15ήμερο Ενημερωτικό Δελτίο. Πολιτικής και Οικονομικής Τεκμηρίωσης # 18

15ήμερο Ενημερωτικό Δελτίο Πολιτικής και Οικονομικής Τεκμηρίωσης # 18 22 Οκτωβρίου 2012

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ [1] ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ ΚΑΙ ΤΑΣΕΩΝ 3 [1.Α] ΈΚΘΕΣΗ ΔΝΤ: Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΕ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ Η ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΔΝΤ 3 [1.Β] ΣΕΒ: ΣΚΛΗΡΟΣ ΣΤΙΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ, ΧΑΛΑΡΟΣ ΣΤΙΣ ΔΟΣΕΙΣ ΛΙΤΟΤΗΤΑΣ 7 [1.Γ] Η ΚΟΚΑ ΚΟΛΑ, Η ΦΑΓΕ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ 9 [1.Δ] ΓΙΑ ΤΗ ΦΟΡΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ 11 [2] ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 14 ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΕΙΩΝ ΧΡΥΣΟΥ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ 14 [3] ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΔΟΜΩΝ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ 22 ΑΣΠΙΔΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΣΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΟ ΤΣΟΥΝΑΜΙ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ 22 [4] ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ 27 H 10Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ (ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ, 8-11 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ) 27 Σχόλια, παρατηρήσεις και προτάσεις για το Δελτίο είναι παραπάνω από καλοδεχούμενα. Μπορείτε να επικοινωνείτε μαζί μας ηλεκτρονικά στις εξής διευθύνσεις: o.poulou@parliament.gr (Ουρανία Πούλου) yeustat@gmail.com (Γιάννης Ευσταθόπουλος) Εάν σας ενδιαφέρει να λαμβάνετε ηλεκτρονικά το ΔΕΛΤΙΟ, επικοινωνήστε μαζί μας στις παραπάνω διευθύνσεις ώστε να προσθέσουμε το e-mail σας στην ηλεκτρονική λίστα παραληπτών. 2

[1] ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ ΚΑΙ ΤΑΣΕΩΝ Το Παρατηρητήριο Οικονομικών Εξελίξεων και Τάσεων παρακολουθεί και αποτυπώνει τις κυριότερες εξελίξεις της κυβερνητικής πολιτικής για την οικονομία και καταγράφει σημαντικές τάσεις ή μεταστροφές στην πορεία της οικονομίας. Επιπλέον, παρακολουθεί τις κυριότερες εκθέσεις και μελέτες διεθνών και εγχώριων οργανισμών σχετικά με την ελληνική και ευρωπαϊκή οικονομία, ενώ επίσης καταγράφει τις τοποθετήσεις των κοινωνικών εταίρων στη χώρα. [1.Α] ΈΚΘΕΣΗ ΔΝΤ: Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΕ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ Η ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΔΝΤ Γ. Σακελλαρίδης Το πρώτο δεκαήμερο του Οκτωβρίου το ΔΝΤ παρουσίασε τρεις σημαντικές ετήσιες εκθέσεις για την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας: το World Economic Outlook, το Global Financial Stability Report και το Fiscal Monitor. Το World Economic Outlook (WEO), στο οποίο έχει δοθεί ο υπότιτλος «Αντιμετωπίζοντας το υψηλό χρέος και τη βραδεία ανάπτυξη», 1 προχωράει σε προβλέψεις που αφορούν την πορεία της οικονομίας, τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε περιφερειακό επίπεδο, μελετάει σενάρια και προβαίνει σε αξιολόγηση των ακολουθούμενων πολιτικών. Ας δούμε πιο αναλυτικά τα πιο σημαντικά σημεία της έκθεσης αυτής: Η επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας Η μεγέθυνση της παγκόσμιας οικονομίας είναι βραδύτερη από ότι προβλεπόταν τον Ιούνιο του 2012. Αν αυτή η τάση αποτελεί μία ακόμα διακύμανση στα πλαίσια της γενικότερης αναταραχής ή έχει πιο μόνιμα χαρακτηριστικά, θα εξαρτηθεί σύμφωνα με την έκθεση, από τις πολιτικές στις οποίες θα προχωρήσουν οι αρχές της Ευρωζώνης και των ΗΠΑ. Στις ΗΠΑ η μεγέθυνση του ΑΕΠ θα κυμανθεί στο 2,2% το 2012 (2,1% το 2013), στην Ευρωζώνη στο -0,4% το 2012 (0,2% το 2013), στο Ηνωμένο Βασίλειο στο -0,4% το 2012 (1,1% το 2013) και στην Ιαπωνία στο2,2% το 2012 (1,2% το 2013). Επιβράδυνση θα παρατηρηθεί και στις άλλοτε ταχύτατα αναπτυσσόμενες οικονομίες της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής. Στην Κίνα για παράδειγμα, κατά το πρώτο εξάμηνο το 2012 η ανάπτυξη υπολειπόταν το 7% εξαιτίας της 1 http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/02/index.htm 3

μείωσης παροχής πιστωτική ρευστότητας υπό το φόβο της στεγαστικής φούσκας,, της μείωσης του ρυθμού των δημόσιων επενδύσεων και της μείωσης της εξωτερικής ζήτησης. Το 2012 το ΑΕΠ θα αυξηθεί στην Κίνα κατά 7,8% έναντι 9,2% το 2011 και 10,4% το 2010. Η ίδια κατάσταση επικρατεί και για την οικονομία της Ινδίας όπου ο δείκτης επιχειρηματικής εμπιστοσύνης έχει μειωθεί, τα επιτόκια δανεισμού έχουν αυξηθεί λόγω πληθωριστικών πιέσεων ενώ μια σειρά από επενδυτικά έργα έχουν ακυρωθεί. Η ανάπτυξη στην Ινδία θα φτάσει το 4,9% το 2012 όταν το 2001 ήταν 6,8% και το 2010 10,1%. Στη Βραζιλία η ανάπτυξη επιβραδύνεται σημαντικά εξαιτίας των περιοριστικών πολιτικών για την αντιμετώπιση πληθωριστικών πιέσεων καθώς και του περιορισμού των πιστώσεων. Το 2012 το ΑΕΠ θα αυξηθεί μόνο κατά 1,5%, ενώ το 2011 αυξήθηκε ξανά 2,7% και το 2010 κατά 7,5%. Στο επίπεδο της δημοσιονομικής πολιτικής, στις αναπτυγμένες χώρες αναμένεται προσαρμογή των ελλειμμάτων μέσω περιοριστικών πολιτικών, ενώ κάτι τέτοιο δεν ισχύει για τις αναπτυσσόμενες χώρες. Η νομισματική πολιτική είναι πολύ χαλαρή στις περισσότερες περιοχές για να αντιμετωπιστεί η χαμηλή ρευστότητα. Το σημαντικότερο πρόβλημα πάντως στην παγκόσμια οικονομία είναι οι πολύ εύθραυστες συνθήκες στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Σενάρια κινδύνου για την παγκόσμια οικονομία στο βραχυπρόθεσμο διάστημα: Μία επιδείνωση της κρίσης στην Ευρωζώνη: Παρά τις πρόσφατες κινήσεις της ΕΚΤ, υπάρχουν κίνδυνοι που παραμένουν ακάλυπτοι, όπως για παράδειγμα οι επιπτώσεις της κοινωνικής έντασης στις χώρες της περιφέρειας της Ευρωζώνης, αλλά και η αμφίβολη προσήλωση των χωρών του πυρήνα στην αλληλεγγύη προς την περιφέρεια. Σε ένα τέτοιο σενάριο το τραπεζικό σύστημα αποσταθεροποιείται ενώ επιδεινώνεται η κρίση των ισοζυγίων κεφαλαίου στο εσωτερικό της Ευρωζώνης. Ειδικά στην περιφέρεια, η ρευστότητα από τις τράπεζες θα μειωθεί ακόμα περισσότερο, τα επιτόκια θα αυξηθούν, θα απαιτηθεί ακόμα μεγαλύτερη δημοσιονομική προσαρμογή. Υπολογίζεται από το ΔΝΤ ότι η επίπτωση στο ΑΕΠ για την περιφέρεια από ένα τέτοιο σενάριο θα είναι επιπλέον -6%, ενώ για τον πυρήνα της Ευρωζώνης -1,75%. Το «ταβάνι χρέους» στις ΗΠΑ και απότομη δημοσιονομική προσαρμογή: Ο κίνδυνος από μία απότομη δημοσιονομική προσαρμογή στις ΗΠΑ, που θα βύθιζε την αμερικάνικη οικονομία σε ύφεση, θα είχε δυσμενείς συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία, μέσω διάφορων μηχανισμών μετάδοσης όπως π.χ. οι τιμές των μετοχών. Αυτή η εκτίμηση περισσότερο μοιάζει με προειδοποίηση στον νέο Πρόεδρο των ΗΠΑ για τις συνέπειες που θα έχει η πολιτική του στην παγκόσμια οικονομία. Μία νέα αύξηση στις τιμές του πετρελαίου: Οι γεωπολιτικές εντάσεις στην περιοχή της Μ. Ανατολής προκαλούν ανησυχία για τις τιμές του πετρελαίου. Μία μείωση της προσφοράς πετρελαίου κατά 50% θα οδηγούσε σε μείωση του ΑΕΠ κατά 4

