ΤΜΒΟΛΖ ΣΖΝ ΟΗΚΟΛΟΓΗΑ ΣΧΝ ΠΟΛΔΧΝ ΣΖ ΔΛΛΑΓΑ: ΔΡΔΤΝΑ ΣΖ ΑΓΓΔΗΧΓΟΤ ΥΛΧΡΗΓΑ ΣΧΝ ΣΟΗΥΧΝ ΣΖΝ ΠΟΛΖ ΣΧΝ ΠΑΣΡΧΝ

ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΠΑΣΡΧΝ ΥΟΛΖ ΘΔΣΗΚΧΝ ΔΠΗΣΖΜΧΝ ΣΜΖΜΑ ΒΗΟΛΟΓΗΑ - ΣΟΜΔΑ ΒΗΟΛΟΓΗΑ ΦΤΣΧΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ ΟΗΚΟΛΟΓΗΑ ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΚΑΗ ΠΡΟΣΑΗΑ ΦΤΗΚΟΤ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ ΤΜΒΟΛΖ ΣΖΝ ΟΗΚΟΛΟΓΗΑ ΣΧΝ ΠΟΛΔΧΝ ΣΖ ΔΛΛΑΓΑ: ΔΡΔΤΝΑ ΣΖ ΑΓΓΔΗΧΓΟΤ ΥΛΧΡΗΓΑ ΣΧΝ ΣΟΗΥΧΝ ΣΖΝ ΠΟΛΖ ΣΧΝ ΠΑΣΡΧΝ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΜΑΡΗΑ ΑΑΛΟΤ ΓΔΧΠΟΝΟ ΔΠΗΒΛΔΠΧΝ ΚΑΘΖΓΖΣΖ ΓΖΜΖΣΡΗΟ Κ. ΥΡΗΣΟΓΟΤΛΑΚΖ ΠΑΣΡΑ 2008

- 1 - ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ Δπραξηζηίεο... 3 Πεξίιεςε... 5 1. Δηζαγσγή... 8 1.1. Σνπνζέηεζε ηνπ ζέκαηνο θαη ζθνπφο ηεο έξεπλαο... 8 1.2. Οη πέηξηλνη ηνίρνη σο αζηηθνί βηφηνπνη... 10 1.2.1. Οηθνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ πέηξηλσλ ηνίρσλ... 10 1.2.2. Γηαθνξέο ησλ πέηξηλσλ ηνίρσλ απφ ηνπο βξάρνπο... 13 1.2.3. Μεραληζκνί πξνζαξκνγήο ησλ θπηψλ ησλ ηνίρσλ 14 1.2.4. Οη κηθξνβηφηνπνη ησλ πέηξηλσλ ηνίρσλ.. 15 2. Υαξαθηεξηζηηθά ηεο πεξηνρήο κειέηεο...... 16 2. 1. Θέζε, νξηνζέηεζε, έθηαζε θαη πιεζπζκφο... 16 2. 2. Γεσινγηθά θαη εδαθνινγηθά ζηνηρεία 18 2. 3. Γεσκνξθνινγία ηνπνγξαθία - πδξνγξαθηθφ δίθηπν... 20 2. 4. Ηζηνξηθά ζηνηρεία. 21 2. 5. Πνιενδνκία... 23 2. 6. Οηθνλνκηθή αλάπηπμε 26 2. 7. Κιίκα 27 2.7.1. Κιηκαηηθά ζηνηρεία... 27 2.7.1.1. Θεξκνθξαζία αέξα... 27 2.7.1.2. Βξνρφπησζε... 29 2.7.1.3. ρεηηθή πγξαζία αέξα. 31 2.7.1.4. Νέθσζε... 32 2.7.1.5. Γξφζνο, ρηφλη, ραιάδη, παγεηφο, νκίριε, άλεκνη 34 2.7.2. Βηνθιηκαηηθά ζηνηρεία. 35 3. Τιηθά θαη κέζνδνη... 41 3.1. Γηαίξεζε ηνπ αζηηθνχ θαη πξναζηηαθνχ πεξηβάιινληνο ηεο πφιεο ησλ Παηξψλ... 41 3.2. πιινγή, θαηαγξαθή θαη επεμεξγαζία ηεο ρισξίδαο... 42 4. Απνηειέζκαηα... 45 4.1. Υισξίδα... 45 4.1.1. Υισξηδηθφο θαηάινγνο 45 4.1.2. Υισξηδηθή αλάιπζε. 60 4.1.2.1. Αλάιπζε θαηά πεξηνρή ηεο πφιεο... 63 4.1.3. Βηνινγηθή αλάιπζε... 68 4.1.4. Υσξνινγηθή αλάιπζε... 71 4.1.5. Πνηθηιφηεηα... 74

- 2-4.1.5.1. Γείθηεο πνηθηιφηεηαο Shannon-Wiener (Ζ ).. 75 4.1.5.2. Γείθηεο νκνηνγέλεηαο ή νκνηνθαηαλνκήο (J) 76 4.1.5.3. Γείθηεο θπξηαξρίαο Simpson (D). 76 4.1.6. ρεηηθή ζπρλφηεηα... 77 4.1.7. Θέζε ησλ taxa πάλσ ζηνλ ηνίρν. 80 5. πδήηεζε πκπεξάζκαηα... 84 5.1 Υισξίδα... 84 5.2. Πνηθηιφηεηα... 88 5.3. Οηθνινγηθή αμηνιφγεζε ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ - Πξνηάζεηο 91 δηαρείξηζεο... 5.3.1. Αμηνιφγεζε ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ... 92 5.3.2. Πξνηάζεηο δηαρείξηζεο 93 6. Βηβιηνγξαθία. 96 Παξάξηεκα Α Παξάξηεκα Β Παξάξηεκα Γ

- 3 - ΕΤΦΑΡΙΣΙΕ Σο γενικότερο ενδιαφέρον μου για το περιβάλλον και την οικολογία, με ώθησαν στην εκπόνηση αυτής της ερευνητικής εργασίας για την απόκτηση του Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης, που πραγματοποιήθηκε στον Σομέα Βιολογίας Υυτών του Σμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. το σημείο αυτό, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους εκείνους που με τη γνώση, την εμπειρία τους και την υποστήριξή τους με βοήθησαν για την πραγματοποίησή της. Πρώτα απ όλα ευχαριστώ θερμά τον επιβλέποντα καθηγητή μου κ. Δημήτρη Φριστοδουλάκη του Σομέα Βιολογίας Υυτών του Σμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών για την ανάθεση του θέματος, για την υποδειγματική καθοδήγηση και επίβλεψη, καθώς και για τις συμβουλές και υποδείξεις του τόσο στο ερευνητικό όσο και στο συγγραφικό κομμάτι. Η βοήθειά του, επιστημονικά και ηθικά, ήταν καθοριστική καθ όλη τη διάρκεια εκπόνησης της έρευνάς μου. Θέλω, επίσης, να ευχαριστήσω το Δρ. κ. Φρονόπουλο Γεώργιο για τις χρήσιμες συμβουλές του κατά το ξεκίνημα της έρευνάς μου και την υποψήφια διδάκτορα Σσιότσιου Βασιλική για τη βοήθειά της. Ευχαριστώ, ακόμα, το προσωπικό του Δασαρχείου Πατρών, οι οποίοι πρόθυμα μου παρείχαν στοιχεία και χάρτες για την περιοχή της Πάτρας. Ευχαριστώ τον επίκ. καθηγητή του Σμήματος Γεωπονικής Βιοτεχνολογίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Κωνσταντινίδη Θεοφάνη για τη συμβολή του στη μέχρι τώρα σταδιοδρομία μου. Ευχαριστώ τους συναδέλφους και φίλους Λεονταρίδου Μαρία και Ιωάννου Παναγιώτη για την στήριξη που είχαμε μεταξύ μας κατά τη διάρκεια της κοινής πορείας προς την ολοκλήρωση των μεταπτυχιακών μας σπουδών και τη φίλη Μαργώνη Ανέζα για τη βοήθειά της στη μετάφραση γερμανικών κειμένων.

- 4 - Σέλος, ευχαριστώ την οικογένειά μου για τη βοήθειά τους κατά την υπαίθρια εργασία μου και τη συλλογή δειγμάτων και γενικά για την αγάπη τους και την στήριξή τους στη μέχρι τώρα πορεία μου. Πάτρα, Ιούλιος 2008

- 5 - ΠΔΡΗΛΖΦΖ ηελ παξνχζα κειέηε θαηαγξάθεηαη ε αγγεηψδεο ρισξίδα ησλ ηνίρσλ ηεο πφιεο ηεο Πάηξαο, θαζψο θαη νη ζέζεηο ησλ taxa πάλσ ζηνπο ηνίρνπο. Ζ ρισξίδα αλαιχεηαη πεξαηηέξσ ζε ζρέζε κε ηελ ηνπηθή εμάπισζε ησλ taxa, θαζψο θαη απφ βηνινγηθή θαη ρσξνινγηθή άπνςε θαη ζπγθξίλεηαη ε πνηθηιφηεηα θαη ε πνηνηηθή νκνηφηεηα ηεο ρισξίδαο πνπ εκθαλίδεηαη ζηνπο ηνίρνπο ηνπ θέληξνπ, ηεο παξαζαιάζζηαο θαη ηεο πξναζηηαθήο πεξηνρήο ηεο πφιεο. Σα απνηειέζκαηα ζπγθξίλνληαη κε ηηο ρισξίδεο ηνίρσλ άιισλ ειιεληθψλ θαη μέλσλ πφιεσλ. Δπίζεο, ηνλίδεηαη ε ζπνπδαηφηεηα ησλ ηνίρσλ σο αζηηθψλ βηνηφπσλ θαη δηαηππψλνληαη πξνηάζεηο γηα ηε ζσζηή δηαρείξηζή ηνπο. Ζ αγγεηψδεο ρισξίδα ησλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο απνηειείηαη απφ 167 taxa, πνπ αλήθνπλ ζε 43 νηθνγέλεηεο θαη 124 γέλε. Οη πινπζηφηεξεο ζε taxa νηθνγέλεηεο είλαη απηέο ησλ Gramineae (15,6%) θαη Compositae (12,6%), πξάγκα πνπ απνδίδεηαη ζηελ θαιχηεξε πξνζαξκνζηηθφηεηά ηνπο ζηνπο αζηηθνχο βηνηφπνπο, θπξίσο ιφγσ κεγάιεο παξαγσγήο ειαθξψλ ζπεξκάησλ. Ο κεγαιχηεξνο αξηζκφο taxa θαηαγξάθεθε ζην θέληξν (119 taxa), φπνπ, άιισζηε, εληνπίζηεθαλ θαη νη πεξηζζφηεξνη ηνίρνη, ιφγσ ηεο χπαξμεο ηζηνξηθψλ ρψξσλ (Φξνχξην, Χδείν θ.ιπ.). ην βιαζηεηηθφ θάζκα θπξηαξρνχλ ηα ζεξφθπηα (58,1%), πξάγκα πνπ απνδίδεηαη ζηηο θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο ηεο πεξηνρήο θαη ζηελ πξνζαξκνγή ηνπο ζην αθφκα πην έληνλν μεξνζεξκηθφ κηθξνπεξηβάιινλ ησλ αζηηθψλ ηνίρσλ. ην ρσξνινγηθφ θάζκα ηα κεζνγεηαθά θαη ηα επξέσο εμαπισκέλα taxa εκθαλίδνληαη κε ην ίδην πςειφ πνζνζηφ (48,5%). Σν κεγάιν πνζνζηφ ησλ κεζνγεηαθψλ ζηνηρείσλ ζε ζπλδπαζκφ κε ην πςειφ πνζνζηφ ησλ ζεξνθχησλ αληηθαηνπηξίδνπλ ηνλ έληνλν κεζνγεηαθφ ραξαθηήξα ηεο ρισξίδαο ηεο Πάηξαο, ελψ εθείλν ησλ επξέσο εμαπισκέλσλ taxa αληηθαηνπηξίδεη ηηο έληνλεο αλζξσπνγελείο επηδξάζεηο πνπ αζθνχληαη ζηνπο αζηηθνχο απηνχο βηνηφπνπο. Αμηνζεκείσηε είλαη ε παξνπζία ησλ βαιθαληθψλ ελδεκηθψλ Carlina corymbosa subsp. graeca (Boiss.) Nyman θαη Umbilicus chloranthus Heldr. & Sart. Ο κεγαιχηεξνο αξηζκφο «θνηλψλ taxa» βξέζεθε κεηαμχ ηνπ θέληξνπ θαη ηεο πξναζηηαθήο πεξηνρήο (59 θνηλά taxa). Χο κέηξν γηα ηελ εθηίκεζε ηεο ρισξηδηθήο νκνηφηεηαο ησλ ηνίρσλ κεηαμχ ησλ 3 επηκέξνπο πεξηνρψλ (θέληξν, παξαζαιάζζηα θαη πξναζηηαθή πεξηνρή) ρξεζηκνπνηήζεθαλ νη ζπληειεζηέο Sørensen (S S) θαη Jaccard (S J )

