Κτίριο «Μούνγρη» Ένα π α λ ιό αρχοντικό στη Νάουσα που περιμένει αποκατάσταση του Αλέξανδ ρ ου Οικονόμου Αρχιτέκτονα Μηχαν ικού Διπλ. ΕΜΠ «Κτίριο Μού γγρη, ένα παλιό αρχοντικό που περιμένει αποκατάσταση», ήταν το θέμα διάλεξης πο υ οργάνωσε η Εταιρία Μελέτης της Ιστορίας της Νάουσας και της Περιοχής «ο Αρ ιστο τέλη ς» στα μέσα Ιανουαρίου με ομιλητή το ν αρχιτέκτονα Αλέξανδρο Οικονόμου, που έκα νε και τιςμ ελέτες αποκατά στασης και επανάχρη σής του. Το κτίριο αγοράστηκε το 2003 από την Εταιρεία γ ι α τη Μελέτη της Ιστορίας της Νάουσας και της περιοχής «Αρ ιστοτέλης», μ ε σκοπό να στεγάσε ι τις μόν ιμες δραστηριότητές της, χάρη σε μεγάλη δωρεά του αειμνήστου Χριστόδουλου Λαναρά. Ο ι μ έχρ ι σήμ ερα σημαντικές σωστικές εργασίες πο υ έχουν γ ίνε ι στο κτίριο, έγιναν με δωρεές, μικρές 17μεγαλύτερες, φίλων της Εταιρίας, που αγκάλ ιασαν την όλη προσπάθεια, α}λά και προσωπικ17 εργασία κυρίως του προέδρου το υ συλλό γο υ κ. Γιάννη Ευθυμιάδη. Γενικά Πρόκειται για αστικό τριώροφο παραδοσιακής μορφής κτίριο με αυλή που καταλαμβάνει το δις γων ιαίο οικόπεδο επί της Πλατείας Αρ ματολών (Πουλ ιάνα) και των οδών Σωφρονίου και Πατριάρχου Αθηναγόρα, στην συνοικία " Μ εταμόρφωση" στη Νάουσα. Έχει χαρακτη ριστεί ως διατηρητ έο, σύμφωνα με την με αριθμ. 1221/29-4 -2002 απόφαση του Υπουργού Μακε - δονίας - Θράκης (ΦΕΚ 428/Δ/14-5-2002). Η χρονολογία κατασκευής του δεν τεκμηριώνεται από καμία πηγή, εμμέσως όμως τοποθετείται στο τελευταίο τέταρτο του 190υ αι., εποχή οικονομικής ακμής της πόλης. Υπήρξε κατοικία μελών τη ς οικογένειας Μούγγρη, μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1970, ενώ συνδέθηκε ιδιαίτερα με την εποχή του Μακεδονικού Αγώνα, φιλοξενώντας και κρύβοντας πολλές φορές τους πρωταγωνιστές εκείνης της περιόδου. Η κύ ρια όψ η του κτι ρ ίου στην πλατ εία αρματωλών (Π ο υ λιάνα ). Αριστερά πριν και δ εξιά μ ετά τις εργασ ίε ς αποκατάσταση ς 19
Η οικογένεια Μούγγρη Ο Κωνσταντίνος Μούγγρης, έμπορος κρασιών στην Αίγυπτο παντρεύτηκε τη Μαριγώ Κολτσάκη και απόκτησαν έξι παιδιά: την Αγγελικώ, που παντρεύτηκε τον Αλέξανδρο Οικονόμου τον Νίκο Μούγγρη, που πέθανε από πνευμονία σε ηλικία 22 ετών, μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου πήρε μέρος. την Ελένη, που παντρεύτηκε τον Κωνσταντίνο Λαπαβίτσα την Καλλιόπη, που παντρεύτηκε τον Πασχάλη Ιωάννου την Βασιλική, που παντρεύτηκε τον Αλέξαν δρο Αγγέλου και τον Αγγελάκη Μούγγρη, που ήταν από τους πρώτους που εισήγαγαν τη συστηματική δενδροκομία στην περιοχή της Νάουσας, δημιουργώντας την ομώνυμη φάρμα. Η αρχιτεκτονική του κτιρίου α. Κατανομή των χώρων Το κτίριο κ c.:-τάλαμβάνει το δυτικό τμήμα του οικοπέδου στην συμβολή των οδών Σωφρονίου και Πατριάρχου Αθηναγόρα με την Πλατεία Αρματολών, ενώ το υπόλοιπο τμήμα του οικοπέδου είναι