1,5% σε πολλές περιοχές του πλανήτη. Οι τιμές των παραγωγών για το πετρέλαιο που είναι υψηλές διαβλέπουν ότι αυτό το σενάριο είναι βάσιμο. Σενάρια κινδύνου για το μεσοπρόθεσμο διάστημα: Η επιδείνωση των ισολογισμών των κεντρικών τραπεζών: Η απόκτηση τεράστιων ποσοτήτων στοιχείων ενεργητικού (assets) από τις κεντρικές τράπεζες δημιουργεί ανησυχίες για την αύξηση της προσφοράς χρήματος και τον πληθωρισμό. Παρόλο που σύμφωνα με την έκθεση αυτή, οι ανησυχίες είναι αβάσιμες, οι κίνδυνοι προέρχονται από το γεγονός ότι οι κεντρικές τράπεζες στις αναδυόμενες χώρες ή οι θεσμικοί επενδυτές, φοβούμενοι για την ποιότητα των χαρτοφυλακίων της ΕΛΤ και της Fed, να αγοράζουν λιγότερα ομόλογα από την Ευρωζώνη ή τις ΗΠΑ με αποτέλεσμα την υποτίμηση των νομισμάτων. Επίσης, η πίεση που ασκείται από τις κυβερνήσεις για την κακή ποιότητα των χαρτοφυλακίων των κεντρικών τραπεζών, τις αποθαρρύνει από το να αυξήσουν τα επιτόκιά τους γιατί κάτι τέτοιο θα μείωνε την αγοραία αξία του χαρτοφυλακίου τους. Τα υψηλά επίπεδα δημόσιου χρέους: Το υψηλό δημόσιο χρέος αυξάνει τα επιτόκια και σύμφωνα με την έκθεση μειώνονται οι επενδύσεις (crowding-out) και το παραγόμενο προϊόν, ενώ ταυτόχρονα αυξάνονται οι φόροι και οι περικοπές σε δαπάνες για υποδομές. Παράλληλα η αύξηση του κινδύνου χρεοκοπίας δημιουργεί αρνητικές συνέπειες. Για την κατάσταση στην Ευρωζώνη Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι εκτιμήσεις της έκθεσης για την Ευρωζώνη (σελ. 20-21). Παρά τις θετικές αποφάσεις της ΕΚΤ το Σεπτέμβριο για παρέμβαση στην αγορά ομολόγων, υπάρχει κίνδυνος το βασικό σενάριο (baseline) να αποβεί υπερβολικά αισιόδοξο με καταστροφικές συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία. Πιο συγκεκριμένα, η έκθεση προτείνει: «Ενώ οι οικονομίες πρέπει να συνεχίσουν να προσαρμόζουν τα δημοσιονομικά ελλείμματα στο βαθμό που μπορούν να αντέξουν, είναι σημαντικό να διασφαλιστεί η πρόσβαση σε χρηματοδότηση με λογικό κόστος» (δικιά μας η έμφαση). Η απευθείας χρηματοδότηση των τραπεζών από τον ESM είναι απαραίτητη για να σπάσει ο φαύλος κύκλος μεταξύ δημοσίου και τραπεζών και για αυτό πρέπει να συγκροτηθεί γρήγορα μία κοινή εποπτική αρχή για τις τράπεζες, κάτι που αποτελεί προϋπόθεση για το πρώτο. Οι βιώσιμες τράπεζες πρέπει να ανακεφαλαιοποιηθούν και οι μη βιώσιμες να εκκαθαριστούν για να μην επιβαρύνουν το δημόσιο. Η τραπεζική ένωση είναι απαραίτητη για την εύρυθμη λειτουργία των χρηματοπιστωτικών αγορών. «Αυτή η ένωση πρέπει να βασίζεται σε τέσσερεις πυλώνες: κοινή εποπτεία, εναρμονισμένη ρύθμιση, μία πανευρωπαϊκή εγγύηση των καταθέσεων και ένας πανευρωπαϊκός μηχανισμός εκκαθάρισης». 5

Δημοσιονομική Προσαρμογή, Λιτότητα και Ύφεση: Η αυτοκριτική του ΔΝΤ Σε κάθε περίπτωση, τα πιο ενδιαφέροντα σημεία της έκθεσης είναι αυτά που αφορούν τον αναστοχασμό από πλευράς ΔΝΤ για τις επιπτώσεις της δημοσιονομικής προσαρμογής στην ύφεση. Ειδικότερη αναφορά γίνεται στον λεγόμενο «πολλαπλασιαστή δημοσιονομικής πολιτικής» ο οποίος παρουσιάζει την ποσοστιαία μεταβολή του ΑΕΠ όταν οι δημόσιες δαπάνες μεταβάλλονται κατά 1%. Σύμφωνα πάντα με την έκθεση, μέχρι τώρα υπήρχε μία συναίνεση στη βιβλιογραφία, ότι ο πολλαπλασιαστής αυτός ήταν περίπου 0,5, δηλαδή μία μείωση των δημόσιων δαπανών κατά 1%, μείωνε το ΑΕΠ κατά 0,5%. Όμως το ΔΝΤ παραδέχεται ότι αυτός ο πολλαπλασιαστής είχε υποεκτιμηθεί συστηματικά και το πραγματικό του μέγεθος κυμαίνεται μεταξύ 0,9 και 1,7. Η παραδοχή αυτή είναι μεγάλης σημασίας, αφού στην ουσία αμφισβητεί τον ακρογωνιαίο λίθο της μνημονιακής πολιτικής που εφαρμόζεται στην Ελλάδα και αποδεικνύει ότι η πολιτική λιτότητας δεν οδηγεί στη δημοσιονομική εξυγίανση αλλά στη βαθύτερη ύφεση, η οποία με τη σειρά της εκτροχιάζει τα δημοσιονομικά. Πρόκειται δηλαδή για την επιβεβαίωση από το ΔΝΤ ενός φαύλου κύκλου μεταξύ υψηλών δημοσιονομικών ελλειμμάτων και χρέους-λιτότητας-ακόμα υψηλότερων ελλειμμάτων και χρέους. Η διαπίστωση αυτή του ΔΝΤ έχει προκαλέσει πολλά σχόλια στο διεθνή τύπο 2. Αυτό όμως που επίσης έχει μεγάλη σημασία στην έκθεση αυτή του ΔΝΤ είναι η κριτική αποτίμηση ιστορικών παραδειγμάτων λιτότητας (κεφάλαιο 3) σε διαφορετικές χώρες και σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Πρώτα από όλα οφείλουμε να αναφέρουμε ότι η προσφυγή του ΔΝΤ σε παραδείγματα από την οικονομική ιστορία είναι από μόνη της μία μέθοδος που παρουσιάζει ενδιαφέρον, αφού οι διεθνείς οργανισμοί δεν μας έχουν συνηθίσει σε κάτι τέτοιο. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου το 1918, αμέσως μετά των Α Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν το δημόσιο χρέος ανερχόταν σε 140% του ΑΕΠ. Σε μία προσπάθεια να επιστρέψει η βρετανική λίρα στην προπολεμική ισοτιμία κατά τη διάρκεια του Κανόνα του Χρυσού, αλλά και να αποπληρώσει το ΗΒ το χρέος, εφαρμόστηκε μια σκληρή πολιτική λιτότητας που οδήγησε σε πρωτογενή πλεονάσματα 7% του ΑΕΠ κατά τη δεκαετία του 1920. Η ύφεση που προκλήθηκε ήταν πολύ μεγάλη και το ΑΕΠ το 1938 ήταν ίσο με το ΑΕΠ του 1918, ενώ το 1933 το δημόσιο χρέος ανήλθε στο 190% του ΑΕΠ. «Η εμπειρία του Ηνωμένου Βασιλείου κατά τον μεσοπόλεμο είναι μία σημαντική ανάμνηση των προκλήσεων της επιδίωξης ενός μίγματος περιοριστικής δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής, ιδιαίτερα 2 http://www.ft.com/cms/s/0/85a0c6c2-1476-11e2-8cf2-00144feabdc0.html, http://www.ft.com/cms/s/0/badc68a0-13a9-11e2-9cc7-00144feabdc0.html, http://www.newsnow.gr/article/238286/munchau-heed-siren-voices-to-end-fixation-withausterity.html, http://krugman.blogs.nytimes.com/2012/10/11/the-imf-and-the-gop/ 6

όταν ο εξωτερικός τομέας περιορίζεται από μία υψηλή συναλλαγματική ισοτιμία» (σελ.112). Αυτή τελευταία πρόταση αντηχεί ως μήνυμα για την πολιτική που εφαρμόζεται σήμερα στην Ελλάδα, αλλά και στην περιφέρεια γενικότερα της Ευρωζώνης. [1.Β] ΣΕΒ: ΣΚΛΗΡΟΣ ΣΤΙΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ, ΧΑΛΑΡΟΣ ΣΤΙΣ ΔΟΣΕΙΣ ΛΙΤΟΤΗΤΑΣ Μ. Ντόβολος Χωρίς να αμφισβητεί την αναγκαιότητα του Μνημονίου, ο Σύνδεσμος Επιχειρήσεων Ελλάδος, ως ο επίσημος φορέας θεσμικής εκπροσώπησης του κεφαλαίου στη χώρα μας, έθετε κατά καιρούς την ανάγκη να δοθεί μεγαλύτερο βάρος στις «διαρθρωτικές» μεταρρυθμίσεις και λιγότερο στην μείωση των ελλειμμάτων. Να μετατοπιστεί, δηλαδή, το ειδικό βάρος του Μνημονίου από το δημοσιονομικό στο «μεταρρυθμιστικό» σκέλος. Ο ΣΕΒ, έχοντας ως στόχο την διασφάλιση και ενίσχυση των συμφερόντων της τάξης που εκπροσωπεί, θεωρεί, και δικαίως θα μπορούσαμε να σημειώσουμε, πως οι εκ βάθρων αλλαγές σε ζητήματα όπως οι εργασιακές σχέσεις, το καθεστώς των απολύσεων, το μη μισθολογικό κόστος, οι συλλογικές διαπραγματεύσεις, το ασφαλιστικό, το άνοιγμα επαγγελμάτων και οι ιδιωτικοποιήσεις, έχουν πολύ μεγαλύτερη βαρύτητα και μακροπρόθεσμη «αποτελεσματικότητα» σε σύγκριση με την δημοσιονομική προσαρμογή. Η πρώτη σοβαρή διατύπωση της θέσης για αλλαγή του μίγματος πολιτικής, έγινε κατά την επίσκεψη του ΣΕΒ στις Βρυξέλλες στις 17-18 Νοεμβρίου 2010. Μετά την συνάντηση του με τον κοινοτικό επίτροπο Όλι Ρεν, ο πρόεδρος του ΣΕΒ Δημήτρης Δασκαλόπουλος, δήλωσε, μεταξύ άλλων, πως «αναπτύξαμε στον κ. Ρεν την άποψη μας ότι απαιτείται μία εσωτερική αναδιάρθρωση του Μνημονίου. Αυτή συνεπάγεται την ταχύτερη και αποτελεσματικότερη υλοποίηση των προβλεπόμενων διαρθρωτικών αλλαγών σε συνδυασμό με μία σειρά από μέτρα έκτακτης ανάγκης για την αποκατάσταση της ρευστότητας στον ιδιωτικό τομέα και την επίσπευση της αναπτυξιακής διαδικασίας μέσα από την τόνωση της επιχειρηματικότητας. Και αυτό θα δικαιολογούσε μια ανοχή στις διαφαινόμενες αποκλίσεις από τους δημοσιονομικούς στόχους του 2010 και του 2011, δεδομένου ότι ο κοινωνικός ιστός δεν αντέχει νέες περικοπές και νέους φόρους». Μάλιστα στο υπόμνημα που κατατέθηκε αναφέρεται πως είναι ανάγκη, «να προσδιοριστεί μία νέα ισορροπία στις πολιτικές που προδιαγράφει το Μνημόνιο- χωρίς να αλλάξουν οι στόχοι και η διάρκεια του». Τελικός στόχος είναι «να σηματοδοτηθεί μια συγκροτημένη και ορατή μετάβαση από μια οικονομία κρατικής καθοδήγησης και κυριαρχίας σε ένα περιβάλλον πραγματικά ανοικτής αγοράς, που αναδεικνύει την ιδιωτική πρωτοβουλία». 7

