ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ Εκδοτική ΑΘΗΝΑ, 2009 1
ΜΕΡΟΣ 2 ο Α. ΕΚΔΟΣΗ ΕΝΤΥΠΟΥ 3. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑΣ 2
Τυπογραφικά στοιχεία (font, type, typeface)
Ιστορική εξέλιξη - χαρακτηριστικά Τα πρώτα τυπογραφικά στοιχεία στη Γερμανία συνεχίζουν την γοτθική παράδοση των μοναστηριακών αντιγραφέων (textur ή textualis) αλλά στη συνέχεια δέχονται και την επίδραση της Αναγέννησης (bastarda, fraktur, rotunda και schwabacher) Στην Ιταλία, αναβίωση κλασσικού πολιτισμού, σταδιακή απομάκρυνση από τους άκαμπτους γοτθικούς, στοιχεία λατινικού τύπου: antiqua, Carolingian minuscule (lettera antica), humanistic minuscule, venetian, Lactantius Βενετία (1470), χαρακτήρες τύπου Roman (Nicolas Jenson): όχι μίμηση γραφής με το χέρι
Πρώτη σελίδα του πρώτου τόμου της Βίβλου του Gutenberg, στην οποία χρησιμοποιήθηκε το τυπογραφικό στοιχείο textur (περίπου το 1455). Τα διακοσμητικά αρχιγράμματα έχουν σχεδιαστεί με το χέρι
Τα τυπογραφικά στοιχεία τύπου Roman του Nicolas Jenson (Βενετία, 1470)
Italic ή cursiva humanistica: Οι γνωστοί πλάγιοι χαρακτήρες (έκδοση των κλασικών Λατίνων από τον Aldus Manutius, 1499) Ligatures: ζεύγη συνδεδεμένων γραμμάτων στο ίδιο τυπογραφικό στοιχείο Αναγεννησιακή Γερμανία και Ελβετία: Roman με γοτθικές επιδράσεις Η Γαλλία ακολούθησε παρόμοια πορεία, με επικράτηση των Roman τον 16 ο αιώνα 1541, Γαλλία, γραμματοσειρά Garamond, τύπος Roman
Τα τυπογραφικά στοιχεία τύπου Italic που σχεδιάστηκαν από τον Ludovico Arrighi (γύρω στο 1527)
Τυπογραφικό στοιχείο με ζεύγος συνδεδεμένων γραμμάτων (ligature)
17 ος και 18 ος αιώνας: γραμματοσειρές Fell, Caslon English roman (χρησιμοποιήθηκαν στη Βρετανική αυτοκρατορία), Baskerville, Modern romans (Bodoni) Σύγχρονες γραμματοσειρές: Ψηφιακές εκδόσεις των Garamond και Bodoni και νέες σχεδιάσεις όπως Futura, Times, and Helvetica Γενικές ομάδες Serif: Γραμματοσειρές με απολήξεις (ουρίτσες) Sans serif: Γραμματοσειρές χωρίς απολήξεις
Fell
Sans serif font Serif font Serifs
Χαρακτηριστικά των τυπογραφικών στοιχείων
Μεγέθη τυπογραφικών στοιχείων Δύο συστήματα μέτρησης (παραδοσιακά): Αγγλοαμερικανικό σύστημα: 1 στιγμή (point) = 0,013837 ίντσας = 0,35 mm 12 pts (στιγμές): pica = 0,166 ίντσας = 4,2 mm Σύστημα Didot: 1 στιγμή (point) = 0,0148 ίντσας 12 pts (στιγμές): cicero = 0,178 ίντσας = 4,5 mm Το πλάτος εκφράζεται σαν κλάσμα του λατινικού m (το πλάτος του m χωρίζεται σε 96 υποδιαιρέσεις) Το λατινικό n θεωρείται ο μέσος όρος του πλάτους ενός στοιχείου, και στη στοιχειοθεσία αναφέρεται ο αριθμός των n ανά σειρά
Ένταση (weight)
Κατηγορίες τυπογραφικών στοιχείων To 1954, ο Maximilien Vox πρότεινε τη ταξινόμηση των τυπογραφικών στοιχείων σε 9 κατηγορίες (classes) Η ταξινόμηση αυτή υιοθετήθηκε από την Διεθνή Ένωση Τυπογραφίας (Association Typographique Internationale, ATypI) το 1962 Και το 1967 ως Βρετανικό Πρότυπο: Ταξινόμηση Τυπογραφικών Στοιχείων, British Standards Classification of Typefaces (BS 2961:1967)
Η ταξινόμηση στηρίζεται σε γενικά χαρακτηριστικά (σχέση ανιόντος και κατιόντος τμήματος, σχήμα απολήξεων [serifs], ύψος του x, αναλογίες γραμμάτων κ.λπ.), τα οποία συνήθως είναι και τυπικά του αιώνα που επικράτησε η χρήση της κάθε κατηγορίας Πολλά τυπογραφικά στοιχεία παρουσιάζουν ταυτόχρονα χαρακτηριστικά από περισσότερες κατηγορίες Η ταξινόμηση Vox-ATypI-BS έχει δεχτεί έντονη κριτική γιατί ταξινομεί χωριστά παρόμοια στοιχεία, μεροληπτεί υπέρ των ρομανικών και με την επικράτηση των υπολογιστών και της ψηφιακής σχεδίασης θεωρείται πλέον ξεπερασμένη
