµογών στο χώρο της δυνητικής οργάνωσης, 3.η αναζήτηση, καταγραφή και αξιολόγηση των τρόπων και των διαδικασιών µε τις οποίες οι διαδικτυακές τεχνολογίες µπορούν να χρησιµοποιηθούν ώστε να δηµιουργηθούν πετυχηµένα επιχειρησιακά µοντέλα ώστε µία επιχείρηση να µετατραπεί σε e- πιχείρηση, να προχωρήσει δηλαδή σε αυτό που αποκαλείται επανασχεδιασµός επιχειρηµατικού πεδίου. Παράλληλα, συνεξετάζονται ζητήµατα που σχετίζονται µε το ηλεκτρονικό εµπόριο (e-commerce), τη δυναµική αναγωγή του απλού καταναλωτή σε δυνητικό αγοραστή αγαθών και προϊόντων, όπως αυτή διαµορφώνεται στις νέες ανταγωνιστικές συνθήκες της ηλεκτρονικής αγοράς, και τη µεθοδολογία σχεδιασµού και ανάπτυξης κατάλληλων εφαρµογών, οι οποίες αφορούν στον επαναπροσδιορισµό του εµπορίου και της κατανάλωσης και στην υιοθέτηση νέων, σαφώς πιο αποδοτικών τεχνικών για την προβολή και προώθηση των προϊόντων µέσα από τα δυνητικά δίκτυα. δ) υνητική Οργάνωση (Virtual Organization) Σε συνδυασµό µε το πεδίο του ηλεκτρονικού εµπορίου, προκύπτει ένα αντίστοιχο ενδιαφέρον για θέµατα που έχουν να κάνουν µε την κατανόηση του οργανωτικού µορφώµατος. Βασικό σηµείο εκκίνησης του τρόπου προσέγγισης και µελέτης του οργανωτικού φαινοµένου αποτελεί ο εννοιολογικός προσδιορισµός της οργάνωσης, ως αποτέλεσµα του ορθολογικού τρόπου κατανόησης και διαχείρισης του περιβάλλοντος του ανθρώπου. Βασικά χαρακτηριστικά του νεοτερικού τρόπου οργάνωσης των δυτικών κοινωνιών είναι η ορθολογικότητα, η ιεραρχία, το κανονιστικό πλαίσιο, η εξουσία, οι τυποποιηµένες σχέσεις και ο κυρίαρχος ρόλος του χώρου, του χρόνου και της οργανωσιακής µνήµης για την κατανόηση και κυρίως Πάντειο Πανεπιστήµιο Τµήµα Ψυχολογίας 6
λειτουργία της οργάνωσης. Η δυνητική οργάνωση, ως ιδιαίτερη µορφή διάρθρωσης και διαχείρισης του συστήµατος παραγωγής αγαθών µελετάται υπό το πρίσµα της εκ θεµελίων αναθεώρησης των περισσότερων από αυτές τις αρχές (κανονιστικότητα, τυποποίηση σχέσεων, προσωπικές επαφές κτλ.) και της ανατροπής της πρότερης σηµασίας των εννοιών του χώρου και του χρόνου. Στο πλαίσιο των παραδοσιακών προσεγγίσεων, η µελέτη του οργανωτικού φαινοµένου περιλαµβάνει αναλύσεις σχετικά µε τη σταθερή γεωγραφική τοποθεσία της οργάνωσης, την άτεγκτη διαµόρφωση των ωραρίων και την πιστή τήρησή τους, την δεδοµένη χωροταξική θέση των εργαζοµένων κτλ. Αντίθετα, ως προς τη δυνητική οργάνωση, οι κύριες προβληµατικές κατευθύνονται προς το αν και µε ποιο τρόπο µπορεί και λειτουργεί πέρα από τον κλασσικό προσδιορισµό του χώρου και ανεξάρτητα από το χρόνο, στο βαθµό που άτοµα από διαφορετικές περιοχές, µε διαφορετικό ωρολογιακό χρόνο (ανεξάρτητα από το αν είναι µέρα ή νύχτα) µπορούν να συνυπάρχουν και να επικοινωνούν µε χρήστες που κινούνται σε διαφορετικούς χρόνους. Από αυτή την άποψη, εποµένως, προβάλλεται και ερευνάται µία σειρά ζητηµάτων στο χώρο της οργανωτικής θεωρίας αναφορικά µε την κριτική η οποία ασκείται στον παραδοσιακό τρόπο κατανόησης του οργανωτικού φαινοµένου λόγω της λειτουργίας της δυνητικής οργάνωσης και, επιπλέον, αναδεικνύονται τα βασικά χαρακτηριστικά της δυνητικής οργάνωσης τα οποία είναι απαραίτητα για οποιονδήποτε θέλει να µελετήσει, να κατανοήσει και να διαχειριστεί τις δυνητικές επιχειρηµατικές κοινότητες, όχι απλώς ως µορφή διαδικτυακής συνύπαρξης, αλλά, πολύ περισσότερο, ως τρόπου οργάνωσης επιµέρους κοινωνικών εµπορικών και οικονοµικών δυνητικών σχέσεων. 2. Σκοπιµότητα Αναµενόµενα αποτελέσµατα Άµεσα ωφελούµενοι Το ΠΜΣ καλύπτει τις ανάγκες για µεταπτυχιακές σπουδές στη χώρα µας στον τοµέα της Κοινωνιολογίας, της Ψυχολογίας και των εφαρµογών των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας, ένα διεπιστηµονικό θεµατικό χώρο που αντιµετωπίζει τις νέες ανάγκες εξειδίκευσης τόσο των κοινωνικών επιστηµόνων όσο και του επιστηµονικού δυναµικού που προέρχεται από θετικές / τεχνολογικές κατευθύνσεις, αναφορικά µε το σύνθετο αντικείµενο της δηµιουργίας δυνητικών κοινοτήτων και της κατανόησης της ανθρώπινης συµπεριφοράς στις συνθήκες που διαµορφώνουν τα τεχνολογικά κατασκευασµένα περιβάλλοντα. Οι ανάγκες που καλύπτει το ΠΜΣ αναφέρονται σε δύο τοµείς: στον επιστηµονικό τοµέα, όπου επιχειρείται η κοινωνιολογική, ψυχολογική, πολιτική και επιχειρηµατική µελέτη και έρευνα των νέων τεχνολογιών και των εφαρµογών τους, προς την κατεύθυνση της διαµόρφωσης ικανά καταρτισµένου και ευαισθητοποιηµένου επιστηµονικού δυναµικού, εναρµονισµένο µε τις τάσεις και τις απαιτήσεις στο διεθνή επιστηµονικό χώρο, Πάντειο Πανεπιστήµιο Τµήµα Ψυχολογίας 7