Αν η θεώρηση πως η κρίση που βιώνουμε αξιοποιείται ως μια πρώτης τάξεως ευκαιρία από το κεφάλαιο προκειμένου να θέσει σε νέες, ευνοϊκότερες για αυτό, βάσεις τη σχέση κεφαλαίου και εργασίας και να επανεκκινήσει τη διαδικασία κερδοφορίας είναι ορθή, τότε η στάση του ΣΕΒ είναι απολύτως λογική και αναμενόμενη, αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά πως η αστική τάξη έχει απόλυτη συναίσθηση του ρόλου και της θέσης της στην κοινωνία. Παράλληλα, η στάση που κρατά ο ΣΕΒ εξηγείται από τους ακόλουθους λόγους: Α) Οι εκτεταμένες περικοπές δαπανών και αυξήσεις φόρων όχι μόνο οδηγούν σε ύφεση αλλά πλήττουν, παράλληλα, σημαντικά κομμάτια της εγχώριας αστικής τάξης λόγω της κατακόρυφης πτώσης της ζήτησης. Και αυτό, ορισμένες φορές, συμβαίνει σε όφελος των ξένων κεφαλαίων που επιχειρούν να διεισδύσουν στο οικονομικό γίγνεσθαι της χώρας. Στο υπόμνημα του ΣΕΒ που κατατέθηκε κατά την διάρκεια των επαφών του στις Βρυξέλλες το Νοέμβριο του 2010 σημειώνεται πως «σε μία μη ανταγωνιστική οικονομία που συρρικνώνεται, η στρατηγική αυτή (σ. σ. της εμπροσθοβαρούς δημοσιονομικής προσαρμογής) ενέχει σοβαρούς κινδύνους: τα έσοδα μπορεί να μην συγκεντρωθούν και η οικονομία να περάσει σε παρατεταμένη ύφεση». Πιο αποκαλυπτικός ήταν ο πρόεδρος του ΣΕΒ Δημήτρης Δασκαλόπουλος, ο οποίος κατά την ομιλία του στην ετήσια συνέλευση του ΣΕΒ στις 31/5/2012 ανέφερε πως «εμείς, στον χώρο της ιδιωτικής οικονομίας, βιώνουμε την καταστροφή του παραγωγικού ιστού της χώρας, επειδή χρεοκόπησε ο δημόσιος τομέας. Καθημερινά, στις δουλειές μας, αντιμετωπίζουμε τη δραματική πτώση των πωλήσεων, την ασφυκτική έλλειψη ρευστότητας, την απόλυτη αδυναμία δανεισμού, το εξαιρετικά υψηλό κόστος του χρήματος, σωρεία έκτακτων και ειδικών φόρων στην παραγωγή που επιβαρύνουν το κόστος, τη συσσώρευση ζημιών, την αδυναμία να διατηρήσουμε το προσωπικό μας και την καταρράκωση της αξίας των επιχειρήσεων μας». Το θέμα τέθηκε και στην επιστολή του ΣΕΒ προς τον πρόεδρο της Κομισιόν Μανουέλ Μπαρόζο (26/7/2012) όπου σημειώνεται πως, «ο καταστροφικός αυτός συνδυασμός (σ.σ. προτεραιότητες τρόικα, αποτυχία προβλέψεων, έλλειμμα πολιτικής βούλησης) επέφερε τη συρρίκνωση της παραγωγικής βάσης της χώρας, προκάλεσε ασφυξία σε όσες επιχειρήσεις καταφέρνουν ακόμη να επιβιώσουν και τραυμάτισε τον κοινωνικό ιστό». Β) Η αυστηρή λιτότητα δημιουργεί εξαιρετική αστάθεια στο πολιτικό σκηνικό με απρόβλεπτες εξελίξεις. Χαρακτηριστικά σημειώνει ο ΣΕΒ πως «λύση δεν είναι πλέον η αύξηση των φόρων ή η περαιτέρω περικοπή εισοδημάτων. Μία αύξηση φόρων θα φέρει ελάχιστα (ίσως και καθόλου) νέα έσοδα, ενώ μια νέα περικοπή σε μισθούς και συντάξεις ενέχει τον κίνδυνο να σπρώξει την οικονομία βαθύτερα στην ύφεση και να προκαλέσει κοινωνική αναταραχή». Γ) Όσο συνεχίζεται να δίνεται έμφαση στην δημοσιονομική προσαρμογή και στην ανάγκη περιορισμού των ελλειμμάτων και του χρέους τόσο θα αναδεικνύεται, αντικειμενικά, το ζήτημα της εκτεταμένης φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής της αστικής τάξης της χώρας μας. Ήδη η συζήτηση έχει ανοίξει στον υπόλοιπο κόσμο όπου αυξάνονται οι φωνές για την αύξηση της φορολογίας των πλουσίων, με 8

τελευταίο χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Γαλλία, ενώ και στη χώρα μας οι αναφορές για την ανάγκη οι έχοντες και κατέχοντες να συνεισφέρουν περισσότερο στη προσπάθεια «διάσωσης» της χώρας πληθαίνουν μέρα με την ημέρα τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Συζήτηση που η αστική τάξη έχει κάθε λόγο να αποφύγει αν και στην τελευταία γενική συνέλευση του ΣΕΒ ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος παραδέχτηκε πως, «έχουμε ευθύνες που δεν παραγράφονται. Έχουμε χρέη που αναπόφευκτα θα πληρώσουμε, εδώ που αφήσαμε να φτάσουν τα πράγματα». Μετά τις τελευταίες εκλογές η ρητορική του ΣΕΒ επικεντρώνεται σε μια προσπάθεια υπέρβασης, με κάποιο τρόπο, του σημερινού Μνημονίου και αντικατάστασης του με ένα άλλο πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής. Σε δηλώσεις του στις 30 Ιουλίου 2012 ο πρόεδρος του ΣΕΒ ανέφερε χαρακτηριστικά πως, «το μνημόνιο έχει ξεπεραστεί- και αποτελεί ουσιαστικά παρελθόν για την Ελλάδα. Δεν ανταποκρίνεται πλέον ούτε στις ανάγκες, ούτε στις δυνατότητες της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας. Εδώ και τώρα, έχουμε ανάγκη από ένα ευρύτερο εθνικό σχέδιο ανόρθωσης, που να ξεπερνά τον στενό κορσέ του μνημονίου. Έχουμε ανάγκη από ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα, ευρωπαϊκών προδιαγραφών». Άξονες του νέου σχεδίου που πρότεινε ο ΣΕΒ προς τον πρόεδρο της Κομισιόν είναι: α) η ενίσχυση του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας μέσω της αύξηση της ρευστότητάς του (αποπληρωμή των οφειλών το7 κράτους ύψους 7 δις. ευρώ, ταχύτερη απορρόφηση κοινοτικών κονδυλίων και άλλων πόρων), β) η παράταση για δύο χρόνια του χρόνου δημοσιονομικής προσαρμογής και γ) η υιοθέτηση πιο επιθετικής πολιτικής για τη μείωση του δημοσίου χρέους μέσω της ανακεφαλαιοποίησης των ελληνικών τραπεζών με βάση τη μέθοδο ενίσχυσης των ισπανικών τραπεζών, της επαναδιαπραγμάτευσης με την ΕΚΤ για την πώληση των ελληνικών ομολόγων που κατέχει στην τιμή αγοράς συν ένα περιθώριο κέρδους και τη δημιουργία οχήματος ειδικού σκοπού που θα προβεί σε επαναγορά ελληνικών ομολόγων. Όμως και σε αυτό το σχέδιο το μόνο σταθερό και απαράλλακτο σημείο είναι η προώθηση των «μεταρρυθμίσεων». Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στην επιστολή, «βεβαίως, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να ερμηνευθούν τα προηγούμενα ως παρότρυνση προς αποφυγή ή καθυστέρηση στην εφαρμογή των απαραίτητων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων». [1.Γ] Η ΚΟΚΑ ΚΟΛΑ, Η ΦΑΓΕ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ Π. Λ. Ρυλμόν Οι μετεγκαταστάσεις στην Ελβετία και στο Λουξεμβούργο των εδρών της Κόκα Κόλα και της Φάγε, αλλά και οι δηλώσεις του Συνδέσμου Ανωνύμων Εταιριών και 9