κήπος, η στάθμη του οποίου βρίσκεται 0.20 μ περίπου ψηλότερα από την διαμορφωμένη στάθμη της οδού Σωφρονίου, από την οποία γίνεται και η πρόσβαση στο κτίριο. Ακολουθεί την χαρακτηριστική τυπολογία των αστικών Μακεδονικών σπιτιών του 190υ αι. Συνδυάζει λιθοδομή στο ισόγειο και τον α ' όροφο και τσατμάδες στον β ' όροφο. Στον α ' όροφο υπάρχει στεγασμένο χαγιάτι (ημιυπαίθριος χώρος) και στον β' όροφο τριγωνικές προεξοχές (σαχνισιά). Η κεραμοσκεπής του στέγη προεξέχει περιμετρικά του κτιρίου. Διατηρεί αξιόλογα τυπολογικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά και εντάσσεται σ' ένα αξιόλογο παραδοσιακό σύνολο. Το ισόγειο, συνολικού εμβαδού 207.57 μ2, είναι λιθόκτιστο, με τοίχο πάχους 0.70 μ περίπου προς τις πλευρές των οδών Σωφρονίου και Πατρ. Αθηναγόρα και της Πλ. Αρματολών και λεπτότερους τοίχους 0.20-0.25 μ προς την πλευρά της αυλής. Περιλαμβάνει έναν στεγασμένο ημιυπαίθριο χώρο, ως συνέχεια της αυλής, την είσοδο προς τους ορόφους, τους αδιαμόρφωτους αποθηκευτικούς χώρους καθώς και ένα χώρο με ανεξάρτητη πρόσβαση από την πλατεία Αρματολών, που χρησιμοποιούνταν παλιότερα ως μικρό κατάστημα ή αποθήκη. Το τζάκι στο χειμωνιάτικο δωμάτιο του Α ' ορόφου Ο α ' όροφος, συνολικού εμβαδού 207.57 μ2, είναι επίσης λιθόκτιστος στα αντίστοιχα με το ισόγειο τμήματα, ενώ οι λοιποί τοίχοι του είναι λεπτότεροι κατασκευασμένοι από σύνθετη λιθοξυλοκατασκευή. Περιλαμβάνει μια μικρή σάλα, όπου καταλήγει το κλιμακοστάσιο από το ισόγειο και απ ' όπου ξεκινά μνημειώδης ξύλινη σκάλα με τορναριστά κάγκελα προς τον όροφο, ένα κύριο δωμάτιο χειμερινής διαβίωσης με τζάκι, το μαγειρείο και ανάμεσά τους ένα παρακέλι, που έχει μετατραπεί σε χώρο υγιεινής, με πρόσβαση και από τους δύο χώρους. Στη συ - 20
ρων στο μεταξουργείου φτάνε ι τα 2.50 μ. Ο β' όροφος, συνολικού εμβαδού 211.52 μ2, έχει λιθόκτιστο μόνο τον τοίχο προς την οδό Π ατρ. Αθηναγόρα, ενώ οι υ πόλοιποι τοίχο ι, εξωτερικοί και ε σωτερικοί είναι λεπτότερο ι, κατασκευασμένο ι από σύν θετη λιθοξυλοκα τασκευή, που δημιου ργούν έντονες αρχ ιτ ε κτο νικ ές προεξοχές (σαχν ισιά) προ ς την οδό Σ ω φρον ίου. Δια ρ θ ρ ών ετα ι σε δύο μεγ άλα επίπε δα, με υψομετρική δ ιαφορά περί τα 0.70 μ, τα οπο ία επικοινωνούν μεταξύ τους με σκάλα, και π εριλαμβάνει μια μεγάλη σάλα προς την νότ ια πλευρά και τέσσερα ψηλοτά βανα δω μάτια, στο καθένα από τα οποία υπάρχε ι τζάκι, ενώ μετα ξύ τους παρε μβάλλοντα ι ισάριθμα παρακ έλια, μ ε είσο δο από τα δ ωμάτια. Η αν ισοσταθ μ ία των δαπέδων επαναλα μβάνεται και στις οροφές και βεβαίως στις στέγες που αντιστοιχούν στους χώ ρους αυτούς. Το καθαρό ύψος των χώρων του ορόφου είναι περί τα 3.30 μ και το ταβάνι του αποτελείται από λεπτοσανίδες και πηχάκια. Ο ι πόρτες ε ισόδου πρ ο ς όλα τα δω μάτ ια των ο ρόφων είνα ι χαρακτη ρ ιστ ικές δ ίφυ λλες τα μπλαδωτές, με προσεγ μένο κάσσω μα. Συνή Η ξύλινη σκάλα για τον Β' όροφο θως χρησιμοπο ιείται μόνο το ένα φύλλο, ενώ το νέχεια του ίδιου επιπέδου ανοίγεται ο μεγάλος άλλο παραμένει στα θ ε ρ ό, και ανοίγει μόνο για ημιυπαίθριος χώρος (χαγιάτι) που βλέπε ι προς μεταφορά επίπλων κλπ. την αυλή και οι βοηθητικοί αποθηκευτικοί χώ ροι που τον συνοδεύουν. Όλοι αυτοί οι χώροι, ο ι οποίοι έχουν χαμηλότε Το όλο κτίριο καλύπτεται από δύο κεραμο σκεπείς ξύλινες στέγες, σε αν ισοσταθ μία όπως ρο ελεύθερο ύψος από τους λοιπούς κύριους χώρους του ορόφου, χρησιμοποιούνταν ως μεταξουργείο επ εξ ε ργ ασία του γ ια την μεταξο σκώληκα και των κουκου λιών, και γ ια το λόγο αυτό είναι αρκετά προχειρο φτιαγμένοι, χωρίς ψευδορο φές και μεγάλα παράθυρα. Το καθαρό ύψος των κυρί ων χώρων του ορόφου ε ίνα ι περί τα 3.00 μ και το ταβ άνι του αποτε λείται από λεπτο σανίδε ς και πηχάκια, ενώ το ύψος των βοηθητικών χώ- Η μ εγάλ ε ς σάλ ε ς του Β ' ο ρόφου 21
την οδό Αθηναγόρα. Ο α' όροφος, με λιθόκτιστους εξωτερικούς τοίχους όπως αναφέρθηκε, διαθέτει τέσσερα κύρια παράθυρα με ανασυρόμενα υα λοστάσια προς την πλευρά της οδού Σωφρονίου και την Πλ. Αρματολών ενώ προς την πλευρά της οδού Αθηναγόρα υπάρχουν δύο μόνο κανονικά παράθυρα στο χώρο του μαγειρείου και φεγγίτες αερισμού, χωρίς υαλοστάσια, για τις ανάγκες του μεταξουργείου. Ο β' όροφος, κατασκευασμένος, όπως αναφέρθηκε, με σύνθετη ξυλολιθοδομή (μπουλμέ) επιχρισμένη (εκτός της πλευράς προς την οδό Αθηναγόρα που είναι λιθόκτιστη, αλλά επιχρισμένη επίσης), σχηματίζει τριγωνικής κά τοψη; προεξοχές (σαχνισί), που βοηθούν κάπως στον τετραγωνισμό κάποιων χώρων του ορόφου. Οι προεξοχές αυτές υποβαστάζονται από πλάγιες ξύλινες αντηρίδες. Στον όροφο αυτό ανοίγονται προς όλες τις πλευρές μια σειρά ανοίγματα (πα ράθυρα), με τις ίδιες περίπου αναλογίες πλάτους προς ύψος (1:2), με ανασυρόμενα φύλα με καϊτια. Σε όλα τα παράθυρα υπάρχουν ξύλινα περιζώμα τα (περβάζια) από λεπτοσανίδες. Με αντίστοιχης μορφής λεπτοσανίδες τονίζονται οι ακμές των τοί χων του ορόφου, κατακόρυφες και οριζόντιες. Το μεταξουργείο προς την εσωτ ερική αυλή αναφέρθηκε, μια δίρριχτη και μια τρίρριχτη, με μεγάλη περιμετρική προεξοχή. Στην όψη προς την αυλή, στα επίπεδα του β' ορόφου, υπάρχουν δύο σειρές παραθύρων, (ανά τέσσερα σε κάθε επίπεδο), από τα οποία έχουν β. Μορφολογία Από άποψη μορφής, οι όψεις προς τις οδούς Σω φρονίου και Πατρ. Αθη ναγόρα, όπως και προς την πλατεία Αρματολών, πα ρουσιάζουν εξαιρετικά εν διαφέρουσα μορφολογική διάρθρωση, χαρακτηριστι κή των ναoυσαcίκων αστι κών σπιτιών του 190υ αι. Το ισόγειο, εκτός από την μεγάλη ξύλινη πόρτα εισό δου στην αυλή, έχει ελάχι στα ακόμη ανοίγματα, κυ ρίως προς την πλατεία Αρ ματολών, και δύο μικρούς φεγγίτες αερισμού προς Όψη προς την οδό Σω φρονίου (κύρι α είσοδος ) πριν την αποκατάσταση. 22