Μερικοί ορισμοί Τυπογραφικό στοιχείο (typeface): Σύνολο χαρακτήρων που έχουν κοινά μορφολογικά χαρακτηριστικά. Π.χ. τυπογραφικά στοιχεία Arial. Γραμματοσειρά (font): Το πλήρες σύνολο των χαρακτήρων ενός συγκεκριμένου μεγέθους και στυλ ενός τυπογραφικού στοιχείου (στην παραδοσιακή τυπογραφία). Π.χ. Times Italic 12 pt. Σήμερα, η χρησιμοποιείται αντί του τυπογραφικού στοιχείου. Οικογένεια (family): ομάδα παρόμοιων γραμματοσειρών που διαφέρουν μόνο στο βάρος, την κατεύθυνση, το πάχος κ.λπ. Π.χ. Η οικογένεια Times περιλαμβάνει τα Times Roman, Times Italic και Times Bold
Humanist Humanistic, ή Humanes Περιλαμβάνουν τα πρώτα ρομανικά του 15 ου αιώνα από τον Nicolas Jenson Στρογγυλά, ελαφρά, με διαγώνια πλάτυνση Χαρακτηριστική η λοξή ευθεία γραμμή του λατινικού e Κοντές, παχιές και αγκυλωτές απολήξεις Περιλαμβάνει: Centaur, Cloister, Old Style, Horley old style, Kennerley, Veronese
Garald Η ονομασία προς τιμή των Claude Garamond και Aldus Manutius Λιγότερο καλλιτεχνικά από τα Humanist, λοξή πλάτυνση γραμμών Περιλαμβάνει: Bembo, Caslon, Garamond, Erhardt, Imprint, Old style
Transitional Realist ή Réales Χαρακτηριστικά του Διαφωτισμού Μεγαλύτερη αντίθεση μεταξύ κύριας και συνδετικών γραμμών από τις προηγούμενες κατηγορίες Περιλαμβάνει: Baskerville, Times Roman, Bell, Caledonia, Fourier
Didone Η ονομασία από τους Didot και Bodoni Μεταξύ του τέλους του 18 ου και τις αρχές του 19 ου αιώνα Πολύ έντονη αντίθεση μεταξύ κύριας και συνδετικών γραμμών Χαρακτήρες στητοί, κατακόρυφοι Λεπτές απολήξεις Περιλαμβάνει: Bodoni, Didot, Walbaum, Corbivus
Slab serif ή Mechanistic Egyptian, Egyptiennes, Mechanical ή Mécanes Σύγχρονα της βιομηχανικής επανάστασης, αρχές 19 ου αιώνα, από όπου αντλούν και την μηχανική τους εμφάνιση Βαριοί χαρακτήρες, ελάχιστη αντίθεση μεταξύ κύριας και συνδετικών γραμμών Τετράγωνες παχιές απολήξεις Περιλαμβάνει: Clarendon, Egyptienne, Ionic No. 5, Rockwell, Cairo, Playbill, Courier
Lineal Lineale Περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία που δεν έχουν απολήξεις (sans-serif, gothic, grotesque ή Antiques) Χωρίζεται σε 4 υποκατηγορίες: Grotesque (Headline, Monotype 215, Grot no. 6) Neo-Grotesque (Helvetica, Univers) Geometric (Eurostile, Futura) Humanist (Gill Sans, Optima, Pascal)
Glyphic Incised ή Incise Θυμίζουν χαρακτήρες χαραγμένους ή σκαλισμένους σε μέταλλο ή πέτρα Μικρές τριγωνικές προεξοχές και μυτερά άκρα Μερικά στοιχεία δεν περιλαμβάνουν πεζούς χαρακτήρες Περιλαμβάνει: Albertus, Copperplate Gothic, Trajan, Chisel, Festival, Latin
Script Θυμίζουν γράμματα γραμμένα με το χέρι Είναι κεκλιμένα (όχι Italics!) Χωρίζονται σε δύο υποκατηγορίες Formal (Marina, Palace Script) Informal (Flash Mistral, Pepita)
Graphic Manual ή Manuaires Έχουν βασιστεί σε ζωγραφισμένα με το χέρι πρωτότυπα με πινέλο, πένα, μολύβι ή άλλο εργαλείο γραφής Χρησιμοποιούνται κυρίως για επικεφαλίδες ή πινακίδες Περιλαμβάνουν: Banco, Klang, Cartoon, Libra
Banco
Η κατάταξη της ATypeI έχει προσθέσει δύο ακόμα κατηγορίες Blackletters (ή Fractures): Χαρακτηρίζονται από μυτερές και γωνιώδεις φόρμες. Θυμίζουν μεσαιωνικούς χαρακτήρες, γραμμένους με πένα με χοντρή μύτη (Fraktur, Old English). Non-Latins (Exotics): Όλα τα στοιχεία γλωσσών που δεν στηρίζονται στο λατινικό αλφάβητο (Ελληνικά, Κυριλλικά, Εβραϊκά, Αραβικά, Κινεζικά κ.λπ.)