- 6 - θαη βξέζεθε φηη ε κεγαιχηεξε νκνηφηεηα πθίζηαηαη κεηαμχ θέληξνπ θαη πξναζηηαθήο πεξηνρήο (S S = 37%, S J = 23%) Ο πινχηνο ησλ εηδψλ ππνινγίζηεθε ζε 15,2 taxa/ηνίρν κε ην κηθξφηεξν ζην θέληξν (14 taxa/ηνίρν) θαη ην κεγαιχηεξν ζηελ παξαζαιάζζηα πεξηνρή (17,4 taxa/ηνίρν) ηεο πφιεο. Σε κεγαιχηεξε ππθλφηεηα βιάζηεζεο (κέζνο αξηζκφο αηφκσλ αλά ηνίρν) θαηέρνπλ νη ηνίρνη ηεο πξναζηηαθήο πεξηνρήο (227,6 άηνκα/ηνίρν). Όζνλ αθνξά ζηελ πνηθηιφηεηα ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ εθθξαδφκελε κε ην δείθηε ηνπ Shannon-Wiener (Ζ ) πξνθχπηεη φηη είλαη κεγαιχηεξε ζηελ παξαζαιάζζηα πεξηνρή (Ζ =2,41) θαη αθνινπζνχλ ε πξναζηηαθή (Ζ =2,11) θαη ην θέληξν (Ζ = 1,82), παξαηεξείηαη δει. κηα αχμεζε απφ ην θέληξν ηεο πφιεο πξνο ηελ πεξηθέξεηά ηεο. Απηφ απνδίδεηαη: α) ζηε κεηνχκελε αζηηθνπνίεζε απφ ην θέληξν πξνο ηελ πεξηθέξεηα θαη ζηελ αλάινγε εμαζζέληζε ησλ δπζκελψλ, γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ρισξίδαο, νηθνινγηθψλ παξακέηξσλ (π.ρ. μεξνζεξκηθέο ζπλζήθεο, ξχπαλζε), β) ζηηο αλζξσπνγελείο επηδξάζεηο (π.ρ. θαζαξίζκαηα), νη νπνίεο θαηά θαλφλα είλαη ιηγφηεξεο ζηελ πεξηθέξεηα, γ) ζηελ πεξηθέξεηα, γεληθά, ε ρισξίδα είλαη πην πινχζηα, θαηά ζπλέπεηα ππάξρεη κεγαιχηεξε πεγή ζπεξκάησλ θαη θηλεηηθφηεηα απηψλ, άξα θαη κεγαιχηεξε πηζαλφηεηα εγθαηάζηαζήο ηνπο ζηνπο βηνηφπνπο ησλ ηνίρσλ. Σελ ίδηα παξαπάλσ εηθφλα κε ην δείθηε Shannon-Wiener (Ζ ) δίλεη θαη ν δείθηεο θπξηαξρίαο Simpson (D). Ζ πνηθηιφηεηα ζην ζχλνιν ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ζηελ Πάηξα βξέζεθε Ζ = 1,97 θαη ε ζπλνιηθή ηηκή ηνπ δείθηε θπξηαξρίαο Simpson είλαη D=0,23. Οη ηηκέο απηέο ππνδειψλνπλ φηη νη ηνίρνη απνηεινχλ βηνηφπνπο ρακεινχ ζρεηηθά βαζκνχ ρισξηδηθήο πνηθηιφηεηαο γηα ηελ πφιε. Ο δείθηεο νκνηνγέλεηαο είλαη ζρεηηθά κέηξηνο (J = 0,75), ιφγσ ηνπ πςεινχ πνζνζηνχ θάιπςεο πνπ παξνπζηάδνπλ νξηζκέλα taxa (Parietaria judaica L., P. lusitanica L., Sonchus oleraceus L., S. asper (L.) Hill, Bromus sterilis L., Piptatherum miliaceum (L.) Cosson). To Parietaria judaica L. είλαη ην πην θνηλφ taxon ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο, κε εκθάληζε ζην 83,78% ησλ δεηγκαηνιεςηψλ. Ζ βάζε ησλ ηνίρσλ ραξαθηεξίδεηαη απφ κεγαιχηεξε πνηθηιία θαη αθζνλία εηδψλ (ην 35,9% ησλ taxa εληνπίζηεθαλ απνθιεηζηηθά θαη κφλν ζηε βάζε ησλ ηνίρσλ), ιφγσ ησλ πην επλντθψλ ζπλζεθψλ (πεξηζζφηεξε πγξαζία θαη ζξεπηηθά ζπζηαηηθά).

- 7 - Παξά ηε κέηξηα αμία ησλ πέηξηλσλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο σο αζηηθψλ βηνηφπσλ, ε πξνζηαζία θαη δηαηήξεζή ηνπο θξίλεηαη απαξαίηεηε, γηαηί ε ζσζηή δηαρείξηζε είλαη δπλαηφλ λα ζπληειέζεη ζηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο δσήο απφ αηζζεηηθή θαη νηθνινγηθή άπνςε πνπ είλαη αλαγθαία ζηε ζεκεξηλή πφιε.

- 8-1. ΔΗΑΓΧΓΖ 1.1. Σνπνζέηεζε ηνπ ζέκαηνο θαη ζθνπόο ηεο έξεπλαο Απφ ηα κέζα ηνπ 18νπ αηψλα, νπφηε θαζηεξψζεθε ε Οηθνινγία σο ε επηζηήκε πνπ κειεηά ηηο πθηζηάκελεο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ δσληαλψλ νξγαληζκψλ θαη ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο κέζα ζην νπνίν δνπλ (Haeckel 1866), ην ελδηαθέξνλ ησλ επηζηεκφλσλ επηθεληξψζεθε ζε φια ηα είδε ησλ νηθνζπζηεκάησλ εθηφο απφ ηα αζηηθά. Οη πφιεηο, σο δεκηνπξγήκαηα ηνπ αλζξψπνπ, ζεσξήζεθαλ θάηη εληειψο μέλν σο πξνο ην θπζηθφ πεξηβάιινλ θαη γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα απνηέιεζαλ αζήκαλην πεδίν έξεπλαο απφ ηνπο επηζηήκνλεο πνπ αζρνινχληαη κε ηε θχζε. Δμ άιινπ, αθφκε θαη ζήκεξα, ε πφιε θαη ε θχζε απνηεινχλ γηα ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο θνηλήο γλψκεο έλλνηεο αληίζεηεο θαη αληηθαηηθέο. Παιαηφηεξα ππήξρε ε αληίιεςε φηη ην αζηηθφ πεξηβάιινλ απνηεινχζε αλαζηαιηηθφ παξάγνληα γηα ηελ αλάπηπμε θπζηθψλ κνξθψλ δσήο θαη φηη ε εκθάληζε βηνθνηλνηήησλ κέζα ζε απηφ ήηαλ θάηη ηπραίν. Χζηφζν, απφ ρισξηδηθέο κειέηεο πνπ έγηλαλ ζε νξηζκέλεο επξσπατθέο πφιεηο, φπσο: Βεξνιίλν (Sukopp 1973), Λνλδίλν (Fitter 1946, Gill & Bonnet 1973), Παξίζη (Jovet 1954), Βηέλλε (Κühnelt 1955), Βξπμέιιεο (Duvigneaud 1974) θαζψο θαη ζηε Νέα Τφξθε (Kieran 1959, Rublowsky 1967), θάλεθε φηη αθφκε θαη ζην αλζξσπνγελέο πεξηβάιινλ ππάξρεη κηα αμηφινγε πνηθηιία βηνηφπσλ, ζηνπο νπνίνπο ε παξνπζία δηαθφξσλ θπηηθψλ θαη δστθψλ νξγαληζκψλ επαλαιακβάλεηαη ζε παξφκνηεο ζπλζήθεο. Πξνέθπςε, ινηπφλ, φηη κηα πφιε δελ απνηειεί έλα απιφ αζηηθφ νηθνζχζηεκα, αιιά έλα ζχλνιν επηκέξνπο νηθνζπζηεκάησλ. Γηα ηελ θαιχηεξε θαη ιεπηνκεξέζηεξε κειέηε ηνπ νηθνζπζηήκαηνο «πφιε», δεκηνπξγήζεθε έλαο λένο επηζηεκνληθφο θιάδνο, απηφο ηεο αζηηθήο νηθνινγίαο. Ζ αζηηθή νηθνινγία είλαη ε επηζηήκε πνπ αζρνιείηαη κε ηελ έξεπλα ησλ ζρέζεσλ θαη αιιειεπηδξάζεσλ ησλ αλζξψπσλ, θπηψλ θαη δψσλ ηεο πφιεο, ηφζν κεηαμχ ηνπο φζν θαη κε ην πεξηβάιινλ ηνπο (Sukopp & Wittig 1993). Παξά ην γεγνλφο φηη ε αζηηθή νηθνινγία δεκηνπξγήζεθε θαη εθαξκφζηεθε θπξίσο απφ ηε Βνηαληθή, απνηειεί, σζηφζν, έλαλ πνιχπιεπξν θαη ζχλζεην εξεπλεηηθφ ηνκέα. Έηζη, ζηελ νινθιήξσζή ηεο ζπκβάινπλ θαη άιιεο επηζηήκεο, φπσο ε Βηνινγία, ε Κιηκαηνινγία-Μεηεσξνινγία, ε Πνιενδνκία-Υσξνηαμία, ε Υεκεία, ε Γεσγξαθία,

- 9 - Γεσηερληθέο θαη Οηθνλνκηθέο επηζηήκεο, αθφκε θαη αλζξσπηζηηθέο φπσο απηέο ηεο Κνηλσληνινγίαο, ηεο Φπρνινγίαο θαη ηεο Ηαηξηθήο. Γηάθνξεο βνηαληθέο κειέηεο έρνπλ δείμεη φηη ζε αζηηθέο πεξηνρέο κπνξεί λα εκθαλίδεηαη κεγαιχηεξνο αξηζκφο θπηηθψλ εηδψλ απ φηη ζε κε αζηηθέο ίζεο έθηαζεο. Απηφ νθείιεηαη ζηελ χπαξμε κεγάιεο πνηθηιίαο βηνηφπσλ πνπ είλαη ζπλήζσο έληνλα νξηνζεηεκέλνη κεηαμχ ηνπο θαζψο θαη ζηελ εηζαγσγή μεληθψλ εηδψλ. Οη βηφηνπνη ελφο αζηηθνχ νηθνζπζηήκαηνο δηαθξίλνληαη ζε εκηθπζηθνχο θαη ζε αλζξσπνγελείο. Οη εκηθπζηθνί αζηηθνί βηφηνπνη πεξηιακβάλνπλ αδφκεηεο επηθάλεηεο πνπ επεξεάδνληαη, φκσο, απφ ηηο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο θαη βξίζθνληαη θπξίσο ζηηο παξπθέο ελφο πνιενδνκηθνχ ζπγθξνηήκαηνο. Σέηνηνη βηφηνπνη είλαη: πεξηαζηηθά δάζε, πνηακνί, ρείκαξξνη, πγξφηνπνη, ιηβάδηα θ.ά. Απφ ηνπο αλζξσπνγελείο αζηηθνχο βηνηφπνπο κεγαιχηεξν ρισξηδηθφ ελδηαθέξνλ παξνπζηάδνπλ νη ρέξζεο εθηάζεηο, ην ζηδεξνδξνκηθφ δίθηπν, νη πιεπξέο ησλ δξφκσλ, ηα πεδνδξφκηα, ηα ιηζφζηξσηα, νη ιεθάλεο πνηίζκαηνο δέληξσλ, νη ηνίρνη, νη ρψξνη πξαζίλνπ, νη αξραηνινγηθνί ρψξνη, ηα θνηκεηήξηα θαη νη βηνκεραληθνί ρψξνη. Οη ρισξηδηθέο κειέηεο ζηα αζηηθά πεξηβάιινληα είλαη πνιιέο. Χζηφζν, ε ρισξίδα θαη ε βιάζηεζε ησλ ηνίρσλ, εηδηθά, είλαη έλα ζέκα πάλσ ζην νπνίν ηα ηειεπηαία ρξφληα αξρίδεη λα δίδεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν επηζηεκνληθφ ελδηαθέξνλ. Ζ πην παιηά κειέηε πνπ βξέζεθε ζρεηηθά, είλαη απηή ηνπ J. Rishbeth (1948) γηα ηε ρισξίδα ησλ ηνίρσλ ηνπ Cambridge. Έθηνηε, αθνινχζεζαλ πνιιέο άιιεο (π.ρ. Woodell 1959,1979, Segal 1969, Ahmed & Durrani 1970, Varshney 1971, Holland 1972, Karschon & Weinstein 1985, Lisci & Pacini 1993a,1993b, D. & E. Brandes 1999, Krigas et al. 1999, Duchoslav 2002, Pavlona & Tonkov 2005, Reis & Lombardi & Figueiredo 2006). Γηα ηε πφιε ηεο Πάηξαο έρεη πξνεγεζεί κηα γεληθή κειέηε ηεο ρισξίδαο θαη βιάζηεζεο ηνπ αζηηθνχ θαη πξναζηηαθνχ πεξηβάιινληφο ηεο (Υξνλφπνπινο 2002). ηελ παξνχζα εξγαζία ζηφρνο ήηαλ κηα πην ελδειερήο ζπκβνιή ζηε κειέηε ηεο ρισξίδαο θαη πνηθηιφηεηαο, απηνχ ηνπ εμεηδηθεπκέλνπ βηνηφπνπ, ησλ πέηξηλσλ ηνίρσλ. θνπφο ηεο εξγαζίαο είλαη ε κειέηε ηεο αγγεηψδνπο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο πφιεο ηεο Πάηξαο θαη κάιηζηα ζε ζρέζε κε ηηο νηθνινγηθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ ζε απηήλ. Πεξαηηέξσ, γίλεηαη εθηίκεζε ηεο πνηθηιφηεηαο ηεο ρισξίδαο απηήο θαη δηαηππψλνληαη πξνηάζεηο γηα ηε ζσζηή δηαρείξηζή ηεο. Δηδηθφηεξα, ηα ζέκαηα κε ηα νπνία αζρνιείηαη είλαη: Καζνξηζκφο ησλ νηθνινγηθψλ παξαγφλησλ ηεο πφιεο.