στο διεθνές ανταγωνιστικό οικονοµικό περιβάλλον, όπου οι κοινωνικοοικονοµικές προκλήσεις που επιφέρει η συγχώνευση των τεχνολογιών της επικοινωνίας και της πληροφορίας απαιτούν τη δηµιουργία ενός νέου εξειδικευµένου στελεχιακού δυναµικού, επιστηµονικά επαρκές για τη στελέχωση θέσεων εργασίας στο δηµόσιο και τον ιδιωτικό τοµέα. Η ανάπτυξη και η ολοένα διευρυνόµενη χρήση του διαδικτύου προσφέρει τη δυνατότητα τόσο στην κεντρική κυβέρνηση όσο και στις αποκεντρωµένες δοµές (δηµόσιες και ιδιωτικές) να αξιοποιήσουν την σε πραγµατικό χρόνο δυνατότητα συµµετοχής του ατόµου σε µία ευρεία γκάµα κοινωνικών και πολιτικών θεµάτων. Για το λόγο αυτό απαιτείται ειδικό προσωπικό το οποίο θα έχει τις γνώσεις να κατανοήσει αρχικά αυτή τη δυνατότητα και εν συνεχεία, να επεξεργαστεί και να διαχειριστεί την αποτελεσµατική και αποδοτική εφαρµογή της, λαµβάνοντας υπόψη οποιεσδήποτε κοινωνικο-ψυχολογικές παραµέτρους παρουσιάζονται. Συνεπώς, το ΠΜΣ αποσκοπεί να απαντήσει ουσιαστικά στην ανάγκη δηµιουργίας εξειδικευµένου δυναµικού για την αποτελεσµατική θεωρητική και πρακτική εφαρµογή των νέων τεχνολογιών και των ωφελειών που απορρέουν από τη δυνητική πραγµατικότητα στη ηµόσια ιοίκηση και στη Νοµαρχιακή και Τοπική Αυτοδιοίκηση, η οποία αναζητά τρόπους να ενσωµατώσει τις νέες τεχνολογίες αποτελεσµατικά και προς όφελος του κοινωνικού συνόλου. Η υλοποίηση των στόχων του ΠΜΣ στηρίζεται στη διεθνή εµπειρία και πρακτική πάνω στον τοµέα της ηλεκτρονικής διαχείρισης, αναπτύσσοντας και προωθώντας ταυτόχρονα τις διεθνείς συνεργασίες. Η παρακολούθηση των διεθνών εξελίξεων και η κατάλληλη και άµεση προσαρµογή τους στις ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας αποτελεί ιδιαίτερη µέριµνα, κάτι που εγγυάται η σύνθεση του επιστηµονικού-διδακτικού προσωπικού και που εξασφαλίζει τη διατήρηση και συνέχιση των επιθυµητών αποτελεσµάτων, όπως απορρέουν από το ΠΜΣ. 3. Επιπτώσεις στην απασχόληση To ΠΜΣ αποτελεί µία προσπάθεια διεπιστηµονικής συνεργασίας κοινωνικών / ανθρωπιστικών και θετικών / τεχνολογικών τµηµάτων από την οποία αναµένεται ότι θα προκύψουν άµεσα αλλά και µακροπρόθεσµα επιστηµονικά και κοινωνικο-οικονοµικά οφέλη. Προσφέρεται η δυνατότητα σε γνωστικό επίπεδο να διαµορφωθεί µία νέα µεθοδολογία εκπαίδευσης και µάθησης η οποία, συνθέτοντας στοιχεία από τη µεθοδολογία τόσο των κοινωνικών / ανθρωπιστικών όσο και των θετικών επιστηµών, θα προάγει και θα καλλιεργεί µία νέα φιλοσοφία απέναντι στον παραδοσιακό διαχωρισµό των θετικών και των κοινωνικών επιστηµών. Αυτό είναι ιδιαίτερα σηµαντικό διότι προωθείται η υπέρβαση παραδοσιακών διχοτοµήσεων που έθεταν µέχρι πρότινος φραγµούς στην ανάπτυξη και διάδοση της γνώσης. Πάντειο Πανεπιστήµιο Τµήµα Ψυχολογίας 8
Προσφέρεται η δυνατότητα σε επιστηµονικό επίπεδο να καταγραφούν οι βασικές αρχές και η µεθοδολογία σύζευξης και συν-λειτουργίας των θετικών και των θεωρητικών επιστηµών στον τοµέα των νέων τεχνολογιών και των επιδράσεών τους στο άτοµο και στις κοινωνικές σχέσεις, µε έµφαση στις σύγχρονες εναλλακτικές διαδικτυακές µορφές τους όπως είναι οι δυνητικές κοινότητες. Προσφέρεται η δυνατότητα σε επαγγελµατικό επίπεδο να καλυφθεί ένα σηµαντικό κενό στην εκπαίδευση επιστηµόνων ικανών να αντιλαµβάνονται τις νέες συνθήκες και κατευθύνσεις στον τοµέα της διαµόρφωσης επαγγελµατιών στο χώρο της πληροφορικής µε ικανότητα να συµβάλλουν ουσιαστικά στις επιστηµονικές και τεχνολογικές εξελίξεις, αντιλαµβανόµενοι τις νέες κοινωνικές και ψυχολογικές προκλήσεις µε σκοπό να έχουν διακριτό ρόλο και άποψη στη διαµόρφωση της νέας κοινωνίας της πληροφορίας. Στο βαθµό που ο κλάδος της πληροφορικής επεκτείνεται σε όλους τους τοµείς της κοινωνικής και οικονοµικής ζωής της χώρας µας και διαδραµατίζει σταδιακά έναν καθοριστικό ρόλο στην ευρύτερη ανάπτυξή της, δηµιουργούνται νέες και αυξηµένες ευθύνες για όσους υπηρετούν το συγκεκριµένο χώρο, καθώς θα πρέπει να αντιληφθούν ότι η αγορά εργασίας απαιτεί υψηλού επιπέδου τεχνικά εκπαιδευµένο επιστηµονικό δυναµικό επιφορτισµένο µε την επιπλέον ικανότητα να αναγνωρίζει τις επιπτώσεις της τεχνολογίας της πληροφορικής στη διαµόρφωση νέων κοινωνικών προτύπων. Θεωρούµε ότι δείκτες που επιβεβαιώνουν την χωρίς πρόβληµα, µελλοντική ένταξη των αποφοίτων του ΠΜΣ στην αγορά εργασίας είναι: η υψηλή ζήτηση σε επιστηµονικό δυναµικό που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της σύγχρονης ψηφιακής κοινωνίας θα αυξάνεται συνεχώς λόγω των αλλαγών που συντελούνται στη αγορά εργασίας. Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει να γίνει στο λεγόµενο ψηφιακό χάσµα, η επίλυση του οποίου αποτελεί προτεραιότητα σε ευρωπαϊκό επίπεδο από τα σχέδια δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης το υψηλό ποσοστό απορρόφησης σε εργασιακές θέσεις των αποφοίτων σε θέµατα εφαρµογών διαδικτύου και γενικότερα νέων τεχνολογιών υπηρεσιών η στροφή των οργανισµών και των φορέων του δηµοσίου προς την υιοθέτηση και εφαρµογή πρακτικών και εργαλείων των δυνητικών κοινοτήτων στο πλαίσιο της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης του ηλεκτρονικού εµπορίου. 4. Κόστος και χρηµατοδότηση Το ΠΜΣ δεν επιβάλλει δίδακτρα στους µεταπτυχιακούς φοιτητές καθόλη τη διάρκεια της λειτουργίας του. Από 01.05.2004.2004 έως 31.08.2008 το κόστος λειτουργίας καλύπτεται από το ΕΠΕΑΕΚ, αφού για το χρονικό διάστηµα από 01.09.2006 έως 31.08.2008 το ΠΜΣ έχει λάβει εκ νέου χρηµατοδότηση η οποία Πάντειο Πανεπιστήµιο Τµήµα Ψυχολογίας 9