Εταιριών Περιορισμένης Ευθύνης (ΑΕ & ΕΠΕ), με τις οποίες προβλέπεται συνέχιση αυτής της εξέλιξης με άλλες εταιρίες, αποτελούν σοβαρότατες ενδείξεις του γεγονότος ότι μετά την καθίζηση της παραγωγικής δραστηριότητας περνάμε πλέον και στην κατάρρευση των χρηματοπιστωτικών λειτουργιών του ελληνικού καπιταλισμού, και επομένως στην προοπτική της διαμόρφωσης νησίδων ή πόλων κερδοφορίας μέσω ιδιαίτερων πελατειακών ή χρηματοδοτικών σχέσεων με το κράτος ή με ξένα επενδυτικά συμφέροντα. Ο ελληνικός καπιταλισμός των τελευταίων 30 ετών εξελίχθηκε βασισμένος στην υποστήριξη της κερδοφορίας της επιχειρηματικής δραστηριότητας γενικώς, στη διατήρηση των πελατειακών σχέσεων των επιχειρήσεων με το κράτος και τα πολιτικά επιτελεία, αλλά και στην ενίσχυση του τραπεζικού τομέα ο οποίος αξιοποίησε διαδοχικά τα υψηλά επιτόκια του καρτέλ των τραπεζών, το χρηματιστήριο, και τον δημόσιο και καταναλωτικό δανεισμό. Η απουσία πολιτικής για την παραγωγική οικονομία δεν ενοχλούσε κανέναν και για όλη αυτή την περίοδο ο χρηματοπιστωτικός τομέας αντλούσε κέρδη και κεφάλαια, μέσα από την διεύρυνση της ελλειμματικότητας της οικονομίας. Το γεγονός ότι η πρώτη σε κεφαλαιοποίηση εταιρία του Χρηματιστηρίου της Αθήνας, δηλαδή η Κόκα Κόλα, και μια από τις πλέον επιτυχημένες ελληνικές πολυεθνικές, δηλαδή η Φάγε, μετεγκαθιστούν τις έδρες τους σε ευρωπαϊκές χώρες, γιατί δεν μπορούν να βρουν τραπεζική χρηματοδότηση και επιβαρύνονται (η Κόκα Κόλα) από την πτώση του χρηματιστηρίου, αποδεικνύει πως η οικονομική κρίση σημαίνει και ότι ο ελληνικός χρηματοπιστωτικός καπιταλισμός έχει φθάσει στα όριά του και δεν μπορεί να υπηρετήσει ούτε το σχέδιο που υποστηρίζει με πάθος. Όπως καθαρότατα δείχνει και το κόλπο με την Πειραιώς και την Αγροτική, το Μνημόνιο δεν είναι ένα σχέδιο αναζωογόνησης της επενδυτικής δραστηριότητας και της χρηματοδότησης της οικονομίας (παρόλο που είναι σχέδιο υποστήριξης της κερδοφορίας) αλλά είναι ένα πλαίσιο εντός του οποίου είναι πλέον εύκολη η κατά περίπτωση εξυπηρέτηση μεμονωμένων σχεδίων σε βάρος, κατά περίπτωση, της οικονομίας, της κοινωνίας ή του περιβάλλοντος. Αλλά πέρα από τις συζητήσεις και αντιπαραθέσεις σχετικά με την αποτελεσματικότητα του Μνημονίου 2, υπάρχει η ανάδειξη μιας νέου τύπου συμμαχίας κεφαλαιούχων, πλουσίων και πολιτικών ανδρών ή κέντρων, που έχει ενισχυθεί τόσο από τις λογικές των μνημονίων, όσο και από την εκτεταμένη προσφυγή σε παράνομες πρακτικές, και φυσικά τη συστηματική χρήση της καταστολής. Αυτή η νέα μετεξέλιξη της άρχουσας τάξης, που στην πραγματικότητα δεν επιδιώκει το κέρδος αλλά κυρίως τις προσόδους, πάει μαζί με την εγκατάλειψη της ιδέας των σχεδίων για την οικονομία και την με κάθε μέσο διευκόλυνση των κάθε προέλευσης επενδυτών, ελλήνων και ξένων. Αυτή τη βουτιά στην άβυσσο καλούνται να αντιμετωπίσουν οι εργαζόμενοι και οι λαϊκές τάξεις της Ελλάδας, και ένα από τα πρωτεύουσας σημασίας εργαλεία θα είναι απαραίτητα ο δημόσιος έλεγχος επί του τραπεζικού συστήματος. 10

[1.Δ] ΓΙΑ ΤΗ ΦΟΡΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Α. Κούρος Τα σχέδια της τρόικας και της ελληνικής αστικής τάξης για τη δημιουργία Ειδικών Οικονομικών Ζωνών στην Ελλάδα έχουν αναγάγει το ζήτημα της μείωσης της φορολόγησης των Νομικών Προσώπων στη χώρα μας σε ένα από τα κορυφαία εργαλεία για την προσέλκυση ξένων άμεσων επενδύσεων και την επίτευξη αναπτυξιακών ρυθμών. Η συγκεκριμένη θέση εκφράζεται με δύο, συμπληρωματικά ως προς τη λειτουργία τους, επιχειρήματα: - Η φορολόγηση των επιχειρήσεων στην Ελλάδα είναι πολύ υψηλή - Η μείωση των συντελεστών προσελκύει επενδυτές Εξάλλου, όλες οι εργοδοτικές οργανώσεις στη χώρα μας (ΣΕΒ, ΕΒΕΑ κ.λπ.) πάγια ζητούν μείωση όλων των συντελεστών φορολόγησης, ανεξάρτητα αν εκπροσωπούν τα συμφέροντα μικρών ή μεγάλων επιχειρήσεων, πολυεθνικών ή μη, βιομηχανικών ή εμπορικών κ.λπ. Η ομογενοποίηση αυτή των επιχειρήσεων και η παρουσίαση τους ως μια ενιαία ομάδα που αντιμετωπίζει κοινά προβλήματα από το υπερβολικό φορολογικό βάρος είναι σκόπιμη και πολύ επωφελής για όλες τις επιχειρήσεις, αλλά κυρίως για τις πολυεθνικές που, σύμφωνα με τα δεδομένα των φορολογικών αρχών, κάθε άλλο θα έπρεπε από το να διαμαρτύρονται. Στο πλαίσιο λοιπόν της «ανεξήγητης» φυγής από τη χώρα της ΦΑΓΕ και της Coca Cola, σε ένα θεσμικό πλαίσιο δηλαδή δραματικής μείωσης των φορολογικών συντελεστών και των επικείμενων ΕΟΖ, ας δούμε τα στοιχεία για τη φορολόγηση των επιχειρήσεων στην Ελλάδα, με έμφαση στις ιδιαιτερότητες των πολύ μεγάλων επιχειρήσεων. Η χώρα με τα χαμηλότερα έσοδα από τη φορολογία Νομικών Προσώπων Σύμφωνα με τα δεδομένα του αναθεωρημένου προϋπολογισμού του 2012, οι προβλεπόμενοι φόροι των Νομικών Προσώπων στην Ελλάδα υπολογίζονται σε 2,1 δισ. ευρώ ή στο 0,98% του ΑΕΠ. Συγκρινόμενη με τα δεδομένα των υπολοίπων χωρών της Ε.Ε των 27, η Ελλάδα κατατάσσεται τελευταία. Ακόμα και η Βουλγαρία το 2009 είχε φόρους Νομικών Προσώπων στο 2,5% του ΑΕΠ. Η Ελλάδα τα προηγούμενα χρόνια προέβη, σε επίπεδο ΕΕ, σε μια από τις μεγαλύτερες μειώσεις των φορολογικών συντελεστών των Νομικών Προσώπων επί των αδιανέμητων κερδών (από το 40% στο 21%), αλλά αυτή η μείωση δεν λαμβάνεται καθόλου υπόψη από τους θιασώτες της περαιτέρω μείωσης των συντελεστών. Η μείωση των φόρων επιρρίπτεται αποκλειστικά στην κρίση, κάτι που 11

όμως δεν επιβεβαιώνεται από τον επόμενο πίνακα, όπου φαίνεται ποιο είναι το αποτέλεσμα της μείωσης των συντελεστών στην περίοδο που δεν υπήρχε κρίση: ΦΟΡΟΛΟΓΗΤΕΑ ΚΕΡΔΗ Ν.Π ΦΟΡΟΙ Ν.Π ΟΙΚ. ΕΤΟΣ 2004 ΟΙΚ. ΕΤΟΣ 2008 ΑΠΟΛΥΤΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ 14,348 19,402 5,054 35% 4,775 4,713-0,062-2% Ποσά σε δις ευρώ ΜΕΤΑΒΟΛΗ % Ενώ δηλαδή τα φορολογητέα κέρδη αυξήθηκαν κατά 5 δις, οι φόροι μειώθηκαν. Η ολιγοπωλιακή θέση των πολυεθνικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα Οι πολυεθνικές επιχειρήσεις δεν πρέπει να συμψηφίζονται με τις μικρές ή μικρομεσαίες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στη χώρα (ακόμα χειρότερα, ούτε με τους ελεύθερους επιχειρηματίες, όπως προσπαθούν να μας πείσουν πολλά «ινστιτούτα» οικονομικών μελετών της χώρας μας). Μιλώντας αποκλειστικά στο επίπεδο της φορολογίας, θα διακρίνουμε δύο βασικές διαφορές: Τα μερίσματα που αποδίδουν οι ελληνικές θυγατρικές επιχειρήσεις προς τις μητρικές τους στο εξωτερικό είναι αφορολόγητα, σύμφωνα με τις συμβάσεις αποφυγής διπλής φορολογίας που ισχύουν με κάθε ξεχωριστή χώρα (πανομοιότυπες περίπου συμβάσεις που υπογράφουν όλες οι χώρες, κατόπιν οδηγιών του ΟΟΣΑ, ώστε η επέκταση των πολυεθνικών σε όλο τον κόσμο να μη συναντά εθνικά φορολογικά εμπόδια). Αυτό σημαίνει ότι στην Ελλάδα οι πολυεθνικές επιχειρήσεις φορολογούνται μόνο με το συντελεστή επί των αδιανέμητων κερδών (σήμερα 21%). Οι πολυεθνικές επιχειρήσεις προβαίνουν σε νόμιμη φοροαποφυγή δισ. ευρώ μεταχειριζόμενες λογιστικές τεχνικές απόκρυψης φορολογητέων κερδών και μεταφοράς τους, είτε σε χώρες με πολύ μικρό ποσοστό φορολόγησης, είτε σε φορολογικούς παραδείσους. Τέτοιες τεχνικές είναι οι ενδοομιλικές συναλλαγές, (η υποτιμολόγηση ή υπερτιμολόγηση των συναλλαγών τους με εταιρίες του ίδιου ομίλου), η εικονική πληρωμή αυξημένων δικαιωμάτων χρήσης σε άλλες συγγενικές επιχειρήσεις (loyalties), οι τριγωνικές συναλλαγές με παρένθετες εταιρίες off shore κ.λπ. Τα παραπάνω σημαίνουν ότι τελικά ο συντελεστής επί των αδιανέμητων κερδών εφαρμόζεται σε ένα μικρό μόνο μέρος των πραγματικών κερδών των πολυεθνικών, που δεν αποτελεί υπερβολή δηλώνεται εθελοντικά προς την φορολογική αρχή. Η απώλεια δημοσίων εσόδων από αυτές τις επιχειρήσεις είναι πολλών δισ. ευρώ αφού, σύμφωνα με τον Σ. Ρομπόλη, διευθυντή του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ, «το 27% των προϊόντων που καταναλώνεται παράγεται στη χώρα μας, ενώ το υπόλοιπο 73% 12

