ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΡΝΑΛΗΣ Η ΑΛΗθΙΝΗ ΑΠΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ ΕΙ ΚΟΝΟΓΡΑΦΗ ΣΗ rιαννησ Ρ/ΤΣΟΣ ΚΕΔΡΟΣ
ΓΕΝΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ Μ. ΓΕΡΟΥΛΑΝΟΥ 15 & Ι. ΠΑΓΚΑ - ΑθΗΝΑI '. ΤΗΛ. ΚΕΝΤΡΟΝ 66 Ι. 2 Ι Ι -2 Ι 5
ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΡΝΑΛΗΣ Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΑΠΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ ΙΊΑΝ ΝΗ ΡΙΤΣΟΥ ΕΒΔΟΜΗ ΕΚΔΟΣΗ ΚΕΔΡΟΣ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΗΣ ((ΑΛΗΘΙΝΗΣ ΑΠΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ» 'Ε θ ι -Δ ι λ " Ι " πι υμια του ασκα ου: να εικονογραφησω το εργο του. Πώς θα μπορούσα ν' άρνηθώ. Άλλα και πώς ν' άνταποκριθώ; Δέν ειμαι ζωγράφος παρ' δτι άπ' τα πρώτα παιδικά μου χρ6νια άσχολούμαι μέ τη ζωγραφικη στα δ ι α λ ε ί μ μ α τ α τής συγγραφικής δουλειάς Α \ μου. υτο το «στα 'δ ια λ ειμματω) ' δλ η ωνει ' κα θ" αρα τον άνεύθυνο ερασιτεχνισμό αυτής μου τής άσχολίας. "Αλλωστε και μεγάλος ζωγράφος να είμουν πάλι θα δίσταζα ~α εικονογραψήσω αυτό τό αριστούργημα τής νεοελληνικijς πεζογραφίας δπου αίσθημα στ6χαση λόγος δένονται σέ μια μοναδική άδιάσπαστη έν6τητα. Στην ((' Αληθινη 'Απολογία τού Σωκράτη)) δπως και σέ δλο τό έργο τού Βάρναλη ποιητικό και πεζ6 ή γλώσσα ειναι τ6σο νευρώδης άκριβόλογη καίρια π α- ι 'δ'" " \ " Ρ α σ τ α τ ι κ η που εν εχει αναγκη απο καμμιαν εικαστικη επικουρία άπα καμμιαν άλλη π αl! ά σ τ α σ η. ζ 'Έτσι δέ /!ού έμενε παρ α να διαλέξω άνάμεσα στις ι λ ι ι ωγραφικες μου προχειρο ογιες μερικες μονοτυπιες φτιαγμένες κείνες τις μεγάλες ώρες τού Πολυτεχνείου ('! f!' Ι \ - _ οταν η συγκινηση μπουκωνε το στομα των ποιητων κ 'λέξ ι ι λέ οι εις φαινονταν ((ανημπορες» και ((ατε σφορες». Ποιος βαθύτερος συνειρμός μέ όδήγησε σ' αυτη την επιλογή ειναι εi5κολο θαρρώ να τα νιώσει κάθε άναγνώστης. Αθήνα Νοέμβρης 1974 ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΠΕ.ΗΠΤΗ ΕΚΔΟΣΗ* Για πέμπτη φορα έκδίδεται ή ((' Α λ η θ ι ν ή d π ο λ ο γ ί α τ ο υ Σ ω κ Ρ ά Τ ηη και τό γεγονός αφτj δεν eljla~ απ' τι:l ;rολυ συνειθισμένα τής Νεοελλψικής Γραμματείας. Η' \ ξ' \ \ \ \ 'β - 1! ιrlερικoι παρε ηγησανε το σκοπο και το πνε μα του Ιοργου. Νομίσανε πώς μ' άφτό χλεβάζεται ή ((άρχαία Έλλάδαη κι ό μεγάλος φιλόσοφος Σωκράτης. Λάθος. Ή Έλλάδα τής παρακμής κι θεωρητικός τής άντίδρασης χρησιμέψανε για πρόσχημα να χτυπηθεί ή παρακμή κ' ή άντίδραση τής έποχής μας. Τό Σωκράτη τό τέκνο του λαού που στάθηκεν έχθρας του λαού και καταφρονετής τής δημοκρατίας ταν κατηγορήσανε τρείς άλλα τόν καταδίκασε ό λαός. Τό δικαστήριο τής' Ηλιαίας με τα πεντακόσια μέλη του είτανε δικαστήριο λαϊκό. 'Αλλα γιατί τόν κατε δ ικασε ' ο 'λ' αος; "Ο ταν ο ' Θ ~ ρασυ 'β ου λ ος με \ τους \ ψυγα 'δ ες δ ημοκρατικους λεφτέρωσε τήν πατρίδα και παλινόρθωσε τήν κυριαρχία τού λαού οί παθοι δεν μπορovσανε να ξεχάσουνε τα έγκλιίματα τών Τριάντα Τυράννων που είταν έγκάθετοι τού Λύσανδρου και στηρίγματα τής όλιγαρχίας. Κ' οί παθοι τούτοι μισούσανε και φοβόντουσαν τovς έχθρovς τής δημοκρατίας και φίλους τών ασπαρτιατικών ήθών». Κ' [νας d."l' άφτους κι απ' τους σημαντικότερους είτανε κι ό Σωκράτης ό δάσκαλος τών προδοτών' Αλκιβιάδη και Κριτία. 'Αλλ" \ \ \ δ \ 1 \ θ' - β βλ' 'Η αφτα τα ωστορικα» εν ε ναι το εμα του ι ιου. ό Σημείmση τοδ 'Εκδότη: Ό πρόλογος αότός γράφτηκε μα την εόκαιρία τf'jς Ι!κδοσης στα 1956 'tδ>ν πεζιl'>ν τοο Κ. Βάρναλη σ' I!νcιν τόμο μα τόν τίτλο «Πεζός Λόγος» στόν όποτο περιέχεται και «Ή 'λληθιvη Απολογία το(\ Σωκράτη». 'Από τότε ό «Πεζός Λόγος» fχει έκδοθετ έφτα φορές κ'!:τσι ή σημερινη Ι!κδοση τ1'tς 'Απολογίας θα πρέπει να θεωρηθετ αις ή δέκατη τρίτη!:κδοση.