- 10 - Πξνζδηνξηζκφο ηεο αγγεηψδνπο ρισξίδαο ησλ πέηξηλσλ ηνίρσλ ηεο πφιεο ηεο Πάηξαο. Υισξηδηθή αλάιπζε ησλ taxa πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηε ρισξίδα ησλ ηνίρσλ ηεο πφιεο. Πνηνηηθή αλάιπζε ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ θαηά πεξηνρέο. Βηνινγηθή αλάιπζε θαη θαζνξηζκφο ηνπ βιαζηηθνχ θάζκαηνο ησλ taxa ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο πφιεο. Υσξνινγηθή αλάιπζε θαη θαζνξηζκφο ηνπ ρσξνινγηθνχ θάζκαηνο ησλ taxa ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο πφιεο. Δθηίκεζε ηεο πνηθηιφηεηαο ηεο ρισξίδαο ησλ ηνίρσλ ηεο πφιεο. Πξνζδηνξηζκφο ησλ ζέζεσλ φπνπ εγθαζίζηαληαη θαη αλαπηχζζνληαη ηα taxa πάλσ ζηνπο ηνίρνπο ηεο πφιεο. Πξνηάζεηο γηα ηε ζσζηή δηαρείξηζε θαη πξνζηαζία ηεο ρισξίδαο ησλ πέηξηλσλ ηνίρσλ ηεο Πάηξαο. 1.2. Οη πέηξηλνη ηνίρνη σο αζηηθνί βηόηνπνη 1.2.1. Οηθνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ πέηξηλσλ ηνίρσλ Οη ηνίρνη απνηεινχλ κηα ηδηαίηεξε πεξίπησζε αζηηθνχ βηνηφπνπ, επεξεάδνληαη άκεζα απφ ηηο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο θαη ζε φηη αθνξά ηελ αλάπηπμε ησλ θπηψλ πξνζθέξνπλ ηηο πην δπζκελείο ζπλζήθεο απφ πνιιέο απφςεηο, φπσο: ηε δηαζεζηκφηεηα ρψξνπ γηα ηνλ επνηθηζκφ, ηε ζθιεξφηεηα θαη ηελ αιθαιηθφηεηα ηνπ ππνζηξψκαηνο, ηε ιηγνζηή δηαζεζηκφηεηα ρσκάηηλνπ ππνζηξψκαηνο θαη ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ, ηελ θιίζε, ηελ αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε. Δπηπιένλ, ραξαθηεξίδνληαη απφ αθξαίεο ζεξκνθξαζίεο θαη έιιεηςε πγξαζίαο. Όινη απηνί νη παξάγνληεο, καδί κε άιινπο πνπ αθνξνχλ ηα πιηθά θαηαζθεπήο (πέηξα, ηνχβιν, ηζηκέλην, αζβέζηεο), ηελ ειηθία, ην είδνο, ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ (έθζεζε ζηνλ ήιην) θαη ηελ ηνπνγξαθία ηνπ ηνίρνπ αιιειεπηδξνχλ κεηαμχ ηνπο θαη ζπλζέηνπλ ην ζπλνιηθφ κηθξν-πεξηβάιινλ ηνπ ηνίρνπ. Απηφ θάλεη ηνλ θάζε ηνίρν δηαθνξεηηθφ (Segal 1969). Σα θπηά γηα λα κπνξέζνπλ λα επνηθίζνπλ έλαλ ηνίρν ζα πξέπεη απηφο, ήδε, λα βξίζθεηαη ζε πξνρσξεκέλν ζηάδηα απνζάζξσζεο. Ζ απνζάζξσζε είλαη κηα δηαδηθαζία πνπ μεθηλάεη απφ θιηκαηηθνχο παξάγνληεο ( νμέα πνπ κεηαθέξνληαη κε ηε βξνρή, ρηφλη,

- 11 - πάγνο, κεγάιεο δηαθπκάλζεηο ζεξκνθξαζίαο), νη νπνίνη βαζκηαία ηνλ πξνεηνηκάδνπλ γηα ηα θπηά. Χζηφζν, δελ ππάξρεη ακθηβνιία φηη ηα θπηά, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ησλ βξχσλ θαη ιεηρήλσλ, κπνξνχλ λα επηηαρχλνπλ ηε δηαδηθαζία απηή (Woodell 1979). Απφ ηε ζηηγκή πνπ ζα γίλεη ν επνηθηζκφο ησλ θπηψλ, νη ηνπηθέο θιηκαηηθέο ζπλζήθεο παίδνπλ πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν γηα ηελ πεξαηηέξσ εμέιημε θαη αλάπηπμή ηνπο. Ζ ζεξκνθξαζία είλαη έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο πνπ θαζνξίδνπλ ηελ αλάπηπμε ησλ θπηψλ. Σνίρνη πνπ είλαη εθηεζεηκέλνη ζηελ άκεζε ειηαθή αθηηλνβνιία αλαπηχζζνπλ ζηελ επηθάλεηά ηνπο πςειφηεξεο ζεξκνθξαζίεο απ φηη ν αηκνζθαηξηθφο αέξαο πνπ ηνπο πεξηβάιιεη, φπσο πεξίπνπ ζπκβαίλεη θαη ζηελ πεξίπησζε ησλ βξάρσλ. Έρεη κεηξεζεί ζεξκνθξαζία 62,5 ν C ζε επηθάλεηα θνξπθήο ηνίρνπ, ηε ζηηγκή πνπ ε ζεξκνθξαζία ηνπ αέξα ζε χςνο ελφο κέηξνπ ήηαλ κφλν 32,7 ν C θαη ζηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο ήηαλ 33,8 ν C. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο λχρηαο νη κεηξήζεηο ζεξκνθξαζίαο αληηζηξέθνληαη. Οη ηνίρνη ράλνπλ πεξηζζφηεξε ζεξκνθξαζία θαη ζηελ επηθάλεηά ηνπο ζεκεηψλνληαη ρακειφηεξεο ζεξκνθξαζίεο απφ φηη ζηνλ πεξηβάιινληα αηκνζθαηξηθφ αέξα (Varshney 1971). Οη έληνλεο ζεξκνθξαζηαθέο κεηαβνιέο θαη νη αθξαίεο ζεξκνθξαζίεο επηδξνχλ αξλεηηθά ζηε βιάζηεζε ησλ ζπεξκάησλ θαη ηελ αλάπηπμε ησλ θπηψλ. Πνιιέο θνξέο, κάιηζηα, φηαλ ζεκεηψλνληαη αθξαίεο ηηκέο ηεο ζεξκνθξαζίαο, ηα θπηά λεθξψλνληαη απφ ζεξκφηεηα ή ςχμε. Τςειέο ζεξκνθξαζίεο ζην κηθξνθιίκα ηνπ ηνίρνπ κπνξεί λα επλνήζνπλ ηελ αλάπηπμε ζεξκφθηισλ εηδψλ. Έλαο άιινο πνιχ θαζνξηζηηθφο παξάγνληαο γηα ηελ αλάπηπμε θαη επηβίσζε ησλ θπηψλ ζηνπο ηνίρνπο είλαη ε πγξαζία, θαζψο φιεο νη δσηηθέο ιεηηνπξγίεο ησλ θπηηθψλ νξγαληζκψλ εμαξηψληαη απφ ηε δηαζεζηκφηεηα λεξνχ. Οη ηνίρνη, σο νηθνζπζηήκαηα, ραξαθηεξίδνληαη απφ έιιεηςε πγξαζίαο, θαζψο δελ κπνξνχλ λα ζπγθξαηήζνπλ πνιχ λεξφ εμ αηηίαο ηεο έληνλεο απνξξνήο θαη ηεο κηθξήο πδαηντθαλφηεηαο ησλ δνκηθψλ πιηθψλ απφ ηα νπνία θαηαζθεπάδνληαη. Ζ δηαζέζηκε πνζφηεηα λεξνχ εμαξηάηαη απφ ην βαζκφ απνζάζξσζεο ησλ ζπλδεηηθψλ πιηθψλ, ηελ έθζεζε ηεο επηθάλεηαο, ηελ θιίζε θαη ηε ζπρλφηεηα ησλ βξνρνπηψζεσλ. ρηζκέο, ξσγκέο θαη θνηιφηεηεο ζηελ επηθάλεηα ησλ ηνίρσλ κπνξνχλ λα ζπγθξαηήζνπλ νξηζκέλεο πνζφηεηεο λεξνχ πνπ, φκσο, κπνξεί λα εμαηκηζηνχλ γξήγνξα απφ ηελ πνιχσξε έθζεζε ζηελ άκεζε ειηαθή αθηηλνβνιία. Δπηθάλεηεο ηνίρσλ πνπ βξίζθνληαη ζε πξνθπιαγκέλεο απφ ηνλ ήιην, ζθηεξέο ζέζεηο παξνπζηάδνπλ θαιχηεξεο ζπλζήθεο πγξαζίαο, αθνχ ε εμάηκηζε δελ είλαη έληνλε. ε ηνίρνπο πνπ θαηαζθεπάζηεθαλ γηα ηε ζηήξημε εδαθψλ, ην απαξαίηεην γηα ηα θπηά λεξφ

- 12 - κπνξεί λα πξνέξρεηαη απφ ηα ππεξθείκελα εδάθε, ηα νπνία ζπγθξαηνχλ πνζφηεηεο βξφρηλνπ λεξνχ θαη ηξνθνδνηνχλ, αξγφηεξα, κε πγξαζία ηελ επηθάλεηα ηνπ ηνίρνπ. Απφ ηελ πνζφηεηα ηνπ λεξνχ, σζηφζν, εμαξηάηαη θαη ε δηαζεζηκφηεηα ησλ αλφξγαλσλ ζηνηρείσλ, ηα νπνία πξνζιακβάλνληαη απφ ηα θπηά ππφ κνξθή ηφλησλ κέζσ πδαηηθψλ δηαιχκαησλ. Σα ζξεπηηθά ζηνηρεία βξίζθνληαη ζην εδαθηθφ ππφζηξσκα πνπ ζρεκαηίδεηαη ζηηο ζρηζκέο, ζηηο ξσγκέο θαη ζηηο θνηιφηεηεο ησλ ηνίρσλ απφ ηελ απνζάζξσζε ησλ δνκηθψλ πιηθψλ θαηαζθεπήο. Σν ππφζηξσκα απηφ εκπινπηίδεηαη κε επηπιένλ ζξεπηηθά ζηνηρεία, αιιά θαη νξγαληθφ πιηθφ απφ ηε ζθφλε ηεο αηκφζθαηξαο, απφ ηελ απνζχλζεζε λεθξψλ βξπνθχησλ, ιεηρήλσλ θαη κπθήησλ, απφ πεξηηηψκαηα πηελψλ θαη άιισλ δσηθψλ νξγαληζκψλ, θαζψο θαη απφ δηάθνξεο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο. Χζηφζν, ε πνζφηεηα ησλ ζξεπηηθψλ ζηνηρείσλ δελ επαξθεί πάληα γηα λα θαιχςεη ηηο απαηηήζεηο ησλ θπηψλ, ελψ πνιιέο θνξέο ζεκεηψλεηαη απφπιπζή ηνπο απφ ηα λεξά ηεο βξνρήο. Οη βάζεηο ησλ ηνίρσλ, ζπλήζσο, πιεξνχλ πην επλντθέο ζπλζήθεο γηα ηα θπηά, αθνχ φιν ην λεξφ θαη ηα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά πνπ εθπιέλνληαη απφ ηελ επηθάλεηα θαηαιήγνπλ εδψ. πλήζσο, νη αγξνηηθνί ηνίρνη δηαζέηνπλ ιηγφηεξν αθξαίν κηθξνθιίκα απφ φ,ηη νη ηνίρνη ησλ πφιεσλ. Όζν πεξηζζφηεξνη ηνίρνη θαη θηήξηα ππάξρνπλ, ηφζν κηθξφηεξε είλαη ε εληζρπηηθή επίδξαζε ηνπ εδάθνπο θαη ηεο ηξηγχξσ βιάζηεζεο. Δπηπιένλ, ε αηκνζθαηξηθή ξχπαλζε ζηηο πφιεηο κπνξεί λα έρεη ερζξηθέο επηπηψζεηο ζηα θπηά ιφγσ πςειψλ ζπγθεληξψζεσλ δηνμεηδίνπ ηνπ ζείνπ θαη αδψηνπ, πδξφζεηνπ, κνλνμείδηνπ ηνπ άλζξαθα θαη αθφξεζησλ πδξνγνλάλζξαθσλ, ζε αληηζέζε κε πξναζηηθέο πεξηνρέο (Woodell 1979). Ο ζπλδπαζκφο απμεκέλεο ζεξκνθξαζίαο θαη κεησκέλεο δηαζεζηκφηεηαο ηνπ λεξνχ δεκηνπξγεί έλα έληνλα μεξνζεξκηθφ πεξηβάιινλ, ζην νπνίν ε πίεζε γηα κεγαιχηεξε εμαηκηζνδηαπλνή απφ ηα θπηά είλαη έληνλε θαη ε απνθαηάζηαζε ηνπ πδαηηθνχ ηζνδπγίνπ ζην εζσηεξηθφ ηνπ θπηνχ κέζσ απνζεκάησλ ηνπ ππνζηξψκαηνο γίλεηαη κε δπζθνιία (Schulze and Hall 1982). Σν γεγνλφο απηφ, ζε ζπλδπαζκφ κε φινπο ηνπο ππφινηπνπο παξάγνληεο πνπ αλαθέξζεθαλ, θαζηζηνχλ ηνπο ηνίρνπο δξηκχ πεξηβάιινλ γηα ηα θπηά. Κάπνηα θπηά είλαη θαιά πξνζαξκνζκέλα ζε ηέηνηεο αθξαίεο ζπλζήθεο, άιια δελ είλαη, θαη πνιιά δελ κπνξνχλ λα εγθαηαζηαζνχλ ή ηειηθά ππνθχπηνπλ φηαλ νη ηνπηθέο ζπλζήθεο δπζρεξαίλνπλ αθφκα πην πνιχ ηελ ζθιεξφηεηα ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ελδηαηηήκαηνο.