εισάγονται. Μάλιστα, το 80% αυτών των εισαγόμενων προϊόντων παράγονται και διανέμονται από 5-6 πολυεθνικές επιχειρήσεις». Όλα τα παραπάνω πρέπει να ιδωθούν και στο πλαίσιο της σκόπιμης ανυπαρξίας ουσιαστικών ελέγχων των ελληνικών φοροελεγκτικών μηχανισμών επί των πολύ μεγάλων επιχειρήσεων. Η έλλειψη πολιτικής βούλησης για τον έλεγχο και τη φορολόγηση των μεγάλων επιχειρήσεων είναι η μοναδική αιτία που παρήγαγε μια σειρά παθογενειών του ελληνικού φορολογικού συστήματος: υποστελέχωση του φοροελεγκτικού μηχανισμού, πολιτική χειραγώγηση του, πολιτικές παρεμβάσεις για την προστασία των εταιριών που ταυτόχρονα ήταν και χρηματοδότες των δ;yο κομμάτων εξουσίας, πλήρης έλλειψη κεντρικού σχεδιασμού του ελεγκτικού έργου, ατελέστατη μηχανοργάνωση και εκπαίδευση των ελεγκτών κ.λπ. Συνοψίζοντας, η υποτιθέμενη ισχυρή σχέση των μειωμένων συντελεστών και των αυξημένων επενδύσεων δεν επιβεβαιώνεται ούτε από την οικονομική θεωρία ούτε από την πραγματικότητα, καθώς οι επιχειρήσεις επενδύουν με κύριο κίνητρο το προσδοκώμενο κέρδος και όχι τη μικρότερη φορολόγηση των κερδών. Υπάρχουν πάρα πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν την πορεία των επενδύσεων σε μια χώρα, όπως η ανοδική ή καθοδική φάση του οικονομικού κύκλου, οι τεχνολογικές εξελίξεις, η προσδοκώμενη ζήτηση για τα προϊόντα, η διαθεσιμότητα και το κόστος των κεφαλαίων, η οικονομική πολιτική στο σύνολό της κ.ά. Αντιθέτως όμως, σε ένα φορολογικό πλαίσιο σκανδαλώδους εύνοιας των μεγάλων επιχειρήσεων η περαιτέρω μείωση των συντελεστών έχει ως βέβαιο αποτέλεσμα την απώλεια πολύτιμων δημοσίων εσόδων. 13

[2] ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Στην ενότητα αυτή αφενός περιγράφεται και αξιολογείται η ασκούμενη πολιτική στους τομείς του περιβάλλοντος και της ενέργειας και αφετέρου καταγράφονται οι ευρωπαϊκές τάσεις και οι προτάσεις της Αριστεράς για μια νέα, κοινωνικά δίκαιη και περιβαλλοντικά βιώσιμη, ενεργειακή και αναπτυξιακή πολιτική. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΕΙΩΝ ΧΡΥΣΟΥ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ Μ. Χριστιανού 3 Η «Ελληνικός Χρυσός Α.Ε.» (95% καναδική Eldorado Gold S.A. και 5% ΑΚΤΩΡ) σχεδιάζει, και έχει αρχίσει να υλοποιεί, ένα τεραστίων διαστάσεων μεταλλευτικό έργο στη Χαλκιδική. Οι εξορυκτικές και μεταλλουργικές δραστηριότητες χωροθετούνται σε δασική έκταση 264.000 στρεμμάτων. Ακαδημαϊκά ιδρύματα, επιστημονικοί φορείς, σύλλογοι και κινήματα πολιτών τεκμηριώνουν τους κινδύνους και αντιδρούν στην «επένδυση», που όπως φαίνεται αποφέρει κέρδη μόνο για την εταιρεία. Πολιτική διάσταση Το Δεκέμβρη του 2003, το ενεργητικό των Μεταλλείων Κασσάνδρας της TVX HELLAS A.E., μεταβιβάζεται στο Ελληνικό Δημόσιο έναντι 11 εκ. ευρώ και την ίδια μέρα πωλείται στην ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ Α.Ε με το ίδιο αντίτιμο [19]. Η σύμβαση παραχώρησης απαλλάσσει την εταιρεία από οποιοδήποτε φόρο μεταβίβασης ή άλλο φόρο και την αμνηστεύει προκαταβολικά για οποιεσδήποτε οικονομικές υποχρεώσεις από τη λειτουργία των μεταλλείων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφασίζει ότι οι όροι της σύμβασης συνιστούν κρατική ενίσχυση υπέρ της εταιρείας ύψους 15.3 εκ. ευρώ [20] και το Ελληνικό Δημόσιο, προσφεύγει άμεσα [21] ζητώντας την ακύρωση της απόφασης. Η εκδίκαση της προσφυγής εκκρεμεί μέχρι σήμερα. Το Μάρτη του 2012 παραχωρείται κατά χρήση και κατά κυριότητα δημόσιο δάσος, συνολικής έκτασης 4.100 στρεμμάτων, στην εταιρεία για την υλοποίηση των μεταλλευτικών της έργων. Ουσιαστικά πρόκειται για μεταφορά κοινωνικού πλεονάσματος από το Δημόσιο προς την επιχείρηση [14] 3 H Μαρία Χριστιανού είναι περιβαλλοντολόγος, επιστημονική συνεργάτιδα της EEKE Περιβάλλοντος ΣΥΡΙΖΑ. 14

Συνοπτική περιγραφή του έργου Το «επενδυτικό» σχέδιο της ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ Α.Ε περιλαμβάνει το υφιστάμενο μεταλλείο στις «Μαύρες Πέτρες», δημιουργία μεταλλείου επιφανειακής και υπόγειας εξόρυξης στις «Σκουριές», υπόγειο μεταλλείο στην «Ολυμπιάδα», στοά μεταφοράς μεταλλεύματος (Ολυμπιάδα Μαντέμ Λάκκο), μεταλλουργία Χαλκού- Χρυσού, εργοστάσιο παραγωγής θειικού οξέως (1000 t/d), τέσσερα τέλματα αποβλήτων, βιομηχανικό λιμάνι, δεξαμενές αποθήκευσης και 14 περιοχές δυνητικής εξόρυξης [18]. Συνοπτικά οι φάσεις των έργων [18] : Αποψίλωση δασικής βλάστησης έκτασης μεγαλύτερης των 2.500 στρεμμάτων Κρατήρα επιφανειακής εξόρυξης (open pit), με αρχικά εκτιμώμενη διάμετρο 705 m και βάθος 220 m Φράγματα, κτηριακές και βοηθητικές εγκαταστάσεις Όρυξη εννέα γεωτρήσεων αποστράγγισης περιμετρικά του κρατήρα στις Σκουριές σε βάθος μέχρι και 750 m (140 m κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας) Επιφανειακή εξόρυξη μεταλλεύματος 24.000 τόνων ημερησίως, με εκσκαφή και ανατίναξη (ημερησία χρήση 6 τόνων εκρηκτικών) Μεταφορά - πρόθραυση - απόθεση μεταλλεύματος σε στεγασμένη πλατεία αποθηκευτικής ικανότητας 80.000 τόνων Λειοτρίβηση - χημική επεξεργασία (εμπλουτισμός). Μεταφορά α) του τελικού προϊόντος, που αποτελεί μόλις το 1,97 % του μεταλλεύματος, στο εργοστάσιο μεταλλουργίας και β) των αποβλήτων εμπλουτισμού, που αποτελούν το 98,03% του μεταλλεύματος, στα φράγματα / τέλματα. Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Σύμφωνα με ανεξάρτητους επιστημονικούς φορείς, η κατατεθείσα από την εταιρεία Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων παρουσιάζει σωρεία προβλημάτων. Καταγγέλλουν ελλείψεις στην τεκμηρίωση [1, 5, 7], ελλιπή επιστημονικά δεδομένα και προβληματικές μεθοδολογίες [1, 5, 7, 14, 16, 17], παρεκκλίσεις από τις διαδικασίες που προβλέπει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή [1] και παρερμηνεία θεσμοθετημένων ορίων ρύπων [5]. Για παράδειγμα η μέθοδος ακαριαίας τήξης (flash smelting) που προτείνεται α) δεν [16, 17] έχει εφαρμοστεί ποτέ σε βιομηχανική κλίμακα για παραγωγή καθαρού χρυσού και β) δε δίνει καθαρό χρυσό αλλά μίγματα με χαλκό, μόλυβδο και σίδηρο για τα οποία δεν αναφέρεται μέθοδος διαχωρισμού [3, 10], όπου πιθανότατα θα εφαρμοστεί τελικά η μέθοδος της κυάνωσης [18]. Επίσης τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά της επιφανειακής εκμετάλλευσης (βάθος, διάμετρος open pit) εξαρτώνται αποκλειστικά 15