10 Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΑΠΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ πρωτοτυπεα του ειναι τούτη: ό Σωκράτης ό ίδιος αναγνωρεζει τά λάθη καί τίς ζημιές της διδασκαλεας του. Κι αφού κοροϊδέψει τους δημοκρατικovς της δουλοχτησίας πάει πιο μπροστά άπ' αφτούς καί γενεται κήρυκας της πανανθρώπινης λεφτεριας. Δεκέμβρης 1956 ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΡΝΑΛΗΣ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΕΚΔΟΣΗ r ια τρ'τη φορα εκδίδεται ή ((' Αληθινη απολογία τού Σωκράτη)) για το πνεύμα και για το σκοπο τού βιβλίου. Ή ((' Απολογία)) γράφτηκε στα 1931 σαν {να ειδος και νομίζω πως δεν ειναι ασκοπο να πώ δυο λόγια πληροφοριακα διαμαρτυρίας ενάντια στην τοτεσινη ((δημοκρατία)) τού Ιδιωνύμου τού Καλπακιου Κ{1Ι τώ1-- διαq:όρων στρατιωτικών κινημάτων που ειχανε κατακουρελιάσει τις συνταγματικες ελευθερίες τού πολίτη κι ειχανε διαφθε'ριι όλάκερο το δημόσιο βίο τής χώρας και προετοιμάσει τη διχτατορία τής 4ης Αυγούστου. Η τυραννία αύτής τής μαύρης εποχής κι αργότερα τών δυο ξενικών κατοχών ίσαμε σήμερα κάνουνε η} σάτιρα τής ((' Απολογίας» τόσο επίκαιρη τώρα σοο ε'ίτανε και τον καιρο που γράφτηκε. Μερικοι νομίσανε πως με τούτο το Ιργο ((ύβρίζεται» ή αρχαία Έλλάδα κι ό μεγάλος της φιλόσοφος ό Σωκράτης. Λάθος. Με το πρόσχημα τής αρχαίας Έλλάδας και της σωκρατικης φιλοσοφίας σατιρ'ζεται ή σημερινη αντιδραστικη Έλλάδα κ' ή «κοινη γνώμη)) τού κοπαδιού τών «προδομένων έλλήνων» ( σπως θάλεγε ό Σολωμος) που ή κυρίc1.f!χη τάξη τους.υφλώνει τόσο πιτήδεια ώστε να μη μπορούνε να βλέπουνε και να κατανοούνε την πραγματικότητα. 'Όσο για το Σωκράτη νομίζω πως ((αθωόνεται» κάνοντάς τον ν' αναγνωρίζει στο τέλος τής ζωής του τις ζημιες τής Ιδεαλιστικής του φιλοσοφίας. "Αν τώρα κείνοι που καταδικάσανε το Σωκράτη είτανε «δημοκρατικοι)) κι αύτος «ολιγαρχικός» ή διαφορα ειναι τυπικη κι όχι v ι β'θ ' ι "δ ' φι δ ουσιαστικη. ηατα α ος πιστευανε τα ι ια πραματα..ι. ον κατα ι- κάσανε λοιπον απο παρεξήγηση. Για να ζωντανέψω την πολιτική την κοινωνικη και την πνευ-
12 Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΑΠΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ ματικη κατάσταση των Άθψcαν τής παρακμής προσπάθησα να μεταφέρω τα περασμένα στα τωρο α και για να δείξω την όμοιότητά τους έκανα χρήση των άναχρονισμωj' Πέτυχα δεν πέτυχα - το άποτέλεσμα έχει το λόγο. 'Π α' Απολογία» μεταφράστηκε ρούσικα και τυπώθηκε σε 10.000 δ.ντίτυπα που εξαντληθήκανε σε.7έντε μέρες. Τέλη του 1932 ό εκδοτικος οικος του Βερολίνου aneue deutscher Verlαg)) ειχε κλείσει συμφωι ία με το συν. Κ. Κα'}αγιόμ}Υη (που ειχε δημοσιέψει ενα κομμάτι ηίς α' Απολογίας)) σε κάποιο λογοτεχνικό περιοδικο) ι.ά μεταφράσει δλάκερο τα E'lYo. Μα ή ανοδο του ΧΕτλερ στην εξουσία ματαίωσε φυσικα την πραγμάτωση τής συμφωνεας. 'Αθήνα Μάρτης τού 1946 Κ. ΒΑΡΝΑΛΗΣ
ΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΚΩΣΤΗ ΠΑΛΑΜΑ
Φ ( λ ε Β ιί Ρ ν rx λ η 24/3/32 Μ α: πρέπε~ δυο λόγ~ιx να: σοίί στεlλω. EΤνιx~ μ~α:ν ocρρώστ~ιx ποδ με πlxρlxμoνεόε~ γρ~γoρ' OCργα: να: μ' OCδρOCξη. Τόσες <ρορες ετχες τ1jν κιχλωσόνη να: μοίί στειλε~ς τα: γρlχμμένiχ σου κlχι ετχιχ τ1jν ocδ~ιxχρ~σιiχ ουτε να: σ' εόχlxρ~στησω. ' Απο κιxμμ~α: ξεγνo~ιxσ~α: ogtt μ~κρoκlχκιiχ. Tεμπελ~ιί ; Τιίχιχ μπορει Μα: ετνιx~ XOCTL ~λλo. Τώριχ κιχθιχρώτεριχ το κlχτlχλlχβlχινω με τ1jν Αληθινη άπολογία τού Σωκράτη σου. Δ έ ο ς. "Evιx ετδος φόβου μ~πως δε σοίί ocπoκρ~θω κιχθως θoc.. 1. λ'.. \ λ' \ β βλ' Μ \ πρεπε η μ~ ιγιχ η με περισσοτεριχ ογιιχ σηχ ι ιιχ σου. ιlχ φορα: ~βixλιx μια: δπoγρlx<p~ διlxμlxρτuριlxς YLa μια: OCδικΙιχ ποδ θα: σοσ γινότιχν. 'Όχ~ για: το <ρρ6ν'1)μoc σου ποδ θα: μποροσσε να: κρ' θύj ocσuμβιβιxστo στο έπιίγυελμιχ. ' Αλλα: για: το πνείίμιχ σου το στρoγγuλo κlχι το λιχμπρό δσο κι ιiν ετνιχι Μσκολο να: το πιχριχστησουν ιχεσθψα: σχ~μιxτιx λόγου το ά.σόλληπτο το πνεuμιχ σου ποδ θα: μποροίίσε να: έπιβιίλη το σuμβιβιxσμo σα: χρέος κixλα: κixλα: δεν " \ ιγ "Αλλ \' όβ'" βι έ \ επιμενω μιχ νoμ~"ω. ΙΧ τωριχ <ρ ος η ΙΧ<ΡΟ ~IX πρ πεl νιχ πιχριχμερισθύj με δυο τριiχ με φτωχα: ~ με περιττιί AQYLIX ιχότο το δέος. Δηλιxδ~ προς έσένιχ για: σένlχ προς έμένiχ YLa μένιχ. Δεν πρόκειτιχι για: κlχνένιχ τριτο πρόσωπο άπλο ~ διπλό. Δεν τα: λογιχριocζω. ΚIχΙ λοιπον με το Σωκράτη σου νομιζω πως <ρiχινετιχι κιχθιχρώτεριχ ~ ~I' ι M~ t:' - ό ' ουνιχμη σου κlx~ η χιχρη σου. ιν r.."εχνιχς χρ νιιχ τωριχ πως νειχρώτιχτος σ' έμένιχ πρωτoύjρθες για: να: μοσ έμπιστευθύjς τα: πρωτιχ σου στιχουργικα: δοκιμιιχ. τα: <ρuλocγω ά.κόμιχ χειρόγριχ<ριχ κιχι άνιχ-
