www.ekpedefsi.gr info@ekpedefsi.gr ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 15 ΜΑΪΟΥ 2009 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΓΙΟΥΛΑ ΚΑΡΑΡΓΥΡΗ, ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΥΤΡΟΥΛΗΣ, ΗΛΙΑΣ ΜΑΜΕΚΑΣ, ΖΗΣΗΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ Α. Ο δοκιμιογράφος πραγματεύεται την αναγκαιότητα της ύπαρξης του βιβλίου στο σύγχρονο κόσμο. Αρχικά, παρομοιάζει την ανάγνωση του βιβλίου με προσωπικό αγώνα που οδηγεί στην ουσιαστική ελευθερία. Αυτή η επιλογή καλλιεργεί το διάλογο και δίνει το δικαίωμα του ελέγχου κάθε εξουσίας και αυθεντίας. Το συγκεκριμένο προτέρημα του βιβλίου καθίσταται περισσότερο αναγκαίο από ποτέ σε περιόδους πολιτικής αστάθειας και αυταρχισμού. Τότε το βιβλίο είτε διώκεται, είτε είναι το μοναδικό μέσο έγερσης των συνειδήσεων. Τα καθεστώτα αυτά σε συμπαιγνία με τα μέσα ενημέρωσης προσπαθούν να εξοβελίσουν το βιβλίο και, όταν το καταφέρνουν, ο άνθρωπος γίνεται ευάγωγος, χάνει την αυτοβουλία του. Καταλήγοντας, ο δοκιμιογράφος αναγνωρίζει το βιβλίο ως μοναδική ελπίδα διάσωσης του σύγχρονου πολιτισμού από την αρνητική επίδραση επιτηδείων, αφού έχει τη δύναμη να αποκαταστήσει τις πανανθρώπινες αξίες. (105 λέξεις) Β1. Στη μακραίωνη πορεία της πολιτιστικής εξέλιξης του ανθρώπου διατυπώθηκαν και συνεχίζουν να διατυπώνονται διαφορετικές απόψεις, συχνά μεταξύ τους αντιφατικές. Εκφραστής αυτών των απόψεων είναι το βιβλίο, που λειτουργεί ως πνευματικός φάρος μετάδοσης της γνώσης και ως αφετηρία πνευματικών ζυμώσεων. Αυτοί που ασχολούνται με το βιβλίο μπαίνουν στη διαδικασία της αναζήτησης της αλήθειας, διαλέγονται με όλα τα ανήσυχα πνεύματα που καταθέτουν σ αυτό ή γύρω από αυτό τους προβληματισμούς τους, συγκρούονται, επιχειρηματολογούν και τελικά μαθαίνουν να συνυπάρχουν με όλους όσοι εκφέρουν αντίθετη γνώμη, κάνοντας έτσι πράξη την πνευματική ελευθερία και την ουσία της δημοκρατίας, δηλαδή τη δυνατότητα πολυφωνίας. Β2. α) Ο συγγραφέας στην τελευταία παράγραφο χρησιμοποιεί ως τρόπο πειθούς και την επίκληση στην αυθεντία, κάνοντας αναφορά στην άποψη του διαφωτιστή Βολταίρου ότι «τον κόσμο κυβερνάνε τα βιβλία». Η χρήση της αυθεντίας συμβάλλει στην πιο εύληπτη, αξιόπιστη αντικειμενική παρουσίαση της θέσης του συγγραφέα, η οποία ενισχύεται στην κατεύθυνση ότι το βιβλίο ασκεί σημαντική επίδραση στη διαμόρφωση των ανθρώπων και των κοινωνιών. β) Μεταφορική (συνυποδηλωτική) χρήση του λόγου έχουμε στα παρακάτω σημεία του κειμένου: «Η μεγαλύτερη αρετή του βιβλίου είναι ότι σου προτείνει έναν πόλεμο έντιμο» EKΠΑΙΔΕΥΣΗ: Με Οράματα και Πράξεις για την Παιδεία -1-