καλύπτεται επίσης από το ΕΠΕΑΕΚ. Μετά τη λήξη του ΠΜΣ (31.08.2008) το ετήσιο κόστος θα καλυφθεί από τον Τακτικό Προϋπολογισµό των φορέων σύµπραξης, εθνικά και ευρωπαϊκά προγράµµατα και χορηγίες. Πάντειο Πανεπιστήµιο Τµήµα Ψυχολογίας 10
5. Πρόγραµµα µαθηµάτων Παρατηρήσεις: 1. Κάθε µάθηµα έχει σεµιναριακό χαρακτήρα. 2. Για τη διεξαγωγή κάθε µαθήµατος προβλέπονται: α) η πραγµατοποίηση 9 έως 12 εισηγήσεων β) η υλοποίηση και η συµµετοχή σε εργαστηριακές ή άλλες ασκήσεις, και γ) εξετάσεις. 3. Οι εξετάσεις µπορούν να είναι γραπτές ή προφορικές ή/και να αντικαθίστανται από εργασίες ή/και εργαστηριακές ασκήσεις. Το είδος των εξετάσεων αποφασίζεται σύµφωνα µε την κρίση του / της υπεύθυνου κάθε µαθήµατος ύστερα από έγκριση του ιευθυντή του ΠΜΣ. Α Εξάµηνο Τίτλος µαθήµατος Α1. υνητική Πραγµατικότητα. Βασικές Αρχές Ώρες ιδασκαλίας 3 ιδάσκων/ουσα Κωνσταντίνος Κοσκινάς Μάθηµα µε καθαρά εισαγωγικό χαρακτήρα, που αποσκοπεί στην αποσαφήνιση των κύριων θεωρητικών, φιλοσοφικών και εννοιολογικών ζητηµάτων που σχετίζονται µε το περιεχόµενο του όρου υνητική Πραγµατικότητα. Η υνητική Πραγµατικότητα αναλύεται όχι ως διαφορετική αλλά ως παράλληλη πραγµατικότητα σε σχέση µε την πραγµατική, δίνοντας θεωρητικά και µεθοδολογικά τη δυνατότητα να επεκτείνουµε τον προβληµατισµό µας για τις λύσεις των πραγµατικών προβληµάτων πέρα από αυτές που έχουµε ήδη δώσει, διαµορφώνοντας διαρκώς νέα ερωτήµατα προς απάντηση. Παράλληλα, γίνεται εννοιολογική αποσαφήνιση µεταξύ των όρων δυνητικό και εικονικό προσφέροντας στους φοιτητές τη δυνατότητα πληρέστερης κατανόησης και διαχείρισης των τεχνολογικών εφαρµογών εγκαθίδρυσης και διαχείρισης των υνητικών Κοινοτήτων. Τίτλος µαθήµατος Α2. Αρχές Γνωστικής Ψυχολογίας I Ώρες ιδασκαλίας 3 ιδάσκων/ουσα Σµαράγδα Καζή Βασικές γνωστικές λειτουργίες: Μάθηση (συνειρµικότητα, ενίσχυση, τροποποίηση συµπεριφοράς), Αντίληψη (οπτική και ακουστική αντίληψη, φυσικά χαρακτηριστικά του ερεθίσµατος), Προσοχή (εκτέλεση ταυτόχρονων έργων, επιδόσεις, εξάσκηση, αυτοµατισµός), Γλώσσα (σχέδιο παραγωγής, αποκωδικοποίηση πληροφοριών, επικοινωνία, γλώσσα και σκέψη). Το µάθηµα αυτό είναι απαραίτητο προκειµένου να εφοδιασθούν οι φοιτητές µε το κατάλληλο γνωσιο-θεωρητικό πλαίσιο κατανόησης του πολύπλοκου τρόπου µε τον οποίο κάθε άτοµο διαντιδρά µε το άλλο και επεξεργαζόµενο γνωστικά τις πληροφορίες που του παρέχει το περιβάλλον, κατασκευάζει τελικά τόσο την εικόνα και την άποψη που έχει για τον άλλο όσο και τη συµπεριφορά απέναντί του. Οι γνώσεις αυτές είναι απαραίτητες προκειµένου να γίνει κατανοητή η διαφορά στη γνωστική επεξεργασία και πρόσληψη που συντελείται στο υποκείµενο αναφορικά µε τον άλλο, όταν αυτός αποτελεί ένα βιολογικό σώµα ή µία δυνητική ύπαρξη (δυνητικό σώµα). Σκοπός του µαθήµατος είναι να παρουσιαστεί ο τρόπος µε τον οποίο προσλαµβάνουµε γνωστικά και Πάντειο Πανεπιστήµιο Τµήµα Ψυχολογίας 11
καταλαβαίνουµε τον άλλο, εφόσον µέσα από αυτές τις διεργασίες συντελείται η πετυχηµένη επικοινωνία των ατόµων. Πάνω σε αυτό το θεωρητικό πλαίσιο µπορεί να γίνει δυνατή στη συνέχεια η κατασκευή εφαρµογών και λογισµικού για την αποτελεσµατική συµµετοχή και διαντίδραση των ατόµων στις δυνητικές κοινότητες. Τίτλος µαθήµατος Α3. Κοινωνιολογία του Κυβερνοχώρου Ώρες ιδασκαλίας 3 ιδάσκων/ουσα Κωνσταντίνος Κοσκινάς & Μαρία Βλαχάδη Η µελέτη του κυβερνοχώρου στο πλαίσιο µιας κοινωνιολογικής προσέγγισης συνδέεται άµεσα µε την ευρεία ανάπτυξη της (δια)δικτυακής επικοινωνίας, η οποία µεταβάλλει ουσιαστικές πτυχές της κοινωνίας, της κοινότητας και της επικοινωνίας. Σκοπός του µαθήµατος είναι η µελέτη του βιωµένου χρόνου, χώρου και πολιτισµού σε ατοµικό και συλλογικό επίπεδο, της διαλεκτικής που διαµορφώνεται ανάµεσα στο τοπικό και το παγκόσµιο, των επιπτώσεων της online και offline κοινωνικότητας, της διαφορετικότητας των διαδικτυακών δυνητικών κοινοτήτων και των µελών τους. Παράλληλα, εξετάζονται θέµατα όπως το φύλο, η ηλικία, η ταυτότητα, η συµµετοχή, η γνώση, η ατοµική και συλλογική δράση κτλ. Ο κυβερνοχώρος, ως µία µορφή νέου κόσµου, νέου χώρου, κατασκευάζει ένα καινούργιο πλαίσιο ιδιόµορφων, δικτυακών κοινωνικών σχέσεων. Τα άτοµα κοινωνικοποιούνται, µαθαίνουν να συµπεριφέρονται και να