- 13-1.2.2. Γηαθνξέο ησλ πέηξηλσλ ηνίρσλ από ηνπο βξάρνπο Οη ηνίρνη θαηά θάπνην ηξφπν πξνζνκνηάδνπλ κε ηα θπζηθά βξαρψδε ελδηαηηήκαηα (Woodell 1979) θαη γηα ην ιφγν απηφ πνιιά ηππηθά ραζκνθπηηθά είδε θχνληαη ζε απηνχο. Χζηφζν, ε ηερλεηή ηνπο πξνέιεπζε, ε ζέζε ηνπο ζην αζηηθφ θαη πξναζηηαθφ ηνπίν, ε ηερλνινγία θαηαζθεπήο ηνπο είλαη ζηνηρεία πνπ επεξεάδνπλ έλα εχξνο θπηηθψλ εηδψλ, ηα νπνία είλαη ηθαλά λα επνηθίζνπλ έλα ηέηνην ηχπν ελδηαηηήκαηνο. Σα αθφινπζα ραξαθηεξηζηηθά είλαη απηά πνπ θπξίσο δηαθνξνπνηνχλ ηνπο ηνίρνπο απφ ηνπο βξάρνπο (Duchoslav 2002): Γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπο, εθηφο απφ πέηξεο ή ηνχβια, ρξεζηκνπνηνχληαη θαη άιια ζπλδεηηθά πιηθά ρακειφηεξεο αληνρήο θαη δηαθνξεηηθήο ρεκηθήο ζχλζεζεο. Απηφ ην πιηθφ φηαλ απνζαζξψλεηαη θαη ιφγσ ησλ δηάθνξσλ ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ πνπ πεξηιακβάλεη, απνηειεί ππφζηξσκα γηα ηελ εγθαηάζηαζε θαη δηαδνρή θπζηθήο βιάζηεζεο. Απνηεινχλ πξνζσξηλφ ηχπν ελδηαηηήκαηνο, αθνχ πνιχ ζπρλά θαζαξίδνληαη θαη γηα ιφγνπο ζπληήξεζεο, ε βιάζηεζε πνπ κπνξεί λα θέξνπλ απνκαθξχλεηαη είηε κε ρεκηθά είηε κε κεραληθά κέζα. Οη ζπλερείο δηαηαξάμεηο ζηε ρισξίδα θαη βιάζηεζε ησλ ηνίρσλ έρεη ζπκβάιιεη ζηε κεγάιε πνηθηιία θπηηθψλ εηδψλ, αιιά θαη ζηνλ απνθιεηζκφ αξθεηψλ ηππηθψλ ραζκφθπησλ. Οη ηνίρνη είλαη ζπλήζσο απνκνλσκέλεο θαηαζθεπέο κηθξψλ δηαζηάζεσλ. Έηζη, ην κηθξνθιίκα ηνπο επεξεάδεηαη πεξηζζφηεξν ζε ζρέζε κε ηνπο βξάρνπο απφ ηηο κεηαβνιέο ησλ θιηκαηηθψλ παξαγφλησλ (ζεξκνθξαζία, βξνρφπησζε, αθηηλνβνιία). Γηαζέηνπλ πεξηνξηζκέλν αξηζκφ κηθξνελδηαηηεκάησλ (π.ρ. θνηιφηεηεο, πιεπξέο ηνίρνπ). Οη ζρηζκέο κνηάδνπλ κεηαμχ ηνπο θαη νη πιεπξέο ηνπο έρνπλ νκνηφκνξθε θιίζε θαη κηθξν-ηνπνγξαθία, ζε αληίζεζε κε ηνπο θπζηθνχο βξάρνπο πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ πνηθηιία κηθξνελδηαηηεκάησλ. Δπεηδή νη ηνίρνη βξίζθνληαη κέζα ζε αζηηθά θαη αγξνηηθά ηνπία, ε ζχλζεζε ηεο ρισξίδαο ηνπο επεξεάδεηαη πνιχ απφ ηνπο ηξηγχξσ αγξνηηθνχο θαη εκηθπζηθνχο ηχπνπο βιάζηεζεο. 1.2.3. Μεραληζκνί πξνζαξκνγήο ησλ θπηώλ ησλ ηνίρσλ

- 14 - Μέρξη ηψξα έγηλε αλαθνξά γηα ην πφζν αθηιφμελν ελδηαίηεκα απνηεινχλ νη ηνίρνη γηα ηα πεξηζζφηεξα θπηά. Χζηφζν, νξηζκέλα είδε έρνπλ αλαπηχμεη ηδηαίηεξνπο κνξθνινγηθνχο θαη θπζηνινγηθνχο κεραληζκνχο ψζηε λα κπνξνχλ λα αληεπεμέξρνληαη ζηηο δπζκελείο απηέο ζπλζήθεο, θπξίσο, ζε φηη αθνξά ζηηο μεξηθέο ζπλζήθεο θαη ζηελ εμνηθνλφκεζε λεξνχ γηα ηελ απνθπγή αθπδάησζεο. Μνξθνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά, φπσο: 1) ρπκψδε (π.ρ. Sedum sp.) θαη ζαξθψδε (π.ρ. Umbilicus sp.) βιαζηηθά κέξε, 2) αλαθιαζηηθή ηδηφηεηα ηεο επηθάλεηαο ησλ θχιισλ, 3) ηξηρίδηα ζηηο άθξεο ή/θαη ζηελ επηθάλεηα ησλ θχιισλ, ψζηε λα κεηψλεηαη ε ξνή ηνπ αέξα πάλσ απφ ηελ επηθάλεηά ηνπο (π.ρ. ζε πνιιά βξχα), 4) αλαδίπισζε ηνπ ειάζκαηνο ησλ θχιισλ (π.ρ. Asplenium ceterach L.), 5) θεξψδε επηδεξκίδα (π.ρ. θάπνηα αγξσζηψδε ησλ ηνίρσλ), 6) κείσζε ηεο επηθάλεηάο ηνπο θαη 7) εθηεηακέλν ξηδηθφ ζχζηεκα, κεηψλνπλ ηηο αλαζηαιηηθέο επηδξάζεηο ηεο μεξαζίαο (Woodell 1979). Φπζηνινγηθνί κεραληζκνί πνπ ζπλαληψληαη είλαη: α) ν απνηειεζκαηηθφο έιεγρνο ηεο δηαπλνήο κέζσ ησλ ζηνκάησλ, β) ε αχμεζε ηνπ πάρνπο ηεο εθπκελίδαο, γ) ε εθκεηάιιεπζε ηεο δξνζηάο θαη ησλ ινηπψλ πδαηηθψλ αηκνζθαηξηθψλ θαηαθξεκληζκάησλ κέζσ ηεο απνξξφθεζεο λεξνχ απφ ηελ επηθάλεηα ησλ θχιισλ, γηα ηελ απνθπγή ηεο μεξαζίαο θαη ηεο αθπδάησζεο (Crawford 1989, Rundell 1982, Grammatikopoulos and Manetas 1994), δ) ε ζπκπιήξσζε ηνπ βηνινγηθνχ ηνπο θχθινπ πξηλ ηελ έλαξμε ηεο μεξάο πεξηφδνπ (κνλνεηή θπηά), ψζηε λα δηέξρνληαη ηε δπζκελή γηα απηά πεξίνδν ππφ κνξθή ζπεξκάησλ (ζεξφθπηα). Πεηξάκαηα ζε θπηηθά είδε ηνίρσλ (Cymbalaria muralis, Reichardia picroides, Hyoscyamus albus, Parietaria judaica, Phagnalon graecum) έρνπλ δείμεη φηη ε απνξξφθεζε λεξνχ απφ ηελ επηθάλεηα ησλ θχιισλ βειηηψλεη ην πδαηηθφ δπλακηθφ ησλ θχιισλ θαη ησλ βιαζηψλ. Ζ αχμεζε ηεο ηηκήο ηνπ πδαηηθνχ δπλακηθνχ ζηνπο βιαζηνχο θαίλεηαη λα παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν γηα ηα θπηά ηνίρσλ ζε πεξηφδνπο πδαηηθήο θαηαπφλεζεο. Με ηνλ ηξφπν απηφ, ηα θπηά δηαηεξνχλ ηελ ζπαξγή ηνπο γηα κεγαιχηεξν ρξνληθφ δηάζηεκα θαη απηφ είλαη ζεκαληηθφ γηα ηελ επηβίσζε θαη αλάπηπμή ηνπο (Gouvra & Grammatikopoulos 2007).

- 15-1.2.4. Οη κηθξνβηόηνπνη ησλ πέηξηλσλ ηνίρσλ ηα πιαίζηα κηαο θαηαθφξπθεο ππνδηαίξεζεο, νη ηνίρνη ζπλήζσο απνηεινχληαη απφ 3 δψλεο: 1) ηε βάζε, 2) ηελ θαηαθφξπθε επηθάλεηα θαη 3) ηελ θνξπθή (Duchoslav 2002). Ζ βάζε ηνπ ηνίρνπ απνηειεί, θαηά θάπνην ηξφπν, έλα ελδηάκεζν ελδηαίηεκα κεηαμχ ηνίρνπ θαη ιηζφζηξσηνπ θαη ε ρισξίδα ηεο δψλεο απηήο απνηειείηαη απφ taxa πνπ θχνληαη ζηελ θάζεηε επηθάλεηα, θαζψο θαη απφ είδε ηεο ηξηγχξσ βιάζηεζεο. Ζ ζέζε απηή δηαζέηεη πεξηζζφηεξν ππφζηξσκα θαη ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο νη ξίδεο ησλ θπηψλ εηζρσξνχλ ζην έδαθνο. Δμαζθαιίδεη, επνκέλσο, ηηο πην επλντθέο ζπλζήθεο γηα ηα θπηά, γη απηφ παξνπζηάδεη θαη κεγαιχηεξε πνηθηιία εηδψλ. Δηδηθά ζηηο πφιεηο, ηα ζεκεία απηά απνηεινχλ ζεκείν απνξξνήο ησλ λεξψλ ηεο βξνρήο, ηα νπνία μεπιέλνπλ ηνλ ηνίρν θαη παξαζχξνπλ καδί ηνπο ζξεπηηθά ζηνηρεία θαη νπζίεο πνπ βξίζθνληαη επάλσ ηνπ. Δδψ, ζπλήζσο, εληνπίδνληαη απμεκέλεο ζπγθεληξψζεηο νπξίαο, ιφγσ δηεξρφκελσλ δψσλ (γάηεο, ζθχινη) θαη γη απηφ ε παξνπζία ληηξφθηισλ εηδψλ ζηα ζεκεία απηά είλαη έληνλε. Χζηφζν, ην ζηνηρείν πνπ ηα δηαθνξνπνηεί πιήξσο απφ ηα ιηζφζηξσηα θαη ηνπο δίλεη πιενλεθηηθή ζέζε σο ελδηαίηεκα, είλαη φηη ζηηο βάζεηο ησλ ηνίρσλ ηα θπηά δελ πθίζηαληαη θακία κεραληθή θαηαπφλεζε απφ ηε δηέιεπζε ησλ πεξαζηηθψλ θαη έηζη αλαπηχζζνληαη αλεκπφδηζηα (Woodell 1979). H θαηαθφξπθε επηθάλεηα παξνπζηάδεη πην έληνλε βιάζηεζε ζε ηνίρνπο αξραηνινγηθψλ ρψξσλ, θάζηξσλ, ηνίρνπο παιηψλ, ηζηνξηθψλ θέληξσλ ησλ πφιεσλ, ζθηεξνχο καληξφηνηρνπο, θ.ά. Χζηφζν, ε αλάπηπμε ησλ θπηνθνηλσληψλ ζηα ζεκεία απηά εμαξηάηαη, θπξίσο, απφ ην βαζκφ απνζάζξσζεο ησλ δνκηθψλ θαη ζπλδεηηθψλ πιηθψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ θαηαζθεπή ηνπο. Πέξα απφ θάπνηα πηεξηδφθπηα θαη πνιιά απηνθπή, ζπρλά ζηηο ζέζεηο ηεο θαηαθφξπθεο επηθάλεηαο εληνπίδνληαη θαη πνιιά μεληθά θαη θαιιηεξγνχκελα ή θαιισπηζηηθά είδε, σο απνηέιεζκα απνδξάζεσλ. Ζ ρισξίδα ζηελ θνξπθή ηνίρσλ εληνπίδεηαη, ζπλήζσο, ζε κεκνλσκέλνπο ηνίρνπο θαη ηδίσο πξναζηηαθψλ πεξηνρψλ, π.ρ. ζε λεθξνηαθεία, θάζηξα, κάληξεο απιψλ. Καη εδψ, ε αλάπηπμε βιάζηεζεο εμαξηάηαη απφ ην βαζκφ απνζάζξσζεο ηεο θνξπθήο. ε απηή ηε δψλε πην ζπρλέο είλαη κεζν-μεξηθέο θπηνθνηλσλίεο (Korneck 1978, Kolbek 1997). Οη Lisci & Pacini (1993) κειεηψληαο ηνπο ηνίρνπο ηηαιηθψλ πφιεσλ πξνρσξνχλ ζε αθφκα πεξηζζφηεξεο ππνδηαηξέζεηο κηθξνβηνηφπσλ πάλσ ζε απηνχο θαη δηαθξίλνπλ θνηιφηεηεο ζε νξηδφληηεο, θεθιεκέλεο, θαηαθφξπθεο θαη ηεκλφκελεο επηθάλεηεο, θαζψο θαη θαηεγνξίεο αλάινγα κε ην ππφζηξσκα. Ζ παξνχζα κειέηε βαζίζηεθε ζηνλ πξψην, πην γεληθφ ηξφπν θαηεγνξηνπνίεζεο ησλ κηθξνβηφηνπσλ ησλ ηνίρσλ.