Από το 1975 στο Μαρούσι «Μ αυτή την έννοια και μόνο δηλαδή με την υψηλότερη μπορεί κανένας να μιλάει, όπως συνηθίζεται, για δημοκρατία των Γραμμάτων». «Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας του στήνουν πολιορκία στενή, για να το παραμερίσουν, να το υποκαταστήσουν». «Γιατί αυτό το γκόλφι της ανθρωπιάς έχει τη δύναμη να ξορκίσει τα δαιμόνια, να εξυγιαίνει την ατμόσφαιρα, να οπλίζει τη λυτρωτική φαντασία, να ξυπνάει την αυτογνωσία, ν ανάβει το μάτι, να στυλώνει το φρόνημα, να ψυχώνει το χέρι». Β3. α) ετερόφωτος αυτόφωτος ελέγξιμος ανεξέλεγκτος ευθύνη δικαίωμα / ανευθυνότητα ελεύθερη υποτελής, υπόδουλη αδυναμία ισχύς, δύναμη β) αρετή προτέρημα γνώμη άποψη ισχύς δύναμη περιφρουρώ προστατεύω φρόνημα ηθικό Β4. α) Η σύνταξη είναι ενεργητική. Τονίζεται το υποκείμενο που ενεργεί. Παθητική: «γιατί εδώ η αυθεντία, όταν κι όπου υπάρχει, με τρόπο πάντως ελέγξιμο (ή: που μπορεί κάποιος να ελέγξει), δεν περιφρουρείται από καμμιά αστυνομική δύναμη.». β) Η σύνταξη είναι παθητική. Εξαίρεται το ίδιο το γεγονός. Ενεργητική: «Ο άνθρωπος θα χάσει τη μάχη ενόσω θα υπάρχει καταφυγή του Λόγου, το βιβλίο» (ή: θα μπορεί να καταφύγει στο Λόγο, το βιβλίο). Γ. Παραγωγή Λόγου Διερεύνηση θέματος Δεδομένα: Η καταστροφή βιβλίων από μαθητές κατά το τέλος του σχολικού έτους Ζητούμενα: 1. Αιτίες του φαινομένου. 2. Προτάσεις για τη συνύπαρξη του βιβλίου με τα ηλεκτρονικά μέσα πληροφόρησης γνώσης. EKΠΑΙΔΕΥΣΗ: Με Οράματα και Πράξεις για την Παιδεία -2-
Επικοινωνιακό πλαίσιο: Άρθρο σε σχολική εφημερίδα Χαρακτηριστικά: Τίτλος / Αναφορική χρήση γλώσσας / Αντικειμενικότητα / Κοινωνικοπολιτική προέκταση Τίτλος: Εισαγωγή Πρόλογος «SOS τε τα βιβλία!» Το βιβλίο ως πάγιος εκφραστής της συλλογικής μνήμης της ανθρωπότητας φαίνεται στις μέρες μας να τοποθετείται ολοένα και περισσότερο στο περιθώριο. Τη θέση του στον τομέα της επιμόρφωσης και της πληροφόρησης καταλαμβάνουν σύγχρονα οπτικοακουστικά πολυμέσα ηλεκτρονικής μορφής τα οποία αισθητοποιούν τη μάθηση και την πληροφορία. Μεταβατική παράγραφος Με δεδομένη, λοιπόν, τη μετατόπιση του κέντρου βάρους ως προς την πηγή άντλησης των γνώσεων, συχνά οι μαθητές με το πέρας της σχολικής χρονιάς προβαίνουν σε καταστροφές των σχολικών βιβλίων χωρίς συναίσθηση των συνεπειών μιας τέτοιας πράξης. Αξιοσημείωτο είναι ότι καταστροφή βιβλίων συνέβαινε με τελετουργικό τρόπο και στο Μεσαίωνα και στα ολοκληρωτικά καθεστώτα του 20ού αιώνα. Κυρίως θέμα 1ο Ζητούμενο: Αιτίες του φαινομένου της καταστροφής των βιβλίων Αίτια: Κοινωνικοπολιτικά, ενδοατομικά, ψυχολογικά, οικογενειακά, πολιτισμικά. Κοινωνικοπολιτικά Το βιβλίο μέσω της κρατικής εκπαίδευσης και των