18 Π ΑΛΙΙΘΙΝΗ AΠOΛOΓlA ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ χωρ6)ντα:ς Ο:πο τη θετικη αίιτ~ ΠΊJyYι μπορω να. μετρ'γισω καλuτεp' Ο:πο (ίχλους τα. β'ήμα:τα. κα.!. την ΠΡΟΚΟΠ'ή σου στην πο LYj σι) ΠΟ') α.ίι ΤΤΙ μονάχα. μ' ενίιιαψέρε. 'Η πρώτη μου ματια. ήτα.νε να. βρω ποιος θα. μπορουσε να. λoγισo~ (~ς Μσκα.λός σo~ α.πο τον bnolo XΙXL ξεηνιχχπκες. Μου ψα.[-/ετω - α.οιχψορο σν άσυνa:ίi\yjτα. ~ συνειίιυιτά' για. μένα. κρα.τει: ~ 3ιά.θεσ1) να. βρω ενα σου &πο τα. ντόπια. μας σπρωγμένο ξεκίν1)μα. - εινiχι ό κα.υγiiς τοϊί Λα.σκαριΧτου ό καυγiiς Αχιλλέα X'OCL 'Αγαμέμνονα.. Σπρώξιμο λέω ένός nou στέκεται στη θέα'1) του σ' εναν πο:) ξεκlνii κα.ι πάει XOCL ξεπερνii. Ό Λασκαρά.τος με δλο του το έξαψεηκο τετραγωvικc. τα.λέντο C»ev ~χει τιποτε σχεοον να κιχμη με το λυρισμ6. Κ' εσένα ηέψει με 6λα σου τα. σσφκιχσηκα. κοιμώμιχ-:;α. ~ λυρικ~ μανία. ΚΙΧ"Ι noxu Οιιχψορεηκό. KIXL όμως &πο 'Tr; Σωκράτη σου σελίοες (λν τ1.ς είιινες στο λασχαρ&"nκον ~ Ι'λ" Ο' ι ζ..ι ~ CI' 'ι! ψλό ενοεκιχσuλ "-t'0'. σ. ΤΊχφιlχ lχν α<;ιο/ωγα Ί) VIx σ t;cpepvιxv 1) "epcx. Αλλα με τα πεζιχ σο\) ~ με το στιχο σου ξέρεις να. κρlχτιέσαι γερoc Η γλι7γσσ; σου έξα.ίσια. στην κα.λ}ιτεχνικ~ εψα.ρμουυι μιixς &ρχης nou της α.μφισβψω τώρσ. με "~'J πpεσβυτικ~ πεlρrx μου πocντ' ιχπόλυτl') την αλήθεια Τ'Υ)ζ - και' μ' ολο το παρocίιειγμα: της επιτυχια:ς της μέσα. σο στίχο - στον πεζό μας λόγο. Ή &ρχαιογνωσια σου οσο κι (λν ε!νιχι ιχνlχκατεμένίj με τη σάτφoc σου ξεμ.υτίζει &ξιόλoύyj. ΔΙlΧβά.ζοντOCς σε σημείωσα. στο περιθώριο κocπου : '11 άρχαιογνωσία μαζι με την κοροϊδία χορεύουν τον καρσιλαμά 'Ά 1 ~ κο POLi\LIX! τίjς ocπεuθuνειζ ΚlΧλέσματlχ συγκινψικoc. EIνlΧ ή Μουσιχ σου. Ό ')πlχ~νιγμoς κι ό αναχρονισμός. ΣUΎΧΡονΙζΟντlχι. ΔvΟ 0εράποψ:ες του τεχνίτί) \.ιπάκσυοι xrivou\l ~vα. επανα('i'fr:t.τυιγ; δαιμ6νιο. Κάνουν το ΣωΚΡάT~ απο ocρχατο μοντέρνο χωρι; τοϋ ά.ρ χιχ"σμοϋ να: ϊακ(λραινεα. μfιτε /: :LOΨ;ερνισμος να..~ ημιώνε"χ( Πρoστα.τευε~ κα.ι τo\~ς όυο ό λυρισμr)ζ. f!() χα f;μέν(t/-.~ l; τ."ο~"t(r ής1 5που άνα.κα.τευθη. ξέρει κιχι συγuρί:r.ι Μας Ol"EtC; μιc1v rχj'('οψυχογριχψ(ιχ του ψιλ6σοφt.\) ~ιlχσκεi\αστικ(~;(f)'" Κσι Ι1 '.>μιζειζ πως οσο κι σ.ν ό Σωκρά:Γ:;ς βoυτ+ιχτίjκε στr έπολέμύίσε τ~ σoφ~σ~ι'xύ; -- ηoφιστ'~~ Κ~ ('f.'-)";'(f( \ ί~ιl() J{t α.v ε{vtj.. ~ ~ σuνε(i\ίjσίj τοϋ Πλάτωγχ εί ι α. ι δ Σι.vΧΡ:ίΤfiζ ~xειψ;.:~. 7;(JU &γαλμαηποιος στα νιcιτocπυ μiiς Ι''ωκε Xip.τcc :\1σ') 'fi:::x/oj>i. '11 xopolslrx 'Η ΚΌ?ιλδΙ('. συυ. Π α.tγνίδ "χι l'lcl';-i. -{;τσια εινιχι κoc~ ~ TiXV1J. ΜαζΙ Ιφοτελεστιχ XIΧ i. ξε(jυis:ρ~σμr:t. Με
ΓΡΑΜΜΑ ΚΩΣΤΉ ΠΑΛΑΜΑ 17 ~λ&υθερι~ της &π6λυτη σuντιxιρι&ζει κιχι τα: Ουό. Μήτε πο; μπορεϊ:ς χωρις έλευθεριιχ να: τη φιχντιχστεϊ:ς. Μια: φορα: κ' Ενιχ κιχιρο γνώριζιχ Ενιχν πιxππ~. Kιxριxκιxντ~ς τ' l5νομ& του. Μια: Κυριιχκη διάβιχζε στην πόρτιχ το;::; Ιερο;::; στyjλωμένoς το ΕόΙΧΥΥέλιο. Μια: γυνιχίκιχ &γνάντιιχ του δεν επιχυε την κουβέντlχ. Ό Πιxππιxκιxριxκιxντ~ς χωpt.; να: ΚOυνΊjθ-η &πο τη θέσί) 1'0\) χωρtς να: τou ξεφύύίj κιχμμια μιχτι&. κιχμμια: χειρονομίιχ φρόντισε να. ΠΡOσθέσΎj στο σ..γιο κείμενο πο; δι&βιχζε σε ~χo πλάγιο βclφύ νιx : «σχιχσμος Κιχριχμουντ& νενιχ ]» - ~τσι τη λέγιxν~ τη γυνιχ(κιχ - κ' ~ξιxκoλoύθίjσε τον ψιχλμό του. Mou θυμίζεις τον ΠιχππC(κιχριχκιχντ~. KΙXL Υενικώτερ-ιχ εινιχι μια: φρocσί) σου : «' Απο την κιχβιχλινιχ το;::; δρόμου στην κopφ~ της διπλιχν-ης poθιxκινι~ς)). Τέτοιος εινιχι ό ορόμος σου κιχι τα ΤPΙΓUpΙσμιχτ&. σου. Δε σε τclφά.ζουν τ' ά.κocθιχρτιχ το;::; δρόμου γιιχτι λυτρώνεσιχι στην κορφ-η της ρoδιxκινιίiς. 'Αλλα: ΚΙXΚOσυνΊjθισμένOς &πο τ~ν κορφ-η ξιχνιχυυριζεις στη λocσϊtίj. Με τα: γριχμμένιχ σου μου φιχινετιχι πως δυο κλικες ζεστιχ(νεις έκεινους πο; θέλουνε να: σ' άφορισουν κ' ~κεινoυς πο; θα: ζίjτίiνε να: σε φιλήσουν. ΕΙνιχι κlχι μια τρίτη πο; τα ιχίσθocνsτιχι κιχι τα 0υο διlχβocζοντocς σε ()σο κι ά.ν τέτοιο lx~σθίjμlx μπερδεύει. Λοιπον με συγχωρεϊ:ς πο; &ργα: σου &ποκρινομιχι για: το στcxλσιμo τ-ης Αληθινής άπολογlας τού Σωκράτη σου εόχιχριστώντιχς σε με λόγιιχ \ ~~ ~λέν / που μπορει νιχ μ/ι σου ε τιποτε. ΚΩΣΤΉΣ ΠΑΛΑΜΑΣ