- 16-2. ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ ΣΖ ΠΔΡΗΟΥΖ ΜΔΛΔΣΖ 2.1. Θέζε, νξηνζέηεζε, έθηαζε θαη πιεζπζκόο Ζ πφιε ηεο Πάηξαο βξίζθεηαη ζηε ΒΓ Πεινπφλλεζν (γεσγξαθηθφ πιάηνο 38 ν 14 25 θαη γεσγξαθηθφ κήθνο 21 ν 44 20 ) θαη απιψλεηαη ζε κηα ισξίδα πεδηλήο παξάθηηαο δψλεο ζην ΒΓ ηκήκα ηνπ Ννκνχ Αραΐαο (ρήκα 1). Ζ πεξηνρή έξεπλαο, ε νπνία ζρεδφλ ηαπηίδεηαη κε εθείλε ηνπ Υξνλφπνπινπ (2002), έρεη έθηαζε πεξίπνπ 58 km 2 θαη πεξηιακβάλεη ηελ επξχηεξε πεξηνρή ηνπ πνιενδνκηθνχ ζπγθξνηήκαηνο ηεο Πάηξαο (ρήκα 2). Βφξεηα, βνξεηνδπηηθά θαη δπηηθά βξέρεηαη απφ ηνλ Παηξατθφ θφιπν. Σν λνηηφηεξν (ΝΓ) φξην ηεο πεξηνρήο κειέηεο απνηειεί o νηθηζκφο Ρνΐηηθα ηνπ Γήκνπ Παξαιίαο, ελψ ην βνξεηφηεξν (ΒΑ) φξην είλαη ην ιηκάλη ηνπ δήκνπ Ρίνπ. Αθνινπζψληαο ηελ πνξεία απφ ην λνηηφηεξν πξνο ην βνξεηφηεξν φξην, ε πεξηνρή κειέηεο πεξηιακβάλεη ηελ έθηαζε κεηαμχ ηεο λνεηήο γξακκήο πνπ πεξλάεη απφ ηνπο νηθηζκνχο - πεξηνρέο: Μηληηιφγιη, Κξήλε, Αράηα Κιάνπο, Άλσ πραηλά, Πξνάζηην, Ξεξφθακπνο (Πεξηνρή Παλεπηζηεκίνπ), Κάησ Καζηξίηζη απφ ηε κηα κεξηά, θαη απφ ηε κεξηά ηεο ζάιαζζαο, ηεο γξακκήο απφ ηα Ρνΐηηθα κέρξη ην Ρίν (ρήκα 2). Ο πιεζπζκφο πνπ αληηζηνηρεί ζηελ πεξηνρή έξεπλαο, ζχκθσλα κε ζηνηρεία ηεο Δζληθήο ηαηηζηηθήο Τπεξεζίαο ηεο Διιάδνο απφ ηελ απνγξαθή ηνπ 2001 είλαη 171.616 θάηνηθνη. ρήκα 1. Ζ γεσγξαθηθή ζέζε ηεο πόιεο ησλ Παηξώλ.

- 17 - ρήκα 2. Υάξηεο ηεο πεξηνρήο κειέηεο (από Υξνλόπνπιν 2002).

- 18-2.2. Γεσινγηθά θαη εδαθνινγηθά ζηνηρεία Σν γεσινγηθφ ππφβαζξν ηεο πεξηνρήο έξεπλαο θαη ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο απνηειείηαη απφ ηηο γεσηεθηνληθέο δψλεο Γαβξφβνπ - Σξηπφιεσο θαη Χινλνχ - Πίλδνπ. Ζ γεσινγηθή ζχζηαζε ηεο πεξηνρήο έξεπλαο πεξηιακβάλεη δχν θχξηεο θαηεγνξίεο γεσινγηθψλ ζρεκαηηζκψλ: πξνζρσζηγελείο απνζέζεηο θπξίσο νινθαηληθήο ειηθίαο, θαζψο θαη λενγελή ηδήκαηα ειηθίαο άλσ πιεηνθαίλνπ πιεηζηνθαίλνπ. Οη πξνζρσζηγελείο απνζέζεηο απνηεινχλ ηε γεσινγηθή δνκή ηνπ κεγαιχηεξνπ ηκήκαηνο ηεο πφιεο ησλ Παηξψλ θαη ησλ πξναζηίσλ ηεο (βφξεηα θαη λφηηα πεδηλή δψλε) θαη ζπλίζηαληαη απφ αξγηινακκψδε θαη πεινακκψδε πιηθά κε δηάζπαξηεο αζβεζηνιηζηθέο θπξίσο θξνθάιεο (κεγέζνπο 5-20 cm) θαη ιαηχπεο. ηελ ίδηα πεξηνρή, ζηνπο πξφπνδεο πξαλψλ κε ηζρπξή θιίζε, αλαπηχζζνληαη αζβεζηνιηζηθά πιεπξηθά θνξήκαηα, θαζψο θαη ιηκλνζαιάζζηεο, παξαιίκληεο απνζέζεηο, απνζέζεηο ηεικάησλ θαη ακκψδεηο ζρεκαηηζκνί (παξαιηαθή δψλε). ηε βφξεηα πεξηνρή ηεο πφιεο ζηηο εμφδνπο ησλ ρεηκάξξσλ θαη θπξίσο απφ ηελ πεξηνρή Πξναζηίνπ θαη βνξεηφηεξα εκθαλίδνληαη εθηεηακέλνη θψλνη θνξεκάησλ. Σα λενγελή ηδήκαηα θπξηαξρνχλ ζην ινθψδεο αλάγιπθν ηνπ αλαηνιηθνχ ηκήκαηνο ηεο πεξηνρήο έξεπλαο θαη ζπλίζηαληαη απφ απνζέζεηο ζε ελαιιαγή ιηκλαίσλ, πθάικπξσλ θαη ζαιάζζησλ ηδεκάησλ απνηεινχκελσλ απφ θξνθαινπαγή, ακκνχρεο κάξγεο, ακκνχρνπο πεινχο θαη αξγίινπο. Γηα πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο βι. Υξνλφπνπινο (2002). χκθσλα κε ηελ ηερληθν-γεσινγηθή θαηάηαμε ησλ εδαθψλ ηεο Πάηξαο απφ ηνπο Κνχθεο et al. (1994) νη ζρεκαηηζκνί απηνί απνηεινχλ ην ζεηζκηθφ ππφβαζξν ηεο πεξηνρήο, φληαο ζπλεθηηθνί, κε αξθεηά κεγάιν πάρνο θαη ηαρχηεηεο ησλ εγθαξζίσλ θπκάησλ ηεο ηάμεο ησλ 800 m/sec (ψθνο 1998). Όζνλ αθνξά ζηα εδάθε, ν ζπλδπαζκφο ησλ ηνπηθψλ παξαγφλησλ εδαθνγέλεζεο (κεηξηθφ πέηξσκα, θιίκα, πδξνινγηθέο ζπλζήθεο) είρε σο απνηέιεζκα ηελ εκθάληζε ζην κεγαιχηεξν πεδηλφ ηκήκα ηεο πεξηνρήο κειέηεο αιινχβησλ εδαθψλ, ελψ ζην γχξσ ινθψδεο ηκήκα, εδαθψλ ηξηηνγελψλ απνζέζεσλ. Σα αιινπβηαθά εδάθε (ραξαθηεξίδνπλ ην κεγαιχηεξν ηκήκα ηνπ αζηηθνχ θαη πεξηαζηηθνχ πεξηβάιινληνο ηεο Πάηξαο) ζρεκαηίζηεθαλ κέζσ ησλ ζρεηηθά πξφζθαησλ απνζέζεσλ θεξηψλ πιηθψλ απφ ηνπο ρείκαξξνπο ηεο πεξηνρήο. Ζ ζχζηαζε ησλ εδαθψλ απηψλ ζε ραιίθηα θαη ρνλδξφθνθθα πιηθά ειαηηψλεηαη κε ηελ απνκάθξπλζε απφ ηνπο ρείκαξξνπο, ελψ απηά γίλνληαη βαξχηεξα θαη πην αξγηιψδε θαηά ηε κεηάβαζε πξνο ηελ πφιε.

- 19 - Όινη νη εδαθηθνί ηχπνη αιινχβησλ εδαθψλ απνηεινχλ βαζηά, αιθαιηθά εδάθε (θπξίσο ph 8). Ζ αιθαιηθφηεηα ησλ εδαθψλ απηψλ νθείιεηαη ζην φηη πξνέξρνληαη ζηελ πιεηνλφηεηά ηνπο απφ ηελ απνζάζξσζε ησλ γχξσ αζβεζηνιηζηθψλ κεηξηθψλ πεηξσκάησλ, θαζψο θαη ζηνλ εκπινπηηζκφ ηνπο κε ηα πινχζηα ζε αζβέζηην νηθνδνκηθά πιηθά ηνπ αζηηθνχ πεξηβάιινληνο. Οη εδαθηθνί ζρεκαηηζκνί ηεο πφιεο ηεο Πάηξαο κπνξνχλ λα ρσξηζηνχλ ζηηο εμήο θχξηεο γεσηερληθέο ελφηεηεο (Κνχθεο et al. 1994): Δλφηεηα Η : Σεθξή καιαθή ηιχο ή ηιπψδεο άξγηινο, παξάθηηαο θχζεο. Δλφηεηα ΗΗ : Αιινπβηαθέο Γηινπβηαθέο απνζέζεηο κηθηήο θάζεο, o Τπνελφηεηα ΗΗα: Καζηαλέο, θαζηαλφηεθξεο, ηεθξνθίηξηλεο, θαζηαλνθίηξηλεο, θαζηαλέξπζξεο ηιχεο θαη άξγηινη. o Τπνελφηεηα ΗΗβ: Καζηαλέο, θαζηαλφηεθξεο, ηιπψδεηο αξγηιψδεηο άκκνη θαη ακκνράιηθα. o Τπνελφηεηα ΗΗγ: Ηιπψδεηο απνζέζεηο θαη νξγαληθέο αιινπβηαθέο απνζέζεηο. Δλφηεηα ΗΗΗ : Σέθξεο θαζηαλφηεθξεο ζηηθξέο άξγηινη θαη ηιχεο πιεηζηνθαηληθήο ειηθίαο. o Τπνελφηεηα ΗΗΗα: Σέθξεο θαζηαλφηεθξεο άξγηινη θαη ηιχεο o Τπνελφηεηα ΗΗΗβ: Σέθξα θαζηαλφηεθξα ηιπψδε ακκνράιηθα θαη άκκνη. Δλφηεηα ΗV : Μαξγατθφ ππφβαζξν (πιεην-πιεηζηνθαηληθφ). Δπίζεο, ζε αξθεηά ζεκεία ηεο πφιεο απαληψληαη πξφζθαηεο επηρσκαηψζεηο, κε πάρνο πνπ θηάλεη ηα 8m, νη νπνίεο απνηεινχληαη απφ ακκνράιηθα αλακεκεηγκέλα κε ηερλεηά πιηθά, πιηθά νδνζηξσζίαο, θ.ά. (ψθνο 1998).