λειτουργούν µέσα σε ένα καινούργιο πλαίσιο το οποίο αποβάλλει και απορρίπτει πολλές από τις έννοιες που χρησιµοποιούσε η νεοτερικότητα (χώρος, χρόνος, βιολογία). Στόχος του µαθήµατος είναι να εξοικειώσει τους φοιτητές µε αυτές τις καινούργιες αρχές συγκρότησης και λειτουργίας του κυβερνοχώρου, οι οποίες είναι απαραίτητες για τη διαµόρφωση και λειτουργία των δυνητικών κοινοτήτων. Τίτλος µαθήµατος Α4. Ψυχολογία του Κυβερνοχώρου Ώρες ιδασκαλίας 3 ιδάσκων/ουσα Ευαγγελία Κούρτη Στο µάθηµα γίνεται µια πρώτη προσέγγιση σχετικά µε τη θέση της ψυχολογίας (κοινωνική ή κλινική) στον κυβερνοχώρο. Αν και φαίνεται σαν σχήµα οξύµωρο, δεδοµένης της ενασχόλησης της ψυχολογίας µε τη µελέτη της συµπεριφοράς σε µια αντικειµενική πραγµατικότητα, η αναφορά σε ψυχολογικούς όρους αποτελεί καθηµερινή υπόθεση στις δυνητικές πραγµατικότητες. Κυρίως επικρατούν δύο απόψεις: η πρώτη είναι η µελέτη των επιπτώσεων της (υπερβολικής;) ενασχόλησης µε τον κυβερνοχώρο (Internet Addiction Disorder, Pathological Internet Use ή, πιο απλά, ιαταραχές της Επικοινωνίας) ενώ η δεύτερη, πιο θεωρητική και λιγότερο εφαρµοσµένη, είναι η αιχµή του δόρατος σχετικά µε τις νέες τεχνολογίες. Η πρώτη άποψη ασχολείται κυρίως κλινικά µε την διαφυγή από την πραγµατικότητα και το ελαττωµένο ενδιαφέρον για τις πραγµατικές καταστάσεις που παρουσιάζουν κάποιοι χρήστες του κυβερνοχώρου όταν η σχέση τους µε τον κυβερνοχώρο αρχίζει να γίνεται κοινωνικά δυσλειτουργική. Η δεύτερη άποψη, και η πιο ενδιαφέρουσα, µελετά τη συµπεριφορά σε σχέση µε τις δυνατότητες αλλά και τους περιορισµούς που αναπόφευκτα θέτει ο κυβερνοχώρος. Πάντειο Πανεπιστήµιο Τµήµα Ψυχολογίας 12
Η επικοινωνία, η έννοια της παρουσίας, η δυναµική των οµάδων, η ταυτότητα, η ηγεσία, η επιρροή και η συµµόρφωση όπως και άλλες κλασσικές έννοιες τις κοινωνικής ψυχολογίας, αποκτούν διαφορετικό νόηµα και σηµασία τόσο για τους κοινωνικούς δράστες όσο και για τις κοινωνικές οµάδες σε ένα κόσµο που ασπάζεται όλο και περισσότερο την κοινωνία της πληροφορίας. Σκοπός του µαθήµατος είναι η κατανόηση τόσο των ψυχολογικών αρχών συµµετοχής σε ατοµικό επίπεδο στον κυβερνοχώρο (συµπληρώνοντας την κοινωνιολογική προσέγγιση η οποία προσφέρει την κατανόηση της συµµετοχής στον κυβερνοχώρο σε συλλογικό επίπεδο) όσο και την αναγνώριση των παθολογικών καταστάσεων ενασχόλησης µε αυτόν και το συνακόλουθο εγκλωβισµό σε φαντασιακές καταστάσεις αποφυγής της πραγµατικότητας. Οι δυνητικές κοινότητες παρότι αποτελούν ένα γόνιµο τρόπο συνύπαρξης και επικοινωνίας παράλληλα προσφέρουν άλλοθι σε παθολογικές καταστάσεις ατόµων τα οποία µε τον τρόπο αυτό αναζητούν διέξοδο σε προσωπικά προβλήµατα. Θα πρέπει συνεπώς οι καταστάσεις αυτές, αν προκύψουν ως ενδεχόµενο, να αποτελέσουν αντικείµενο διαχείρισης από ειδικούς και αυτό το κενό έρχεται να καλύψει αυτό το µάθηµα. Τίτλος µαθήµατος Α5. Εισαγωγικά Θέµατα WWW (World Wide Web) Ώρες ιδασκαλίας 2 ιδάσκων/ουσα Iωάννης Γαροφαλάκης Το µάθηµα αποτελεί µια εκτεταµένη εισαγωγή στις έννοιες που διέπουν τα δίκτυα µε έµφαση στον Παγκόσµιο Ιστό και αποσκοπεί στη δυνατότητα κατανόησης βασικών εννοιών, διαδικασιών και της τεχνολογίας που ενσωµατώνεται στο διαδίκτυο. Σκοπός είναι η εκµάθηση του τρόπου λειτουργίας του Ιστού µέσω των πρωτοκόλλων που τον απαρτίζουν και η εξοικείωση µε τους µηχανισµούς του και τον τρόπο πλοήγησης και συµπεριφοράς των κυβερνοπολιτών. Έµφαση δίνεται στους τρόπους διεξαγωγής της επικοινωνίας µέσω web και στις διαφορετικές παραλλαγές αυτών που συντελούν στη δηµιουργία δυνητικών κοινοτήτων στο web, καθότι αυτοί οι τρόποι είναι που καθορίζουν τα µοτίβα συµπεριφοράς των χρηστών. Βαρύτητα δίνεται επίσης και στην αλληλεπίδραση του ανθρώπινου παράγοντα µε το web και τις εφαρµογές που το συνοδεύουν και στα προβλήµατα που πιθανόν να ανακύπτουν από τη χρήση τους. Αναπόσπαστο κοµµάτι του µαθήµατος αποτελεί η µελέτη των ζητηµάτων που ανακύπτουν σε ότι αφορά την ασφάλεια, την προστασία των πνευµατικών δικαιωµάτων και της ιδιωτικής φύσης στον Ιστό και στις δυνητικές του κοινότητες. Περιοχές του µαθήµατος αποτελούν: Ιστορική αναδροµή & θεµελιώδεις έννοιες Πρωτόκολλα (HTTP, TCP/IP, HTML) Πλοήγηση και αναζήτηση πληροφορίας. Επικοινωνία µέσω WWW (e-mail, chatrooms) & δικτυακές κοινότητες (e-groups, mailing lists) Μέθοδοι κατασκευής ιστοσελίδων (εισαγωγή) Αλληλεπίδραση ανθρώπου µε το web Πνευµατικά δικαιώµατα, προστασία ιδιωτικότητας Πάντειο Πανεπιστήµιο Τµήµα Ψυχολογίας 13