ΑΡΘΡΟ ΊΌΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΓΛΗΝΟΥ
Η ΑΠΟΦΑΣΗ των Νέων πρωτοπόρων ν' &φιερώσουνε σ' ενα.?υλμ3ιό 70υζ ξεzωpιστ~ θέσίj γιχ τον πolrιτ~ Κώστα. Bocp Ψχλη με βρίσκει &πόλυτα. σ.jμφωνο xocl με γεμιζει xocpoc. ΒρΙσκω μocλιστoc πως ~ μελέ7η των εργων του Βocρνocλη κα.ι ή χρησιμοποιηr:rή 70υς στο ί3εολογικό μο:ς μέτωπο εχει κocθυστερ~σει πocρoc πoλu. Π ροσω7';ικχ έγω πιστεοω πως ή πνεμocτικ~ προσωπικότητα. 70;; ΒOCΡvrxλΊ] ξεπερvocει πολ'j τ* σuνορoc το\) τόπου μocς κocι μπoρε~ '1* σ7α.θε~ μέσα. στχ κα:μτερα: όνόμocτoc που εχει '1* 3εΙξει ή πocγκόσμιoc έπocνocσ7ocτικ~ λογοτεχνια:. "Οτα:ν πριν &πο λίγον κα.ιρό βρέθίjκoc στην όλocσπρη σάλσ. με τις μσ.ρμάρινες κολόνες στο «Σπίτι των σuν3ικocτων» τ~ς Μόσχσ.ς μπροστα σο πλ~θoς των σοβιετικων λογοτεχνων κσ.ι μπροστα στους ξένους πο') ~τσ.νε καλεσμένοι στο πρωτο λογοτεχνικο συνέ- 3ριο τ~ς Σοβιετικης "EνωσΊJς κσ.ι εlμοuνσ. uποχρεωμένος να πω κσ.ι γώ 3υο λόγισ. για τ~ν πνεμσ.τικ~ κίνίjσίj το\) τόπου μσ.ς Ινσ. μόνο Ο'lομα. μπόρεσα: να προφέρω με τη βα:θεια: πιστη πως 3ε μιλω ΣUμ.- β 'ι! -Κ' Β' λ α:τικα: τ υνομα. του ωστα: α:ρνα: η. Κα:ι Ομ.ως το προλετα.ριάτο το\) τόπου μα:ς δεν τονε γνωριζει &ρκετoc. 'Ίσως μάλιστα. τον ξσ.ιρει πoλu λίγο. ΤΟ Xoceo; εχει πολλες α:ι7ιες. Σκοπός μου 3εν είνα:ι σ~μερα: να: 3εΙξω τις σ.ίτιες σ.ύτές. 'Ίσως φα:νο\)νε μερικες προχωρώντσ.ς στη μελέτη μου πσ.ρσ.κocτω. Σκοπός μου είνα:ι να μιλ~σω για το ΒOCρνσ.λΊJ σαν Ινσ.ς &πο κείνους ποu ή τέχνίj τους βρίσκει &ντίλα:λο βσ.θια σο είνσ.ι τους. Δεν είμ.σ.ι τεχνοκριτικος κα.ι 3ε θiχ κocνω γυμνocσμα:σ. βσ.θειocς &νocλuσίjς για να
22 Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΑΠΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ ξα.ψνίσω τά.χα. τα: πλήθyj. Θα: κάμω μ~α:ν &πλ~ όμιλίoc σους συντρόψους για: τον ΠOΙΎJτή. 'Ο Κώστocς ΒαΡνάλYjς γενν-ίι0yjκε στον πυργο της ΒΟ'JλγαΡ(OC= στα: 1884 &πο μικροocστικη ψαμίλια. Δ:::κocτεσσάρω χρονω π-fιγε στα: Ζαρίψειoc Διaασκαλε~α. τ~ς Φιλ~ΠΠΟ'JπολYjς xocl πηρε το άπολυτήριό του σε τέσσερα. χρόνια.. -;-Ηταν έξαφετικος μιχθyjτ+ς tγραψε στίχους πα.τp~ωτικoυς gπocψιζ τα: γράμμα.τα τα μάτια του gβγocζα.ν σπίθες g8ειχνε πως μπopε~ να: γίνει σπο'jaα.~ος «ίερο?άν 'Yj; των Μουσων xocl λειτουργος της ΠαιaΖίχς». Τον δπoστήpι~ε λοιπον ό aεσπότyjς 'Αγχιάλου κα.ι Τι κοι'16.. ψα. Βάρνocς και τον gστειλε να: σπουμσει ψιλολογία. στ~ν 'Λθήνχ. Πίσω &π' α.ιιτη την &πλη ίστορίχ που χίλιες ψορες σε χίλιες πoλιτε~ες κα.ι χωρια: το\) «&Μτρωτου έλλύjνισμo\)) με χίλιχ τόσα. πρόσωπιχ έπα.να.λ+φτί)κεολο το Μκα.το gνα.το κα.\ -:0'1 είκοστο α.ίώ- 'β " 'λ' ''''' \ Ψ να. κρυ ετιχι ενα.ς κοσμος ο α.κερος α.πο ~oεες και υχορμητα ΠΟ') θα: μπορουσανε να: ΠΡοaια.γΡά.Υοuνε το apbilo ένος στοχαστη ένος Ί ( \ Ι 'f'). ' Υ ~ επιστύ;μονα ενος τεχνιτη γ~α. ο η του τη "ωη... τις κοινοτητες α.ιιτες τις έλλί)νικές τις σκορπισμένες άπο το ΔΟ'JναβΊ) ως το Μισίρι ~καιγεν όπιο ψλογερος πιχτριω-:ισμος σ-:ο βωμο της «Μεγάλ1)ς 'ΙΜα.ς». πως οι χωρες αιιτες ~τα.ν έλλψικες «(χπο το\) 'Ίστρου μέχρι το\) Νείλου και άπο.. ης Κά.τω 'Ι-:-α.λίχς μέχρι.. ου Τίγρψος και το\) ΕΙΙψράτου» ~-:χνz Μγμα άσυζ-ίιτητο για ΤΟ I)ς 8ασκά.λο')ς 7:0') 7:ύρωναν και σ?υροκοπο\)σα-ν τις Υυχες -:ωι παιaιων σ' ολα τα σκολια: -:ο\) aouxou έλλyjνισμο\). 'Ο &pχα~oς έλλψιυ.ος &7:0ικ~σμός ό 'Α... '''* c β γ \' Ι 'ψ μεγα-ς rεςα.ντρος οι υ"α.ψcινoι αυτοκρατορες ειχα.νε γρα ει &7:ά.νω στο γρανίτί) της ίστορίας «τα &παράγραπτα 8ικαιώμα:α. το\) έλλ ηνισμο\))). Κ' εσπερναν Λ aασκά.λοι μέσχ στις ψυχες των παι8ιων την ΠΡοσaοκ[α το\) Μ::::γά.λου λuτρω-6j το\) Μαρμαρωμένο') βxσιλιiχ 7:0') θ' &νocστυινόταπ και. Ο' &νά.σ-:αινε τ~ν αιιοκρατορία των Έλλήνων καθως ΚΧI'.. ου μεγά.λο') ποι ψη πο!) Ο' &νά.σ7χινε τη γλώσσα των 'Ομήρων κα-ι. των Πλα-:(~νων. "Ενα κομμάτι πρωτοπόρο αυτης της ιχjτοκρα.τοριocς ενιχς... ό πος ΟΠΟ1) τ' 6νεφο α.ίώνων ε!χε γίνει uπέρλιχμπρ"f) πραγματικότ'ι; τα. ~ταν Τι «έλευοέρα- Ίιμων πα.τρίς» το βασίλειο τυις Έλλάaα.ς. Μέσα σε έτιο χρυσοστέψα.νο z~λεπαν με τα μάτια της ΥυΧ'Γις των ολα τα: νέα παιaιά ΠΟ') φοι';"ο.jσανε στα: σκολι:χ των έι.λ"φικων κοι-
ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΓΛΗΝΟΥ 23 νοτήτων κιχ/. λαχτιχρο{)σανε την &γιιχ σηγμή ποι; ea φιλοόσανε το χωμα της. Ή στιγμ~ α.uτ~ -ηρθ~ YLa το BocpνocA"t) τον Όχτώβρ"t) -rou 1902. Μα: ό ΒOCρναλης εσκυψε να: φιλήσει το &γω χώμα; τ~ς «Ιοστέλ Ι β λ' \ g φα.ν'υ)ς» πα ιτεια;ς μυρισε Τ'Υ)ν κα. α. ινα; κα.ι το κιχταυρο ΠΟι) ιτα;νε ζυμωμένα. με τη βpωμερ~ λά.ση κα./. τη σκόν'υ) κα;/. ιiρωμocτιζα.ν τον «OCβρον κα./. ό~oν α.ιθέρα.» τ~ς χώρα.ς τών Έρεχθειόών. Κα1. ε!οε γιιχτl. είχε μocτια. πο'; μπορουσα.ν να: Ιόουν κoc/. την τιμιότψα; να: πι- " \ λ' ~ \ ~ στευει σ":"α μα.τια. του μεσα. στ'υ) α.σπ'υ) κα.~ τη σκονη α.υ "ι να. xu- ALOUνTOCL με τα: ψηλoc τους κολάρα. κα.ι. τα κα.λοσιόερωμένoc pouxιx τους θρια.μβευτικα: οι εμποροι τ~ς ψευτια.ς οι Ψιλικατζ~oες τ~ς πoλιτικ~ς οι φα.μφαρόνοι οί γλωσσαμόντορες οι θp'y)σκειoκιxπyjλo! κα.!. οί πουλημένοι κοντυλοφόροι. Ό πρώτος OC1Jτος τρα.γικος κλονισμος στocθ'υ)κε σωτηριος γι&: ι ι ''''λ):' - Β' λ ΤΙ "β λ " Ι ι την πνεμα.τικη εζε ι... 'Υ) του α.ρνα. 'Υ). ον ε γα. ε αμεσως α.πο τα... \ 'Ι) ' ευ":"ονζφιχ τον εφερε στη γίj τον εκ εισζ προσωρινα. στο εγω του. Ψ 'Έγινε όημo":"ικιστ~ς κα.ι οταν atoc 1903 τ' ιiφιoνισμένα παιοιoc 1" 1 ~... " \ 'ψ ι 'θ ι που σποuσoc"ocν σ":"ο πα.νετ:ιστύ'jμιo ΠYJγανε να κα ουν το ε νικο θέα.--:-ρο γιocτl' ειχε άνεβά.σει τ~ν Όρέστεια 'rou Νσχόλου μεταφριχσμέν'υ) άπο το Σωτ'l)ριOCόη σε μισoόημoηκ~ γλώσσο. ό ΒOCρναλης βρέθίjχ~ στο άν~θ~o στρα.τόπ~oo μα.ζι με τοuς λιγους OΊJμOΤΙΚΙστά.όες TOU XOCLpOU έκείνου. Το cχίjaόνι που μερίμενα.ν άπο τον Πόργο κα./. τη Φιλιπποόπολη 'Ioc συνεχίσει τα: πα.τριωτlκoc -rpocyoul>tix. του' Αχιλλέα. Π α.ρocσχοι) Οτα.ν πρωτά.νοιξε το στόμα. του έόω στ~ν 'Αθήνα. τρα.γουδ'υ)σε ι>ιχους του προσωπικους κα.ημους είχε ξεχocσει όλότελα τη (ιmεγocλύ'j 'Ιδέα.» κιχ/. τον έλληνικο ιiπoλυτρωτlσμ~ και. δε μιλοuσε για κα.μμια νεκρα.νocσα.σίj οuτε πολιτικη oute: πνεμα.τική. Τ ο ι πρωτο - του β ι βλ'''' ιο Ί'ι':α.ν μια ι μικρ-η ι συ λλ ογ-η \ με ι τον \ τιτ 'λ ο Κ η- ρηθρες (1905). Ε!να.ι κα.μμιoc τρια.ντα.ριoc ΤΡOCΥουόιoc ιiπo τρεϊς η τέσσερις στροφές. Χωρίζοντocι σε τρ[oc μέρ'υ) 'με τους τίτλους: Σ' ενα αδειανσ βάθρο θεου 'Ίρις κoc/. Τραγούδια του σκότους. τα θέμα τά. τους elναι χocθα.ρα: προσωπικά. ενα.ς χαμένος ερωτιχς όρocμα.τoc γυνιχικών πόθοι ιχνχστεναγμοί μελαγχολίες ό ισκιος του θανά.του μπρcι.βoυρες νεα.νιχων ονείρων. ΊΌ βιβλίο προλογίζει ό ζα.κυθινος ποι-ητης Στέφανος Μαρτζώ-
24 Η ΑΛΗΘΙΝΉ ΛΠΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΙΩΚΡΑΤΗ ΚYjζ. Πιχρο\)σιιΧζει το ((μετριόφρσvα νέο)) ποο ((ήμπορω να το πω με μεγάλη μου χαρα δτι ειναι άληθινος ποιητής... Και ίδου σήμερα σ' αυτο το βιβλ/ο [να ρυάκι τού έσωτερικοϋ του κόσμου το όπoίσv... δεν μοιάζει με άλλα ρυάκια τα όποία δiν έχουν τίποτα δικό τους». "({ΙΧΙ ιxj.yjθινιχ ιχν ~xει κιχνειι; να: πιχριχτηρ-ήσει κιχτι στα: πρωτιχ έτουτιχ κιχι άρκετα: άκόμυ) &τεχνιχ κιχι δυσκολογριχμμένιχ 30κΙμιιχ του B~pvr:ιλYj ετνιχι πως δεν ποφουσιocζουνε κιχμμια. έπιδριxσyj άπο τοιις γόρω το\). Ούτε του Πr:ιλιxμoc άπ'ήχyjσyj βρισκe:ι κιχνεις στο στιχο του Bocpvr:ιλYj ούτε του Γρ\)πά.ρYj οuτε του MιxλιxκιXσYj ι ούτε πoλu λιγότερο του ΔροσLνYj ποιι δλοι ιχότοι ~τcινε στην πρώτη γριχμμ~ της ΠΟΙYjτικ1jς δyjμιουργιcις. Ό Bocpvr:ιλYjC; σπο\)διχζει φιλολογειχ 'ΠιχΙρνει το διπλωμιχ το\) στα: 1908 κcιι διοριζετιχι έλλyjνικοδιδιχσκrιλος στην ΆμcιλιιX~ιx στα. 1909. Στα. 1911 βρισκετιχι σχoλocρxy)ς στ~ν 'ΑργΙΧλΙΧστη άνιχκιχτώνετιχι στ' άθεtκα: το;:; Βόλο\) κ' ετνιχι κι ιxjτoc; OCνά.μεσιχ σε κεινουζ ποο κιχτηγορ-ήθyjκιχν μcιζι με το Δελμουζο κιχι το ΣιxρocτσYj. 'ΑθωώθYjκε l)μως με βoόλε\)μcι κ' lτσι δεν ~τιxνε στ~ ~εκy) των «ιχθέων» ποο ~ινε στ' 'Α/ιΧπλι στα. 1914. 'Απο τα: 1912 &ς τα: 1915 δπyjρέτησε σxoλocpxyjc; στα: Μέγιχριχ κιχι στο διιχστημιχ ιχότο ~ρθε ΚCΙI. στο ΔιδιχσκcιλεLΟ της μέσyjζ πcιιδειιχς. 'Απο τα. 1915 t> τα: 1917 δπyjρέτησε σχολocρχυ)ς στην ΚεριχτιOC. "Επειτιχ τον μετιχθέσιχνε κιχθyjύ'yjτη στον ΠειριχιOC OCπ' οπο\) το Φλεβ ' - 1919" '" ~ "λθ' 1 ΙΧΡΥ) το\) ι \)στερ ιχπο οιιχγωνισμο ι στιχ Yjxe: \)ποτροφος στο ΠιχρΙσι για: νιi σπο\)διχσει ΙXtaeYjΤLK~ ΚCΙI. φιλολογιιχ. Στιi δεκιχπέντε ιχυτα: χρόνιcι ώριμά.ζει τδ ΠΟΙΥ)ΤΙΚΟ τrιλέντo το;:; B~pvr:ιλYj. Ό Ιδεολογικός το!) κόσμος t>c; τα: 1919 δεν πιχρο\)σιά.ζει ΚCΙμμια: "'~ β " 1 'β_'>. 'λέ ]Ι. σο ΙΧΡΥ) επιoριxσyj ουτε ΙΧΠο τους ιu\κιxνικoυς πο μους οuτε ιχπο τον πιχγκ.όσμιο πόλεμο &.ν κιχί φόρεσε το χιχκι κιχι δπyjρέτησε πoλuν κιχιρο στριχτιώτης. Tιi πιxτριωτικιi 6νειριχ της πιχιδικης το\) ζωης δεν ξuπνyjσιχν μέσιχ το!) ούτε φιχινετιχι να: τον άγγιζει διόλου ~ έξόρμy)σyj της άστικης τιχξυ)ς για: την ΠΡΙXγμιXτωσYj της «MeycX.λYjC; Ίδέιχς». "Αν τον έμπνέει κ~τι πιο γενικο κcιι πιο άντικειμενικό ~ξω άπο τον δποκειμενικό το!) σuνιxισθ'yjμιxτισμό ιχυτο ~ρχετιxι άπο την OCΡΧCΙιιχ ΈλλOC-