- 20-2.3. Γεσκνξθνινγία Σνπνγξαθία - Τδξνγξαθηθό δίθηπν Ζ Πάηξα κε βάζε ην γεσκνξθνινγηθφ ηεο αλάγιπθν δηαθξίλεηαη ζε δχν ελφηεηεο. Ζ πξψηε απνηειεί ην πεδηλφ ηκήκα ην νπνίν πεξηιακβάλεη ην κεγαιχηεξν ηκήκα ηεο πφιεο ηεο Πάηξαο θαη ησλ πξναζηίσλ ηεο. Ζ δεχηεξε ελφηεηα πεξηιακβάλεη κηα πεξηθεξεηαθή ζεηξά ιφθσλ, πνπ ζπγθξνηείηαη απφ ηηο δπηηθέο ππψξεηεο ηνπ Παλαρατθνχ φξνπο: Γεξνθνκείν, ιφθνο Αξφεο (Ραληάξ), ιφθνο Κάζηξνπ, Δζραηνβνχλη (Γαζχιιην), Καβνπθάθη, Ράρε Σζνγθξή θαη πνπ πεξηιακβάλεη εθηφο απφ ην εγγχηεξν θπζηθφ πεξηβάιινλ θαη έλα ηκήκα ησλ επεθηάζεσλ ηνπ πνιενδνκηθνχ ζπγθξνηήκαηνο. Ζ άκεζε γεηηλίαζε ηεο ελφηεηαο απηήο κε ηνλ θπξίσο πνιενδνκηθφ ηζηφ ηεο Πάηξαο ηελ θαζηζηά έλα ηδηαίηεξα ελδηαθέξνλ ηκήκα ηεο πεξηνρήο έξεπλαο ιφγσ ηεο έληνλεο ζπλχπαξμεο θαη αληηπαξάζεζεο αλάκεζα ζηα ζηνηρεία ηνπ εκη- ή θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ζηνπο αλζξσπνγελείο παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην αζηηθφ πεξηβάιινλ. Σν αλάγιπθν ηεο ινθψδνπο απηήο ελφηεηαο είλαη έληνλν κε ηζρπξέο θιίζεηο (ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο κεγαιχηεξεο ηνπ 50%) κε αθαλφληζηεο κνξθέο θνξπθνγξακκψλ θαη απφηνκεο ραξαδξψζεηο, ελψ ην χςνο θπκαίλεηαη απφ 60 185 κ. Ζ κνξθή ηνπ πδξνγξαθηθνχ δηθηχνπ κηαο πεξηνρήο είλαη ζπλάξηεζε ηεο ιηζνινγηθήο ζχζηαζεο, ηνπ κνξθνινγηθνχ αλάγιπθνπ, ηεο ηεθηνληθήο, θαζψο θαη ησλ θιηκαηηθψλ παξαγφλησλ ηεο ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρήο. Ζ πφιε ηεο Πάηξαο δέρεηαη έλα κεγάιν κέξνο απφ ηηο ζεκαληηθέο πδάηηλεο απνξξνέο πνπ πξνέξρνληαη απφ ηηο πδξνινγηθέο ιεθάλεο ησλ δπηηθψλ ππσξεηψλ ηνπ φξνπο Παλαρατθνχ. Έηζη, ζηελ πεξηνρή θαηαιήγνπλ αξθεηνί ρείκαξξνη θαη ξέκαηα πνπ, απφ βνξξά πξνο λφην, είλαη: ην ξέκα έιεκλνο, ν πνηακφο Υάξαδξνο, ην ξέκα πραηλψλ, ν ρείκαξξνο ηεο Βνχληελεο (Μείιηρνο), ν ρείκαξξνο Γηαθνληάξεο, ν πνηακφο Γιαχθνο θαη λνηηφηεξα ηα ξέκαηα ηνπ Μαλσιηά, ηνπ Κνχξγηαιε θαη ην ηαπξνιάγθαδν. εκαληηθφ, επίζεο, ζηνηρείν ηνπ πδξνγξαθηθνχ δηθηχνπ ηεο πεξηνρήο έξεπλαο είλαη θαη ε χπαξμε πγξνηνπηθψλ ζρεκαηηζκψλ ζηελ παξαιηαθή δψλε, φπσο είλαη ην έινο ηεο Αγπηάο. Σν έινο απηφ νθείιεη ηελ χπαξμή ηνπ ζηηο απνξξνέο ηεο πδξνινγηθήο ιεθάλεο ηνπ ξέκαηνο ησλ πραηλψλ θαη εθείλεο ηνπ ρεηκάξξνπ ηεο Βνχληελεο θαη κάιηζηα δηαηεξεί ζεηηθφ πδαηηθφ ηζνδχγην (Tiniakos et al. 1994).

- 21-2.4. Ηζηνξηθά ζηνηρεία Οη πξψηνη θάηνηθνη ηεο πεξηνρήο ηεο Πάηξαο ήηαλ Πειαζγνί, ηνπο νπνίνπο κεηέπεηηα δηαδέρζεθαλ νη Ίσλεο (ηέιε 15 νπ αη. π.υ.) θαη ηέινο νη Αραηνί (αξρέο ηνπ 11 νπ αη. π.υ.), απφ ηνπο νπνίνπο πήξε ην φλνκά ηεο ε επξχηεξε πεξηνρή. Ζ επηθξαηέζηεξε θαη πην αμηφπηζηε ηζηνξηθή πεγή πνπ αλαθέξεηαη ζηελ ίδξπζε ηεο Πάηξαο είλαη απηή ηνπ Παπζαλία (2νο αη. κ.υ.). χκθσλα κε ηνλ ηειεπηαίν, ν Παηξέαο ην 1041 π.υ., σο αξρεγφο ιαθεδαηκνληθήο απνηθίαο, θπξίεπζε ηε Αξφε (πξντζηνξηθφο νηθηζκφο ζηε ζέζε ηεο ζεκεξηλήο Πάηξαο ζηελ πεξηνρή ηνπ Κάζηξνπ) θαη ηελ ζπλέλσζε κε ηνπο γεηηνληθνχο αγξνηηθνχο νηθηζκνχο Άλζεηα θαη Μεζάηηδα, δεκηνπξγψληαο έηζη ηελ πξψηε εληαία κνξθή ηεο πφιεο. ηελ πφιε απηή έδσζε ην φλνκά ηνπ. Απφ ην 800 π.υ. πεξίπνπ, ε Πάηξα αλήθεη ζηελ 1 ε Αρατθή πκπνιηηεία, ζηε νπνία αλήθαλ 11 αθφκα πφιεηο (Γχκε, Ώιελνο, Φαξέο, Σξηηαία, Ρχπεο, Αίγην, Διίθε, Βνχξα, Αηγέο, Αηγείξα θαη Πειιήλε). Χο ηα κέζα ηνπ 5 νπ αη. π.υ. ε Αρατθή πκπνιηηεία θξαηνχζε νπδεηεξφηεηα θαη νπζηαζηηθά άξρηζε λα ζπκκεηέρεη ζηα δηάθνξα ειιαδηθά ζέκαηα απφ ηα κέζα ηνπ 5 νπ αη. π.υ. θαη έπεηηα, σο ζχκκαρνο ηεο Αζήλαο (454 445 π.υ.). Καηά ηνλ Πεινπνλλεζηαθφ πφιεκν (431 404 π.υ.) ε Πάηξα θξαηνχζε νπδέηεξε ζηάζε θαη κφλν ζην ηέινο ηνπ πνιέκνπ πξνζρψξεζε ζηελ πεινπνλλεζηαθή ζπκκαρία. Μεηά ηελ επαλάζηαζε ηεο Νφηηαο Διιάδαο απέλαληη ζηνπο Μαθεδφλεο (πεξίπνπ 322 π.υ.) ε Αρατθή πκπνιηηεία δηαιχζεθε. Μεηά ηελ παξαθκή ηνπ καθεδνληθνχ θξάηνπο ηδξχεηαη λέα Αρατθή πκπνιηηεία (280 π.υ.) κεηαμχ ησλ πφιεσλ Γχκε, Πάηξα, Σξηηαία θαη Φαξέο. ηα κέζα ηνπ 2 νπ π.υ. αη. ε Αρατθή πκπνιηηεία θαη άιιεο ειιεληθέο πφιεηο δίλνπλ αγψλα θαηά ησλ Ρσκαίσλ θαηαθηεηψλ. Σν 146 π.υ., φκσο, ε Αραΐα ππνθχπηεη ζηνπο Ρσκαίνπο θαη ε Αρατθή πκπνιηηεία θαηαξγείηαη. ηα πξψηα ρξφληα ηεο Ρσκατθήο ζθιαβηάο ε Πάηξα θαη νη άιιεο αρατθέο πφιεηο ππέθεξαλ αξθεηά. Απφ ηα ρξφληα, φκσο, ηνπ Οθηαβηαλνχ Απγνχζηνπ (29 π.υ. 14 κ.υ.) μεθηλάεη κηα ρξπζή επνρή γηα ηελ Πάηξα. Ο Αχγνπζηνο, εθηηκψληαο ηε ζέζε ηεο ζαλ ηδεψδε ζπλδεηηθφ θξίθν Αλαηνιήο- Γχζεο θαη αλαγλσξίδνληαο ηηο δπλαηφηεηεο ηνπ ιηκαληνχ ηεο, ηελ κεηαηξέπεη ζε έλα ζεκαληηθφ ζηξαηησηηθφ, εκπνξηθφ θαη δηαθνκηζηηθφ θέληξν. Απμάλεη ηνλ πιεζπζκφ ηεο κε αλαγθαζηηθή κεηνίθεζε ηνπ πιεζπζκνχ κηθξψλ νηθηζκψλ ή Ρσκαίσλ παιαηκάρσλ, ηελ ζηνιίδεη κε κεγαινπξεπή θηήξηα, φκνξθα αξρνληηθά, ε πφιε απνθηά Χδείν, Τδξαγσγείν θαη γίλεηαη κεγάιν θνζκνπνιίηηθν θέληξν. Σειηθά, απφ φιεο ηηο ειιεληθέο πφιεηο, κφλν ζηελ Πάηξα παξαρσξεί δηνηθεηηθή απηνηέιεηα θεξχζζνληάο ηελ ειεχζεξε.

- 22 - ε απηήλ ηελ πεξίνδν αθκήο θαη επεκεξίαο πξέπεη λα επηζθέθηεθε ηελ Πάηξα ν Παπζαλίαο θαη ν Απφζηνινο Αλδξέαο. Ο ηειεπηαίνο δίδαμε ζηελ πφιε απηή, ίδξπζε ηελ 1 ε ρξηζηηαληθή εθθιεζία, ζηαπξψζεθε, κάιινλ ην 66 κ.υ. ζηηο 30 Ννεκβξίνπ θαη ζήκεξα είλαη ν Πνιηνχρνο ηεο. Ζ δηεξεχλεζε ηνπ πνιενδνκηθνχ ηζηνχ ηεο ξσκατθήο πφιεο απνθαιχπηεηαη ζηαδηαθά απφ ηελ αξραηνινγηθή ζθαπάλε. Απφ ην 330 κ.υ. ε Πάηξα αλήθεη πνιηηηθά ζηε δηνίθεζε ηνπ Βπδαληίνπ. Απφ ηνλ 4ν αη. κ.υ. κέρξη θαη ηα ηέιε ηνπ 8νπ αη. κ.υ. ε πφιε γλσξίδεη πνιιέο επηδξνκέο θαη ιεειαζίεο απφ βαξβάξνπο ιανχο: Γφηζνπο, ιάβνπο θαη αξαθελνχο, Βνχιγαξνπο θαη Ννξκαλδνχο. Μεηά ηελ επηδξνκή ησλ Γφηζσλ θαη πξηλ μεθηλήζνπλ νη επηδξνκέο ησλ ιάβσλ θαη ινηπψλ ζηα ηέιε ηνπ 6 νπ αη. κ.υ., ε πφιε ππέζηε ζηηο αξρέο Ηνπιίνπ 551κ.Υ. έλαλ θαηαζηξνθηθφ ζεηζκφ. Ακέζσο κεηά ηνλ ζεηζκφ, σο πξψην δείγκα αλάθακςεο ηεο πφιεο, ν Ηνπζηηληαλφο έθηηαμε ην θξνύξην, ζην ιφθν ηεο Αθξφπνιεο, εθεί πνπ άιινηε ππήξρε ν νηθηζκφο ηεο Αξφεο. Αξρηθά ήηαλ πνιχ κηθξφηεξν απφ ην ζεκεξηλφ. Σν 1205, φκσο, ην θπξίεςαλ νη Φξάγθνη ζηαπξνθφξνη, νη νπνίνη ην κεγάισζαλ θαη ην αλχςσζαλ ρξεζηκνπνηψληαο πιηθά αξραίσλ λαψλ, αγάικαηα, καξκάξηλεο πιάθεο, θ.ιπ. Άλνημαλ ηάθξν ζηηο 3 πιεπξέο ηνπ θαη ζην εζσηεξηθφ ηνπ θαη ηνπνζέηεζαλ θηλεηή γέθπξα κπξνζηά ζηελ αλαηνιηθή πχιε. ε φιε ηελ πεξίνδν ηεο Φξαγθνθξαηίαο κέρξη ην 15ν αη. κ.υ. ε Πάηξα έδεζε ελαιιαζζφκελεο πεξηφδνπο αθκήο θαη χθεζεο ιφγσ ησλ πνιπάξηζκσλ ιεζηξηθψλ επηδξνκψλ πνπ ζπλερίδνληαλ. Σν 1429 ε πφιε ειεπζεξψλεηαη απφ ηνλ Κσλ/λν Παιαηνιφγν θαη έπεηηα απφ έλα ρξφλν πνιηνξθίαο ηνπ παξαδφζεθε θαη ην Κάζηξν (ην Μάην ηνπ 1430). Μεηά ην πέζηκν ηεο πξσηεχνπζαο ηνπ Βπδαληίνπ ζηνλ Μσάκεζ Β (29 Μαΐνπ 1453) δελ άξγεζε λα ππνδνπισζεί θαη ε Πάηξα (1458) θαη νιφθιεξε ε Πεινπφλλεζνο. Ζ ηνπξθνθξαηία, πνπ θξάηεζε απφ ην 1458 κ.υ. έσο ην 1828 κ.υ., εμαηξνπκέλεο κηαο ζχληνκεο πεξηφδνπ Δλεηνθξαηίαο (1687-1715), ήηαλ ζθιεξή γηα ηελ πφιε ηεο Πάηξαο κε πνιιέο πξνζπάζεηεο πνιηνξθίαο, απνηπρεκέλεο εμεγέξζεηο θαη ζπζίεο, θάςηκν ηεο πφιεο θαη θαηαζηξνθέο. Απφ απηήλ ηελ πεξίνδν παξακέλεη κέρξη ηηο κέξεο καο ην Κάζηξν ηνπ Ρίνπ (Καζηέιη ηνπ Μνξηά), 10 km ΒΑ ηεο Πάηξαο. Σν έρηηζε καδί κε εθείλν ηνπ Αληίξξηνπ, ν ζνπιηάλνο Βαγηαδίη Β, ακέζσο κεηά ηελ θαηάιεςε ηεο Ναππάθηνπ απφ ηνπο Δλεηνχο (Αχγνπζηνο 1499) ζέινληαο λα εμαζθαιίζεη ηνλ Κνξηλζηαθφ Κφιπν. Σν 1687 ην πνιηφξθεζαλ νη Δλεηνί ηνπ Μνξνδίλε. Οη επηζθεπέο ησλ Δλεηψλ (1688-1690), νη λέεο νρπξψζεηο θαη βειηηψζεηο (1713) θαη ε νινθιήξσζε ηνπ ηζρπξνχ πεξηηεηρίζκαηνο (1714)