από την τιμή του χρυσού. Με αναθεώρηση των τιμών, η αναμενόμενη έκταση επιφανειακής επέμβασης πολλαπλασιάζεται οπότε ανατρέπεται όλος ο σχεδιασμός της ΜΠΕ περί γεωμετρίας της επέμβασης και χημείας όλων των αποθέσεων [17] Τον Ιούλιο του 2011 το Ελληνικό Δημόσιο προβαίνει στην έγκριση των Περιβαλλοντικών Όρων [22], μετά από μια σκανδαλωδώς προσχηματική δημόσια διαβούλευση [1]. Οικονομική διάσταση Έκθεση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη στον κόσμο [25] παρατηρεί ότι χώρες οι οποίες εξάγουν πρώτες ύλες, όπως μεταλλεύματα, αναπτύσσονται με χαμηλότερους ρυθμούς και αποκλίνουν από τις ανεπτυγμένες οικονομίες. Θεωρητικά όμως η μεταλλευτική δραστηριότητα μπορεί να είναι αειφορική - εφόσον δεν αλλάζει το χαρακτήρα της περιοχής [3,12] και αναπτυξιακή αν γίνεται συνολικά προς το συμφέρον της κοινωνίας. Αυτό συνεπάγεται εξασφάλιση του δημοσίου συμφέροντος, ύπαρξη αξιόπιστων ελεγκτικών μηχανισμών και υπερίσχυση διαχρονικά του οφέλους επί των αρνητικών επιπτώσεων. Τίποτα απ αυτά δε διασφαλίζεται από το «επενδυτικό» σχέδιο της εταιρείας [3, 8]. Αντίθετα εκτιμάται ότι πρόκειται για οριστικό και αμετάκλητο αφανισμό σημαντικού φυσικού κεφαλαίου σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο [11] και για βίαιη αλλαγή του αναπτυξιακού προτύπου της περιοχής [1]. Οι θετικές οικονομικές εξωτερικότητες είναι ανύπαρκτες ενώ οι αρνητικές θα έχουν επίδραση στις υπόλοιπες παραγωγικές δραστηριότητες αρκετά χρόνια μετά το τέλος της λειτουργίας του μεταλλείου [14]. Η ΜΠΕ στοχεύοντας στην εκτίμηση της κοινωνικής ωφέλειας από τη λειτουργία της εταιρίας χρησιμοποιεί τη μεθοδολογία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής [26] που όμως αναπτύχθηκε για δημόσιες επενδύσεις στις οποίες σημαντικό μέρος των οικονομικών επιδράσεων δεν υπόκεινται στην αγορά και συνεπώς δεν μπορούν να αποτιμηθούν σε τιμές αγοράς. Αυτό δεν ισχύει για τη συγκεκριμένη ιδιωτική επένδυση και παραμένει ερωτηματικό γιατί υπολογίστηκε η επίδραση στην κοινωνική ωφέλεια με σκιώδεις τιμές και όχι μέσω αγοραίων τιμών [14]. Στον αντίποδα του επιχειρήματος της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας βρίσκονται οι ανταγωνιστικές, με τη μεταλλευτική, οικονομικές δραστηριότητες. Τουρισμός: Η συμμετοχή του στο ΑΕΠ της Β.Α. Χαλκιδικής εκτιμάται στο 15-20% [4]. Η μεταλλευτική δραστηριότητα θα φέρει ανεπανόρθωτο πλήγμα στην τουριστική φυσιογνωμία της περιοχής, θα υποβαθμίσει την ποιότητα ζωής κατοίκων και επισκεπτών και δε θα αναπληρώσει τα σταθερά πολλαπλασιαστικά οφέλη της υφιστάμενης και μέλλουσας ήπιας τουριστικής ανάπτυξης της περιοχής [4] 16

Αγροτικός τομέας: H Χαλκιδική παρουσιάζει σημαντική δραστηριότητα στον αγροτικό τομέα. Υπάρχουν 108.900 στρέμματα καλλιεργούμενων εκτάσεων και 276.000 στρέμματα βοσκότοποι [2], 814 μελισσοκόμοι και 152.385 κυψέλες (9,7% του συνόλου της χώρας) [2], βιοκαλλιέργειες, αλιευτική δραστηριότητα και υδατοκαλλιέργειες. Σημαντικά συνεισφέρουν στην οικονομία της περιοχής και η υλοτομία ξύλων, οι δασικοί καρποί, τα θηράματα και τα αρωματικά φυτά και βότανα [11]. Όλες αυτές οι δραστηριότητες κινδυνεύουν από την αποψίλωση του δάσους του Κακκάβου, την αποξήρανση του υδροφορέα, τη σκόνη η οποία παρεμποδίζει τις ζωτικές λειτουργίες των φυτών, τις όξινες απορροές, βιοσυσσώρευση βαρέων μετάλλων στην τροφική αλυσίδα [2, 13]. Το σκέλος της κοινωνικής ευημερίας στην περίπτωση των μεταλλείων χρυσού είναι πρακτικά μηδενικό [14]. Σύμφωνα με το Μεταλλευτικό Κώδικα, χαρακτηρισμένη μεταλλευτική περιοχή συνεπάγεται απαγόρευση οποιασδήποτε οικονομικής δραστηριότητας που παρεμποδίζει τη μεταλλεία, αναγκαστικές απαλλοτριώσεις ιδιωτικών εκτάσεων, πλήρη κατοχή του μεταλλευτικού περιεχομένου από την εταιρεία και μηδενικά κέρδη για το Δημόσιο [10, 16], ενώ παύει να ισχύει κάθε καθεστώς προστασίας για περιοχές χαρακτηρισμένες ως προστατευόμενες από εθνικές και διεθνείς συμβάσεις. Περιβαλλοντικές επιπτώσεις Υδατικοί πόροι. Το όρος Κάκκαβος υδροδοτεί ολόκληρη την προ του Άθω περιοχή [10, 17], και η σχεδιαζόμενη μεταλλευτική δραστηριότητα θα πλήξει άμεσα και ανεπανόρθωτα τους υδατικούς πόρους της περιοχής. Η ΜΠΕ δεν πληροί κανέναν από τους σκοπούς της οδηγίας πλαίσιο 60/2000/ΕΚ «Θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης της πολιτικής των υδάτων» η οποία έχει ενσωματωθεί στην ελληνική νομοθεσία με το νόμο 3199/2003 [15] Η σημερινή απορροή των μεταλλείων ανέρχεται σε 350 m 3 /h, παροχή που αντιστοιχεί στις ανάγκες 40.000 κατοίκων, ενώ η μελλοντική άντληση μόνο στις Σκουριές εκτιμάται ότι θα ανέρθει στα 480 m 3 /h και είναι πιθανότατα υποτιμημένη [3]. Η άντληση νερού θα φτάσει στην Ολυμπιάδα μέχρι τη στάθμη -663 m, γεγονός που θα προκαλέσει φαινόμενα υφαλμύρισης του παράκτιου υδροφορέα [3, 15]. Το σχέδιο επαναδιοχέτευσης του αντλούμενου νερού στον υδροφορέα και η επανατοποθέτηση του εξορυσσόμενου υλικού ως λιθογόμωση σε καθεστώς αποστράγγισης [10], θα επιφέρουν μόνιμη ρύπανση των υπογείων υδάτων από διηθήσεις ρύπων [2, 3, 7, 10, 12, 15]. Ατμόσφαιρα. Οι εκτιμήσεις της ΜΠΕ για την ατμοσφαιρική ρύπανση παραβιάζουν τα θεσμοθετημένα όρια για αέριους και σωματιδιακούς ρύπους [3]. Μόνο στις Σκουριές υπολογίζεται εκπομπή αιωρουμένων σωματιδίων που ανέρχεται στους 430 t/y PM10, με υψηλές συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων, ιδιαίτερα αρσενικού [3] ενώ η παραγωγή σκόνης μεταλλεύματος ανέρχεται συνολικά σε 4.324 t/h [18] με μεγάλες συγκεντρώσεις θειούχων ενώσεων βαρέων μετάλλων όπως αντιμονίου, αρσενικού, 17