ΑΡθΡΟ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΓΛΗΝΟΥ 26 8ΙΧ gxt δμως με το νόημιχ πού την 'βλ~πιxν οι χοόφιοι &.ρχιχιοπιχρλιχμροι &λιχ Μιστριώτη. Τ~ν &.ρχιχ(ιχ ΈλλOCοιχ την ~βλεπε σιχ μιιχν ένσocρκωση της όμορφιocς κocι της έπικοόρειιχς βιoθεωρ(ocς. "Eνocς ώριχι6πιχθοι;; cpuatoλιχτριχος σuγχριxτημένoς ~'ooνισμoς xuplιxpxe~ στην ψuχή "ou κocι ~ φ6ρμιχ πού πιχιρνει ~ ΠOΙ1)TΙΚ~ Ο'Υ)μιοuργ(ιχ Tou βρισχει την ιxvτιστοιχιιχ της στούς γocλλοuς πιχρνιχσικοuς. Ό Λεχovτ Ντελ(λ ό Σοuλύ Πρuντόμ ό Ζοζε - ΜιχριιΧ ντε ΈρεντtιX ε(χιχνε βρε~ πολλούς μιμητες στην ΈλλOCΟιχ. Ό ΠocλocμOCι; ό ΓΡUΠOCΡ1jς ό Μocβ(λης κι &.λλοι πολλοι οοκιμocσocν νιχ 8ώσοuνε σε ψόρμιχ κocλοοοuλεμtνη στη σψιχτη oιxχτuλιoόπετριx Tou aovitou μορψες ocπ' την OCρχιχΙιχ ΈλλOCoιx ocνιxστημtνες μέσoc σ' ~νoc πλιχισιο όλuμπικό δποu τιχ πιο σψοοριχ πocθη της ζω-ης όποτocζοντιχι στον δπέρτιχτο νόμο της ocpμονιιχς της σuμμετριocι;; της όμορψιocς. Ή Ιοεολογική Tou ιχίιτη ροπ-ή εψερε στην τέχνη Tou ΒOCρνΙΧλη OUO μεγocλιχ κιχλoc. Δuνocμωσε μέσιχ Tou την ιχ(στηση της τέλειιχς ψόρμocι;; τον ~κιxνε νιχ κuριιχρχή- όλ \ λ ι ι 'Η λ ι ζ Ι \ σει ιχπ UTΙX τoc π ιχστικιχ του μεσα:. γ ωσσoc uμωνετιχι πιιχ στιχ χέριoc Tou με μocεστρίιx xoct όλοένιχ πλησιocζει το [οιχνικο της τέλειocς OCντιστοιχΙιχς OCνOCμεσoc στη θέληση Tou ποιητη κιχι τη OUνιχμή Tou. Το otuτepo σ7t'ouoιx~o κιχλο ~τιxν ~νιx γνώρισμιχ Tou πιχρνιχσισμοu πού ψocνηκε OCργότεριχ κocι στον ΚocβOCψη με την [oι6τuπη σε TouTov έξέλιξη. Ό πocρνocσισμός προσπιχθώντocς τocχoc ν' άνιχστησει πιστιχ τις ocρχoc~ες μορφες με το πριχγμocτικο περιεχόμενο Tou κιχιpou τοuς oντocς ~νoc ε!οος Ιστορικοκλα:σικοu να:τοuρocλισμοu στ' &.λήθεια: οεν ~κιxνε τιποτ' &.λλο OCπο το νιχ προβocλει μέσιχ στον OCρχα:~o κόσμο τη σuνειoηση της ocστικ-ης τocξης OCπOCνω στη στιγμ~ \ Ι β λ'l' ι \ \ ζ ι Κ \ Ι \ ρικιχ σuμ ο ιχ μξ; περιεχομενο να: τα: ωντocνεuει. oct η τιχση ιχuτη χ' ~ γuμνocση πού θα: εμενε ~νoc ocπλο πocιχνιοισμoc δπως ~ινε με Tcv Πιxλocμoc το Γρuπocρη κα:ι το Μocβίλη xoct &.λλοuς πολλοuc OCν της ocπόλuτης xuptocpxlocς της. Tou πα:ρνιχσισμοu ~ πνo~ ~τιxνε μετρημένη βέβιχιoc ώστόσο σuνήθιζε τον τεχνίτη να: γεμίζει τα: Ιστο- εμενε κι ό ΒOCρνιχλης κλεισμένος μέσoc στα: τείχη της OCστικ-ης ψuχοσόνθεσης εοωχε OCργότερoc τους πιο έξocίσιοuς κ.ocρποuς δτocν ό ΒOCρνocλης γχρέμισε τα: ΤΣίχη κocι πέρocσε στην έπocνocστα.ση. τα: ποιήμocτιχ της λuρικ-ης ΙXίιτ~ς έποχ-ης Tou Bocρνocλη άπο τιχ
26 Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΑΠΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ 1905 &ς τα. 1920 βρίσκοντα.ι σκορπισμένα. σε Οιάφορα. περιοοικα. τοσ κα.φοσ εκείνου. Στο Νουμά στην Ήγησώ στα. Γράμματα τίjς 'Αλεξάντρεια.ς στον Πάνα ποu ~βγα.ζε ό 'Αρ. Kα.μπάνΊjς στη Νέα ζωη της 'Αλεξάντρεια.ς στον Πυρσό στοuς Βωμους xocl σ' αλλα.. Σε βιβλιο οε βγίjκα.ν ά.κ6μίj για.τl ό 'Coιo; ό ΠΟLYjτης σ~μερα. οεν τα. εχημάει τα. ~ργα. του τίjς επoχίjς εκείνίjς. Μα. οεν ~χει Οίκιο. Βέβα.LIΧ. οε θα. ε~χlχ.νε κα.μμια. ;εχωριστη σyjμocσ[α. &'1 ό ΠOΙΊjτης οεν ε!χε την uστερ6τερίj εξέλιξ~ του. Σ-ήμερα. 6μως ε!να.ι σίjμάoια. στο ορ6μο του. ΓLα. Oε~γμα. της τέχνίjς α.ljτίjς οίνουμε ε1>ώ τον Όρέστη : ΟΡΕΣΤΗΣ Σέλινα τα μαλλιά σου μυρωμένα λυσε τα να φανείς ώς εισαι ώραίος και διώξε απο το νου σου πια το χρέος του μεγάλου χρησ μου μια και κανένα τρόπο δεν έχεις αλλω'ε! Και μ' [να χαμόγελον ίδες ΠΟJς σ' έφερ' [ως στ' " Αργους την πόλη ό δρόμος σου ό μοιραίος το σπλάχνο ν' αφανίσεις που σ' έγέννα. Κανεις δε σε γ1.ωρίζει έδώ και συ δμοια τον έαυτό σου ξέχασέ το)! κι αμε στης χρυσης πολιτείας τα σταυ(!οδρόμια. Και το έργο σου σα νά ταν αλλος κάμε ετσι κι aλλι6jς θα παίρνει σε απο πίσου για το αιμα της μητρός σου για ή ντροπ] σου. 'Απο την ΠOίΊjσΊj α.ύτ~ Μσκολα. μχντεοει κα.νεις το ΒOCρνα.λΊj τίjς επα.να.στα.τlκ'fς επoχίjς κα.ι για. ενα. λ6γο ά.κ6μίj. Ε!να.ι ά.;ιοπα. ρα.τηρψο πως στην ποιψικη 1>ημΙΟlJργία. τοσ Bάρνα.λΊj &ς τα. 1920 οε φα.νερώνετσ-ι ό σα.ρκα.σμος κα.ι ή σ:χτlρσ- το πικρο εκεί:-ιο γέλιο ποu κρύβει τ6σίj πείρα. τί)ς ζωίjς κα.ι τ6σίj επα.νocσ7:χσίj μέσα.
ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΓΛΗΝΟΥ 27 του. ~lόνo κocπο') κocπο') πocροuστocζετocι εvocς τόνος πocιχvι3ιocρικος ενα; τρocβηγμα; του 3ΙΟΥυσιακου μεθuσιου tjς την &κρη ou εν.χς νocτοuρα.λισμός ποu εχει στocμocτ';ρει στον προθάλocμο της σάτιρocς. Η Θ1'ΣΙΑ ΤΟ μυτερ6 σου το Μίδα απ' σκουφί την ατριχη κορφη πετα κατω κι άμε να φέρεις απ' τ' αχούρι το διχρονίτικο γαϊδούρι το που λάμπ' βαρβάτο. rj πέτσα του γυαλι κι αφέντης δεν το καβαλεί και τη νι6τη την απερνάει στά πισινά τοt' όλ6ρθο κ' είναι τ' αχαμνά του 8λο ι1ξι6τη. Μ' OC'J-:o το ποίημχ ειχεν έζ'χ.ντλ~σει ό Βocρνocλ'ης τχ 5ριoc τ~ς &σ-:ικης σ;:μ'jο":'j?ίocς κδ ειχε ξα.φνίσει ΤΟ'Jς μικροπ6νυιρους έπocρχιώτες τύ\ς λθ~νocς ποu &ργ6τερoc τον [Ν6μχσα.ν «πορνογράφο». Μα. ή -;-::ορ[οοο ocu-.~ ":Ίjς ποιητικης 3Ίjμιoυργίας του ΒάΡ';ΧλΎ] Κ'Ψ'Jφώνετocι σ' ενoc ποίύ]μoc πoλu α.ξιοπρ6σεχ:0 πoλu σημocν-:ιχο για. την έξέλιξη του ΠOΙΊj:η κα.ι πολ\.ι χα.ρocκτηριστικο γιχ την πνεμocτικη ζωη του τ6που μας. Στα. 1919 ό ΒOCρναλΎ]ς βρίσκεται στο ΠOCΡίσι. ' Απο κεϊ r:rτέλν:ι στις 10 ΑuγΟΙJI1ΤΟU I1ΤΟ περιοοιχ) Μαύρος Γάτος ποu εβγαζε :6- τες ό ΓερOCσιμος Στ:α-:ocλiς ενα. μεγάλο ποίημα. ά.πο έξίjντα; όχτά. στιχες στροφες με τον τίτλο τ Ασμα πρώτο ό Προσκυνητής ά.φιερωμένο του ((σοφού μου δάσκαλου Ν.Γ. Πολίτψι. ' Ε \. Ι \ 'Ψ ~ 'Β' ~νocι το μεγocι.uτερο ποιημα που ε~xε γρoc ει ως τοτε ο ocpνα.λυις. Το συνοοεόει με μια. έπιστoλ~ 5που λέει πως το ποίημoc ocuco ((ειναι μια δικαιολογία στα πεταχτυ. τών πίστεών μου. 'Όπου φαίνεται πως όμιλcο έγώ ξαίρε το πως έ γ ω αληθινα δεν ύπάρχω.
28 Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΑΠΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ Αντιπροσωπεύω κάποιον τρίτον' ίσως εκείνον που επρεπε να ύ πάρχει. Κάποτε το ε γ ώ γίνετ' ε μ ε ί ς κάμνω τότε την αντίθεση της συνολικής ψυχής απέναντι τών μονάδων που παρωιοουν το βάθος της. Και ό πόθος μου ειναι οντας συνεργάτης αυτης της ψυχης να βρεθεί δημιουργος με τη δύναμή της)). ΤΙ ετνocι ocύτο το ΠΟΙ1Jμoc ; AύΤ~ ~ γλώσσα Τι μυστηριocκrι ; 'Όπου φαί1 εται πώς όμιλώ εγώ ξαίρε το ;τως έ γ ώ α λ η θ ι ν ά δ εν ύ π ά Ρ Χ ω. Αυτη ~ 1aEocXLcrnx~ φρocσεολογ[oc τί μας προμ1jνάει ; "Αν ό Βάρνocλης στα-μocτο::jσε μ' ocjτο το ~pγo 1; &στικ~ κpιτικ~ θα.λεγε πως ό Βάρνocλης jψώθύjκε στο τέλος -:γ;ς aύjμιουργίχς τ')υ στον πιο ιχ"('ιο ιaεocλισμο κα-~ στην πιο κ:xθocρ~ συν ΤOCυησΎj τυις 'Ιaέocς με τύjν άθ&.νocτί] 'Exxrίt)oc. ' Αφο;:) με τη μελέ-:ύj της Λρχ.:Χίocς Έλλάaocς ΠOτίσΤΎjκε στις πιο κροl)σn:λένιες πrγε; τυις γνώ(jύjς κ:χι τυις όμορφιας &90;; τ:χ ήρωικ:χ εργ:χ των βα-λκχνικων πολέμων Xr;(l το;; εjρωπoc'ίκο;; έ~α-γν(σα.νε στχ μάτια. ΤΟC) κ:χι την τωpιν~ 'ExXrίaoc ειaε στη φω-:ειν~ Ιστopικ~ aια:aρομ'lι τγ;ς y'jλτις το') τρε~ς χιλι~aες τώρoc χρόνια: τ'ιι μοίρα: του πpω-:oτcόρoι) Qar;yo::J της &νθρωπότψα.ς όλάκεpύjς. Καλ ήρθε τέλος π Ρ ο σ κ Ij - ν Ύj τ ~ ς κα:ι ΨάλΤΎjς μεγα:λόστομος α:'ιτοσ τ();:) μεγα:λ:::(qu. Λο') ζετocι κχι κα-θocρίζετα-ι πριν μιλrισει γι:χ την oc1(~νιx Έλλ&.aα-. πριχου να 'γ-;ίσω του Άγαθο!Ί τη ρίζα πριχου ή καρδια γεφτεί τ' αγιο σου χώμα πάθη ;ταλιά παλαια ΠΟ1) την όρίζα βαθια τα ξεβοτάνιζα' και σώμα αχαμνό κεφαλη και χαίτη γκρίζα τα χέρια μέσα κ' εξω και το στόμα τά 'λουσα με κρασι και με μπαχάρια και σού τα φέρνω ώς επρεπε καθάρια. Όρxματ~ζετoc'. λοιπον κα-ι τρocγουό&.ει τις όμορ9ιες "ης έλλύjνικυις γ:ης ΤCO'J ετ.νocι αδλης τής γη; αφάλι)) δρocμoc-:ίζε:χι -:-/ι'l έ)ληνικ η ίστορί:χ άπο τ~ν δμ"fjρικ~ έποχή ερχε-:ocι στ-/ιν rlpzoc[r;(. λθ'ίjν:x περνάει στ!-) μεσoc(ωνα. στ-ιιν ΚP'ητικ~ πνεμocτικ~ α.νθισ-ιj σ-τά: OΊjμOτικ:Χ τρocyq\jolrt στο Σολωμό. λ:ιε το ΟΡr;(μα: αλτο -:Υις 'Ελλ&.δr;(ς &νεβα.ίνει ολο ψ ηλότερα. κα.ι πoθε~ -:ώρα. κι OC'J-:o:; να γίν:::ι εψ:ι.ς δη-
ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΓΛ.ΗΝΟΥ 29 μιουργός να γίνει Ινας συνεχιστίις το\) όpιiματoς. Ή «μεγιiλη φυλ~» τον εχει μεθύσει άπο ένθουσιασμό. Και στοχασμους και λ6για κ' έργα θεία. ΤΩ θάματα που κουβαλείς μετά σου! Χριστο κι Όρφέα 'Αθηνα και Παναγία κινας και σμίγεις στα κινήματά σου. Και οι 'Έλληνες ~ συνoλικ~ Ψυx~ το «έμε'lς» aεν ετνlχι πια: 6ντα θνητα: σα:ν το';ς &λλους άνθρώπους. ΕΤνιχι ιaέες άθιiνlxτες. Που παμε ; Άκούω πασ' ανοιξη τ' άηδόνι δλβια ζήση στο πάθος του να βρισκει. Δεν έχει χτες και σήμερα. Ή Δωδώνη κι ό αγιος Τάφος βαθιά μας δρθιος μνήσκει. Κι αν καταρρέουν οί πίστες μείς αιώνιοι περναμε άπ' τη ζωη στο θάνατο ησκιοι και στη ζωη άπ' το θάνατον! ''Ο Χ ι lj v τ α ε 'ί μ α σ τ ε Ί δ έ ε ς π ο V ζ ο v ν ε π ο λ ε μ ώ ν τ α! Αληθινα ό Bιipναλης τίι στlγμ~ πο'; γpιiφει αύτο το ΠΟΙ'Υ)μα ζυγώνει στί] μεγιiλη κρισιμη στlγμ~ τ~ς ζωrις ΤΟ1.>. Το ποιημlχ ιχύτο ε!ναι το φούσκωμιχ ένος μεγιiλoυ Ψυχικοίί άνιχκοχλα:σμο\) πο; γινετιχι μέσα: του. Ή άστικ~ Έλλιiaα πο; ~σεpνε πισω της κιχ! τη μεγιiλ'y) μιiζα: το\) λαοίί κιiνoντlxς τη μεγιiλη έξόρμφ'ή της την πoλεμικ~ ετχε νικ~σει σε auo μεγιiλoυς πολέμους μέσlχ σε λιγα: χρόνια: στα: 1912-13 κιχ! στα: 1918. Tεpιiστια: α:ύτοπεπο(θφη ετχε φουσκώσει περ~φα:ν~ τα: στ~θια. των Έλλ~νων. ΟΙ ΡαψωaΟL της φυλ~ς &ρχισα:ν μεγα:λόστομα να: ΤΡαγουaο\)ν τις νέες 36ξες πμι στις πιχλιές. Ό Πιχλιχμας ε!χε άρχισει παλιότεριχ με το Δωδεκάλογο τού γύφτου κιχι τίι Φλογέρα του βασιλια κιχι ό Σικελιιχνος συνέχισε με τη Συνείδηση τής φυλής μου το Πάσχα των Έλλήνων ΚΣCΙ &λλα:. Ό DOCΡνlΧλης άπocνω σ' α:ύτίι τη σ-:ιγμ~ ερχεται στο ΠlχρΙσι. Ε '" ινιχι πιlχ \ ωριμος " ΠΟΙ'Υ)τηζ 'έ κlχτ χει την \ τεχνι""ι.α του - στιχου πlχ Ιζ ει τίιν ά:ρμονιiχ στα ΜχτυλlΧ κ' ~ γλώσσιχ του ετνα:ι πλούσιιχ κα:ι πoλuχρωμ'υ) μεστη άπο όλοζώντα:να. σύμβολlχ. Ό όριζοντocς του μόλις
30 Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΑΠΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ β - \ \ 'E~~'~ λ' Θ'λ ' \ ΥΥ)κε απο την Λι\αοα π αταινει τεραστια. Η ε ει τωρα να γινει αζιτος πνεματικος όa'υ)γος του λαοu TOU νoc τραγοuaήσει καλύτερο ιχπ' ολοuς τους &λλοuς νoc σιιρει τα πλήθ'υ) πίσω ιχπο την όρψική τοι) λύρα. Και γρ~ψει τον Προσκυνητή. Και ομως αζιτο το. Ασμα πρώτο Tou LaEιxλLcrμoou τοι) ήτανε κα.ι το τελεuτα~ο. Σε λιγον καφο γινετα.ι μέσα. τοι) ενας τέτιος τερ~στloς κριτικος aια.ψωτισμός οποι) το σιιμπαντο ΚUΡΙΟλεΧτLκα ά:να.πόaογuριζετα.ι. Σχεaον ταuτόχρονα. ~ ά:μέσως μετα τον Προσκυνητή ά:ρχίζει να γρ~ψει Το φως που κα/ει. Η κρίσιμ'υ) στιγμ-η rpucrlxoc ά:πο καφο έτοιμα.ζότανε μέσα TOU. 'Απο τον κα.φο που πρωτo~ρθε στην Έλλ~aα ιχπο τον καφο που έζ'υ)σε το βαλκα.ν~κo πόλεμο κα!. τον έθνικο θρίαμβο. M~ocν ιχντα.ρσία. μιocν ά:ντlθεσ'y) με τα καθιερωμένα ετχε πά.ντα μέσα Tou. Τώρα. ΙSμως στο Πα.ρΙσι ~ρθε σε ά:μεσότατη έπαψ-η με τις μεγά.λες κo~νων~κες ά:ντιθέσεις. Ό Ρομα:Ιν Poλλ~ν ό Μπαρμπυς τον έπ1jρε~ζοuνε. 'ΑκοΙΙει την ΚΡΙτLκ-η των ά:ριστερων για το μεγάλο πόλεμο. Κα.Ι πέρα. στο βά.θος Tou δριζοντα ξεχωρίζει τις τερά. στιες ψλόγες της ροιισικ'υ)ς έπανά.στα.σύjς. Και τότε γινετα.ι μέσα τοι) ~ δριστικ-η μετα.στρ.οψή. Ό VOCTouριχλισμός TOU ~ έπικοιιρεια. aιά.θεσή TOU που aεν εβρισκα.ν τρόπο να σuvauα.crtouv OCρμονικα με μια ΠOΙΎjσ'Y) έθνική θρ'υ)σκεuτικ-η και. raeιxλlmlxyι βρέθ'yjκαν σuνταφια.σμένoι έξαίρετα με τη ψλογερ-η σαρκα.στικ-η δρμή που ξuπν~ει τώρα μέσα τοι) και' με το aιαλε- 1 λ' \ '1' \dψό χτικυ ματερια ισμο ποι) κα.τα:χταει Τυ νοι) τοι) σαν ενα Ul ρμ'υ)το. Ό Bά.ρνιxλΎjς βρ~κε τον ά:λύjθινo έα.uτό TOU. ΟΙ Ιστορικες σuμβολικες 1._ \. ζ' \ \ ~~ 'β \ \ 1_' μορψ... ποι) αγωνι οτανε ματαια να τις GUΛl\OC ει και να. τ"" ανα.- στήσει μέσα στη θολ-η κα.ι. ΨείιτLΚ'Y) ά:τμόσψαιρα του taειχλισμο'u ξιιτησαν δλοζώντα.νες γέμισαν ά:πο νό'υ)μα ά:νθρώπινο πήρανε σά.ρκα κα.ι χρωμα και πνο-η μόλις τις ά:ντικρισε ρεα.λιστικα και. επαναστατικα. Τώρα μπoρε~ πιoc να έπιχεφήσει τον τερocστιο αθλο νoc βά.λει νoc μιλήσοuνε ιχνθρώπινα. κα!. νοψα ά:πο σ'υ)μερινους ά:νθρώποuς τον ΠρoμΎjθέα και. το Χριστο και την Παναγία κα.1. το Σωκρά.τη. ΟΙ &aειες σκιές τα σκέλεθρα της Ιστορίας περπ~τησαν ά:ν~μεσ~ μας μίλησαν τη γλώσσα μας &γγιξιχν την XIXpaL~ μας. 'Απο τον καιρο που πρωτoγρ~ψει Το φως που κα/ει LcrιxμoE σήμερα μια ένι-