- 23 - έδσζαλ ζην θξνχξην ηε ζεκεξηλή ηνπ κνξθή, ψζπνπ ην 1715 ην μαλαπαίξλνπλ νη Σνχξθνη. Σειηθά, ζηηο 3 Οθησβξίνπ 1828 θηάλεη ζηελ Πάηξα γαιιηθφ εθζηξαηεπηηθφ ζψκα κε ζηξαηεγφ ηνλ Μαηδψλ θαη ζηηο 7 Οθησβξίνπ 1828 νη Σνχξθνη παξαδίδνπλ ζηηο γαιιηθέο ζπκκαρηθέο δπλάκεηο ην θξνχξην ηνπ Ρίν, ην θάζηξν θαη ηελ πφιε. ηηο 15 Απγνχζηνπ 1829 νη Γάιινη παξέδσζαλ ην Κάζηξν ηεο Πάηξαο θαη ην Φξνχξην ηνπ Ρίνπ ζηνλ Έιιελα θξνχξαξρν Ράηθν θαη μεθίλεζε ε επηζθεπή ηνπο. Ζ Πάηξα, ειεχζεξε πηα, κπήθε ζην δξφκν ηεο αλαζπγθξφηεζήο ηεο. Καηά ην Β' παγθφζκην πφιεκν, ε Πάηξα βνκβαξδίζηεθε αξθεηέο θνξέο απφ ηνπο Ηηαινχο θαη Γεξκαλνχο εηζβνιείο. Οη αεξνπνξηθέο επηδξνκέο κπνξεί λα αλέθνςαλ ηε δεκηνπξγηθή ηεο πνξεία ρσξίο, σζηφζν, λα πξνμελήζνπλ θαηαζηξνθή ηεο πφιεο. Μεηά ηε ιήμε ηνπ Β' παγθνζκίνπ πνιέκνπ, ε Πάηξα ζηγά-ζηγά παξνπζίαζε νηθνλνκηθή θαη πνιηηηζηηθή αλάθακςε. Σν ιηκάλη ηεο απφθηεζε ηδηαίηεξε ζεκαζία σο πχιε ηεο Διιάδαο πξνο ηε δχζε θαη επηηειεί κέρξη ζήκεξα ζεκαληηθή ιεηηνπξγία κε ηε δηαθίλεζε επηβαηψλ θαη εκπνξεπκάησλ. 2.5. Πνιενδνκία Γηα ηελ πνιενδνκηθή ζπγθξφηεζε ηνπ νηθηζκνχ απφ ηνπο αξραίνπο ρξφλνπο κέρξη θαη ην 1829 δελ γλσξίδνπκε πνιιέο ιεπηνκέξεηεο. Απηά πνπ ζπλζέηνπλ ζηγά-ζηγά κηα εηθφλα ησλ δηαθφξσλ ηζηνξηθψλ επηπέδσλ είλαη ηα επξήκαηα πνπ θέξλεη ζην θσο ε αξραηνινγηθή ζθαπάλε, γηα ηελ θιαζζηθή, ηελ ειιεληζηηθή, ηε ξσκατθή θαη ηε κεηέπεηηα βπδαληηλή επνρή. Μεηά ηελ απειεπζέξσζε ηεο πφιεο ζηηο 7.10.1828, ν ηφηε θπβεξλήηεο ηεο Διιάδαο Ησάλλεο Καπνδίζηξηαο αλέζεζε, ακέζσο, ζην κεραληθφ ηακάηην Βνχιγαξε ηε ζχληαμε πνιενδνκηθνχ ζρεδίνπ ηεο Πάηξαο. Ο Βνχιγαξεο ήξζε ζηελ Πάηξα ηελ 5.12.1828 θαη έκεηλε κέρξη ηελ 26.1.1929 νπφηε θαη νινθιήξσζε ην ζρέδηφ ηνπ. Σν ζρέδην πξνέβιεπε ηελ αλακφξθσζε ηεο, απφ αηψλεο ππάξρνπζαο, πφιεο (ζεκεξηλή Άλσ πφιε) θαη ηε ζρεδίαζε ελφο εληειψο λένπ ηκήκαηνο ζηελ παξαζαιάζζηα δπηηθή πεξηνρή ηεο. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ, ηφηε, πνιχ πξσηνπνξηαθνχ ζρεδίνπ ηνπ η. Βνχιγαξε ήηαλ ε απφιπηε αμνληθή ζπκκεηξία ηνπ πνιενδνκηθνχ ηζηνχ, ην θιεηζηφ νηθνδνκηθφ ζχζηεκα ησλ νηθνδνκηθψλ ηεηξαγψλσλ, νη ζηνέο, ε αλάδεημε ηεο αξραηνινγηθήο ππφζηαζεο ηεο

- 24 - πφιεο θαη ε δηαηήξεζε αθάιππησλ ρψξσλ θαη δσλψλ πξαζίλνπ (Παπαδάηνπ- Γηαλλνπνχινπ 1998). Σν ζρέδην ηνπ Βνχιγαξε λαη κελ απνηειεί ηε βάζε ηνπ ζεκεξηλνχ πνιενδνκηθνχ ζπγθξνηήκαηνο, δηαθέξεη, φκσο, πνιχ απφ ην ζεκεξηλφ. Οη επεκβάζεηο θαη νη θαηά θαηξνχο ηξνπνπνηήζεηο αιινίσζαλ εληειψο ηηο ζεκειηψδεηο αξρέο ηνπ. Οη βαζηθέο αιινηψζεηο απφ ην αξρηθφ ζρέδην είλαη ηξηψλ εηδψλ: 1) Μεηψζεθαλ νη πιαηείεο θαη νη δψλεο πξάζηλνπ πνπ είρε πξνηείλεη ν Βνχιγαξεο. πγθεθξηκέλα, ζηελ παξαιηαθή δψλε είρε ζρεδηάζεη έλα γξακκηθφ άιζνο, ην νπνίν ζα έθιεηλε ηελ πφιε απφ ηελ πιεπξά ηεο ζάιαζζαο. Σειηθά, ην θνκκάηη απηφ θαηά έλα κέξνο νηθνπεδνπνηήζεθε θαη θαηά έλα άιιν κέξνο παξαρσξήζεθε γηα ηε δηέιεπζε ηεο ζηδεξνδξνκηθήο γξακκήο. Δπίζεο, ε δψλε πξαζίλνπ πνπ πξνέβιεπε γχξσ απφ ην θξνχξην ζηγά-ζηγά θαηαξγήζεθε θαη ηα ζπίηηα έθηαζαλ κέρξηο ζεκείνπ λα εθάπηνληαη ησλ πεξηθεξεηαθψλ ηεηρψλ. Τπνβαζκίδεηαη έηζη ε αξραηνινγηθή ζεκαζία ηνπ Φξνχξηνπ. 2) Αιιαγή ηεο πνιενδνκηθήο κνλάδαο. Καηαξγήζεθε ε νξγαλσκέλε δφκεζε ησλ νηθνδνκηθψλ ηεηξαγψλσλ πνπ ζηφρεπε ζηελ αλέγεξζε ζπγθξνηεκάησλ θαηνηθηψλ. Μεηαηέζεθε, δειαδή, ε πνιενδνκηθή κνλάδα απφ ην ελνπνηεκέλν νηθνδνκηθφ ζχζηεκα ζηελ κεκνλσκέλε θαηνηθία. Απνηέιεζκα απηνχ ήηαλ ε δηάζπαζε, ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο, ησλ αξρηθψλ νηθνδνκηθψλ ηεηξαγψλσλ ζε κηθξφηεξα θαη ε θάιπςε θαη νηθνπεδνπνίεζε ησλ αθάιππησλ ρψξσλ. 3) Καηάξγεζε ησλ ζηνψλ. Σν ζρέδην, φπσο ηειηθά δηακνξθψζεθε, ην βξίζθνπκε ζηα αξρεία ηνπ Γήκνπ Παηξέσλ κε ρξνλνινγία 1858. Σν ζρέδην απηφ (ηνπ 1858) παξακέλεη κέρξη ζήκεξα ζηελ αξρηθή ηνπ κνξθή θαη είλαη ν ππξήλαο ηνπ ζεκεξηλνχ πνιενδνκηθνχ ζπγθξνηήκαηνο ηεο Πάηξαο. Ζ εμέιημε ηνπ ζρεδίνπ ζηα ρξφληα πνπ αθνινχζεζαλ (ρήκα 3), ζθηαγξαθεί κε κεγάιε ζαθήλεηα ηελ αλάπηπμε ηεο πφιεο ζην δηάζηεκα απηφ. Όπσο θαίλεηαη θαη ζην ρήκα 3, ε πξψηε κεγάιε νηθηζηηθή επέθηαζε έγηλε κεηαμχ 1929-1971, φπνπ κέζα ζε 42 ρξφληα ε επηθάλεηα ηνπ πνιενδνκηθνχ ζρεδίνπ ππεξδηπιαζηάζηεθε. Απηά ηα 42 ρξφληα ήηαλ θαζνξηζηηθά ζηελ εμέιημε ηεο Πάηξαο, αθνχ ε παξεκβνιή ηνπ πνιέκνπ, ε ζεκαληηθή αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ θαη νη λέεο ζπλζήθεο δσήο δεκηνχξγεζαλ λέεο πξννπηηθέο εμειίμεσλ. Σν 1929 ε Πάηξα είρε 61.278 θαηνίθνπο, ελψ ζχκθσλα κε ηελ απνγξαθή ηνπ 1971 έρεη 111.607. Ο πιεζπζκφο ηεο, δειαδή, έρεη ζρεδφλ δηπιαζηαζηεί, επνκέλσο θαη νη νηθηζηηθέο αλάγθεο κεηαβάιινληαη αηζζεηά.

- 25 - ρήκα 3: Δμέιημε ηεο πόιεο ησλ Παηξώλ κεηαμύ 1858-1989 ( θαηά Παπαδάηνπ- Γηαλλνπνύινπ 1991). Ζ ζχγρξνλε Πάηξα έηζη φπσο δηακνξθψζεθε ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο δηαθέξεη ζεκαληηθά απφ ηελ παιαηά πφιε. Σν παξάδνμν είλαη φηη ζηα ρξφληα πνπ αθνινχζεζαλ, ε αχμεζε ηνπ νηθηζηηθνχ πιέγκαηνο ζε θακία πεξίπησζε δελ είλαη αλάινγε κε ηελ πιεζπζκηαθή αχμεζε, ε νπνία είλαη αηζζεηψο θαηψηεξε ηνπ ξπζκνχ ησλ επεθηάζεσλ. Έηζη, ζήκεξα ε Πάηξα είλαη κηα αξθεηά ππθλνδνκεκέλε πφιε κε πνιχ πεξηνξηζκέλνπο αδφκεηνπο ρψξνπο θαη ιηγνζηνχο ρψξνπο πξαζίλνπ.