Οι παραπάνω κατηγορίες ταξινομούνται σε 3 οικογένειες Κλασσικά (Classicals): humanists, garaldes και transitional. Tριγωνικές απολήξεις, κεκλιμένοι άξονες Μοντέρνα (Moderns): linears, didones, και slab serif (mechanicals). Βιομηχανική περίοδος, χαρακτηριστικά απλά και λειτουργικά Καλλιγραφικά (Calligraphics): glyphic, script και graphic
Gaelic
Εικόνες, χρώμα και τυπογραφία
Εκτός της βαθυτυπίας, στις άλλες μεθόδους εκτύπωσης δεν είναι δυνατός ο έλεγχος της ποσότητας του χρώματος που αποτίθεται Έτσι, η εκτύπωση εικόνων συνεχούς τόνου παρουσιάζει ειδικές δυσκολίες: Πως μπορούν να αποδοθούν τόνοι του γκρίζου με μόνο μαύρο μελάνι; και Πως μπορούν να αναπαραχθούν τα φυσικά χρώματα με συνδυασμό ενός μικρού (= εφικτού) αριθμού μελανιών τυπογραφίας; Υπενθυμίζεται ότι στη λιθογραφία οι αναλογίες μεταξύ των ποσοτήτων των 4 βασικών χρωμάτων δεν μπορούν να μεταβληθούν
Κουκίδες raster Οι δυσκολίες αυτές αντιμετωπίζονται με την μετατροπή των εικόνων σε μορφή που αποτελείται από μικρές κουκίδες διαφορετικού μεγέθους, πυκνότητας και χρώματος (raster), οι οποίες από μακριά ξεγελάνε το μάτι, το οποίο αντιλαμβάνεται έτσι χρωματικές διαβαθμίσεις
Εικόνες Οι πρωτότυπες εικόνες που θα χρησιμοποιηθούν στην έκδοση, μπορούν να βρίσκονται σε δύο γενικές μορφές: Σαν ψηφιακές εικόνες που έχουν ληφθεί ψηφιακά με ψηφιακή φωτογραφική μηχανή ή έχουν ψηφιοποιηθεί με σαρωτή Σαν φυσικά αντικείμενα (φωτογραφίες σε χαρτί, σχέδια, πίνακες ζωγραφικής κ.λπ.), δηλ. μη ψηφιακές εικόνες
Ψηφιακές εικόνες (γενικά) Ψηφιογραφικά (bitmap) γραφικά Εικόνες που περιγράφονται με χαρτογράφηση κουκίδων Περιλαμβάνει τα μορφότυπα: BMP, PNG αλλά και πολλά άλλα όπως JPEG, TIFF, και GIF, για τα οποία όμως δεν χρησιμοποιείται ο όρος αφού χρησιμοποιούν συμπίεση Η μεγέθυνσή τους προκαλεί απώλεια ποιότητας και εμφάνιση κουκίδων («πιξελιάζουν») Ανυσματικά γραφικά (vector graphics): Χρησιμοποιούν εξισώσεις για να περιγράψουν σχήματα Συνήθη μορφότυπα: SVG, VML Μπορούν να μεγεθυνθούν οσοδήποτε διατηρώντας την ποιότητά τους
Οι εικόνες σαν φυσικά αντικείμενα (μη ψηφιοποιημένες), για τις ανάγκες της παραδοσιακής τυπογραφίας ταξινομούνται στις εξής κατηγορίες: Ασπρόμαυρες ή έγχρωμες γραμμικές εικόνες (line art): εικόνες που αποτελούνται μόνο από γραμμές Τονικές εικόνες (continuous tone images) Ασπρόμαυρες: εικόνες που παρουσιάζουν συνεχή μεταβολή αποχρώσεων του γκρίζου Έγχρωμες: εικόνες που παρουσιάζουν συνεχή μεταβολή του χρώματος Ημιτονικές εικόνες (halftone images): που αποτελούνται από μικροσκοπικές κουκίδες (εικόνες raster)