B Εξάµηνο Τίτλος µαθήµατος Β1. Αρχές υνητικής Οργάνωσης Ώρες ιδασκαλίας 3 ιδάσκων/ουσα Γεώργιος Αλεξιάς Το µάθηµα έχει ως κύριο σκοπό την παροχή των απαραίτητων γνώσεων για την κατανόηση του οργανωτικού µορφώµατος. Αναφορά γίνεται αρχικά στον εννοιολογικό προσδιορισµό της οργάνωσης ως αποτέλεσµα του ορθολογικού τρόπου κατανόησης και διαχείρισης του περιβάλλοντος του ανθρώπου. Βασικά χαρακτηριστικά του νεοτερικού τρόπου οργάνωσης των δυτικών κοινωνιών είναι η ορθολογικότητα, η ιεραρχία, το κανονιστικό πλαίσιο, η εξουσία, οι τυποποιηµένες σχέσεις και ο κυρίαρχος ρόλος του χώρου και του χρόνου για την κατανόηση και λειτουργία κάθε επιµέρους οργάνωσης. Η δυνητική οργάνωση έρχεται να αναθεωρήσει τις περισσότερες από αυτές τις αρχές (κανονιστικότητα, τυποποίηση σχέσεων, προσωπικές επαφές κλπ.), ανατρέποντας τη σηµαντικότητα του χώρου και του χρόνου. Ενώ παραδοσιακά προκειµένου κάποιος να µελετήσει την οργάνωση έπρεπε να απαντήσει σε ερωτήµατα όπως που βρίσκεται η οργάνωση και σε τι χρόνους λειτουργεί, η δυνητική οργάνωση, µε κλασικό παράδειγµα τις δυνητικές κοινότητες, µπορεί να λειτουργήσει πέρα και πάνω από τα σύνορα και τον προσδιορισµό του χώρου και ανεξάρτητα από το χρόνο, εφόσον άτοµα από διαφορετικές περιοχές, µε διαφορετικό ωρολογιακό χρόνο (νύχτα) µπορούν να συνυπάρχουν και να επικοινωνούν µε χρήστες που κινούνται σε διαφορετικούς χρόνους (π.χ. µεσηµέρι). Το µάθηµα στοχεύει στο να αναδείξει την προβληµατική η οποία αναπτύσσεται στην οργανωτική θεωρία αναφορικά µε την κριτική που ασκείται στον παραδοσιακό τρόπο κατανόησης του οργανωτικού φαινοµένου λόγω της λειτουργίας της δυνητικής οργάνωσης. Με τον τρόπο αυτό αναδεικνύονται τα βασικά χαρακτηριστικά της δυνητικής οργάνωσης τα οποία είναι απαραίτητα για όποιον θέλει να µελετήσει, να κατανοήσει και να διαχειριστεί τις δυνητικές κοινότητες, όχι απλώς ως µορφή δικτυακής συνύπαρξης, αλλά ως τρόπου οργάνωσης επιµέρους κοινωνικών, επιχειρηµατικών και οργανωσιακών σχέσεων. Τίτλος µαθήµατος Β2. Αρχές Γνωστικής Ψυχολογίας ΙΙ Ώρες ιδασκαλίας 3 ιδάσκων/ουσα Σταυρούλα Σαµαρτζή Ανώτερες γνωστικές λειτουργίες: Μνήµη (εργαζόµενη µνήµη: δυνατότητες περιορισµοί, µακρόχρονη µνήµη: διασυνδεσιολογική προσέγγιση, µοντέλα PDP), Αναπαραστάσεις (είδη αναπαραστάσεων, κατασκευή της γνώσης, νοεροί χάρτες, νοερή περιστροφή, µοντέλα PDP), Σκέψη και λύση προβληµάτων (χαρακτηριστικά της ανθρώπινης σκέψης, επεξεργασία της πληροφορίας, στρατηγικές επίλυσης, αλγοριθµικές ευρετικές µέθοδοι, νοερές τάσεις, λήψη απόφασης), οι οποίες επεκτείνουν σε υψηλότερο επίπεδο τις γνώσεις που παρέχονται στο µάθηµα Αρχές Γνωστικής Ψυχολογίας Ι. Πάντειο Πανεπιστήµιο Τµήµα Ψυχολογίας 14
Τίτλος µαθήµατος Β3. Ιστορία και Θεωρία υνητικών Κοινοτήτων. Κουλτούρες και Πολιτισµοί Ώρες ιδασκαλίας 3 ιδάσκων/ουσα Γεώργιος Βαρδάγγαλος Το µάθηµα έχει ως βασικό άξονα τη µελέτη της διαµόρφωσης µιας νέας συλλογικότητας στο πλαίσιο του κυβερνοχώρου, εκείνη της δυνητικής κοινότητας. Σκοποί του µαθήµατος είναι η θεωρητική κατανόηση των δυνητικών κοινοτήτων, η ιστορική, κριτική και πολιτισµική ανάλυση των γνωρισµάτων της online κοινωνικής διαντίδρασης, καθώς επίσης και ζητήµατα ταυτότητας, συµπεριφοράς, συµµετοχής, διαχείρισης και εξουσίας στο χώρο των δυνητικών κοινοτήτων, τόσο σε ατοµικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο, ενώ αναφορά γίνεται στην ιστορική διάσταση εµφάνισης των δυνητικών κοινοτήτων, παρουσιάζοντας τον τρόπο λειτουργίας των πρώτων τέτοιων κοινοτήτων, αναδεικνύοντας εν τέλει τόσο τα προβλήµατα που συνάντησαν στη λειτουργία τους όσο και την εξέλιξή τους. Από αυτή την άποψη, οι δυνητικές κοινότητες αντιµετωπίζονται ως ένας νέος τύπος κοινωνικής οργάνωσης, ένα νέο κοινωνικό µόρφωµα το οποίο έχει ως βάση την άµεση και ενεργή επαφή των ανθρώπων διαµεσολαβηµένη πάντα από Η/Υ και δίκτυα επικοινωνίας µέσα από πολλαπλές ιδιότητες: ως χρήστες (user), ως πολίτες (e-citizen), ως αγοραστές / καταναλωτές (e-customer), ως παίκτες (egamer), κτλ. Ταυτόχρονα, η ανάπτυξη της διαδικτυακής επικοινωνίας και αλληλόδρασης επιφέρει σηµαντικές αλλαγές σε επιµέρους πτυχές της κοινωνίας και των ανθρώπινων σχέσεων, επιφέρει µε άλλα λόγια, αλλαγές και διαφοροποιήσεις στην ίδια την κουλτούρα των ανθρώπων. Στις δυνητικές κοινότητες µπορούµε να παρατηρήσουµε την ανάδειξη µιας νέας κουλτούρας, µε έναν διττό µάλιστα τρόπο: αφενός µέσα από την ολοένα και πιο έντονη είσδυση της τεχνολογίας στην καθηµερινότητα των ανθρώπων, και αφετέρου µέσα από την ίδια τη συµµετοχή των ατόµων στις δυνητικές κοινότητες και την κοινωνικότητα που αναπτύσσει µέσα σε αυτές. Αυτή η νέα κοινωνικότητα µας υποχρεώνει να αναπτύξουµε µία σειρά από θεωρητικά και µεθοδολογικά εργαλεία προκειµένου να περιγράψουµε, να αναλύσουµε και να προσεγγίσουµε από κριτική και παράλληλα κοινωνιο-ψυχολογική οπτική µεταβολές που έχουν να κάνουν µε τους τρόπους πρόσληψης του χώρου και του χρόνου, µε τη διαλεκτική του τοπικού και του παγκόσµιου, µε την ανάληψη δράσης σε ατοµικό και συλλογικό επίπεδο και τις µορφές που µπορεί να λάβει αυτή η δράση, εν ολίγοις, µε τη συγκρότηση της κουλτούρας κάθε δυνητικής κοινότητας και ενός τεχνο-πολιτισµού καθώς επίσης και των συνεπειών που αυτές επιφέρουν. Το µάθηµα, εποµένως, αποσκοπεί: α) στη διαµόρφωση µίας ενιαίας θεωρητικής βάσης απέναντι σε ζητήµατα κουλτούρας, όπως αυτή προκύπτει µέσα από τις παραδοσιακές εθνο-µεθοδολογικές και ανθρωπολογικές θεωρίες, β) στη µελέτη διαδικτυακών περιβαλλόντων και του τρόπου λειτουργίας τους, γ) στην ανάπτυξη και κατανόηση βασικών εννοιών όπως: χρόνος, χώρος, κυβερνοχώρος, κυβερνοχρόνος, ταυτότητα, online / offline Πάντειο Πανεπιστήµιο Τµήµα Ψυχολογίας 15