- 26-2.6. Οηθνλνκηθή αλάπηπμε Ζ θαίξηα γεσγξαθηθή ζέζε ηεο Πάηξαο θαη ην ιηκάλη ηεο αλέθαζελ απνηεινχζαλ ηνπο ζεκέιηνπο ιίζνπο γηα ηελ νηθνλνκία ηεο. Μεηά ηελ απειεπζέξσζε απφ ηνπο Σνχξθνπο, ην 1828, ην ιηκάλη ηεο Πάηξαο αμηνπνηήζεθε πεξηζζφηεξν θαη άλζεζε ην εκπφξην κε θχξηα δξαζηεξηφηεηα ηελ εμαγσγή ζηαθίδαο, πνπ έθαλε ηελ πφιε πξψην εμαγσγηθφ θέληξν απηνχ ηνπ πξντφληνο ζηελ Διιάδα. Απφ ην 1830 θαη έπεηηα, ζην ιηκάλη ηεο Πάηξαο θαηαπιένπλ πινία απφ ρψξεο ηεο Δπξψπεο, ηεο Μεζνγείνπ αιιά θαη ηεο Ακεξηθήο, νπφηε άξρηζε θαη ην κεηαλαζηεπηηθφ ξεχκα πξνο ην εμσηεξηθφ. Σν 1881 άξρηζε ε θαηαζθεπή ηνπ λένπ ιηκαληνχ. Σν πξψην εξγνζηάζην θαηαζθεπάζηεθε ην 1831 θαη ήηαλ κηα βηνκεραλία παξαγσγήο γιπθφδεο. Απφ ην 1860 θαη έπεηηα ππήξμε γξήγνξε εθβηνκεράληζε ηεο πεξηνρήο, ε νπνία αλαθφπεθε θαηά ηελ πεξίνδν ηνπ Β Παγθφζκηνπ πνιέκνπ, αιιά ζπλερίζηεθε ακέζσο κεηά. Μέζα ζε δπν δεθαεηίεο κεηά ην ηέινο ηνπ Β Παγθφζκηνπ ε Πάηξα δηέζεηε κεγάιεο βηνκεραληθέο κνλάδεο: δπζνπνηία, ρπηήξηα ζηδήξνπ, ραξηνπνηία, κεραλνπξγεία, θισζηήξηα βάκβαθνο, αιεπξνπνηία, νηλνπλεπκαηνπνηία, μπινπξγηθή, θ.ά. Ζ εγθαηάζηαζε βηνκεραληθήο δψλεο καθξηά απφ ηα φξηα ηεο πφιεο απνθφξηηζε ην θέληξν, φκσο απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 άξρηζε λα παξαηεξείηαη παξαγσγηθή θάκςε. ήκεξα, κε ηελ νινθιήξσζε δσηηθψλ γηα ηελ πεξηνρή έξγσλ, φπσο ε δεχμε Ρίνπ- Αληηξξίνπ, ε πεξηκεηξηθή εζληθή νδφο, νη λέεο αθηνπιντθέο ζπλδέζεηο, ε πνιχρξνλε πιένλ ιεηηνπξγία Παλεπηζηεκίνπ δίλνπλ λέα ψζεζε ζηελ εμειηθηηθή πνξεία ηεο Πάηξαο.

- 27-2.7. Κιίκα Γηα ηελ πεξηγξαθή ηνπ θιίκαηνο ηεο πφιεο ηεο Πάηξαο ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηνηρεία ηεο Δζληθήο Μεηεσξνινγηθήο Τπεξεζίαο (Δ.Μ.Τ.) πνπ θαιχπηνπλ κηα πεξίνδν 46 ρξφλσλ, απφ ην 1955 έσο ην 2001. Σα ζηνηρεία πξνέξρνληαη απφ ην Μεηεσξνινγηθφ ηαζκφ ηεο Πάηξαο πνπ βξίζθεηαη εληφο ησλ νξίσλ ηεο πεξηνρήο πνπ εμεηάδνπκε, ζε πςφκεηξν 1 κ., γεσγξαθηθφ πιάηνο 38 0 15 θαη γεσγξαθηθφ κήθνο 21 0 44. 2.7.1. Κιηκαηηθά ζηνηρεία 2.7.1.1.Θεξκνθξαζία αέξα (ζε ν C) Ζ εηήζηα πνξεία ηεο κέζεο κεληαίαο ζεξκνθξαζίαο ηνπ αέξα παξνπζηάδεη απιή δηαθχκαλζε (ρήκα 4) κε ειάρηζηε κέζε ηηκή ηνλ Ηαλνπάξην 10 ºC θαη κέγηζηε ηνλ Αχγνπζην 26,9 ºC (Πίλαθαο 1). Σν κέζν εηήζην ζεξκνκεηξηθφ εχξνο είλαη 16,9 ºC θαη ε κέζε εηήζηα ζεξκνθξαζία είλαη 18 ºC. Ζ εηήζηα πνξεία ηεο κέζεο κέγηζηεο θαη κέζεο ειάρηζηεο ζεξκνθξαζίαο είλαη αλάινγε κε ηελ πνξεία ηεο κέζεο κεληαίαο ηηκήο ηεο ζεξκνθξαζίαο (ρήκα 4). Ζ κέζε κέγηζηε ζεξκνθξαζία παξαηεξείηαη ηνλ Αχγνπζην θαη είλαη 31,1 o C, ελψ ε κέζε ειάρηζηε ηνλ Ηαλνπάξην θαη είλαη 6,1 o C (Πίλαθαο 1). Ζ απνιχησο κέγηζηε ζεξκνθξαζία ζεκεηψζεθε ην κήλα Ηνχιην θαη ήηαλ 41,3 ºC, ελψ ε απνιχησο ειάρηζηε ζεκεηψζεθε ηνλ Ηαλνπάξην θαη ήηαλ -4,5 ºC. Φαηλφκελν παγεηνχ παξαηεξείηαη ηελ πεξίνδν Ννεκβξίνπ Μαξηίνπ (Πίλαθαο 1).

Θερμοκρασία ( 0 C) - 28 - Πίλαθαο 1. Κύξηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζεξκνθξαζίαο ηνπ αέξα θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ έηνπο (πεξίνδνο 1955-2001) Μινασ Μζςθ Μζςθ Μζςθ Απόλυτα Απόλυτα κερμοκραςία μζγιςτθ ελάχιςτθ μζγιςτθ ελάχιςτθ Ιανουάριοσ 10,0 14,6 6,1 24,0-4,5 Φεβρουάριοσ 10,6 15,0 6,3 25,3-2,8 Μάρτιοσ 12,5 16,9 7,7 32,4-2,1 Απρίλιοσ 15,7 19,8 10,2 32,2 0,2 Μάιοσ 20,2 24,3 14,0 35,0 5,8 Ιοφνιοσ 24,3 28,1 17,5 37,6 8,3 Ιοφλιοσ 26,5 30,3 19,5 41,3 11,5 Αφγουςτοσ 26,9 31,1 19,8 41,2 11,8 Σεπτζμβριοσ 23,6 28,3 17,3 38,2 8,4 Οκτϊβριοσ 19,1 24,3 13,9 36,4 3,0 Νοζμβριοσ 14,6 19,6 10,3 30,6-1,0 Δεκζμβριοσ 11,4 16,0 7,6 25,4-2,0 ΕΤΟΣ 18,0 22,4 12,5 41,3-4,5 32 30 28 26 24 22 20 18 16 14 12 10 8 6 4 Ιανοσάριος Φεβροσάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγοσστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος Νοέμβριος Μέση μέγιστη Μέση μηνιαία Μέση ελάσιστη Γεκέμβριος

- 29 - ρήκα 4. Μεηαβνιή ησλ ηηκώλ ηεο κέζεο κέγηζηεο, κεληαίαο θαη ειάρηζηεο ζεξκνθξαζίαο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ έηνπο γηα ηελ Πάηξα. 2.7.1.2 Βξνρόπησζε Απφ ηε κειέηε ησλ ζηνηρείσλ πνπ αθνξνχλ ην χςνο ησλ θαηαθξεκληζκάησλ πξνθχπηεη φηη ε πεξηνρή ηεο Πάηξαο παξνπζηάδεη κέζν εηήζην χςνο βξνρήο 606,6 mm. Ζ θαηαλνκή ησλ βξνρνπηψζεσλ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ έηνπο παξνπζηάδεη κέγηζην ην κήλα Ννέκβξην κε κέζε βξνρφπησζε 107,9 mm θαη ειάρηζηε βξνρφπησζε ηνλ Ηνχιην κε 4,2mm (Πίλαθαο 2, ρήκα 5). Πίλαθαο 2. Κιηκαηηθά δεδνκέλα ηνπ Μ.. Πάηξαο, ζρεηηθά κε ηε βξνρόπησζε Μζςθ μθνιαία Μινασ Μζγιςτο φψοσ 24ϊρου Ημζρεσ βροχόπτωςθ ςε mm βροχισ (mm) Ιανουάριοσ 81,7 57,0 11,4 Φεβρουάριοσ 74,6 56,5 10,4 Μάρτιοσ 57,6 48,7 9,7 Απρίλιοσ 44,9 36,6 8,3 Μάιοσ 26,6 47,4 5,3 Ιοφνιοσ 6,8 64,8 2,1 Ιοφλιοσ 4,2 32,6 0,9 Αφγουςτοσ 4,7 17,9 1,0 Σεπτζμβριοσ 25,9 49,6 3,6 Οκτϊβριοσ 65,9 60,4 7,6 Νοζμβριοσ 107,9 69,5 11,2 Δεκζμβριοσ 105,8 86,6 13,3 ΕΤΟΣ sum = 606,6 max = 86,6 sum = 84,8 Ο κέζνο εηήζηνο αξηζκφο εκεξψλ βξνρήο είλαη 84,8. Σν κεγαιχηεξν αξηζκφ εκεξψλ βξνρήο παξνπζηάδεη ν Γεθέκβξηνο κε 13,3 εκέξεο, ελψ ηνλ ίδην κήλα εκθαλίδεηαη θαη ην κέγηζην χςνο βξνρήο 24ψξνπ 86,6 mm (Πίλαθαο 2). Οη πην μεξνί κήλεο ηνπ έηνπο είλαη ν Ηνχιηνο θαη ν Αχγνπζηνο (ρήκα 5).

Ημέρες βροτής Bροτόπτωση (mm) - 30-14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Ιανοσάριος Φεβροσάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ημέπερ βποσήρ Ιούλιος Αύγοσστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος Μέση μηνιαία βποσόπτωση (mm) Νοέμβριος Γεκέμβριος ρήκα 5. Δηήζηα δηαθύκαλζε ησλ βξνρνπηώζεσλ θαη ησλ εκεξώλ βξνρήο ζηελ πόιε ηεο Πάηξαο. Υαξαθηεξηζηηθφ ηεο πεξηνρήο κειέηεο είλαη φηη νη βξνρνπηψζεηο δελ θαηαλέκνληαη νκνηφκνξθα θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηνπ έηνπο. Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ βξνρνπηψζεσλ παξαηεξείηαη θαηά ηε θζηλνπσξηλή θαη ρεηκεξηλή πεξίνδν, ελψ ε ζεξηλή πεξίνδνο ραξαθηεξίδεηαη απφ κεγάιε έιιεηςε (Πίλαθαο 3., ρήκα 6). Πίλαθαο 3. Μέζε επνρηαθή βξνρόπησζε Δπνρέο Βξνρόπησζε (ζε mm) % Υεηκψλα 262,1 43,21 Άλνημε 129,1 21,28 Καινθαίξη 15,7 2,59 Φζηλφπσξν 199,7 32,92 Έηνο 606,6 100 Καλοκαίπι 15,7mm 2,59% Φθινόπ ωπο 199,7mm 32,92% Άνοιξη 129,1mm 21,28% ρήκα 6. Δπνρηαθή θαηαλνκή ησλ βξνρνπηώζεσλ. Χειμώνα 262,1mm 43,21%

Μέση Στετική Υγρασία (%) - 31-2.7.1.3. ρεηηθή πγξαζία αέξα Ζ ζρεηηθή πγξαζία ηνπ αέξα ζηελ Πάηξα παξνπζηάδεη απιή δηαθχκαλζε θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ έηνπο κε πνξεία αληίζεηε απ απηή ηεο ζεξκνθξαζίαο (ρήκα 7). Ζ κέγηζηε ηηκή ηεο ζεκεηψλεηαη ην Γεθέκβξην κε 71,2% (Πίλαθαο 4) θαη ζηε ζπλέρεηα ειαηηψλεηαη θαζψο πξνρσξάκε απφ ην ρεηκψλα ζην θαινθαίξη ψζπνπ λα θηάζεη ηελ ειάρηζηε ηηκή ηεο ηνλ Αχγνπζην κε 59,1%. Ζ κέζε εηήζηα ηηκή ηεο είλαη 65,6%. Πίλαθαο 4. Μεληαίεο ηηκέο ηεο κέζεο ζρεηηθήο πγξαζίαο ηνπ αέξα (%) ζηελ πόιε ηεο Πάηξαο Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Δ Ζτοσ 69,2 67,5 67,1 66,5 64,5 61,8 59,7 59,1 63,0 66,8 70,9 71,2 65,6 73 72 71 70 69 68 67 66 65 64 63 62 61 60 59 Ιανοσάριος Φεβροσάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγοσστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος Νοέμβριος Γεκέμβριος ρήκα 7. Δηήζηα δηαθύκαλζε ηεο κέζεο ζρεηηθήο πγξαζίαο ζηελ πόιε ηεο Πάηξαο.