βαρίου, καδμίου, χρωμίου, χαλκού, σιδήρου, μαγγανίου, νικελίου, μολύβδου, υδραργύρου, ψευδαργύρου, κ.ά. [2]. Η εκπομπή μονοξειδίου του άνθρακα, οξειδίων του αζώτου, πτητικών οργανικών ενώσεων, διοξειδίου του θείου και αιωρούμενων σωματιδίων ΡΜ10 και ΡΜ2,5, συμποσούνται σε 715 t/y τα πρώτα δύο έτη λειτουργίας και σε πάνω από 950 t/y τα επόμενα [2, 16]. Προβλέπεται ότι οι ατμοσφαιρικοί ρύποι θα μεταφέρονται σε μεγάλες αποστάσεις [5] Έδαφος. Το έδαφος θεωρείται μη ανανεώσιμος φυσικός πόρος. Σχεδόν σε όλες τις χώρες που λειτουργούν ή λειτουργούσαν μεταλλεία χρυσού, τα εδάφη που γειτνιάζουν με μεταλλεία ή βρίσκονται ακόμη και σε μεγάλη απόσταση από αυτά, παραμένουν ρυπασμένα με βαρέα μέταλλα αρκετές 10ετίες - ή και 100ετίες - μετά τη διακοπή λειτουργίας των μεταλλείων [13]. Η μείωση του ph του εδάφους λόγω όξινων απορροών και η αυξημένη περιεκτικότητα σε βαρέα μέταλλα καθιστούν το έδαφος ακατάλληλο για οργανισμούς και ως υπόστρωμα ανάπτυξης φυτών [2, 13]. Η μεταλλευτική δραστηριότητα θα επιφέρει ξήρανση του επιφανειακού εδάφους σε [2, 13] ακτίνα χιλιομέτρων από το επιφανειακό όρυγμα και έντονες εδαφικές διαβρώσεις με επακόλουθο την επιδείνωση πλημμυρικών επεισοδίων [13, 15]. Οικοσυστήματα. Η σχεδιαζόμενη επέμβαση χαρακτηρίζεται ως βίαια και θα αλλάξει ανεπανόρθωτα τόσο το τοπίο όσο και τις οικοσυστημικές λειτουργίες [3, 9, 17]. Η περιοχή επέμβασης καλύπτει 264.000 στρέμματα [18] με 90% δασοκάλυψη. Μεγάλο μέρος της ανήκει στο δίκτυο NATURA 2000 και άλλες προστατευόμενες περιοχές, με αρχέγονα δάση και πλούσια χλωρίδα και πανίδα με σπάνια, κινδυνεύοντα και αυστηρά προστατευόμενα από διεθνείς συμβάσεις είδη [2, 3, 11]. Η βιοσυσσώρευση βαρέων μετάλλων σε διάφορα επίπεδα της τροφικής αλυσίδας είναι εξαιρετικά επικίνδυνη για τη λειτουργία των οικοσυστημάτων, τα παραγόμενα αγροτοκτηνοτροφικά προϊόντα και τελικά για την ανθρώπινη υγεία [2, 3, 12, 13]. Η αποψίλωση του δάσους και η αποστράγγιση του υδροφορέα αποτελεί απειλή και για οικοσυστήματα που βρίσκονται σε ακτίνα πολλών χιλιομέτρων από την περιοχή επέμβασης [16]. Η ρύπανση του θαλάσσιου περιβάλλοντος με μεταλλευτικούς ρύπους καθώς και η κατασκευή και λειτουργία μεγάλης κλίμακας βιομηχανικού λιμένα θα επιβαρύνει ακόμη περισσότερο την ποιότητα των θαλασσίων υδάτων τόσο ως φυσικό ενδιαίτημα θαλασσίων οργανισμών όσο και ως νερών κολύμβησης [3]. Μεταλλευτικά Απόβλητα. Τα στερεά απόβλητα εξόρυξης υπερβαίνουν τα 182 εκατομμύρια κυβικά [18]. Η ιλύς σκοροδίτη-γύψου αποτελεί το 70% των στερεών αποβλήτων και είναι επικίνδυνη λόγω υψηλής περιεκτικότητας σε αρσενικό, ενώ αμφισβητείται η σταθερότητα του κρυσταλλικού σκοροδίτη στις συνθήκες συναπόθεσής του με άλλα στερεά απόβλητα [3, 8]. Για την απομάκρυνση του αρσενικού από το βιομηχανικό νερό της μεταλλουργίας και την σταθεροποίησή του υπό μορφή κρυσταλλικού σκοροδίτη για την περιβαλλοντικά ασφαλή απόθεσή του, εφαρμόζεται μια μέθοδος η οποία αναπτύχθηκε από το Εργαστήριο Μεταλλουργίας του ΕΜΠ στο πλαίσιο σχεδιασμού της παρούσας επένδυσης. Πρόκειται δηλαδή για 18

μια εντελώς νέα μέθοδο που ενώ δεν έχει εφαρμοσθεί ούτε πιλοτικά, θα εφαρμοστεί στη μονάδα του Μαντέμ Λάκκο όπου θα καίγονται την ημέρα 120 τόνοι αρσενικού [1]. Ανθρώπινη υγεία. Η μεταλλευτική δραστηριότητα ενέχει σοβαρότατους κινδύνους τόσο για τους εργαζόμενους όσο και για τους κατοίκους και επισκέπτες της ευρύτερης περιοχής. Εργαζόμενοι σε μεταλλεία χρυσού έχουν μικρότερο προσδόκιμο επιβίωσης, εμφανίζουν συχνότερα καρκίνο της τραχείας και βρόγχων, πνεύμονα, στομάχου και ήπατος, πνευμονική φυματίωση, πυριτίαση, νοσήματα υπεζωκότας, ελονοσία, δάγκειο πυρετό, απώλεια ακοής, αυξημένο επιπολασμό βακτηριακών και ιογενών λοιμώξεων, νοσήματα του αίματος, δέρματος και μυοσκελετικού συστήματος [6]. Η παρουσία βαρέων μετάλλων, έστω και σε πολύ μικρές συγκεντρώσεις, προκαλεί, αναιμία, υπέρταση, διαταραχές στο παιδικό νευρικό σύστημα, διατάραξη λειτουργίας αναπνευστικού συστήματος, νεφρικές βλάβες, οξείες και χρόνιες δηλητηριάσεις, γαστρεντερίτιδα, νεφρίτιδα, ηπατικές βλάβες, [2, 6] καρκίνος, ηπατίτιδα, ηπατική κίρρωση, ίκτερος Κοινωνικές επιπτώσεις Οι επιπτώσεις των μεταλλευτικών δραστηριοτήτων στις τοπικές κοινωνίες μπορούν να είναι καταστροφικές. Κάποιες από τις σημαντικότερες είναι η διάρρηξη του κοινωνικού ιστού, η εσωτερική μετανάστευση λόγω απώλειας ή υποβάθμισης οικονομικών δραστηριοτήτων, έντονη ανισότητα εις βάρος των γυναικών που κατά κύριο λόγο πλήττονται από μια δραστηριότητα κατεξοχήν αντρική [23, 24]. Είναι γενικά αποδεκτό ότι οι πολυεθνικές εξορυκτικές εταιρείες, ακολουθούν συγκεκριμένες τακτικές με στόχο την εξασφάλιση της κοινωνικής συναίνεσης (social lisence) [23]. Συγκεκριμένα, επιδιώκουν συμμαχίες με φιλικά προσκείμενες σε αυτές τοπικές αρχές και ομάδες ανθρώπων που δεν εκπροσωπούν κανέναν αλλά χειραγωγούνται εύκολα, δημιουργώντας σταδιακά ρήξη του κοινωνικού ιστού ενώ ταυτόχρονα χρηματοδοτούν αντισταθμιστικά κοινωνικά έργα. Δίνουν στις υποβαλλόμενες αιτήσεις για εργασία ισχύ δημοψηφίσματος και αγοράζουν στρατηγικής σημασίας γη. Παρακολουθούν και τρομοκρατούν πολίτες και ομάδες που αντιδρούν, ενώ παράλληλα προβαίνουν σε αλλεπάλληλες δικαστικές διαμάχες με τους αντιδρώντες ώστε να τους εξαντλήσουν οικονομικά. Καλλιεργούν αίσθηση τετελεσμένων γεγονότων με σκοπό να υποβάλλουν το αίσθημα της απόλυτης αδυναμίας στις τοπικές κοινωνίες. Τέλος, συχνά χρησιμοποιούν ιδιωτική ασφάλεια, παραστρατιωτικές οργανώσεις και κρατικές δυνάμεις καταστολής, εκβιασμούς, τρομοκρατία και βιαιοπραγίες [23]. Αναγνωρίζουμε τις τακτικές αυτές στη στρατηγική της Ελληνικός Χρυσός Α.Ε. στη Β.Α. Χαλκιδική. 19

Αναφορές [1] ΤΕΕ Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας (Αρ. πρωτ.. 3748/13.4.2011). Απόψεις του ΤΕΕ/ΤΚΜ επί της ΜΠΕ του έργου «Μεταλλευτικές Μεταλλουργικές εγκαταστάσεις Μεταλλείων Κασσάνδρας της εταιρείας «ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ» Α.Ε. [2] Γεωπονική Σχολή Α.Π.Θ. (Αρ. πρωτ.. 692/22-6-2012). Πόρισμα της επιτροπής μελών διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού της Γεωπονικής Σχολής του Α.Π.Θ [3] Συμβούλιο Περιβάλλοντος Α.Π.Θ. (2011). Εισήγηση της επιτροπής για τη μεταλλευτική δραστηριότητα στη βόρεια Χαλκιδική [4] Τμήμα Τουριστικών Επιχειρήσεων, Αλεξάνδρειο Τ.Ε.Ι Θεσ/κης. (2012). Οι επιδράσεις στην τουριστική φυσιογνωμία της Β.Α. Χαλκιδικής από την προοπτική λειτουργίας μεταλλευτικών δραστηριοτήτων χρυσού [5] Μελάς Δημήτριος, Αν. Καθηγητής Φυσικής Περιβάλλοντος Α.Π.Θ. Παρατηρήσεις σχετικά με τις επιπτώσεις στο ατμοσφαιρικό περιβάλλον οι οποίες παρουσιάζονται στη Μ.Π.Ε της «Ελληνικός Χρυσός Α.Ε.» [6] Μπένος Αλέξης, Καθηγητής Υγιεινής, Κοινωνικής Ιατρικής, Ιατρική Σχολή Α.Π.Θ (). Οι επιπτώσεις στην υγεία από τις εξορυκτικές και μεταλλευτικές δραστηριότητες μεγάλης κλίμακας όπως κυρίως αυτές της εξόρυξης χρυσού. [7] Καραμούζης Διαμαντής, Καθηγητής Υδρογεωλογίας, Α.Π.Θ (2011). Περί πολιτικής των επενδύσεων και επιπτώσεων στα νερά της Χαλκιδικής [8] Γιαννακουδάκης Ανδρέας, Αν. Καθηγητής Χημείας, Α.Π.Θ (2011). Ασυμβίβαστες οικονομικές δραστηριότητες. [9] Δ/νση Δασών Χαλκιδικής (203/10.06.2011). Γνωμοδότηση για τα έργα α) Μεταλλευτικές - Μεταλλουργικές εγκαταστάσεις μεταλλείων Κασσάνδρας και β) Απομάκρυνση, καθαρισμό και αποκατάσταση χώρου απόθεσης παλαιών τελμάτων Ολυμπιάδας της εταιρείας Ελληνικός Χρυσός Α.Ε.Μ.Β.Χ. στο νομό Χαλκιδικής [10] Τριανταφυλλίδης Γ. Λέκτορας Πολυτεχνικής Σχολής Α.Π.Θ. (2012). Εμφανίσεις χρυσού στη Β. Ελλάδα και παραγωγή του με εκχύλιση των πετρωμάτων: Η τύχη των «εναλλάξιμων μετάλλων» για το νερό στα οικοσυστήματα. [11] Ζάγκας Δ.Θ. Αν. Καθηγητής Σχολής Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος Α.Π.Θ. (2011). Γνωμοδότηση επί της Μ.Π.Ε. μεταλλευτικών μεταλλουργικών εγκαταστάσεων της εταιρείας «Ελληνικός Χρυσός» στη Χαλκιδική. [12] Ζάγκας Δ.Θ. Αν. Καθηγητής Σχολής Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος Α.Π.Θ. (2010). Περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την υλοποίηση του επενδυτικού σχεδίου «ανάπτυξης» των μεταλλείων Κασσάνδρας στην περιοχή Μ. Παναγίας Χαλκιδικής [13] Παναγιωτόπουλος Κ.. Καθηγητής Γεωπονικής Σχολής Α.Π.Θ. (2012). Μεταλλευτική δραστηριότητα στη Β.Α. Χαλκιδική: Δυσμενείς επιπτώσεις σε εδάφη, καλλιεργούμενα φυτά, γεωργία και κτηνοτροφία. [14] Βαρσακέλης Ν., Αν. Καθηγητής Βιομηχανικής Πολιτικής Σχολής Α.Π.Θ. (2012). Σχόλια στο Οικονομικό μέρος της Μ.Π.Ε της «Ελληνικός Χρυσός» [15] Θεοδοσίου Ν.. Επικ. Καθηγητής Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ. (2012). Παρατηρήσεις που αφορούν στις επιπτώσεις της προτεινόμενης δραστηριότητας «Εκμετάλλευση κοιτασμάτων μεταλλείων Κασσάνδρας» στα υδατικά συστήματα της περιοχής. [16] Δημητριάδης Σ.. Ομ. Καθηγητής Τμήμα Γεωλογίας Σχολής Α.Π.Θ. (2011). Παρατηρήσεις επί της ΜΠΕ της εταιρείας Ελληνικός Χρυσός στη Χαλκιδική 20