αναλυτικών προγραμμάτων σπουδών έχει γίνει, πλέον, ο φορέας της Εθνικής αγωγής. Συνακόλουθα, προβάλλει ως ο απόλυτος εκφραστής της συμβατικής γνώσης. Υλοποιεί τους κατευθυντήριους διδακτικούς στόχους του Υπουργείου Παιδείας προωθώντας το γνωσιοκεντρικό σύστημα (ενίσχυση αποστήθισης). Είναι υποστηρικτικό μέσο της διδασκαλικής «αυθεντίας». Υπηρετεί την παντοδυναμία των εξετάσεων. Αποτελεί τη βάση αξιολόγησης και κατά συνέπεια διαχωρισμού των μαθητών και το μοναδικό μέσο κριτήριο. EKΠΑΙΔΕΥΣΗ: Με Οράματα και Πράξεις για την Παιδεία -3-
Δεν καλλιεργεί την κρίση και τη δημιουργική σκέψη Ενδοατομικά Ψυχολογικά Διοχέτευση της αρνητικής ενέργειας και του πνευματικού μόχθου των μαθητών σε τέτοιες πράξεις. Εκδήλωση αντίδρασης και εφηβικού αρνητισμού. Επιρροή από κυρίαρχες τάσεις των εφηβικών κοινωνικών κύκλων. Οικογενειακά Ελλιπής αγωγή των παιδιών ως προς τη διαχρονική αξία του βιβλίου. Δεν έχει επιτύχει η μέση οικογένεια τη φυσική προσέγγιση του παιδιού με το βιβλίο. Πολιτισμικά Γενικότερη κυριαρχία εικόνας ήχου στον πολιτισμό. Τάση παραγκωνισμού του βιβλίου στο γενικότερο κλίμα αμοραλισμού, τεχνοκρατισμού και χρησιμοθηρίας. Ελλιπής παροχή ανθρωπιστικής παιδείας υποβάθμιση παραδοσιακών μέσων επιμόρφωσης. 2ο Ζητούμενο: Προτάσεις για τη συνύπαρξη του βιβλίου με ηλεκτρονικά μέσα Είσοδος αξιοποίηση πληροφορικής στην εκπαίδευση. Επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στις νέες τεχνολογίες Προώθηση του ηλεκτρονικού βιβλίου. Αισθητοποίηση της διδασκαλίας (αξιοποίηση εικόνας ήχου). Εξοικείωση μαθητών με το διαδίκτυο (εύρεση πληροφοριών, εκπόνηση εργασιών, ερευνητικά σχέδια). Αύξηση των πηγών πληροφόρησης (εκπαιδευτική τηλεόραση, ηλεκτρονικός υπολογιστής, διδακτικό εγχειρίδιο). Σύζευξη του βιβλίου με τις νέες τεχνολογίες εγγύτητα στη ζωή / εξοικείωση με τις κοινωνικές απαιτήσεις. Προβολή του εξωσχολικού βιβλίου μέσα από την εκπαίδευση. Προβολή του εξωσχολικού βιβλίου μέσα από την οικογένεια. EKΠΑΙΔΕΥΣΗ: Με Οράματα και Πράξεις για την Παιδεία -4-
www.ekpedefsi.gr info@ekpedefsi.gr Επίλογος Το βιβλίο σε συνδυασμό με τη γραφή σηματοδότησε τη μετάβαση από την προϊστορία στην ιστορία και την ανάπτυξη των επιστημών. Η δημιουργική αξιοποίησή του αποτελεί δείκτη πολιτισμικής στάθμης σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο. Είναι, επομένως, απαραίτητο να γίνει ενσυναίσθηση στους μαθητές πως η όποια κακοποίηση βιβλίων αποτελεί σημάδι σκοταδισμού, στείρας άρνησης και αντιγνώσης, ιδίως σε μια χώρα που αποτέλεσε τη βάση για τη διάδοση της δημοκρατίας, των τεχνών και των επιστημών. EKΠΑΙΔΕΥΣΗ: Με Οράματα και Πράξεις για την Παιδεία -5-