παρουσία, ηθική, εθνότητα, γλώσσα, κουλτούρα, κυβερνοκουλτούρα, πολιτισµός, τεχνο-πολιτισµός, δ) στην κατανόηση της σχέσης / διαφοράς ανάµεσα στις real time παραδοσιακές κοινότητες και τις δυνητικές κοινότητες σε επίπεδο κουλτούρας. Ιδιαίτερη αναφορά θα γίνει στις έννοιες της οπτικοποίησης (visualization) και δυνητικοποίησης (virtualization). Τίτλος µαθήµατος Β4. Κυβερνοπολιτική. Από τη ηµοκρατία στην Ηλεκτρονική ηµοκρατία Ώρες ιδασκαλίας 3 ιδάσκων/ουσα Αλέξανδρος Ξενάκης Το µάθηµα αποσκοπεί: αφενός να θέσει τον προβληµατισµό σχετικά µε τις προοπτικές της ηµοκρατίας µέσα στο πλαίσιο του ιαδικτύου, και αφετέρου να εξετάσει αν αυτό που εδώ και λίγο καιρό έχει εµφανιστεί στο επίπεδο της άσκησης πολιτικής υπό τον τίτλο ηλεκτρονική δηµοκρατία ( electronic democracy ή cyber-democracy ) µπορεί να αποτελέσει µια µορφή απάντησης ή διεξόδου στα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν οι κλασικού τύπου δηµοκρατικές διαδικασίες. Από αυτή την άποψη, γίνεται µια σύντοµη εννοιολογική αναδροµή της ηµοκρατίας ξεκινώντας από την Αρχαία Ελλάδα και φτάνοντας στο σήµερα. Στην συνέχεια αφού αποτυπωθεί επαρκώς η έννοια της ψηφιακής δηµοκρατίας και οι σηµαντικότερες άξονες της παρατίθεται αναλυτικά οι υποσχέσεις που αυτή ενσωµατώνει (Μαζική και ενεργός συµµετοχή, συµµετοχή σε όλα τα στάδια άσκησης πολιτικής κ.λπ.). ίνονται µια σειρά από προϋποθέσεις υλοποίησης όπως θέµατα που σχετίζονται µε υποδοµές και προσβασιµότητα, θεσµικές και νοµικές παρεµβάσεις, Μηχανισµοί ασφάλειας και εµπιστοσύνης, αλλαγή νοοτροπίας και ενεργοποίηση κ.α. και παρουσιάζονται αναλυτικά προβλήµατα και προκλήσεις (ψηφιακό χάσµα, δικαιώµατα των πολιτών και δηµοκρατικές αρχές, η ανεξαρτησία των διαµεσολαβητών, η εγγενής ασυδοσία του διαδικτύου και η επιβολή της νοµιµότητας κ.λπ.). Θα αναδειχθούν οι διαφορετικές κατηγορίες εφαρµογών ψηφιακής δηµοκρατίας όπως π.χ. η Ηλεκτρονική Ψηφοφορία (Electronic Voting). Τέλος θα δοθούν εφαρµογές ψηφιακής δηµοκρατίας από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη µε αναφορά στην Ευρωπαϊκή πολιτική και δράση και θα παρουσιαστούν και οι ελληνικές προσπάθειες για συµµετοχή στην Ψηφιακή ηµοκρατία. Τίτλος µαθήµατος Β5. Θεωρία και Τεχνολογία ικτύων Επικοινωνίας και ιαδικτύου Ώρες ιδασκαλίας 2 ιδάσκων/ουσα Iωάννης Γαροφαλάκης Το µάθηµα έχει στόχο την εµπέδωση των τεχνολογικών εννοιών και των τεχνολογιών που συναποτελούν το ιαδίκτυο και είναι απαραίτητες για την ύπαρξή του και την κατασκευή και λειτουργία εφαρµογών σε αυτό. Το µάθηµα αυτό αποτελεί τον πυρήνα της τεχνολογικής κατάρτισης παρέχοντας το αναγκαίο υπόβαθρο σε επίπεδο εννοιών και πρακτικής κατάρτισης. Η κατασκευή ιστοσελίδων αποτελεί ένα από τα κύρια αντικείµενα της ύλης του Πάντειο Πανεπιστήµιο Τµήµα Ψυχολογίας 16
µαθήµατος τόσο σε βασικό όσο και σε προχωρηµένο επίπεδο µε την εκµετάλλευση όλων των διαθέσιµων τεχνολογιών (ASP, CSS). Κατά κύριο λόγο όµως γίνεται εκτεταµένη παρουσίαση των αναγκαίων τεχνικών και τεχνολογιών που χρησιµοποιούνται ως τεχνολογικό υπόβαθρο για την ανάπτυξη ιστοτόπων, ικανών να παρέχουν την απαραίτητη λειτουργικότητα για τη δηµιουργία και υποστήριξη των δικτυακών δυνητικών κοινοτήτων, δίνοντας έµφαση σε λειτουργίες επικοινωνίας και ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Σε αυτό το πνεύµα καλύπτονται από την ύλη θέµατα ορθής ανάπτυξης, µε τη χρήση παραδειγµάτων και µε βαρύτητα στη διαλειτουργικότητα και την ασφάλεια. Εισαγωγικές έννοιες (HTML, HTTP, Java, Javascript) Προγραµµατισµός σε HTML Scripting Νέες τεχνολογίες: έµφαση στις τεχνολογίες/πρωτόκολλα για την υλοποίηση: τρόπων επικοινωνίας (chat, fora) και e-democracy, e- government. Γ Εξάµηνο Τίτλος µαθήµατος Γ1. Αλληλεπίδραση Ανθρώπου-Μηχανής και Ηλεκτρονικές Μαθησιακές Κοινότητες (e-learning) Ώρες ιδασκαλίας 2 ιδάσκων/ουσα Σπύρος Συρµακέσης & Μαρία Ρήγκου Η αλληλεπίδραση ανθρώπου-υπολογιστή έχει επανειληµµένα χρησιµοποιηθεί κατά ποικίλους τρόπους, είτε ως παρελκόµενο άλλοθι της τεχνολογίας, είτε ως παρακλάδι των γνωσιακών / ανθρωποκεντρικών