[17] Τριανταφυλλίδης Γ... Λέκτορας Πολυτεχνικής Σχολής Α.Π.Θ. (2012). Κριτική των προτεινόμενων μεθόδων εξόρυξης και επεξεργασίας μεταλλευμάτων Ολυμπιάδας Σκουριών στη ΜΠΕ της Ελληνικός Χρυσός Α.Ε. και στην Κ.Υ.Α οικ. 201745 της 26/07/2011 [18] Ελληνικός Χρυσός Α.Ε.Μ.Β.Χ. ENVECO Α.Ε.. (2010). Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου «Μεταλλευτικές-Μεταλλουργικές εγκαταστάσεις μεταλλείων Κασσάνδρας» της εταιρείας «Ελληνικός Χρυσός Α.Ε.Μ.Β.Χ» στο Νομό Χαλκιδικής [19] Ν 3220/2004, ΦΕΚ 15Α/28.01.2004 [20] Απόφαση Ευρωπαϊκής Επιτροπής ΙΡ/11/216 [21] Υπ αριθ. Τ-233/11 προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο του Ελληνικού Δημοσίου κατά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής [22] Κ.Υ.Α αρ.πρ. οικ. 201745/26.07.2011 [23] Carlos Zorrilla (2009). Protecting your community against mining companies and other extractive organizers. [24] Sweeting, A.R. & Clark, A.P. (2000) Lightening the Lode: A guide to responsible large-scale mining. Conservation International [25] United Nations (2006) World Economic and Social Survey [26] European Commission (2008). Guide to Cost Benefit Analysis of Investment Projects 21

[3] ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΔΟΜΩΝ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ Το Παρατηρητήριο δομών αλληλεγγύης καταγράφει τις πρωτοβουλίες διαμόρφωσης και οργάνωσης δομών και δικτύων κοινωνικής αλληλεγγύης, καθώς και τη συμβολή του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ στην οικοδόμηση και την ενίσχυσή τους. ΑΣΠΙΔΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΣΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΟ ΤΣΟΥΝΑΜΙ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ Δ. Τσιπούρας «Μπορούμε να ζήσουμε κι αλλιώς Ένας άλλος κόσμος είναι υπαρκτός» 4 Τα στοιχεία για τις διαστάσεις της ανθρωπιστικής κρίσης στην Ελλάδα, που είδαν το φως της δημοσιότητας τις τελευταίες ημέρες, είναι όντως συγκλονιστικά. Η φτώχεια απλώνει απειλητικά τα σιδερένια πλοκάμια της οδηγώντας την κοινωνία σε αδιέξοδα. Στις απαιτήσεις της τρόικας και των εγχώριων υποτακτικών τους για κατάργηση των κοινωνικών κατακτήσεων, αναπτύσσονται με ταχύτατους ρυθμούς ομάδες αλληλεγγύης στις περισσότερες πόλεις και γειτονιές για τη διανομή φαγητού, ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, πρόσβαση στη γνώση και τον Πολιτισμό. Κοινωνικά παντοπωλεία, ιατρεία, ενισχυτική διδασκαλία, φροντίδα σε ηλικιωμένους και ανήμπορους πολίτες θωρακίζουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και θέτουν τις βάσεις για οργανωμένη διεκδίκηση του κράτους πρόνοιας που καταρρέει. Η Παγκόσμια Ημέρα Επισιτισμού (16 Οκτωβρίου) και η Διεθνής Ημέρα για την Εξάλειψη της Φτώχειας (17 Οκτωβρίου), έδωσαν την ευκαιρία για την ανάδειξη δύο σημαντικών προβλημάτων, που επηρεάζουν τη ζωή και την ευημερία των παιδιών. Όπως αναφέρει η UNICEF Ελλάδος ο υποσιτισμός και η φτώχεια είναι φαινόμενα αλληλένδετα και οι προσπάθειες μείωσης του παιδικού υποσιτισμού στον κόσμο καταπολεμά ταυτόχρονα τη φτώχεια. Οι ρίζες του υποσιτισμού βρίσκονται στη φτώχεια, την έλλειψη εκπαίδευσης και τις ανισότητες και χρειάζεται κάτι περισσότερο από την απλή παροχή τροφίμων για να καταπολεμηθεί. http://news247.gr/eidiseis/oikonomia/oikonomiki_krisi/439_000_ellhnopoyla_zoyn_k atw_apo_to_orio_ths_ftwxeias.1971089.html 4 Από την αφίσα για το Εναλλακτικό Φεστιβάλ Αλληλέγγυας και Συνεργατικής Οικονομίας (19-20-21 Οκτώβρη Πολιτιστικό Κέντρο Ελληνικού, πρώην Αμερικάνικη Βάση) 22

Στην Ελλάδα, πρόσφατη έκθεση με τίτλο «Η κατάσταση των παιδιών στην Ελλάδα 2012», που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά από την Ελληνική Εθνική Επιτροπή της UNICEF και συντάχθηκε για λογαριασμό της, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αθηνών, σκιαγραφείται η κατάσταση των παιδιών στην Ελλάδα του σήμερα, όπου περισσότερα από 439.000 παιδιά ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας. http://www.unicef.gr/news/2012/dt1012.php Συνολικά, η φτώχεια και ο υποσιτισμός, ακόμα και στις «ισχυρές» οικονομίες, όπως η Γερμανία που μετρά τις πληγές στο 15,8% του πληθυσμού της (12,9 εκατομμύρια άνθρωποι στη Γερμανία είναι φτωχοί ή αντιμετωπίζουν σοβαρό κίνδυνο να ολισθήσουν στη φτώχεια), παρά τη μεγάλη οικονομική ανάπτυξη που γνωρίζει η χώρα τους, μετατρέπεται σε ένα μαύρο σύννεφο που σκιάζει ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους στον πλανήτη και «κάθε τρία δευτερόλεπτα πεθαίνει από τη φτώχεια ένα παιδί σε κάποια γωνιά του κόσμου» 5. http://www.unicef.gr/pdfs/poverty_and_hunger.pdf Οι Γιατροί του Κόσμου, διεθνείς οργανώσεις, κοινωνικές οργανώσεις, σύλλογοι, μαζικοί φορείς υπογραμμίζουν σε όλους τους τόνους ότι οι άνθρωποι στην εποχή μας ισοπεδώνονται και πως πρέπει να βάλουμε «τέλος στα μεγάλα λόγια και στα αμοιβαία χαμόγελα». Είναι η στιγμή της δράσης. Κραυγή αγωνίας για την ανθρωπιστική κρίση στην Ελλάδα που «τείνει να αποκτήσει πια μόνιμα χαρακτηριστικά» και για τον «πολύ δύσκολο χειμώνα που έρχεται» εκπέμπει και ο πρόεδρος των Γιατρών του Κόσμου Νικήτας Κανάκης, περιγράφοντας τις εικόνες που συναντά καθημερινά στα πολυϊατρεία της οργάνωσης. Δηλώνει εξοργισμένος για την αμηχανία του κράτους με την οποία παρακολουθεί την Ελλάδα της φτώχειας και δηλώνει κατηγορηματικά ότι «η βοήθεια δεν μπορεί να είναι εργαλείο μισαλλοδοξίας αλλά αλληλεγγύης», επειδή οι Γιατροί του Κόσμου δεν βοηθάμε μόνον Έλληνες, αλλά «βοηθάμε μόνον ανθρώπους» 6. Ασύλληπτη αύξηση των ψυχιατρικών περιστατικών Τα στοιχεία είναι αδιαμφισβήτητα και μόνον οι κρατούντες σφυρίζουν αδιάφορα. Η συνεχιζόμενη οικονομική κρίση, σε συνδυασμό με το αβέβαιο μέλλον και τη γενικευμένη ανασφάλεια, αυξάνει αλματωδώς τους δείκτες κατάθλιψης στον ελληνικό πληθυσμό και απειλεί τη σωματική του υγεία, επισημαίνουν οι επιστήμονες. Στη χώρα μας υπολογίζεται ότι το 25% των ανδρών και το 33% των γυναικών (περίπου 850.000 Έλληνες και 1,1 εκατ. Ελληνίδες) πάσχουν από ήπια έως σοβαρή κατάθλιψη. Σύμφωνα με τους ειδικούς, η οικονομική κρίση αποτελεί στις 5 Η Ελλάδα αύριο, Τα Νέα, Τετάρτη 17 Οκτωβρίου 2012. 6 Χειμώνα ανθ ρωπιστικής κρίσης προβλέπουν οι Γιατροί του Κόσμου: http://news.in.gr/greece/article/?aid=1231217080 23