Η παραπάνω ταξινόμηση είχε σημασία στην παραδοσιακή τυπογραφία γιατί οι διαδικασία εισαγωγής της κάθε κατηγορίας στο έγγραφο ήταν διαφορετική Η τεχνική εισαγωγής περιελάμβανε φωτογράφηση των εικόνων, συγκόλληση στη σελίδα μαζί με το κείμενο, ξανά φωτογράφηση και μετατροπή σε φιλμ, από τα οποία παραγόταν οι πλάκες εκτύπωσης Έτσι, Οι ασπρόμαυρες γραμμικές εικόνες αναπαράγονταν σαν σύνολα γραμμών Οι τονικές εικόνες έπρεπε να μετατραπούν σε raster (εικόνες από κουκίδες) Οι ημιτονικές εικόνες αναπαράγονταν σαν εικόνες raster αλλά κατά την εισαγωγή τους στο έγγραφο εμφάνιζαν προβλήματα (το φαινόμενο του moiré) που απαιτούσαν ειδικούς χειρισμούς
Στη σύγχρονη τυπογραφία, η σελιδοποίηση και η στοιχειοθεσία γίνονται με ηλεκτρονικό υπολογιστή. Οι φυσικές εικόνες πρέπει να ψηφιοποιηθούν με σαρωτή για να εισαχθούν στο σύστημα Η ψηφιοποίηση πρέπει να γίνει σε μορφότυπο που δεν χρησιμοποιεί απωλεστική συμπίεση και σε υψηλή ανάλυση Συνήθως χρησιμοποιείται το μορφότυπο tiff και η σάρωση πραγματοποιείται σε ανάλυση τουλάχιστον 600 dpi, (προτιμώνται αναλύσεις από 1200 dpi και πάνω). Χρησιμοποιείται μη απωλεστική συμπίεση γιατί τα αρχεία που προκύπτουν είναι τεράστια Οι εικόνες raster χρειάζονται και εδώ ειδικούς χειρισμούς
Moiré: Μοτίβα που παράγονται από υπέρθεση διαφορετικών πλεγμάτων
RIP (Raster Image Processor): Επεξεργαστής μετατροπής σε raster Η μετατροπή μιας εικόνας σε raster γίνεται σε ειδικό επεξεργαστή, που μπορεί να υλοποιείται σαν ξεχωριστή συσκευή ή να είναι μέρος του συστήματος σάρωσης ή εκτύπωσης (firmware). Μπορεί επίσης να υλοποιείται και σαν αλγόριθμος software, σαν μέρος ενός προγράμματος επεξεργασίας εικόνας ή σαν οδηγός μιας εκτυπωτικής συσκευής ή ενός σαρωτή
Ο RIP μπορεί να δεχτεί σαν είσοδο την περιγραφή μιας σελίδας σε μια υψηλού επιπέδου γλώσσα περιγραφής σελίδας (PDL, Page Description Language, όπως οι PostScript, Portable Document Format, XPS) ή μια ανυσματική (vector) ή ψηφιογραφική (bitmap) εικόνα Στην περίπτωση της ψηφιογραφικής εικόνας, χρησιμοποιούνται αλγόριθμοι εξομάλυνσης (smoothing) και παρεμβολής (interpolation) για τη δημιουργία της εικόνας εξόδου Παλαιότερα, η μετατροπή σε raster πραγματοποιούνταν με φωτογράφιση της εικόνας μέσα από ειδικό πλέγμα
Η μετατροπή σε raster (εικόνες που αποτελούνται από μικρές κουκίδες) επιτρέπει την απόδοση τόνων του γκρίζου ή χρωματικών τόνων με χρήση μόνο μαύρου μελανιού ή των 4 βασικών χρωμάτων αντίστοιχα Τα βασικά χρώματα της τυπογραφίας, συντομογραφικά CMYK: Cyan (κυανοπράσινο) Magenta (μωβ) Yellow (κίτρινο) Black (μαύρο)
Σε έγχρωμες εικόνες πραγματοποιείται διαχωρισμός των χρωμάτων σε cyan, magenta, yellow και black Ο διαχωρισμός των χρωμάτων, στην παραδοσιακή τυπογραφία γίνεται με τη φωτογράφηση με διαφορετικά φίλτρα Στη σύγχρονη ψηφιακή τυπογραφία, ο διαχωρισμός γίνεται με εξειδικευμένα προγράμματα (PageMaker, QuarkXPress, και PostScript-based imagesetters) Για κάθε χρώμα παράγεται διαφορετική πλάκα εκτύπωσης, και για το τελικό προϊόν γίνονται τόσες εκτυπώσεις όσα και χρώματα
Προσθετική δημιουργία χρωμάτων
Αφαιρετική δημιουργία χρωμάτων
Διαχωρισμός των χρωμάτων