επιστηµών σε µία προσπάθεια να επεκτείνουν τον κύκλο επιρροής τους προς το απειλητικά επεκτεινόµενο πεδίο δράσης των θετικών. Αναγνωρίζοντας την αξία και σηµαντικότητα των δύο άκρων ερευνά τρόπους να τα ενώσει αρµονικά, έξυπνους τρόπους και αποδοτικούς που θα κάνουν την τεχνολογία εύκολη και ευχάριστη. Στο πρώτο µέρος του µαθήµατος αναπτύσσονται οι αρχές και οι µεθοδολογίες για την εδραίωση της ευχρηστίας στην επικοινωνία του ανθρώπινου παράγοντα µε διαδραστικά υπολογιστικά συστήµατα, µε έµφαση στα συστήµατα Κυβερνοχώρου. Σκοπός είναι η κατανόηση και εµπέδωση των καλών πρακτικών για την σχεδίαση και υλοποίηση εύχρηστων υπολογιστικών συστηµάτων. Ο δεύτερος άξονας του µαθήµατος στοχεύει στην ανάλυση της αλληλεπίδρασης του ανθρώπινου παράγοντα µε διαδικτυακά υπολογιστικά µέσα µε σκοπό την Εκπαίδευση από Απόσταση, µε τον ταυτόχρονο σχηµατισµό δυνητικών κοινοτήτων. Σε αυτά τα πλαίσια παρουσιάζονται οι υπάρχουσες πρακτικές και οι τεχνικές που υποστηρίζουν την ΕαΑ (Προσαρµοστικά υπερµέσα, Ευφυή συστήµατα) Εισαγωγή στην επικοινωνία ανθρώπου-υπολογιστή Γνωσιακές αναφορές Αρχές σχεδιασµού διαδραστικών µοντέλων Αξιολόγηση σχεδιασµού Αξιολόγηση της Υλοποίησης Οικογένεια µοντέλων GOMS Παιδαγωγικές θεωρίες Η µαθησιακή διαδικασία στην εκπαίδευση από απόσταση (ΕαΑ) Πάντειο Πανεπιστήµιο Τµήµα Ψυχολογίας 17
Ο ρόλος της κοινότητας στη µάθηση και η διαµόρφωση διαδικτυακών κοινοτήτων στην ΕαΑ Υπάρχοντα µέσα διδασκαλίας Παρουσίαση των υπαρχόντων τεχνολογιών Παρουσίαση προϊόντων και µεθοδολογιών ανάπτυξης (προσαρµοστικά υπερµέσα, ευφυή συστήµατα διδασκαλίας). Τίτλος µαθήµατος Γ2. Αλγοριθµικές Τεχνικές και Εφαρµογές της Θεωρίας των Παιγνίων σε ίκτυα Επικοινωνιών & στο ιαδίκτυο Ώρες ιδασκαλίας 2 ιδάσκων/ουσα Παύλος Σπυράκης & Χρήστος Μανωλόπουλος Αντικείµενο του µαθήµατος είναι η εισαγωγή εννοιών στρατηγικής διαντίδρασης και η εργαλειακή τους χρήση για την κατανόηση σχηµατισµού τάσεων και οµάδων από την επίδραση και αλληλεπίδραση µε τεχνολογικά περιβάλλοντα. Είδη παιγνίων Ισορροπία Ισορροπία Nash Shapley value ηµοπρασίες Vickrey Σχεδιασµός µηχανισµών και το τίµηµα της αναρχίας Λοιπά επιλεγµένα θέµατα. Τίτλος µαθήµατος Γ3. Αναπαράσταση Γνώσης Ώρες ιδασκαλίας 2 ιδάσκων/ουσα Ιωάννης Χατζηλυγερούδης & Κωνσταντίνος Κουτσογιάννης Σκοπός του µαθήµατος είναι σε πρώτο στάδιο να παρέχει τις αναγκαίες θεωρητικές βάσεις για την κατανόηση των αρχών που διέπουν την αναπαράσταση γνώσεων και δοµών στον χώρο του διαδικτύου. Για το σκοπό αυτό γίνεται µιααρχική επισκόπηση των µοντέλων αναπαράστασης γνώσης και των µεθόδων συλλογισµού µε τη χρήση Κατηγορηµατικού Συλλογισµού. Με δεδοµένη την ανάγκη για υποστήριξη εφαρµογών διαχείρισης δυνητικών κοινοτήτων αναπτύσσονται σε βάθος θέµατα από το χώρο των έµπειρων συστηµάτων και των ευφυών συστηµάτων. Το µάθηµα συνοδεύεται από παρουσίαση των βασικών εργαλείων για τη διαχείριση έµπειρων συστηµάτων και την κατασκευή σηµασιολογικών δικτύων (CLIPS, PROTΙGΙ). Επιλεγµένα εισαγωγικά και προχωρηµένα θέµατα σχετικά µε µοντέλα & τρόπους αναπαράστασης γνώσης Έµπειρα συστήµατα Ευφυή συστήµατα Σηµασιολογικά δίκτυα. Τίτλος µαθήµατος Γ4. υνητική Πολιτική Επικοινωνία. Θεωρία και Πράξη Ώρες ιδασκαλίας 3 ιδάσκων/ουσα Σπύρος Αρσένης Πάντειο Πανεπιστήµιο Τµήµα Ψυχολογίας 18
Το µάθηµα αφορά στη διερεύνηση και µελέτη των σύγχρονων µορφών και τρόπων άσκησης της πολιτικής επικοινωνίας όπως αυτές διαµεσολαβούνται και επηρεάζονται από τις νέες τεχνολογίες. Ιδιαίτερη έµφαση δίνεται στο πέρασµα από το επίπεδο διερεύνησης της πολιτικής επικοινωνίας µε κλασικούς όρους (κλασικές προσεγγίσεις, έντυπα και παραδοσιακά ηλεκτρονικά µέσα επικοινωνίας) σε περισσότερο άµεσες και αδιαµεσολάβητες ή µη µορφές άσκησης της πολιτικής επικοινωνίας και, κατ επέκταση, της πολιτικής πράξης στο χώρο του διαδικτύου. Στο µάθηµα γίνεται εισαγωγή στα θέµατα Ηλεκτρονικής ιοίκησης και ιακυβέρνησης. Αρχικά δίνονται εκτενείς εννοιολογικές αναφορές για την Ηλεκτρονική ιακυβέρνηση (Οι σύγχρονες προκλήσεις για τη ιοίκηση, Βασικά Χαρακτηριστικά Ηλεκτρονικής ιακυβέρνησης, Η µετάβαση στο Ηλεκτρονικό Κράτος) και στην συνέχεια παρουσιάζονται οι διαφορετικές κατηγορίες Πληροφοριακών Συστηµάτων της σύγχρονης ιοίκησης (Βασικές Έννοιες Πληροφοριακών Συστηµάτων, Εσωτερικά Πληροφοριακά Συστήµατα, Εξωστρεφή Πληροφοριακά Συστήµατα Συστήµατα, Συστήµατα ιαχείρισης Ροών Εργασίας και Εγγράφων). Αναλύονται κρίσιµα θέµατα για την ανάπτυξη σύγχρονων δοµών Ηλεκτρονικής ιοίκησης όπως π.