κλειστεί τα τρία, ενώ έχουν παραμείνει τα ξύλι να πλαίσια τους. Ένα ακόμη κανονικό παρά θυρο προς την αυλή υπάρχει στον α' όροφο, ενώ τα υπόλοιπα ανοίγματα των κλειστών χώρων του μεταξουργείου που βλέπουν προς το χαγιάτι, όπως και τα άλλα ανοίγματα των αποθηκών στο ισόγειο, δεν διαθέτουν υαλοστάσια. Τα ανοίγ ματα αυτά σε συνδυασμό με τα ξύλινα κάγκελα και τα άλλα στοιχεία στο χαγιάτι του α' ορόφου καθιστούν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα τη διάρθρω ση και τη μορφολογία στο εσωτερικό της αυλής, όπου το κτίριο «ανο ίγ εται» στο νοτιά, αλλά διατη ρεί τον φρουριακό, αμυντικό του χαρακτήρα στην εξωτερική περίμετρο. είναι η περιμετρική λιθοδομή, η οποία αποτελεί μαζί με τον ξύλινο σκελετό των δαπέδων (υποστυ λώματα και δοκοί από ξυλεία καστανιάς συνδεδε μένα με μεταλλικά καρφιά και ειδικές εντορμίες) και των εσωτερικών διαχωριστικών τοίχων, τον φέροντα οργανισμό. Θα πρέπει να σημειωθεί ~ι ο συνδυασμός της σχετικά άκαμπτης λιθοδομης και ο ελαστικός ξύλινος σκελετός έδωσαν στο κτί ριο μια ελαστικότητα και μια ιδιοσυχνότητα που του επέτρεψε ν ' αντέξει σε σεισμούς για μια πε 100 χρόνια. Η αγορά της οικίας Μούγγρη έγινε από τον Εταιρεία «Αρ ιστοτ έλη ς» με βασικό στόχο την στέγαση των δραστηριοτήτων του σ' ένα κτί ριο που να εξυπηρετεί τόσο τις σημερινές, όσο και τις μελλοντικές ανάγκες του, και παράλλη λα να εκφράζει την κεντρική ιδέα όλων αυτών των δραστηριοτήτων, που είναι η διατήρηση της παράδοσης και η σύξευξή της με τις σύγχρο νες απαιτήσεις. Με τα δεδομένα αυτά και με την θέση ότι οι νέες χρήσεις θα πρέπει να είναι συμβατές με την ίδια τη φύση του κτιρίου, και ν ' απαιτούν όσο το δυνατόν λιγότερες επεμβάσεις, προτείνονται οι εξής νέες χρήσεις στο κτίριο: Τα κύρια δομικά χαρακτηριστικά του κτιρίου ρίοδο πάνω από Πρόταση επανάχρησης του κτιρίου Ισόγειο: Αίθουσα συγκεντρώσεων-διαλέξε ων- προβολών. Ακόμη, μικρό παρασκευαστή ριο, λεβητοστάσιο και εκθετήριο γλυπτικής στον ημιυπαίθριο χώρο. Α' όροφος: Γραφεία της Εταιρείας, ξενώνας για την φιλοξενία ξένων αποστολών, στα πλαί σια των πολιτιστικών ανταλλαγών που πραγμα τοποιούνται τακτικά. Β' όροφος: Μόνιμη έκθεση μικρής καλλιτε χνικής συλλογής εικαστικών έργων και άλλες περιοδικές εκθέσεις Φυσικά, όλες οι απαιτούμενες επεμβά σεις εκσυγχρονισμού ή εσωτερικών διαρρυθ μίσεων θα πραγματο ποιηθούν χωρίς καμία επέμβαση στη μορφή του κτιρίου, εκτός από αυτές που περιγράφο νται στο προηγούμε νο κεφάλαιο και που αφορούν στην αποκα τάσταση της αρχικής μορφής του και στην βελτίωση τη ς στατικής του αντοχής, ενώ προ βλέπονται εγκαταστά σεις που θα το καθι στούν προσβάσιμο και σε Όψη προς την οδό Σωφρονίου (κύ ρ ια είσοδος) μετά την αποκατάσταση. άτομα μειωμένης κινητικότητας. 23