χ. το Γενικό Μεθοδολογικό Πλαίσιο ιοίκησης και Παρακολούθησης Έργων Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) και δίνεται εκτενής παρουσίαση των απαιτήσεων ασφάλειας ηλεκτρονικών συναλλαγών καθώς επίσης και οι βασικές τεχνολογίες που έχουν αναπτυχθεί για την ικανοποίηση των απαιτήσεων αυτών (Κρυπτογραφία, Ψηφιακή Υπογραφή, Ψηφιακά Πιστοποιητικά, Secure Socket Layer (SSL), Secure Electronic Transactions (SET)). Έµφαση δίνεται στις πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη διαµόρφωση της πορείας προς την Ηλεκτρονική ιακυβέρνηση. Τέλος, ταξινοµούνται οι Βέλτιστες Πρακτικές Ηλεκτρονικής ιακυβέρνησης που παρουσιάστηκαν σε Ευρωπαϊκές ιασκέψεις και σκιαγραφείται το µέλλον της Ηλεκτρονικής ιακυβέρνησης σε Ευρωπαϊκό και ιεθνές Επίπεδο. Τίτλος µαθήµατος Γ5. Ο υνητικός Άλλος : Το υνητικό Σώµα Ώρες ιδασκαλίας 3 ιδάσκων/ουσα Γεώργιος Αλεξιάς Η διαµόρφωση ενός πλαισίου επαφής ανάµεσα σε άνθρωπο και µηχανή (human-machine interaction), όπου το ένα είναι η µηχανική-εργαλειακή επέκταση και συµπλήρωση του άλλου, αποτελεί το πλαίσιο µιας νέας θεώρησης του ίδιου του ανθρώπινου σώµατος. Το σώµα στη φυσική και κοινωνική του διάσταση αναθεωρείται ριζικά µέσα από µία διαλεκτική και άρα συγκρουσιακή σχέση µε τη µηχανή. Ζητήµατα όπως η νέα ανθρωπο-µηχανική υποκειµενικότητα, η διαµόρφωση και η διαχείριση της σεξουαλικότητας και της ταυτότητας ως προς το φύλο (gender identity), η µηχανική προσθετική, η τεχνο-φιλοσοφική κατασκευή του δυνητικού σώµατος και η δυνητική ιατρική, αποτελούν ορισµένους άξονες ανάλυσης και µελέτης του συγκεκριµένου µαθήµατος. Ο δυνητικός άλλος αποτελεί το άτοµο το οποίο βρίσκεται απέναντι από το χρήστη και µε το οποίο έχει επαφή και επικοινωνία. Το ζήτηµα του δυνητικού σώµατος επαναφέρει στο προσκήνιο την ανάγκη αναθεώρησης του Καρτεσιανού τρόπου πρόσληψης του ατόµου ως βιολογική ορθολογικά Πάντειο Πανεπιστήµιο Τµήµα Ψυχολογίας 19
σκεπτόµενη υπόσταση. Η δυνατότητα κατασκευής νέων ευέλικτων, πολλαπλών ταυτοτήτων, µέσω των οποίων συµµετέχει κάποιος στις δυνητικές κοινότητες ανατρέπει τη σηµαντικότητα και τον προσδιοριστικό ρόλο του φύλου, της εθνότητας και των υπόλοιπων παραδοσιακών αρχών για τον καθορισµό του υποκειµένου (χρώµα, γεωγραφική θέση κ.τ.λ.), κατασκευάζοντας εν τέλει ένα νέο υποκείµενο το δυνητικό το οποίο µπορεί να συµµετέχει απρόσκοπτα και ανεξέλεγκτο από περιθώρια και σύνορα στις δυνητικές κοινότητες. Η έννοια του δυνητικού σώµατος προβάλλοντας αυτή τη λογική στο ανθρώπινο σώµα επιχειρεί την κατανόηση του τρόπου λειτουργίας του δυνητικού. Εξάµηνο Τίτλος µαθήµατος 1. Ηλεκτρονική ηµοκρατία (E-Citizenship, E-Voting, E-State) Ώρες ιδασκαλίας 2 ιδάσκων/ουσα Βασίλειος Τριανταφύλλου Η διαµόρφωση µιας νέας πολιτικής συνείδησης και συλλογικότητας συστήνεται και ταυτόχρονα διαµορφώνεται µέσα από τις εφαρµογές της ηλεκτρονικής δηµοκρατίας µε σκοπό την ανταλλαγή απόψεων / θέσεων πάνω σε ζητήµατα της τρέχουσας θεµατολογίας (agenda) και την ανάληψη πρωτοβουλιών µε κοινωνικό και πολιτικό περιεχόµενο. Οι πρακτικές της ηλεκτρονικής δηµοκρατίας δεν στοχεύουν στην αντικατάσταση των ήδη υπαρχόντων παραδοσιακών πολιτικών πρωταγωνιστών (κράτος, κόµµατα, οµάδες πίεσης, ψηφοφόροι κτλ.), αλλά αντίθετα, µέσα από την αξιοποίηση των τεχνολογιών της επικοινωνίας και της πληροφορίας, επιχειρούν να εκφράσουν έναν καινοτόµο πολιτικό λόγο και µία αντίστοιχη πολιτική δράση. Το άτοµο-πολίτης αποκτά πλέον µία νέα δυναµική ταυτότητα, εκείνη του ηλεκτρονικού πολίτη (ecitizen) µέσα από την οποία έχει τη δυνατότητα µε πολύ πιο άµεσο, ενεργό και γρήγορο τρόπο να εκφράσει τις πολιτικές του θέσεις και απόψεις, να ασκήσει κριτική και να επηρεάσει τα κέντρα λήψης αποφάσεων χρησιµοποιώντας µία σειρά από διαδικτυακά εργαλεία: ταχυδροµικές λίστες (mailing lists), πολιτικούς δικτυακούς τόπους µε σκοπό τη διεξαγωγή ερευνών (e-surveys), δηµοσκοπήσεων (e-polls) και δηµοψηφισµάτων (e-voting), τη χρήση και λειτουργία ειδικού λογισµικού για τη διεξαγωγή συζητήσεων και την ανταλλαγή µηνυµάτων µέσα από ηλεκτρονικά κανάλια (online chat, fora κ.τ.λ.), τη χρησιµοποίηση τεχνικών computer graphics για τη διάδοση και διαφήµιση πολιτικών µηνυµάτων κτλ. Αντίστοιχη είναι η αξιοποίηση του ιαδικτύου και από την πλευρά των θεσµοποιηµένων πολιτικών φορέων, οι οποίοι βλέπουν τον συγκεκριµένο χώρο ως έναν άµεσα προσβάσιµο και αποτελεσµατικό τρόπο ώστε να προβάλλουν τις ιδέες και τις απόψεις τους, να συλλέξουν ψηφοφόρους και να αυξήσουν, τελικά, την εκλογική τους δύναµη. Με τον τρόπο αυτό αναδεικνύεται η σφαίρα της ηλεκτρονικής πολιτικής (e-politics) ως ένας δηµόσιος χώρος όπου κυρίαρχα στοιχεία είναι η αµεσότητα της ανταλλαγής των µηνυµάτων, η δυνατότητα για ελεύθερη έκφραση οποιασδήποτε πολιτικής τοποθέτησης, η τεχνολογική δυνατότητα σχεδιασµού και υλοποίησης πολιτικών ενεργειών και η δηµιουργία ενός δυνητικού πολιτικού κυκλώµατος ανάµεσα στις δυνητικές πολιτικές κοινότητες, τους Πάντειο Πανεπιστήµιο Τµήµα Ψυχολογίας 20